Ontwerpen voor sporters en zwemmers: Erik Slangen en Jakko

Toekomst
van
een
Ontwerpen voor sporters
en zwemmers: Erik Slangen
en Jakko Koenis willen niets
anders. Samen bliezen ze
nieuw leven in een dertig
jaar oud architectenbureau
en laten het evolueren.
De door hun voorgangers
opgebouwde unieke kennis
over sportgebouwen en
zwembaden brengen ze nu ook
in het buitenland in de praktijk.
— tekst Robert-Jan de Kort
58 — architectenweb
Foto’s: Marcel van der Burg
niche
In Voorthuizen heeft
Slangen+Koenis een
zwembad ontworpen
waarin de bekende
heldere architectuur
van het bureau
gecombineerd is met
gekromde vlakken.
architectenweb — 59
Tien jaar geleden zette Jakko Koenis,
samen met zijn compagnon Erik Slangen, de eerste stappen naar de overname
van het architectenbureau van zijn vader
Johann Koenis. Het dertig jaar oude
bureau Koppert + Koenis heet dan ook
sinds twee jaar Slangen + Koenis. Het
bedrijf, gevestigd in IJsselstein, behelst
van oudsher een mix van architectuur,
bouwtechniek en goede zakelijke contacten, en had een stevige positie in de
markt van sportgebouwen en zwembaden. Koenis senior was de architect en
Koppert de zakelijk directeur.
Jakko Koenis: “Toen we het bureau
overnamen zaten we met een enigszins
ingeslapen organisatie, maar wel één die
hele goede gebouwen kon maken.” Ze
besloten nieuw leven in het bureau te
blazen, maar wel door te gaan op de oude
weg, ditmaal met Slangen als de creatieve
en Koenis als de zakelijke partner.
Niche
Slangen en Koenis zweren bij de specialisatie van hun bureau in sportgebouwen en zwembaden. In die categorieën
grossiert het bureau. Vaak betreft het
complexen waarin sporthal en zwembad
gecombineerd zijn. Koenis: “Het is een
interessante niche met elke keer een
unieke opgave waarin je de kans krijgt
om een gebouw van het voorplein tot de
60 — architectenweb
“Het is iedere
keer een unieke
opgave waarin
je de kans krijgt
om een gebouw
van het voorplein
tot de kleinste
details vorm
te geven”
kleinste interieurdetails vorm te geven.”
Aan andere gebouwtypen werkt
het bureau niet of nauwelijks. Slangen:
“We doen momenteel wel een villa en
een bedrijfsgebouw, maar daar ligt niet
onze kern. Alle kennis die we hebben is
er op het gebied van sport. Voor dat type
gebouwen hebben we alles paraat.”
Grote voorbeelden in de architectuur hebben Slangen en Koenis niet.
Slangen: “We kijken niet zozeer naar
werk van anderen. Ik wordt geïnspireerd door het bouwen zelf. Alles wat
gematerialiseerd is heeft mijn interesse;
bijvoorbeeld een bepaalde scharnier of
de toepassing van een materiaal. Dat
Links
Met zijn gekromde
leistenen gevel buigt
het zwembad in
Voorthuizen mee met de
naastgelegen rondweg.
Rechts
Breed zicht vanuit het
café op het zwembad
in Voorthuizen.
hoeft niet eens in een gebouw te zijn.
Dit komt vooral omdat in ieder van onze
projecten iets op dat schaalniveau moet
worden opgelost of uitgevonden.
Koenis: “Omdat onze projecten
publieksgebouwen zijn, ben ik veel
bezig met het analyseren van publieksgedragingen, bijvoorbeeld recent in de
Markthal. Dan kijk ik naar schaalsprongen, de sequentie van ruimtes van het
publieke domein naar binnen. Ook vraag
ik me dan af: wat snappen mensen niet
aan een ontwerp? Deze observaties zijn
belangrijk, omdat de eindgebruikers
van onze projecten zelden in het proces
worden betrokken. De werknemers van
een zwembad of sporthal zijn voordat het
gebouw er staat vaak nog niet in beeld.”
Altijd een uniek gebouw
De ontwerpen van Slangen + Koenis
zijn zeer divers vormgegeven. Meestal
betreffen het orthogonale bouwvolumes,
maar recent opende in Voorthuizen een
zwembad waarvan het volume verwijst
naar een uitgeholde steen. De gevel van
antraciet leisteen is aan een zijde con-
“Omdat het
publieks
gebouwen zijn,
ben ik veel
bezig met het
analyseren
van publieksgedragingen”
caaf gekromd en relateert daarmee aan
de kromming van een nieuwe, nabijgelegen rondweg.
Alle projecten kenmerken zich
zowel in hun verschijning als in hun
ruimtelijkheid door een hoge mate van
lichtheid en openheid. Ook valt de ver
doorgedreven detaillering op. Vaak
wordt gebouwd met zorgvuldig samenBoven en onder
Het zwembad
De Geusselt, dat
Slangen+Koenis in
Maastricht heeft
ontworpen, is volledig
opgebouwd uit Cradle
to Cradle-materialen.
gestelde industriële bouwelementen. In
de meeste projecten zijn de draagconstructie en de installaties in het zicht
gelaten en daarmee onderdeel van de
architectuur. In zwembad De Geusselt
in Maastricht zijn verdiepingshoge houten vakwerkliggers prominent aanwezig.
Verder wordt hout ook veel toegepast
in de interieurafwerking. In het zwembad in Voorthuizen zorgt een glooiend
plafond van houten latten voor een
zachte voortzetting van de gekromde
vormentaal van de leistenen gevel. De
interieurs bieden vaak royaal uitzicht op
de omgeving.
Opererend als
bouwmeesters
Het bureau heeft naast architecten ook
constructieve, juridische, kosten- en
bestekexpertise in huis. Daarmee wil >
architectenweb — 61
“Om het proces
te beheersen
moet je als
bureau een zo
breed mogelijk
dienstenpakket
aanbieden”
het bureau de oude positie van de architect als bouwmeester weer innemen.
Koenis: “Er moet meestal tegen beperkte budgetten een complex gebouw
gerealiseerd worden. Om dat proces
te beheersen moet je als bureau een zo
breed mogelijk dienstenpakket bieden;
van de eerste haalbaarheidstudies tot de
kostenbeheersing en de directievoering
over de bouw.”
Tevens vragen sportgebouwen en
zwembaden om specifieke kennis over
bijvoorbeeld klimaatsinstallaties en
tegels. Vlak na de overname werd wel
getracht om oude dogma’s te doorbreken. Zo pasten ze in een zwembadproject roestvast stalen beslag (in plaats
van aluminium) en donkergrijze (in
plaats van lichte) tegels toe. Nadat er
toch corrosie optrad op het staal en de
tegels als snel te kampen hadden met
zichtbare kalkaanslag beseften ze dat de
oerdegelijke kennis van het bureau over
sportgebouwen en zwembaden er niet
voor niets is.
Door het bouwproces goed in de
vingers te hebben kunnen er tevens veel
onderhuidse technische innovaties in de
gebouwen worden verwerkt. Zoals in het
zwembad De Geusselt in Maastricht dat
volledig uit Cradle to Cradle-materialen
in opgebouwd. Zo werd voor het beton
Boven
de constructie van een oud gebouw ver- In zwembad De
Geusselt zijn binnen
gruisd om opnieuw als basis te dienen
voor het cement en ontwikkelde tegelfa- verdiepingshoge
houten vakwerken
brikant Mosa een recyclebare tegel.
toegepast.
Ook kan het bureau in een hoog
tempo werken. Een voorbeeld hiervan is Linksonder en
rechtsonder
het Sportcentrum Helsdingen dat door
Om Sportcentrum
tijdsdruk in veertien maanden gebouwd Helsdingen in
moest worden. Slangen en Koenis
veertien maanden te
wisten wat dit betekende voor het niveau kunnen bouwen koos
Slangen+Koenis er
van afwerking. Slangen: “Als we hier
voor een industriële
een hoog afwerkingsniveau gewild had- constructie en
afwerking.
den, zou het bouwproces vier tot vijf
maanden langer geduurd hebben”. Dus
seren. Door een hoogteverschil in het
stelde het bureau de ruimtelijkheid als
landschap konden de sporthal en het
doel en zocht het naar een innovatieve
zwembad ingebed worden in het landmanier om het programma te organischap en hoefde er geen dure kelderbak
gemaakt te worden. Het resultaat is een
compact, industrieel ogend gebouw met
veel zichtrelaties tussen de sporters en
de zwemmers en tussen de interieurs en
het omliggende landschap.
Soms gebrekkige kennis
bij opdrachtgevers
Slangen en Koenis dichten opdrachtgevers een voorname rol toe in het
proces. Vaak zijn het gemeentelijke
instanties. Voor hen is het bouwproces
een eenmalige gebeurtenis. Samen met
opdrachtgevers kijken ze hoe ondanks
een beperkt budget een hoog niveau
gehaald kan worden.
Koenis: “Nadeel is dat de kennis
vaak verdwenen is bij deze opdrachtgevers. Dan wordt er een procesmanager
ingehuurd om de aanbesteding vorm te
geven. Maar dan blijkt dat de ingehuurde kennis niet up-to-date is. De
programma’s van eisen die door externe
62 — architectenweb
“Een PvE dat
kennis uit de markt
wil halen, hoeft
niet meer dan
twee bladzijden
te beslaan”
adviseurs worden opgesteld zijn meestal
gebaseerd op gerealiseerde projecten.
Als je bedenkt dat de voorbereiding van
een project drie jaar kost en het ontwerp
en de bouw ook drie jaar, dan heb je
het dus over zes jaar oude kennis. Het
programma van eisen wordt vervolgens
helemaal dichtgetimmerd, terwijl een
programma van eisen dat kennis uit
de markt wil halen niet meer dan twee
bladzijden hoeft te beslaan. >
architectenweb — 63
Boven
In Almere wordt
bovenop het
standaard
2521-zwembad ook
nog een sporthal
gebouwd.
Slangen: “Hoe het ook wordt gesteld in
het programma van eisen: wij gaan altijd
op de rand zitten en zoeken naar de
vraag achter de vraag. Uiteindelijk moet
je altijd proberen mensen te verrassen
met ruimtelijke oplossingen.”
Ontwikkeling standaardtype zwembad
Ondanks het uitgesproken plezier en de
overduidelijke kunde in het bouwen van
custom-made sportgebouwen en zwembaden zijn Slangen en Koenis inmiddels
een nieuwe weg ingeslagen: die naar
standaardisatie. In 2010 werd gestart
met de ontwikkeling van een nieuw
concept: een standaardtype zwembad.
Het project draagt de titel 2521, naar
de standaard badmaat, en is in nauwe
samenwerking met de Koninklijke
Nederlandse Zwembond (KNZB) tot
stand gekomen. Het gebouw draagt de
heldere signatuur van Slangen + Koenis
en is ontworpen om onder meer dertig
procent minder energie te gebruiken en
lage onderhoudskosten te hebben.
2521 speelt in op een tekort aan
goede zwemvoorzieningen, terwijl het
bouwen van een zwembad voor een
zwemvereniging vaak te duur is. Koenis:
64 — architectenweb
Slangen
en Koenis
hebben de
afgelopen
jaren een
standaard
zwembad
ontwikkeld:
2521
“2521 vormt
de motor
voor de internationale
expansie van
ons bureau”
Boven en midden
Slangen+Koenis won
onlangs de tender
voor het nationale
zwemstadion in de
Litouwse hoofdstad
Vilnius.
Linksonder en
rechtsonder
Het eerste
2521-zwembad
is gerealiseerd in
Alblasserdam.
“De standaardisatie richt zich op het
segment in de markt dat nu ofwel te
maken krijgt met prijsvechters ofwel met
te dure aanbieders.”
Het concept slaat aan. De eerste
2521 werd gerealiseerd in Alblasserdam.
Momenteel wordt gebouwd in Culemborg en Almere. De nieuwste betreft een
2521-bad met daarop een sporthal. Het
project in Almere laat daarmee zien dat
het concept goed is uit te breiden met
aanvullende functies.
Koenis: “Standaardisatie is enerzijds een bedreiging voor ons werk,
anderzijds vormt het de motor voor de
internationale expansie van ons bureau.
Bijvoorbeeld in Scandinavië waar
gewerkt wordt met hogere budgetten
dan in Nederland is toch veel interesse in meer betaalbare oplossingen.
Internationale delegaties komen nu naar
IJsselstein om kennis te nemen van onze
zwembadexpertise.”
Het blijft niet bij kennisoverdracht
alleen. De eerste 2521-zwembaden worden momenteel gebouwd in Duitsland
en in Polen. Ook werkt het bureau nu in
Litouwen. Na een eerste gewonnen tender voor een 50-meter bad in Klaipeda
werd er recentelijk een zeer prominent
project gewonnen: het nationale zwemstadion in de hoofdstad Vilnius.
Daarmee is er een vruchtbare wisselwerking tussen het standaardproduct
en de speciaal gemaakte ontwerpen
van het bureau en hebben Slangen en
Koenis op geslaagde wijze een veelbelovende nieuwe toekomst gegeven aan een
oude praktijk. —
architectenweb — 65