LITERATUUR BEVORDERT DE EMPATHIE

LITERATUUR BEVORDERT DE EMPATHIE
Moeder, waarom lezen wij?
07/10/2013 | Hilde Van den Eynde
Akkoord: ‘Vijftig tinten grijs’ leest lekkerder weg. Maar wil je vooruit komen in
het leven, lees dan échte literatuur, zoals Tsjechov of Coetzee. Want van literaire
boeken word je sociaal slimmer.
Wilt u gedachten leren lezen? Lees een goed boek. Michiel Hendryckx
We zijn een open boek voor elkaar – als we genoeg ‘hoge’ literatuur lezen, toch. Een paar
hoofdstukken uit Oorlog en vrede of De gebroeders Karamazov en je sociale intelligentie gaat
erop vooruit, concluderen twee New Yorkse sociale wetenschappers deze week in het vakblad
Science.
Het komt doordat je bij het lezen van (literaire) fictie wordt gedwongen om je in te leven in
personages, zeggen ze. Je moet zelf bedenken waarom die bepaalde keuzes maken, door hun
emoties te interpreteren en hun motivatie te beredeneren – want het antwoord wordt maar zelden
voorgekauwd door de auteur.
Gewapend met die leeservaring leer je ook in het échte leven mensen beter ‘lezen’, volgens David
Kidd en Emanuele Castano van de New School for Social Research in New York, terwijl dat niet
het geval is als je boeken uit de Bouquetreeks of non-fictie leest. Zelfs niet als die literair zo goed
zijn geschreven als, zeg maar, David Van Reybroucks Congo.
‘Het fictieve element is essentieel’, legt David Kidd uit over de mail. Volgens de liefhebber van
Russische klassieken, die vanuit een talenopleiding naar de sociale psychologie overstapte, valt
fictie in twee categorieën onder te verdelen: populaire versus literaire fictie.
‘Lees je een spannende maar voorspelbare bestseller, dan grijpt de plot je bij de keel en neemt de
schrijver je mee in een soort emotionele achtbaan’, zegt hij. ‘Maar die roetsjbaan is voorspelbaar:
de belevenis zal voor elke lezer ongeveer hetzelfde zijn.’
Daartegenover staat literaire fictie waarin schrijvers van het kaliber van J.M. Coetzee of Anton
Tsjechov ruimschoots plaats laten voor de interpretatie van de lezer, door het plotverloop
allerminst voorgekauwd op te dienen. Verschillende interpretaties zijn mogelijk en in hun boeken
komen personages voor met onduidelijke of dubbelzinnige motivaties en met verborgen agenda’s.
Een betrouwbare handleiding voor wie te vertrouwen valt en wie niet, wordt er doorgaans niet
bijgeleverd.
‘En dus moet de lezer letten op kleine emotionele aanwijzingen en nuances in de tekst en daaruit
een eigen beeld construeren’, zegt Kidd. De vaardigheden die de lezer daarmee verwerft, doen
hem beter scoren op tests die empathie en emotionele intelligentie meten, achterhaalden Kidd en
Castano – zaken die van pas komen wanneer je iemands lichaamstaal probeert te lezen of zijn
bedoelingen probeert te achterhalen.
Mechanical Turk
Voor hun onderzoek riepen de psychologen de hulp in van de klanten van ’s werelds grootste
boekenwinkel, Amazon.com. Via de Mechanical Turk-website van Amazon, waarop mensen
kunnen intekenen om tegen betaling kleine klussen uit te voeren, rekruteerden ze proefpersonen
voor een wel heel bijzonder experiment: uittreksels lezen van diverse boeken, en vervolgens een
paar psychologische tests afleggen.
Sommige deelnemers kregen uittreksels uit klassiekers te lezen (Anton Tsjechov) of kortverhalen
die literaire prijzen hadden gewonnen, zoals Don DeLillo’s ‘De engel Esmeralda’. Anderen kregen
bestsellers te lezen als Donker hart van Gillian Flynn of De fouten van de moeder van Danielle
Steel, of sciencefictionverhalen van Robert Heinlein. Weer anderen kregen non-fictie uit het
Smithsonian Magazine voorgeschoteld: artikelen die wel goed geschreven zijn, maar niet in een
literaire stijl, en die niet handelen over mensen.
Uit de psychologische tests die ze vervolgens moesten afleggen, bleek dat diegenen die literaire
fictie hadden gelezen, beter in staat waren om zich in anderen in te leven – bijvoorbeeld door in te
schatten dat iemand die zijn hand ophoudt, een high five wil geven en niet slaan.
Het is de eerste keer dat wordt bewezen dat het verband tussen literaire fictie lezen en een
verhoogde emotionele intelligentie oorzakelijk is – tot dusver viel niet uit te sluiten dat het
verband omgekeerd was en dat mensen met een grote empathie meer literaire fictie lazen.
Maar hoe grensverleggend de studie ook is, heel wat vragen blijven open. Hoe lang houdt het
effect van literatuur lezen aan, bijvoorbeeld?
‘Dat weten we nog niet’, zegt Emanuele Castano, een oud-student van de universiteit van Louvainla-Neuve. ‘Als ik zou moeten gokken, dan zou ik zeggen: hooguit een paar uur. Het zou me
verbazen als het effect langer zou aanhouden – het zou me eerlijk gezegd beangstigen mocht je de
psychologie van mensen met zo’n paar simpele manipulaties langdurig kunnen veranderen.’
Ulysses
In het onderzoek kreeg niemand fragmenten te lezen van James Joyces Ulysses of Finnegan’s
wake. Zou de lectuur van dergelijke notoir moeilijke ‘überliteratuur’ de emotionele intelligentie
nog meer verhogen dan die van ‘gewone’ literatuur? Castano: ‘Geen idee. Maar vermoedelijk
spelen niet zozeer de complexe stijl en het gebruik van veel moeilijke woorden een rol. Wel de
manier waarop een personage “onvolledig” wordt voorgesteld en de lezer de gaten moet invullen.
Daarvoor heb je geen gesofisticeerde woordenschat nodig.’
Of studenten literatuur die veel kilometers maken in de schone letteren daardoor over meer
empathie beschikken, dat gaan Castano en Kidd nu uitzoeken. ‘We verwachten dat dat gemiddeld
inderdaad zo zal zijn’, zegt Kidd. ‘Onze proefpersonen lazen kortverhalen, acht tot elf bladzijden
lang, of uittreksels van gelijke lengte uit romans. Mogelijk worden de effecten die we maten,
versterkt naarmate je meer leest, maar daar zit vast een plafond aan, waarna je geen winst meer
boekt.’
‘En voor alle duidelijkheid: we hebben niet aangetoond dat mensen slimmer worden van
literatuur. We hebben aangetoond dat ze beter scoren op tests die naar andermans gedachten en
emoties peilen. Dat is wat anders dan zeggen dat ze er slimmer op zijn geworden.’
Voor veel literaire schrijvers, die doorgaans loners zijn en obsessief met hun werk bezig, zal het
een opsteker zijn dat hun noeste werk een sociale meerwaarde blijkt te hebben. Louise Erdrich,
wier roman The round house in het onderzoek werd gebruikt, is alvast erg ingenomen met de
resultaten ervan.
‘Hierom hou ik zo van wetenschap’, zei ze aan The New York Times. ‘De onderzoekers konden de
vinger leggen op de ongrijpbare waarde van literatuur. Goddank dat ze niet hebben gevonden dat
romans tandbederf veroorzaken, of verstopte kransslagaders.’
http://www.standaard.be/cnt/dmf20131006_00777946