Vakken in de bovenbouw

Vakkenindebovenbouw
WolfertLyceum-VWO
2015-2016
Aardrijkskunde
Aardrijkskundeiseennuttigvakwaarjederestvanjelevenwataanhebt.Hetisnuttigvoor
iedereen:alstoerist,alskiezerbijdeverkiezingen,alsbetrokkenebijeenbestemmingsplan,als
ondernemerdieeenplekvoorzijn/haarbedrijfzoekt,etc.
Ookzuljeonderwerpeninhetjournaalenhetnieuwsindekrantbeterbegrijpen.Aardrijkskundeis
bovendieneenheelbreedvak.Jeleertoverthema’sdieonsdagelijksbezighoudenzoals
klimaatverandering,natuur-enmilieurampen,water,energie,Europa,mobiliteit,ruimtelijke
inrichting,migratieenglobalisering.
Waaromzoujeaardrijkskundekiezen?Omdat:
...heteenafwisselendvakis
...jeeenbeterbeeldvandewereldkrijgt
...jeveelpraktischevaardighedenopdoet
...jemetaardrijkskundeeenvoorspronghebtinveelvervolgopleidingen
...hetgeenmoeilijkvakis
...hetgewooneenontzettendleukvakis!
Aardrijkskundevoorlater
Vooreenvervolgopleidingisaardrijkskundegeenverplichtvak,maarwelvaakgewenst.
Aardrijkskundeiszeergewenstbijdevolgendestudies:
•
•
•
•
•
•
•
ruimtelijkeordeningenplanologie
milieukunde
geodesie/geo-informatica
PABO
lerarenopleidingaardrijkskunde
journalistiek
toerismeenrecreatie
Kennisvanaardrijkskundekomtookgoedvanpasbijbijvoorbeeld:
•
•
•
•
•
•
•
•
taal-encultuurstudies
agrarischeopleidingen
transportenlogistiek
bouwkunde
communicatie
HBOrechten
Internationalbusiness
maatschappelijkwerkendienstverlening
VakkenbovenbouwVWO
2
Biologie
Hetdoelvandebiologieistebegrijpenhoelevendewezensfunctioneren.Biologieiseenbreed
georiënteerdvak.Hetisdaaromeenvakdatsterktbijdraagtaanjealgemeneontwikkeling.
Benjegeïnteresseerdindewerkingvanhetmenselijklichaam,geboeiddoordeontwikkelingvan
levenopAardedienogsteedsplaatsvindt,wiljewetenwaarombepaaldemedicijnenkunnen
werkentegenziektes,ofverwonderjejezelferoverdaterfelijkeinformatieviaDNAwordt
doorgegevenaanvolgendegeneraties?Metanderewoorden:benjegefascineerddoordewondere
wereldvandenatuur?Kiesdanvoorbiologie!Enanders,zoalsvanKootenendeBieaangeven:
“Opveertigjarigeleeftijddientuerachtertekomendatuvroegerveelbeterophadmoeten
lettenbijbiologie.”
Onderwerpen
Inklas4beginnenweeigenlijkweervanvorenafaanmetbiologie:“Watisleven?”.Daarna
behandelenweveelonderwerpenuitdeonderbouwnogeens,maarnugaanweereenstukdieper
opinengaanweersnellerdoorheen.
Wehebbenhetbijbiologieoverveeldingendiejeinhetdagelijkseleventegenkomt.Dekranten
staanercontinuvolmee.Denkaandeinvloedvanmenselijkgedragopdenatuur,het
wereldvoedselprobleemenontwikkelingvanmedicijnenm.b.v.DNA-manipulatie.MaarookWestAfrika,waardeuitbraakvanebolaertoeheeftgeleiddatmendrukbezigiseenvaccinteproduceren
tegenhetebola-virus,iseenonderwerpwaardebiologiezichoverbuigt.
Voorbeeldonderwerp:atletiek
Bijbiologieleerjebijvoorbeeldoverhartslagenademhalingvanuithetperspectiefvansporten.Ook
dewerkingvanspierenenhoevoedselinjelichaamwordtverwerkt,komthierbijaandeorde.Je
leertookhoejemeetinstrumentenzoalseenhartslagmeterkuntgebruikenenjeleerthoejeeen
onderzoekuitvoert.
BiologieisonderdeelvanhetprofielNatuurenGezondheid(N&G).MaarookinN&Tkunjebiologie
kiezen.
Deinhoudvanhetvakbiologieindebovenbouwiswelenigszinsandersdanindeonderbouw.Waar
indeonderbouwmeerdenadrukligtophetleren,metsomswatinzicht-entoepassingsvragen,
wordtindebovenbouwhettoepassenvankenniseninzichtsteedsbelangrijker.Biologiewordtinde
tweedefaseookmoeilijker.Maarjijbenttegendietijdnatuurlijkouder,dusdatisooklogisch.Jezult
erjebestvoormoetendoen…Maaralsjebiologieleukvindt,dandoejedatgraag,toch?
Alsjewiltwetenhoecelleninelkaarzittenenhoezewerken,moetjeookwatwetenvanmoleculen
enatomen;eenbeetjescheikundedus.Maarlaatjenietafschrikken:ookzonderscheikundekanje
primabiologiedoen.Jezultjedanmisschienwelextramoeteninzettenomallestebegrijpen.
Daarnaastmakenweookgebruikvaneenvoudigewiskunde.
VakkenbovenbouwVWO
3
CKV
InhetvoorexamenjaarkrijgjehetvakCKV.CKVstaatvoorCultureleenKunstzinnigeVorming.CKVis
eenexamenvakenwordtaanheteindvanhetschooljaarafgeslotenmeteengoedofvoldoende.Tot
nutoehebjeopschoolvooralgewerktaankennisenvaardigheid.CKVonderscheidtzichwatdat
betreftvanveelanderevakken.CKVisvooralgerichtopuitbreidingenontwikkelingvanjeeigen
smaakeninteressesopkunstzinnigencutureelgebied.Indeonderbouwhebjekennisopgedaanvan
bijbeeldendevormingendrama,endiekennisgaatjenuhelpenomeeneigensmaakteontwikkelen
enmeertewetentekomenoverallerleiverschillendedisciplinesophetgebiedvankunstencultuur.
Hetiseenbijdrageaandealgemeneontwikkeling,maargeeftjeookhandvatenomdewereldomje
heenteverkennenenverschillentelerenzieninalhetaanbodvanmuziek,dans,theater,film,
fotografie,kunst,etc.
Jeleertonbevooroordeeldkijken,luisterenenbeleven.
Jeleertjeeigenmeningteformuleren;Jekuntaangevenwaaromeenvoorstellingofexpositieje
aanspreekt,ofwaarjuistniet.Alsjejesmaakontwikkelt,komjeerookachterdatjesommigedingen
nietlust.Datgaatookopvoorkunst…
Watgajeallemaaldoen?
1.Cultureleactiviteiten
Jebezoekt6cultureleactiviteiteningedurendeschooljaar.Dezeactiviteitenzijndoorjouzelf
gekozenenvindenbuitenschoolplaats.Jespreidtdecultureleactiviteitenoverdeverschillende
kunstdisciplines.Ditzijn:film,cabaret,dans,toneel,architecuurententoonstellingen.wegwijs
maken!Vandezecultureleactiviteitenmaakjeeenpersoonlijkverslagdatbeoordeeldwordtmet
eenkwalificatieonvoldoende,voldoendeofgoed.
2.Kennisvankunstencultuur
IndelessenCKVgajeopcultureleontdekkingsreis.Jekomtmeertewetenoverarchitectuur,
beeldendekunst,dans,muziek,filmentheater.Aandehandvanvideofragmentenenopdrachten
leerjebetertekijkenenluisterennaarkunstenjeeenmeningoverdeverschillendekunstente
vormen.Deopdrachtenindelesendatwatjealshuiswerkverderuitwerktwordenbeoordeeld.
Uiteindelijkmoethetallemaalvoldoendewordenafgerond.
3.Praktischeactiviteiten
Tijdensdelessenkrijgjeookpraktischeopdrachtenaangeboden.Jebentpraktischbezigenstaatzelf
evenindeschoenenvandekunstenaarofartiest.Hierbijstaathetzelfdoencentraal.
4.Reflectieviajekunstdossier
Ondertussenmaakjejouwontwikkelingzichtbaarinjekunstdossier.Aanheteindevanhetjaarmoet
jetotalekunstdossiermetminimaaleenvoldoendewordenafgesloten.Letop:CKVishandelingsdeel
enstaatookophetdiploma.
VakkenbovenbouwVWO
4
Duits
Wiljelaterindetechnische,logistieke,economischeoftoeristischesectorwerken?DanisDuitseen
echteaanrader!
Meerinformatie?Ganaar:http://wp.digischool.nl/duits/waarom-duits-leren/
Hetprogrammavandebovenbouwendeonderbouwsluitengoedopelkaaraanmetveelaandacht
voordevaardighedenenhetverwervenvangrammaticalestructuren.
Hetexamenprogrammabestaatuitschrijf-,spreek-,luister-enleesvaardigheid.Dezeklassieke
taalvaardighedenwordenuitgebreidmetliteratuur.Zowelinhethavoalsinhetvwowordenenkele
boekengelezen.Inhetvwowordtdaarbijeenliterair-historischkadergeschetst.Literatuuronderwijs
wordtdooreenaantalfilmsondersteund.
AlsjeindebovenbouweenexcursienaardehippeenpopulairestadBerlijnkiest,krijgjeookde
mogelijkheidomjespreekvaardigheidindepraktijktoetepassen.
Wiljemeerwetenenhebjevragenoverditvak,dankunjedienatuurlijkaltijdstellenaanje
vakdocent.
VakkenbovenbouwVWO
5
Economie
Economiewordtindeonderbouwalvanafde2eklasaangeboden.Hierkomenallerleionderwerpen
aanbodzodatjeeengoedtotaalbeeldkuntschetsenvandeonderwerpendieerzijn.inde2ebegin
jemet1uurenditwordtuitgebreidnaar2uurinde3eklas.
Watkunjeverwachten?
Indebovenbouwgaanweeenstukdieperopdeonderwerpenin.
Daarvoorhebbenweindehavozowelinde4ealsinde5eklas3uurperweekeconomieenopde
vwoisditinde4eklas2uurperweekmeteenuitbreidingnaar3uurperweekinde5een6eklas.
Bijhetvakeconomiewerkenwemet8concepten.Eenindelingvandeconceptendiebehandeld
wordengeefteenbeterbeeld:
- Markt:Hoewerktdemarktenhoekomteenprijstotstand?Welkerolspeeltdeoverheid
hierinenhoebepaalikdemaximalewinst?Enhoewerktditdanmethetbuitenland?Hoe
komtdekoersvaneenmunttotstand?
- Ruilenoverdetijd:Moetikgaansparenoflenen?Enisstudereneenbetereoptiedandirect
werken?Hoewerktmijnpensioenopbouwenwelkegevarenkomendaarbijkijken?
- Samenwerkenenonderhandelen:Waarombetalenwebelastingwatismeeliftgedrag?Wat
zijnpositieveennegatieveexterneeffectenenwordendezeaangemoedigd/tegengegaan?
- Risicoeninformatie:Wanneerishetverstandigomeenverzekeringaftesluitenenwaarom
zijnsommigeverzekeringenverplichtenandereniet?Enwatzijndegedragsveranderingen
alsgevolgvaneenverzekering?
- Welvaartengroei:Hoewordthetinkomeneigenlijkverdeeldenhoewordende
inkomensverschillendichterbijelkaargebracht?Enhoekandeeconomiegestuurdworden?
- Goedetijden,slechtetijden:Hoekandeoverheidervoorzorgendatdeeconomiestabiel
blijftenwelkemiddelenzijnhierbijtegebruiken?Watzijndevoorennadelenvanvasteen
zwevendewisselkoersenenhoewerkendeze?
- Schaarste:keuzesmoetengemaaktworden,maarwelkeoptieishetbeste?Jeleertwerken
metoneindigebehoeftenenbeperktemiddelen
- Ruil:Geldiserommeetebetalen,maarwatzijnnupreciesallefunctiesvangeld?Wanneer
kaneenbankextrageldmakenenwatisheteffecthiervan?Vanruilenwordtjevaakbeter,
maarwatvoorrolspeeltspecialisatiehierin?
Maarwathebjedanaaneconomie?
Vooralbijdeeconomischestudiesishethandigomhetvakeconomiegehadtehebben.Hetinzicht
datjeopdoettijdensdelessenkomtgoedvanpasbijhetaanpakkenenbegrijpenvanvraagstukken
bijeenvervolgopleiding.Jebegrijptdedenkwijzebeterenzietverbandensneller.Daarnaastsluiten
deonderwerpenopdeeenofanderemanieraltijdwelaanbijdestofdiejekuntverwachtenbijde
vervolgopleiding.
Ookalsjenietvanplanbentomeeneconomischestudietegaanvolgenishethandigomeconomie
tehebbengehad.Erkomenonderwerpenaanboddieiedereeninhetdagelijksleventegenkomt.Je
leertoververzekeringenenoverhetbelastingstelsel.Maarookoversocialezekerheid,pensioenen
enarbeidsmarkt.Wanneerhebjerechtopeenuitkering?Endekennisvanwisselkoersenkomtaltijd
vanpasbijbeleggenofeenfunctieinhetbedrijfsleven.
Kortom,eenvakwaarjealtijdwataanhebt!
VakkenbovenbouwVWO
6
Engels
HetvakEngelsisverplichtinalleleerjaren.Datisnietvoornietswantooktijdensalle
vervolgopleidingenophetHBOenopdeUniversiteitisEngelsbelangrijk.Jezultdaarsomsofvaak
(vak)boekenmoetenlezeninhetEngelsenooksommigecollegeszulleninhetEngelszijn.Inveel
beroepenisdecommunicatieinhetEngels,waarbijallevaardighedenaanbodkomen(schrijven,
lezen,sprekenenluisteren).Hetisdusdebedoelingdatjenahetbehalenvanjediplomahierop
schoolmeteengoedebasisengenoegkennisvandetaalaaneenvervolgopleidingbegint.
Indebovenbouwgaanwenogsteedsaandeslagmethetlerenvanwoordenende
grammaticaregels.DaarnaastgajeEngelstaligeliteratuurlezenenleerjehoejeboekenkunt
analyserenmetliterairetermen.Jemoetinformatieoverdeboekenverzamelenenverslagen
inleveren.WewerkenaanluistervaardigheidensluitendatafmetdeCITO-toets.Jegaatdebatteren
eno.a.literatuurgeschiedenispresenterenaanjeklasgenoten.Hiermeetrainjejespreekvaardigheid.
Uiteindelijkdoejeookeenindividueelmondelingexameninhetlaatstejaar.Heteindexamen
bestaatalleenuitleesvaardigheid.Jemoetlangereenkortetekstenkunnenbegrijpenenverklaren.
VakkenbovenbouwVWO
7
Frans
ErzijnveelredenenwaaromhetnuttigenleukisomFranstekiezen.VooreenkleinlandalsNederlandistalenkenniseengrootvoordeel.Alsjeeenvreemdetaalleert,danopentdatdeurenvoorje.
1)Economischbelang.
TijdenshetbezoekdatdeFransepresidentHollandeinjanuari2014aanMarkRuttebracht,werdhet
economischeenculturelebelangvandeFransetaalinNederlandonderstreept.Grotebedrijvenzoals
Heineken,PhilipsenShellwarenbijditstaatsbezoekaanwezig.Eriseengrotevraagnaarmensendie
Fransbeheersen.Nederlandsebedrijvenenorganisatieshebbennamelijkmoeiteompersoneelte
vindendatdeFransetaalbeheerst.GebiedenwaarjeterechtkuntmetFranszijndehandel(importexport),hethotelwezen,degroente-enfruitsector,desierteelt(bloemenenplanten),demode,de
ruimtevaart,devliegtuigbouw,olie-engasmaatschappijen.DeFransetaalwordtookgebruiktinde
diplomatie:bijdeVerenigdeNaties,deEuropeseUnie,deUNESCO,deNAVO,bijhetInternationaal
OlympischComité,hetInternationaleRodeKruisenbijverschillendeinternationalejuridische
instanties.KennisvanhetFransisnodigvoormensendieeenloopbaanambiërenineen
internationaleorganisatie.
2)Toerisme
FrankrijkisnadeVerenigdeStatenhetlanddatdemeestetoeristenterwereldtrekt.Meerdan80
miljoenmensenvierenjaarlijksvakantieinFrankrijk.HetisgoedomeenaardigwoordjeFranste
sprekenalsjeeropvakantiebent.JemaaktmakkelijkercontactmetFranseleeftijdgenotenenje
ontdektdeinteressesvananderen.Jekuntietsbestellenineenrestaurant,eenplaatsopdecamping
reserveren,hulpvragenbijpech,etc.
3)Cultuur&geschiedenis
DeFransecultuurengeschiedenishebbenNederlandenderestvandewereldbeïnvloed.Denkaan
Napoléon,dechipkaartdieRolandMorenoheeftuitgevonden,hetmetriekstelsel,deschilderijen
vandeimpressionisten,Franseleenwoorden…
JealgemeneontwikkelingwordtgroteralsjeFransleertendatkomtjevanpasinhetleven.
AlsjedeFransetaalbeheerst,danzalhetlerenvanhetSpaans,ItaliaansenPortugeesmakkelijker
zijn.Dezetalenlijkennamelijkopelkaar.
•
BekijkhierwereldkaartenmetdelandenwaarFrans,DuitsenSpaanswordengesproken.Op
iederplaatjekanjeklikkenomdekaarttevergroten.
• BekijkhiereenfilmpjewaarinjongereninhetFransuitleggenwaaromzeFranshebben
gekozen.
ErzijndusveleredenenomvoorFranstekiezen.Hetisenblijfteenpersoonlijkekeuze!
Alsjehettochlastigvindtomeenkeuzetemaken,praatdaneensmetjedocentFrans.
Misschienhelptdatjoujekeuzetemaken.
Bonnechanceetaurevoirdanslescoursdefrançais!
VakkenbovenbouwVWO
8
Geschiedenis
Indeonderbouwhebjedehelegeschiedenisvandeeerstemensentotde21eeeuwchronologisch
doorlopen.Diechronologieiseenonderdeelvanheteindexamenin5H/6V.Maarditwordt
aangevuldmetenkeleverdiependeonderwerpen,dusvandaardatindebovenbouwgeschiedenis
ookveelaandachtbesteedwordtaanverdiependethema’s,waarbijwedieperingaanopbepaalde
periodes/onderwerpen/verschijnselen.Jekunthierbijdenkenaanthema’salsheksenvervolgingen,
deVikingenenAlexanderdeGrote(HAVO)enChina,hetMiddenOostenendeVS(VWO),behoorlijk
afwisselenddus.
Indebovenbouwisgeschiedenisbijuitstekhetvakwaarindesamenhangindewereldverklaard
wordt.Politieke,economische,wetenschappelijkeenreligieuzeelementenzijnmetelkaar
verbonden,waardoorjeleertnadenkenoverdeverbandentussenalleschoolvakken.Denkhierbij
nietalleenaanaardrijkskunde(natuurlijkeomstandigheden)eneconomie(economischecrises),
maarookaanbiologie(evolutie),scheikunde(atoombom),natuurkunde(wetenschappelijke
revolutie)endemodernetalen(literairestromingen).OokhetverbandmetdeKlassiekeTalen,kunst
enmaatschappijleerisnietmoeilijkteleggen,zodateigenlijkinbijnaelkschoolvakeenstukje
geschiedenisziteningeschiedeniseenstukjevanelkschoolvakterugkomt.Wathebbendiemet
elkaartemaken?Ordeindezechaosscheppenisvooriedereenbelangrijk.Kortom,hetiseen
verrijkingvoorelkvakkenpakket.
Ookinvervolgstudiesishistorischinzichteigenlijkaltijdvanbelang.Inveruitdemeestestudies
wordteendeelvandetijdbesteedaandegeschiedenisvanhetvakgebied(denkaan
wetenschapsgeschiedenis)en/ofverschillendezienswijzendieerinhetvakgebiedbestaan
(verlichtingsideeën,Marx).Buitendatishetinelkvakgebiednuttigenraadzaamomtewetenwaarje
staat,hoevoorgangersdachtenenwatdusalgeprobeerdis.
Watmoetjekunnenvoorgeschiedenis?Geschiedenisisveeltekst,dusbegrijpendlezenisheel
belangrijk,dezevaardigheidwordtgedeeldmetdetalen,zowelNederlandsalsdeVreemdeTalen.
Verderwordtveelgewerktmethistorischebronnen,zodatjeonderzoeksvaardigheden(watzieik?
Watweetikeralvan?Watvindenanderenvaneenbepaaldonderwerp?)veelgetestworden.Dit
komtooktotuitingindePraktischeOpdracht(en)dieindebovenbouwgemaaktworden.Hierbijdoe
jezelfsomseenkleinonderzoeknaareenhistorischonderwerp.
Uiteindelijkdoejein5H/6Vexameninzoweldehelegeschiedenisalsenkeleverdiependethema’s,
waaropjeindebovenbouwwordtvoorbereid.
VakkenbovenbouwVWO
9
KlassiekeTalen
InhoudelijkeInvulling
Inhetvierdeleerjaarwordtdegrammaticaafgerondenstartenwemethetlezenvanechte,
origineleGriekseen/ofLatijnseteksten.Webeginnenmetrelatiefeenvoudigeteksten,zoalsfabels
vanAisoposeneenredevoeringvanLysiasbijGrieks,ofgeschiedschrijvingvanCaesaren
liefdesgedichtenvanCatullusbijLatijn.DaarnaastwordtkennisgemaaktmetdeGriekseen
Romeinsekunstendedoorwerkinghiervaninlateretijden.Inhetvijfdeleerjaarwordenperperiode
anderegenresenauteursinhunculturelecontextbestudeerd.BijGriekskomenbijvoorbeeldde
epischegedichtenvanHomeros(verhalengoed),geschiedschrijvingvanHerodotos(geschiedenis),
eentragedievanEuripidesofSophokles(drama),offilosofischewerkenvanPlato(filosofie)aanbod.
BijLatijngaathetombijvoorbeeldgeschiedschrijvingvanLiviusofTacitus(geschiedenis),gedichten
vanOvidius(receptie),filosofischebrievenvanSeneca(filosofie),ofpersoonlijkebrievenvanCicero
enPlinius(geschiedenis).Depreciezekeuzevanauteursengenresverschiltperjaarenismede
afhankelijkvanheteindexamen-onderwerp.Inhetzesdeleerjaarwordtgedurendehethelejaaréén
genreenéénauteurinzijnculturelecontextbestudeerd.Hetexamenonderwerpislandelijk
vastgesteld,kanéénvanbovengenoemdeonderwerpenzijn,enwisseltperjaar.Omeendeelvande
rijkeklassiekecultuurinhetechttezien,maakjeindebovenbouwookeenreisnaarRome.
BenodigdeKennisenVaardigheden
Indepraktijkbenjeindebovenbouwveelbezigmetvertalen.JevertaaltGriekse/Latijnseteksten
metbehulpvaneenwoordenboek.Somsleesjeookstukkentekstinvertaling.Daarnaast
beantwoordjevragenoverdevertaaldeofgelezenteksten.Ditiseigenlijkeensoortbegrijpendlezen
inhetGrieksofLatijn.Tenslotteleerjeoverdeculturelecontextvandetekstendiejeleest:Doorwie
zijnzegeschreven?Totwelkgenrebehorenze?Inwelkestijlzijnzegeschreven?Inwelketijdzijnze
geschreven,enmetwelkdoel?ZoleerjeveeloverzoweldetaalalsdecultuurvandeGriekenende
Romeinen.
ToekomstigeStudiesenBeroepen
Grieksen/ofLatijnzijneenbelangrijkevoorbereidingopstudiesals(Griekseen)LatijnseTaalen
Cultuur(GLTC),archeologieenoudheidkunde.DaarnaastismetnameLatijnhandigvoorstudies
waarinveelLatijnsetermengebruiktworden,zoalsgeneeskundeofrechten.Ookalsjetaalkunde,
talen,ofjournalistiekwiltgaanstuderen,biedenGrieksenLatijnveelvoordeel,omdatzejeleren
overdestructuurvantalen,deverbandentussenverschillendetalen,enhoejejezelfmettaalkunt
uitdrukken.
Combinatiemetanderevakken
Grieksen/ofLatijnkunnengoedgecombineerdwordenmetanderevakken.AangezienGrieksen
Latijnlastigevakkenzijnmetveelstudielasturen,kunjedezevakkenbeternietalsextravakte
kiezen,wantdankrijgjegeenlesgarantie.VoordeliefhebbersishetookmogelijkomzowelGrieks
alsLatijntekiezen.
VakkenbovenbouwVWO
10
Kunst-Algemeen
IndebovenbouwvandeHavoenhetVwokunjejouwbeeldendeontwikkelingvoortzettenbijhet
Kunstvak.
HetpraktischedeelKunstvakbeeldendenKunstvakdramawordtondersteunddoorhettheoretische
deelKunstvakalgemeen.Kunstvakalgemeensluitjeofmethetcentraalschriftelijkexamen,het
praktischedeelsluitjeafmethetschoolexamen.
Kunstvakalgemeen
Inhettheoretischedeelbehandelenweindebovenbouwverschillendecultuurperiodenvande
geschiedenis.Diecultuurperiodenzijn:
•
•
•
•
•
•
Cultuurvandekerkinde11et/mde14eeuw
Hofcultuurinde16een17eeeuw
BurgerlijkecultuurvanNederlandinde17eeeuw
Cultuurvanromantiekenrealismeinde19eeeuw
Cultuurvanhetmoderneinde1ehelftvande20eeeuw
Massacultuurvanaf1950
BijKunstvakalgemeenstaatderelatietussenkunstenmaatschappijcentraal.BijKunstvakalgemeen
leerjedatdevorm,inhoudenfunctievaneenkunstwerkwordenbepaalddoordecultuurhistorische
situatiewaarinhetontstaat.Jeleertverbandenleggentussendeverschillendekunstdisciplines,zoals
dans,drama,muziek,beeldendekunstenarchitectuur.Doordatjehierbijtelkensdeeconomische,
socialeenpolitiekesituatieineenbepaaldecultuurperiodebetrekt,wordjejebewustvande
betekenisvankunstencultuuralsbelangrijkelementinonzesamenleving.
KennisenvaardighedenwordenbijKunstalgemeengetoetstmiddelstentamensdiedigitaalworden
afgenomen.Zokunnenvragenwordengesteldnaaraanleidingvanteksten,afbeeldingenenbeeld-
engeluidsfragmenten.
WatleerjevanKunst?
Voelen,ervaren,inlevingsvermogen
Observeren,goedkijken,luisteren
Creatiefdenkenendoen
Reflecterenengoednadenken
metanderensamenwerken
Vaardighedendievanbelangzijnvoorelkberoep!
VakkenbovenbouwVWO
11
Kunst–Beeldend
IndebovenbouwvandeHavoenhetVwokunjejouwbeeldendeontwikkelingvoortzettenbijhet
Kunstvak.
HetpraktischedeelKunstvakbeeldendenKunstvakdramawordtondersteunddoorhettheoretische
deelKunstvakalgemeen.Kunstvakalgemeensluitjeofmethetcentraalschriftelijkexamen,het
praktischedeelsluitjeafmethetschoolexamen.
Kunstvakbeeldend
Indebovenbouwkrijgjein2lesurenperweekuiteenlopendepraktijkopdrachtenaangeboden.Je
wordtuitgedaagdtewerkenmetverschillendematerialenentechnieken,metalsdoelzichtte
krijgenopdemogelijkhedenvanbeeldendevormgeving,enjeeigenvoorkeurenentalentente
ontdekken.Hetleslokaalisingerichtmeteenatelierruimtezodatjeookbuitenjelestijdaandeslag
kanmetjeopdrachten.
Indebovenbouwwerkjesteedsmeervanuiteenbepaaldthema.Daarbijonderzoekjede
mogelijkhedenvanjezelfgekozenonderwerpquainhoudenvormgeving.
Jeproceshoujezelfbijineenlogboek,hierinmaakjeschetsen,schrijfjejeideeenopenverzamelje
inspirerendbeeldmateriaal.
Peropdrachtwordtjebeoordeeldopproces(jelogboek)enheteindresultaat(jewerkstuk)
Bijhetzoekennaaroplossingenvoordediversebeeldendeprobleemstellingen,bestudeerjewerk
vankunstenaars,zodatjejezelftraintinhetbegrijpenvanhunbeeldtaalenopzoekkannaarjeeigen
beeldtaal.
Kunstvakbeeldenddaagtjeuitprobleemoplossendaandeslagtegaan.Dezevaardigheidisniet
alleenvanbelangvoorjecreatieveontwikkelingmaarisookbreedinzetbaarbijalleanderenvakken.
‘Outofthebox’kunnendenkeniseentermdietegenwoordigeenbelangrijkeplaatsinneemtinonze
maatschappij.Creativiteitzorgtimmersookvoorontwikkelingenvernieuwing.
VakkenbovenbouwVWO
12
Kunst-Drama:
2uurperweekbenjebezigmetdevoorbereidingenhetmakenvanverschillendesoorten
presentatiesenvoorstellingen.
InhoudelijkeinvullingVWO
4VWO Speeljaar,verdiependspelen.
•
•
•
Verschillendespeelstijlenin“DeParade”
Bestaandepersonages
Tekstanalyse
5VWO Verdiepingsjaar
Verdiepinginspel/vormgeving
Lerenkijken
Vb:Naarelkaarentheatervoorstellingenkijken
• Regie
6VWO Regiejaar/Eindexamen
•
•
Regieprojecti.s.m.5HAVOalsspelers
•
Kijkenvanuitpublieksoogpunt
Vb:kennisovertoneelbeeld
Vb:tekstzegging
• Spelenindeeindvoorstellingmetdevolledigeklas
•
Vervolgopleidingen:
•
•
•
•
•
•
Toneelschool
Regieopleiding
DocentDrama
Creatievetherapeut
Lerarenopleiding
Studiesgerelateerdaanpresentatieencommunicatie
VakkenbovenbouwVWO
13
Maatschappijleer
In4Havoen4VWOkrijgjeeenjaarmaatschappijleer.Naditjaarwordthetvakafgerond,maartelt
hetalwelmeevoorjeexamenonderdenoemervanCombinatiecijfer.Ditiseenextracijferopje
eindlijstnaastjegekozenvakkenuitjepakket.Ophethavoishetje8ecijferenhetbestaatdaaruit
hetgemiddeldevanmaatschappijleerenjeprofielwerkstuk.Ophetvwoisdithet9ecijferenwordt
hetgevormddoorhetgemiddeldevanmaatschappijleerenhetprofielwerkstuk.Ditisduseen
relatiefmakkelijkemanieromeengoedcijferopjeeindlijsttezetten,maarerismeerbelangrijkaan
maatschappijleer.
Watdoenwebijmaatschappijleer?Inelkeperiodebehandelenweeenanderonderwerp:de
democratischerechtsstaat,verdraagzaamheid,mediaendeverzorgingsstaat.Doormiddelvandeze
onderwerpenleerjeonzehuidigemaatschappijkennenenleerjewelkepositiejehierinkunt
innemen.Julliezullendusdebatteren(belangrijk!),presenterenendusveelpratenoveronze
samenleving.Ookmaakjepraktischeopdrachtenomdestoftotjetekunnennemen.
Deinhoudvanmaatschappijleerkomthetmeestovereenmetvakkenalsgeschiedenis,
aardrijkskundeeneconomie/management&organisatie.Jelegtverbandentussenverschillende
maatschappelijkeproblemenenvormthiereenmeningover.Devaardighedenpresenterenen
debatterenkunjebijallevakkengoedgebruiken,dushetisheelbelangrijkomhiermeeteoefenen.
Voorjevervolgstudieishetaltijdbelangrijkomtekunnenpresenterenenookdebatterenof
discussiërenkomtvaakteruginveelstudies.Ookishetnatuurlijkheelbelangrijkomjeteverdiepen
inmaatschappelijkeproblemenomdatjelaterkuntkijkeninwelkevandezeproblemenjejewilt
verdiepenofmetwelkeproblemenjetemakenkuntkrijgen.
VakkenbovenbouwVWO
14
ManagementenOrganisatie
Indebovenbouwkunjekiezenvooreennieuwvak.Management&Organisatie(m&o)iseenvakdat
lijktophetvakdatvoorheeneconomie2heette.Hetheeftdanookveelwegvaneconomiemaarhet
istochechteenandervak.
Indeonderbouwkrijgjealleeneconomiemaardanwordenerweleenaantalm&oonderwerpen
behandeld.M&Ogaatnamelijkalleenoverdeonderwerpendietemakenhebbenmetorganisaties.
Hetberekenenvandenettowinstisbijvoorbeeldeenonderwerpdathoortbijm&o.Bijeconomie
gaathetvooraloverdeonderwerpendieeenheellandaangaan.Eenvoorbeeldvaneenonderwerp
datwordtbehandeldbijeconomieisdeinkomensverdelingbinneneenland,deLorenz-curve.
Inhetboekvaneconomievanhetderdeleerjaarkunjegoedhetonderscheidzientussendevakken
economieenm&o.Hoofdstuk1iseenhoofdstukwaarinonderwerpenwordenbehandelddieinde
bovenbouwwordenbehandeldbijhetvakeconomie.Hoofdstuk2isechteenhoofdstukmet
onderwerpendiehorenbijm&o.
Bijm&ogaathetdusalleenomorganisaties.Eenorganisatieheeftmetveelaspectentemakenenbij
m&owordendituitgebreidbehandeld.Hierondereenoverzichtvandeonderwerpen:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Organisatievorm
Personeelsbeleid
Eigenenvreemdvermogen
Hypotheken
Interestberekeningen
Marketing
Prijsbepalingen
Begrotingen
Berekenenvanresultaten
Break-evenpunt
Balansenresultatenrekening
Logistiek(VWO)
Investeringsselectie(VWO)
Naastdediversiteitvandeonderwerpenvergtditvakookenigerekenkundigevaardigheden.Alsje
voorm&okiest,weeserdanvanbewustdatjeveelmoetrekenen.Hetzalgeenhogerewiskundezijn
maarbijvoorbeeldrekenenmetprocentenkomtveelvuldigvoor.Totopzekerehoogtekandat
wordengecompenseerdmetdetheoretischehoofdstukken.Deverhoudingtussentheorieen
rekenenisongeveer35:65.
Metm&okunjeveelkantenop.Inalleeconomischeopleidingenkomenonderwerpenterugdiebij
m&obehandeldzijn.Studenten(oud-leerlingen)ervarendatalsvoordeeltenopzichtevanstudenten
diegeenm&ohebbengehad.Ookvoorleerlingendiegeeneconomischestudiewillendoenkomen
onderwerpenaanboddieinhetnormalelevennogweleensvoorbijkunnenkomen,zoals
interestberekeningenenhypotheken.
OphetVWOkrijgjevanafdevierdeklasm&o.Inhetvierdeenvijfdeleerjaarkrijgjetweelesurenen
inhetzesdeleerjaarkrijgjedrielesurenperweek.
Opdehavokrijgjeinhetvierdeleerjaartweelesureneninhetvijfdeleerjaardrielesurenperweek.
VakkenbovenbouwVWO
15
Natuurkunde
Denatuurkundeheefteeneenvoudigdoel:begrijpenhoehetheelalwerkt.
Natuurkundigenonderzoekendenatuuropalleschalen,vandekleinstedeeltjesbinnendekernvan
hetatoomtotsterrenstelselsenhetheelalalsgeheel.
Natuurkundigentrachtendenatuurmetdekleinstmogelijkaantalnatuurwettentebeschrijven.Zo
ishetbijvoorbeeldindeloopvandegeschiedenisgeblekendatdebewegingvanaardsevoorwerpen
enhemellichamendoordezelfdewettenwordenverklaardendatelektriciteitenmagnetisme
dezelfdeoorzaakhebben.
Dekennisdienatuurkundigendoordejarenheenoverdewerkingvandenatuurhebbenvergaard
staataandebasisvanbijnaalletechnologieëndiewijtegenwoordigzovanzelfsprekendvinden.De
baanvandeRosettawordtberekendaandehandvandewettendieNewtoninde17eeeuw
ontdekte;GSMsatellietenkunnendejuistepositienietbepalenzonderderelativiteitstheorievan
Einsteintegebruiken;dechipsinjesmartphoneencomputerwerkenaandehandvandewetten
vandequantumfysica;delaserdieinjeDVDspelerdeinformatiecodeertenafleestwerdbedacht
doornatuurkundigen;deMRIscannergebruiktdenatuurkundigekennisoverdewisselwerkingvan
atomenenmagnetischevelden.
Mensenkunnennietaltijddewarewerkingvandenatuurwaarnemen.Onzezintuigenzijn
geëvolueerdomalsjagerstekunnenoverleven.Wijhebbenbijvoorbeeldgeenzintuiglijkeervaring
metzeerkleinedeeltjesofzeersnellebewegingen.Alsjenatuurkundeleertofbeoefentmoetjevaak
jouw“gezondverstand”loskunnenlatenenmetabstracteconceptenkunnenwerken.Denatuur
gedraagtzichvolgenshaarwettenennietvolgensonzewensen.Endus,ookalshetvooronsmoeilijk
tebegrijpenis,absolutetijdbestaatniet,lichtbestaatuitdeeltjesengolventegelijkertijdenover
zeerkleinedeeltjeskanjeniksmet100%zekerheidzeggen.
Indebovenbouwneemtdemechanicaofbewegingsleereencentraleplaatsin.Jeleertbewegingen
tebeschrijven(kinematica),overkrachtenenbeweging(dynamica,wettenvanNewton),behoudvan
energieenvanimpuls,cirkelbewegingenengravitatie(banenvanplaneten)entrillingen.In5VWO
sluitenwemetderelativiteitstheorievanEinstein.
Hetonderdeelelektriciteitenmagnetismekomtookaanbod.Inde4eklaskomenweterugopde
elektrischeschakelingendatjealinde3ehebtgeleerd,maaruiteraardbehandelenwedan
complexereschakelingen.In5VWOlerenweoverelektromagnetisme(geenHAVOonderwerp).
Golven(muziekinstrumenten,informatieoverdracht)enstralingkomenaanbodindevijfdeklasin
beideafdelingen.IndeHAVObehandelenweeveneensdeonderwerpenOpticaenTechnische
Automatisering,terwijlinhetVWOKernenDeeltjesfysica,AstrofysicaenQuantumfysicaaanbod
komen.
Alsjevoornatuurkundeindebovenbouwkiestzaljeuitgedaagdwordenomabstracttedenken,
verbandenteherkenneneningewikkeldeproblementeanalyserenenoptelossen.
VakkenbovenbouwVWO
16
Denatuurkundeiseenexactewetenschap,datwilzeggendatmenstreeftnaarwiskundigeprecisie
inuitsprakenovernatuurkundigeverschijnselen.Wiskundeishetbelangrijksteinstrumentomeen
beschrijvingvannatuurkundigewaarnemingenindevormvaneensamenhangende,kwantificerende
entoetsbaretheorietegieten.
Hoewelnietalleswatwijdoenbijnatuurkundedirecttemakenheeftmethetvakwiskunde,
natuurkundeblijfteensterkwiskundigvak.Hetisnietvoorniksdatgrotedelenvanwatjeleertin
WiskundeBisontwikkeldomnatuurkundigeproblementekunnenbehandelen.
DevakkennatuurkundeenwiskundeBzijn,indenkwijze,inhoudenabstractie,nauwmetelkaar
verbonden.AlsjenatuurkundeindebovenbouwwiltkiezenmoetjeookvoorwiskundeBkiezen.
Hetvaknatuurkundehebjenietalleennodigalsjenatuurkundewiltstuderen.Voordemeeste
technischestudiesmoetjenatuurkunde(samenmetWiskundeB)injevakkenpakkethebben.Ook
voordemedischestudiesgeldtdatjenatuurkundeinjepakketmoethebben.
Natuurkundigewerkennietalleenalshoogleraaropdeuniversiteitofnatuurkundedocentopde
middelbareschool.Dewiskundige,analytischeenprobleemoplossendevaardighedendie
natuurkundigebezittenwordenzeergewaardeerdintalvanbedrijfstakken.Natuurkundigenwerken
insoftwarebedrijven,technischeindustrieënmaarookalsrisicoanalistenbijbankenen
verzekeraars.
VakkenbovenbouwVWO
17
Nederlands
InhoudelijkeinvullingvanhetvakNederlandsindebovenbouw
IndeonderbouwbenjebijNederlandsvooralbeziggeweestmetdebasisvaardigheden.Inde
bovenbouwdiepenwedievaardighedennogverderuit.Zozullenweverdergaanmet:
- Leesvaardigheid(ditisookheteindexamenonderwerp)
- Woordenschat
- Spelling
- Schrijven
ErkomenindebovenbouwookeenpaarnieuweonderdelenaanbodbijhetvakNederlands:
- Argumenteren.Hierbijkijkenwenaarwatgoedeenslechteargumentenzijn,hoejeeengoede
redeneringopbouwtenjegaatdebatteren.
- Formuleren.Daarbijgajelerenhoejezinnenopeenjuistemanierformuleertenhoeje
verkeerde,ongrammaticaleformuleringenvoorkomt.
- Literatuurgeschiedenis.Jeleertbijliteratuurgeschiedenishoeontwikkelingenindemaatschappij
invloedhebbenopboeken,verhalenengedichtendiegeschrevenwerdenenworden.Jegaat
dezeontwikkelingenbekijkenvandemiddeleeuwentotnu.
- Verhaalanalyseenfictie.JemoetindebovenbouweenvaststaandaantalNederlandseboeken
lezen,dievoorvolwassenenzijngeschreven.Jeleerthoejedezeboekenkuntinterpreterenen
hoejemetelkaaroverliteraireboekenkuntpraten.Jegaatookbelezenheidopbouwen,wat
goedisvoorjealgemeneontwikkeling,jewoordenschatenjetaalvaardigheid.
BenodigdekennisenvaardighedenvoorhetvakNederlandsindebovenbouw
Nederlandsiseenverplicht(kern)vak.EengoedebeheersingvanhetNederlandskomtgoedvanpas
bijalleanderevakken.Indebovenbouwhebjeveelaandekennisdiejeindeonderbouwhebt
opgedaanwatbetreftleesvaardigheid,woordenschat,spelling,schrijvenengrammatica.Webouwen
indebovenbouwnamelijkverderopdatwatjegeleerdhebtindeonderbouw.
BijhetvakNederlandswordtindebovenbouwveelaandachtbesteedaanlees-en
schrijfvaardigheid.Daarnaastwordtervanjeverwachtdatjeeenaantalzakenzelfstandigplanten
uitvoert,zoalshetlezenvanliteraireboeken.Zelfstandigheidenplanvaardighedenzijndaarom
belangrijkevaardighedenvoorNederlandsindebovenbouw!
ToekomstigestudiesenberoepenmethetvakNederlands
BijelkestudiewordtvanjeverwachtdatjeNederlandseschrijf-,spreek-enleesvaardigheidop
niveauzijn.Zoiserbij(bijna)elkehbo-studieeenverplichtetaaltoetsinheteerstejaarwaarje
Nederlandsetaalvaardigheidgetestwordt.Bijelkestudiemoetjeopdrachten,werkstukken,scripties
enartikeleninleverendieincorrectNederlandsgeschrevenzijn.Ookmoetjebijelkestudiekunnen
presenterenincorrectNederlands.AlsjenajestudieinNederlandaanhetwerkgaat,wordtinelk
beroepvanjeverwachtdatjedeNederlandsetaalbeheerst.
AlsjenahetvwoNederlandsgaatstuderenophethbo,dankiesjevoordelerarenopleiding
Nederlands.Ditiseenberoepsopleiding,diejeopleidttotdocentNederlands.Alsjekiestvoor
Nederlandsopdeuniversiteit,kunjeookdocentworden,maarkunjebijvoorbeeldook
terechtkomenindewereldvanjournalistiek,communicatie/pr,bijuitgeverijenenbij
taaladviesbureaus.
AnderestudieswaarhetaandeelvanhetvakNederlandsgrootis,zijnjournalistiek,paboenandere
lerarenopleidingenenstudiesdietemakenhebbenmetcommunicatie.
VakkenbovenbouwVWO
18
Scheikunde
Scheikundenietaltijdzichtbaar,maarwelaltijdaanwezig.Deschoonheidvandelevenlozenatuur.
Hiernaastzijnnogveelpoëtischemanierenomscheikundeteduiden.Echterscheikundigenzijnmeer
praktischingesteld.
Wiljewerkenindezorg,danzaljemoetenwetenhoejedoseringenuitrekent.Gajevoorontwerp
studies,danzaljemoetenwetenwatbepaaldestofeigenschappenbetekenenvoorjeontwerp.Gaje
voorvoedseltechnologie,danzaljemoetenwetenhoedereactiesinjelichaamwerken.Metandere
woordenwelketechnischeofaantechniekgerelateerdestudiejeookwildoen,alsjemetstoffen
bezigbentishetscheikunde.
Wegaanindebovenbouwverderinopdebouwenwerkingvanstoffendoorverderonderscheid
aantebrengentussenverschillendestoffenenhuneigenschappen,zoalsmetalen,
koolstofverbindingen,zouten,zuren&basen,reductoren&oxidatoren.
Scheikundeisnaasteentheoretischvakookeendoevak.Naastderegulierepracticaiseen
onderdeelvanhetschoolexamendanookeenpraktischeopdracht,waarbijeenvandetheorie
onderwerpenpraktischwordtgetoetst.
Weinigvaneenheftigreagerendestofdoetnogsteedsnietveel.Depraktijkiskannietszonderhet
chemischerekenen.Alsjedeeigenschappenenhoeveelhedenvaneenstofkentweetjepashoehet
zalreageren.Omdiehoeveelhedengoedtekunnenbepalenduikenwehetrekenwerkinen
introducerenwenieuwebegrippenomhetrekenen(opdelangeduur)makkelijkertemaken.
Scheikunde,vastonderdeelvanzowelhetNatuur&TechniekalshetNatuur&Gezondheidprofiel.
Wantzobelangrijkzijnwe!
VakkenbovenbouwVWO
19
Wiskunde
In4vwomoetjegaankiezenwelkewiskundejewiltgaanvolgenindebovenbouw.
Welk profiel en welke wiskunde kies jij?
Bij wiskunde A gaat het om onderwerpen die je later misschien weer nodig hebt bij een
vervolgopleiding. Bij studies zoals psychologie en pedagogiek krijg je veel te maken met statistiek. In
wiskunde A zit daarom een flink stuk statistiek en kansrekening. Ook moet je met functies en grafieken
kunnen werken. Bij economische studies is wiskunde ook belangrijk. Bij die studie krijg je ook
differentiëren. Je moet dan kunnen bepalen hoe steil een grafiek loopt. Het onderdeel meetkunde zit
niet in wiskunde A.
Als je verder wilt studeren in de richting van “Gedrag en Maatschappij” of “Economie” is wiskunde A
onmisbaar.
Let op: bij sommige economische studies op de universiteit moet je wiskunde B hebben. Als wiskunde
je goed af gaat en je wilt economie studeren op de universiteit, dan heeft wiskunde B de voorkeur
boven wiskunde A.
Wiskunde Cis alleen bestemd voor leerlingen met het profiel CM. Die gaan over het algemeen geen
sterk wiskundige studies doen. Wiskunde C komt deels overeen met wiskunde A. Er zit wel statistiek
en kansrekening in en ook functies en grafieken. Logisch redeneren speelt een grote rol, maar ook
een deel van ruimtemeetkunde zit in wiskunde C. Met wiskunde C in je bagage kun je dus de kant van
“Gedrag en Maatschappij” op. Voor de richting “Economie” kun je beter wiskunde A of B kiezen. Bij
sommige studies komt op het eerste gezicht geen wiskunde aan de orde.
Denk maar aan rechten, maar daar gebruik je het onderdeel logisch redeneren weer. Maar bij een
aantal onderdelen die op economisch of fiscaal terrein (belastingwetten) terrein liggen, is inzicht in
getallen en grafieken toch wel erg handig. Daarom krijgen ook CM-leerlingen op het vwo verplicht
wiskunde.
Bij wiskunde B krijg je onderwerpen die belangrijk zijn voor opleidingen in de exacte hoek,
bijvoorbeeld aan een technische universiteit. Ook voor universitaire studies zoals natuurkunde en
scheikunde is wiskunde B verplicht. Daar zitten onderwerpen in zoals functies, differentiëren en
integreren, dat heb je nodig als je oppervlaktes wilt uitrekenen. Maar ook meetkunde en
goniometrische functies, daar krijg je te maken met de termen sinus, cosinus en tangens. Deze komen
van pas als je moet rekenen aan golven en trillingen. Wiskunde B is abstracter dan wiskunde A en de
meeste leerlingen vinden wiskunde B moeilijker dan wiskunde A.
Je mag wiskunde D als profielvak (alleen bij NT!) of als vak in het vrije deel kiezen als je ook wiskunde
B hebt gekozen. Je volgt dan dus twee wiskundevakken, namelijk B en D. Wiskunde D biedt vooral
een verbreding van wiskunde B. Hierdoor krijg je te maken met onderwerpen als kansrekening,
statistiek, analytische meetkunde, dynamische modellen, lineaire algebra en complexe getallen.
Wiskunde D is over het algemeen niet moeilijker dan wiskunde B. Bij veel vervolgstudies aan
universiteiten en hogescholen krijg je te maken met onderwerpen uit wiskunde D. Als je kiest voor
wiskunde D is het belangrijk dat je wiskunde leuk vindt en dat je er veel tijd in wilt stoppen.
VakkenbovenbouwVWO
20