boschstraatkwartier - Zicht op Maastricht

BOSCHSTRAATKWARTIER
een wandeling door de vroege industriestad
In de middeleeuwen concentreerde de lakennijverheid zich in dit
stadsdeel. Toen Maastricht een vestingstad werd, waren er veel
kazernes gebouwd. In de eerste helft van de negentiende eeuw
kreeg Maastricht betekenis als eerste industriestad van Nederland. Dit gebeurde juist in dit stadsdeel.
We beginnen onze wandeling op de Markt bij het
standbeeld van Mickelers,
aan het begin van de
Boschstraat. Jan Pieter
Minckelers was in 1783
ontdekker van het lichtgas.
Hij werd in 1748 in Maastricht geboren. Als hoogleraar in chemie en fysica
te Leuven verlichtte hij zijn
collegezaal voor het eerst
in de geschiedenis met
lichtgas uit steenkool. Zijn
vlammende pijp wordt nu
echter brandend gehouden
door aardgas.
We vervolgen onze
route naar Hotel Du
Levrier et de l’Aigle
Noir aan Boschstraat
76 Hier werd in het
begin van de 19ee
eeuw het hotel ‘Du Levrier’ gesticht. In 1897
fuseerde ‘Du Levrier’
met hotel ‘l’Aigle Noir’
aan de overzijde van
de straat. In 1950 ging
in dit gebouw de Katholiek Middelbare Hotelvakschool van start
op initiatief van hotelier Willem Beaumont. Het 19e eeuwse interieur is grotendeels intact met elegante pilaren, marmer- imitaties,
stucwerk en fraai betegelde entree-partij.
Boschstraat 72-74. Hier was
brouwerij Neven gevestigd en
het huidige hotel De Pauwenhof, Boschstraat 70, was in
de 19e eeuw woonhuis voor
het leidinggevend personeel
van Petrus Regout. Het werd
toen het Hotel des Penitents
genoemd.
We vervolgen de route naar het begin van De Boschstraat bij de
paardendrinkfontein: Deze fontein werd in 1907 opgericht door de
Bond der Dierenkwelling. De grote drinkschaal was voor de paarden en de onderste drinkschaal was voor honden bedoeld.
Sint-Catharinastraat, linkerzijde: De Sint-Catharinastraat is een
doorbraak tussen de Boschstraat en de Batterij straat uit de 19e
eeuw. Omdat de naburige panden dreigden
in te storten werden er
stutbalken geplaatst.
Vandaar de naam ‘Balkenstraatje’.
Sint-Mathiaskerk, rechterzijde: De vierde parochiekerk van Maastricht.
Het enige resterende
deel van de gotische
kerk uit 1356 is de toren.
De kerk werd in de 15e
eeuw verbouwd. De
Calvinisten bezetten
in1566 de kerk. Vanaf
1802 werd ze weer een
katholieke parochiekerk.
Boschstraat 69, overzijde:
Hier ligt het voormalige
Refugiehuis van de Abdij van
Hocht. In de zijgevel aan de
Hochterpoort is op de eerste
verdieping nog een fragment
behouden van een gotisch kruisvenster met accoladeboog. In
1857 werd het huis gekocht door Petrus Regout, die het pand verbouwde en aan de Boschstraat een nieuwe gevel liet optrekken.
In 1887 werd het verkocht aan de zusters van het Arme Kindje
Jezus, die er een school voor arme meisjes openden. Sinds 1981
is hier het Leger des Heils gevestigd.
We vervolgen onze route verder over
de Boschstraat aan de rechterzijde
naar Boschstraat 45: Het pand werd
in 1863 gebouwd door Petrus Regout.. Het huis heeft een gepleisterde
gevel, mogelijk ontworpen door Wilhelm Wickop. Deze rijk geornamenteerde gepleisterde gevels komen
slechts sporadisch voor; elementen
van verschillende bouwstijlen worden
gecombineerd; dat wordt aangeduid
als ‘eclecticisme’.
Hier steken we de Boschstraat over naar
het standbeeld van Petrus Regout, gemaakt
door de Maastrichtse beeldhouwer Wim van
Hoorn in 1965.
De Penitentenpoort: Achter het beeld, de
triomfboog. Ooit was dit de centrale toegang
tot de fabrieksterreinen, in 1834 door Petrus
Regout gesticht als Kristal, Glas- en Aardewerkfabriek Regout & Co., en sinds 1899
bekend onder de naam Sphinx. De oude toegangspoort, de Penitentenpoort, is genoemd
naar het Penitentenklooster uit de 16e eeuw dat hierachter ooit
lag. Petrus Regout, ondernemer in glas en aardewerk, verhuisde
in 1827 naar een groot pand aan de Boschstraat (rechts van de boog) tegenover
het Bassin. Hier bouwde hij zijn industriële imperium op, onder meer in het ‘kolossaal’ huis in de tuin van Boschstraat
1301. Zijn glasblazerij werd gebouwd op
de plaats van weer andere panden aan
de Boschstraat. In 1862 lagen in deze
regio maar liefst zeventig fabrieksgebouwen en toeleveringsbedrijven.
We vervolgen de route door op de Boschstraat over te steken
richting Sint-Theunisstraat: Op de hoek stond de Cité Ouvrière,
een verdwenen monument, in 1863 gebouwd en in 1938 afgebroken. Het gebouw telde zeven verdiepingen met tweeënzeventig
woningen van een of twee kamers en zestien ‘privaten’. Nieuw
voor die tijd was de aanwezigheid van een lijkenhuis zodat de
kamerbewoners hun ruimte niet meer hoefden te delen met een
overledene, totdat deze gekist werd. In 1903 woonden er liefst
266 personen.
VERVOLG WANDELING>>
Boschstraatkwartier oost: Deze nieuwe woonwijk achter de SintTheunisstraat ligt op de plaats van een verkrotte arbeiderswijk.
Aan het eind van de jaren 1960 kwam de vernieuwing van de
binnenstad Boschstraat-Oost in de belangstelling. Dit terrein van
arbeiderswoningen, woonkazernes, opslagplaatsen, bedrijfjes,
werkplaatsen en winkels was verpauperd. De buurt zou afgebroken worden. Er ontstond bezwaar tegen het zinloos slopen van
monumentale panden. Er was zelfs sprake van het dempen van
het Bassin. Door de vele bezwaarschriften, moest de gemeente
haar plannen aanpassen en werden enkele waardevolle jonge
monumenten gespaard. In 1978 startte de bouw van deze nieuwe
woonbuurt.
In de Sint-Theunisstraatvervolgen we de route linksaf naar Het
Bassin. In 1824 werd begonnen met het uitgraven van het Bassin.
In 1826 kwam het Bassin gereed als overslaghaven tussen de
Zuid-Willemsvaart en de Maas, waardoor de stad als overslagplaats een aantrekkelijke vestigingsplaats voor nieuwe fabrieken
werd. De goederenoverslag won aan betekenis nadat in 1850 het
kanaal van Luik naar Maastricht werd geopend. Ook de aanleg
van de stenen kademuren in 1857 versterkte de economische betekenis van het Bassin. Door de aanleg van het Juliana kanaal in
1929 verloor de smalle Zuid-Willemsvaart en dus het Bassin aan
belang. Bij de sanering van het Boschstraatkwartier is de korte
wand aan de Boschstraatzijde gesloopt. In 2000 is de havenkom
bereikbaar gemaakt voor de recreatievaart. De hoofdsluis aan de
Maas is daartoe weer gangbaar.
Het Veemgebouw: Aan de
zuidelijke kadewand staat het
voormalige pakhuis van het
‘Maastrichtsch Veem’. Een veem
is een onderneming, belast met
het sorteren, opslaan en bewaren
van goederen in een pakhuis. Dit
veem is in 1860 gebouwd in een
markante neo-romaanse bouwstijl: de vensters bestaan uit twee
gekoppelde rondboogramen, die gevat zijn in een segmentboog;
zes halfzuilen verdelen de gevel en lopen aan de bovenzijde
uit in een boogveld; de zolder-verdieping heeft halfronde stalen
vensters. Het pakhuis heeft een hoog zadeldak met vier dakkapellen en een centraal geplaatste hijsinstallatie. In de centrale as van
de voorgevel zijn ter plaatse van de voormalige stalen hijsluiken
moderne terrasdeuren aangebracht. Op de begane grondverdieping bevinden zich hardstenen gevelstenen met de inscripties
‘GebrS’ en ‘1860’. Na restauratie werd het veemgebouw ingericht
met woningen.
De noordzijde van het Bassin:
Hier ligt het voormalig havenkantoortje. De schippers moesten er
bij de havenmeester het lig-geld
betalen. Na de renovatie van het
Bassin werd de functie van dit
havenkantoortje in ere hersteld.
Het ketelhuis: Het witte gebouw aan de overzijde van het Bassin
gedekt door een zadeldak, telt drie verdiepingen. De bakstenen
gevels zijn met siermetselwerk gedecoreerd. In de
kopgevel aan de oostzijde
bezit de nok een jaarsteen
met het jaartal 1910. Dit is het
bouwjaar van de voormalige
electrische centrale van de
aardewerkfabriek Sphinx: het
ketelhuis. Het bouwwerk lag
aanvankelijk als een vrijstaand gebouw aan het Bassin. In de centrale stonden oorspronkelijk twee stoommachines.
De Timmerfabriek: Op de hoek van het Bassin en de Boschstraat
liggen de voormalige werkplaatsen van Sphinx, de voormalige
timmerfabriek gebouwd in 1905. Het bouwwerk bestaat uit een
grote rechthoekige hal met twee verdiepingen, die door dwarsgeplaatste glaskappen van licht wordt voorzien. Het interieur heeft
langgerekte vides, die het daglicht tot op de begane grondverdieping kan brengen. Aan onze zijde ligt een lager bouwblok dat
slechts een enkele bouwlaag omvat. Ketelhuis en werkplaatsen
zijn via een tunnel verbonden met het Eiffelgebouw. Dit werd in
1929 gebouwd voor de productie van sanitair. Het was in ge-
wapend beton geconstrueerd en telde zeven verdiepingen. Het
gebouw dankt aan die hoogte ook de benaming ‘Eiffel’. Het is in
drie bouwcampagnes tot stand gekomen (van1929-1941). De
bouwdelen bezitten een skeletbouwconstructie van gewapend beton,
waarbij de vloeren gedragen worden
door paddestoelkolommen. Het laatste bouwdeel heeft een staalconstructie. We vervolgen onze route door bij
de stoplichten de Boschstraat over te
steken en langs de fabrieksmuur tot
Boschstraat 24 te lopen. Hier lag de
Sphinx-showroom.De fraaie rococopoort met rocailles gaf tot voor kort
toegang tot de Sphinx-toonzalen uit
de jaren 1950.
WWW.ZICHTOPMAASTRICHT.NL is de vernieuwende manier
waarop de stad Maastricht en de erfgoedinstellingen omgaan met
de geschiedenis. Startpunt is de actuele betekenis van oude en
jonge plekken, gebouwen, voorwerpen en gebeurtenissen. Die
vertellen elk hun eigen verhaal. Al die verhalen samen vertellen de geschiedenis van de stad en haar inwoners. Via tijdlijnen,
plattegronden en thema’s worden verbanden gelegd, oorzaken
en gevolgen getoond. U kunt uw eigen pad volgen door de geschiedenis.
ZICHT OP MAASTRICHT IS MEER
De Maastrichtse instellingen stemmen regelmatig hun programma’s op elkaar af rond een thema. Via exposities, publicaties,
lezingen, rondleidingen of educatieve programma’s wordt dit
thema belicht. Het eerste thema is ‘Sphinx- plaats van herinnering’ waarbij allerlei aspecten van de geschiedenis van de oudste
keramische fabriek in de stad, onder de loep worden genomen.