(Onder)voeding bij ouderen
advertisement
VOEDINGSVOORSCHRIFTEN BIJ NEFROPATHIE EN NIERDIALYSE BIJ DIABETES MELLITUS Marijke Van Rijsselberghe Hoofddiëtiste-Diabeteseducator OLV-ziekenhuis Aalst-Asse-Ninove Algemeen • Diabetes: – Acute verwikkelingen – Chronische verwikkelingen • Retinopathie • Nefropathie • Neuropathie • Voetproblemen • Cardiovasculair lijden => Hoge kosten voor gezondheidszorg, zowel preventie als behandeling Casus (1) • • • • • Dhr. A. °1936 (78 jaar) Diabetes type 2: 1987 Insuline opstart: 1999 Consultaties endocrinologie, nefrologie, cardiologie, oftalmologie, neurologie Diabetes nefropathie - Zowel bij type 1 als type 2 - Frequente complicatie - Verschillende stadia: - Hyperfiltratie Albuminurie (micro- / macro-) Dalende glomerulaire filtratie snelheid (GFR) End stage renal disease Diabetes nefropathie hyperglycemie micro-angiopathie schade glomerulair vaatkluwen Albuminurie creatinine↑ Proteïnurie creatinine↑↑ GFR↓↓ Hypertensie ↑ Neuropathie ↑ Retinopathie ↑ Macro-angiopathie ↑ Casus (2) • • • Dhr. A. °1936 (78 jaar) Diabetes type 2: 1987 / Insuline opstart: 1999 • Opname 2006: switch insuline • G = 110 kg, BD = 150/85 mmHg, HbA1c = 9,3% = 78 mmol/mol • Welk advies? Diabetesvoeding = Gezonde, evenwichtige voeding • Actieve voedingsdriehoek • Internationale normen • Speciale aandacht voor: – Koolhydraten – Vetten – Energiebehoefte Diabetes nefropathie NATRIUMBEPERKING 1. Behandeling van hypertensie en oedemen 2. Aanbeveling 6 g NaCl DASH-studie = 2400 mg Na 3. Cave zoutarme handelsproducten = kaliumrijk! Diabetes nefropathie Natriumbeperking: hoe? Gemiddelde inname: 4000 mg Na of 10 g NaCl ± 20 à 30 % extra toevoeging ± 15% van nature uit ± 55 à 65% van industrie Beperking: 2400 mg Na of 6 g NaCl • geen extra toevoeging (-20%) • productenkeuze (-20%) Diabetes nefropathie Natriumrijke producten Zout: keukenzout, zeezout, selderijzout, jodiumzout, kipkruiden, vleeskruiden 1 bouillonblokje (10g) = 5 g zout = 1 koffielepel 2 sneden rauwe hesp (80g) = 5 g zout Diabetes nefropathie 1 g zout = = = = = = = = = = Natriumrijke producten 100g groentenconserven 100g visconserven 50g vleesconserven 1 snede vaste kaas 1 snede gerookte vis 1 eetlepel garnalen 1 blokje smeerkaas 2 sneetjes bacon 1 snede rookvlees 3 sneden brood Casus (3) • • • Dhr. A. °1936 (78 jaar) Diabetes type 2: 1987 / Insuline opstart: 1999 • Consultatie 2009: labo + start kaliumverlagende medicatie • Welk advies? norm Ureum 78 0-50 mg/dl Kreatinine 1,97 0,7-1,2 mg/dl HbA1c 8,7 4-6% Kalium 5,70 3,5-4,9mEq/l Triglyceriden 792 35-150mg/dl Cholesterol 231 <190mg/dl MDRD 34 >90ml/min/1,73m Diabetes nefropathie KALIUM preventie K in bloed 3-5 mEq/l 5-6 mEq/l > 6 mEq/l hyperkaliëmie hartritmestoornissen voeding > 5000 mg K < 4000 mg K < 2500 mg K Diabetes nefropathie 1. 2. 3. 4. Kaliumrijke voedingsmiddelen Aardappelen Groenten Fruit Volkoren producten Diabetes nefropathie 1. Kaliumbeperking: hoe? Aardappelen 2x koken te mijden: frieten, chips, stomen, microgolf alternatieven met weinig K: witte rijst en pasta Diabetes nefropathie Kaliumbeperking: hoe? 1. 2. Aardappelen Groenten keuze: max. 400 mg K / 100 g rauw 1 portie (150 – 200g) / dag koken in veel water, kookvocht niet gebruiken te mijden: groentesap, verse spinazie, spruiten, schorseneren, champignons, witte bonen Diabetes nefropathie Kaliumbeperking: hoe? 1. 2. 3. Aardappelen Groenten Fruit keuze: max. 250 mg K / 100 g rauw 1 verse vrucht / dag te mijden: abrikoos, banaan, kiwi, meloen, noten, gedroogd fruit, fruitsap alternatieven met minder K: blikfruit (geen sap gebruiken), limonade Diabetes nefropathie Kaliumbeperking: hoe? 1. 2. 3. Aardappelen Groenten Fruit 4. Volkoren producten te mijden: volkorenbrood, -rijst, -deegwaren, muesli, zemelen, … alternatieven met minder K: wit en lichtbruin brood, beschuiten, pistolets, cornflakes Casus (4) • • • Dhr. A. °1936 (78 jaar) Diabetes type 2: 1987 / Insuline opstart: 1999 • Consultatie 2011: labo + start fosfaatbinder + frequent hypo’s, Unidiamicron => Glurenorm • Welk advies? norm Ureum 78 0-50 mg/dl Kreatinine 2,27 0,7-1,2 mg/dl HbA1c 8,0 (64) 4-6%(20-42 mmol/mol) Kalium 4,74 3,5-4,9mEq/l Fosfaat 5,2 2,7-4,5 mg/dl MDRD 28 >90ml/min/1,73m Diabetes nefropathie FOSFOR Preventie hyperfosfatemie → renaal botlijden → sec. hyperparathyroïdie Fosfaatwaarden (bloed) 3-5 mEq/l 5-6 mEq/l > 6 mEq/l voeding > 1500 mg P < 1200 mg P < 1000 mg P Diabetes nefropathie Fosforbeperking: hoe? 1. Beperken van vaste kaas vlees vis 2. Alternatieven met minder P platte kaas, verse kaas calciumverrijkte sojadrink (sorbet) Diabetes nefropathie Fosforbeperking: hoe? 3. Te mijden: Smeerkaas Wild, orgaanvlees, rookvlees Mosselen, garnalen Volkoren producten Cacaoverwerkingen Gedroogd fruit, noten Cola, bier Casus (5) • • • Dhr. A. °1936 (78 jaar) Diabetes type 2: 1987 / Insuline opstart: 1999 • Opname 2013: plaatsing AV-fistel • Welk advies? norm Ureum 131 0-50 mg/dl Kreatinine 5,19 0,7-1,2 mg/dl HbA1c 7,2 (55) 4-6%(20-42 mmol/mol) Kalium 4,42 3,5-4,9mEq/l Fosfaat 1,64 0,87-1,45 mmol/l Albumine 38,0 35,0-50,0 g/l MDRD 11 >90ml/min/1,73m Diabetes nefropathie EIWITBEPERKING Hoeveel? Nierinsufficiëntie: 0,8 g E/kg LG Nefrotisch syndroom: 0,8 g E/kg LG + eiwitverlies ESRF: 0,6 à 0,7 g E/kg LG Niervervangende therapie: min. 1 – 1,2 g E/kg LG ONDUIDELIJK IN RECENTSTE STUDIES: CFR. RICHTLIJN GEZONDE VOEDING ~ 0,8 gE / kg LG, max. 1 gE/kg LG Diabetes nefropathie EIWITBEPERKING Hoeveel? GEZONDE VOEDING: 15 tot max. 20 en % of 1g eiwit/kg ! Bij nefropathie = 0,8g eiwit/kg ! Bij niervervangende therapie: nood aan eiwitten verhoogd Diabetes nefropathie Eiwitbeperking Aandachtspunten: 1. Positieve N-balans nastreven: Kwaliteit eiwitten + voldoende energie 2. Realistisch voedingsplan opstellen: * ↓ 20 (à 30) % t.o.v. huidige E-inname * eiwitarme producten vermijden Diabetes nefropathie Doel voedingsaanpassing Nefropathie afremmen Cardiovasculaire problemen beperken Preventie malnutritie Normale leefstijl nastreven Casus (6) • • • Dhr. A. °1936 (78 jaar) Diabetes type 2: 1987 / Insuline opstart: 1999 • 2014: start dialyse • Welk advies? Diabetes nefropathie VOCHTBEPERKING Hoeveel? - Afhankelijk van diurese (1l + …) - Dialysedag/niet-dialysedag Hoe? - ALLE dranken - Kleine slokken, kleine kopjes en glazen, maatbeker ter controle Diabetes nefropathie FASEN AANDACHT VOEDING 1. Albuminurie - glycemie (HbA1c) - bloeddruk - 2. Gevorderde / Macro-albuminurie - glycemie (HbA1c) - bloeddruk - diab. voeding ! - malnutritie? diab. voeding ! - natrium ↓ - natrium ↓ (eiwit ↓) - energie ! - Diabetes nefropathie FASEN 3. Nierfalen ESRF AANDACHT - glycemie (HbA1c) - bloeddruk - malnutritie ureum - kalium - fosfor - 4. Dialyse VOEDING - diab. voeding ! - natrium ↓ - (eiwit ↓) - energie ↑ kalium ↓ - fosfor ↓ - - glycemie (HbA1c) - bloeddruk - malnutritie - diab. voeding ! kalium - fosfor - vocht - - natrium ↓ - eiwit + energie ↑ - kalium ↓ - fosfor ↓ - vocht ↓ Diabetes nefropathie 1. Nefropathie afremmen Hoe voeding aanpassen? Aanvaardbare glycemie HbA1c < 8% (DCCT) // <7% Aanvaardbare bloeddruk BD < 130/80 mmHg / < 120/75 mmHg afvalstoffen beperken: ureum, fosfor, urinezuur, creatinine, kalium rookstop aangepaste diab. voeding zoutbeperking gezonde leefstijl aangepaste beperkingen Diabetes nefropathie 1. Nefropathie afremmen 2. Cardio-vasculaire problemen beperken Hoe voeding aanpassen? Aanvaardbare bloedlipiden Optimaal: chol < 190 mg/dl LDL < 100mg/dl // < 70mg/dl HDL > 40 - 45 mg/dl Trigl. < 150 mg/dl Aanvaardbare bloeddruk < 130/80 mmHg (<120/75 mmHg) Rookstop Lichaamsbeweging V: 30 – 35 En% waarvan: max. 10 En% VV 5,3 - 10 En% MOV 10 - 20 En% EOV zoutbeperking gezonde leefstijl Diabetes nefropathie 1. Nefropathie afremmen 2. Cardio-vasculaire problemen beperken 3. Preventie malnutritie Hoe voeding aanpassen? optimale voedingstoestand bereiken of behouden voldoende energie en essentiële nutriënten vroegtijdige toepassing Diabetes nefropathie 1. Nefropathie afremmen 2. Cardio-vasculaire problemen beperken 3. Preventie malnutritie 4. Normale leefstijl nastreven * prioriteiten leggen * realistisch voedingsplan Diabetes nefropathie 1. 2. Voedingsaanpassing: hoe? Voedingsanamnese Individuele aanpassing, naargelang: bloedanalyse diabetesmedicatie prioriteiten behoefte leggen!! eetlust Diabetes nefropathie Voedingsaanpassing: hoe? 3. Follow-up gewichtscontrole → voldoende energie evaluatie voedingsinname → evenwichtige voeding navraag hypo’s: ↓ insulineklaring therapie aanpassen nakijken bloedwaarden: ureum, kalium, fosfor, albumine, creatinine Voeding corrigeren Diabetes nefropathie Specifieke problemen 1. Hypo’s → ↑ ureum → ↓ voedingsinname → versterkte insulinewerking (↓ insulineklaring) Aanpassing therapie Voedingsaanpassing: kleine, frequente maaltijden Diabetes nefropathie Specifieke problemen 2. Ondervoeding → ↑ ureum → ↓ voedingsinname → angst progressie nierfalen Voldoende energie vanaf start dieet Regelmatige gewichtscontrole Evaluatie voedingsinname Voedingsaanpassing en overleg ngl. bloeduitslagen, therapie en eetlust BEDANKT VOOR UW AANDACHT!