Handiwatch focust op film. Een filmdossier over de

DOSSIER GRIP | MAART 2013
Handiwatch focust op film. Een
filmdossier over de beeldvorming
op personen met een handicap.
………............................................................................
GRIP vzw | Koningsstraat 136 | 1000 Brussel
T. 02/214.27.60 | [email protected] | www.gripvzw.be
………............................................................................
Inhoud:
1. Inleiding
2. Handicap, of mag het wat meer zijn?
3. Methode en opbouw
4. Criteria voor goede beeldvorming, een checklist
5. Filmbesprekingen
6. Onze filmlijst
De implementatie van het VN-Verdrag inzake de Rechten
van Personen met een Handicap
2
1. Inleiding
Reeds van bij het ontstaan van GRIP zijn we ervan overtuigd dat de manier
waarop wij, mensen met een handicap, in beeld komen in de media een grote
impact heeft op hoe er met ons wordt omgegaan in het dagelijks leven. Wij
willen benaderd worden als volwaardige burgers. En, zo willen we ook in beeld
gebracht worden. Handicap is slechts een deel van onze identiteit.
Aanvankelijk richtten we onze pijlen volledig op televisieprogramma’s. Met de
start van www.handiwatch.be in 2008 verbreedden we onze kijk. Iedereen die
zijn kritische blik wil laten schijnen op het beeld van mensen met een handicap
in de media kan zijn ei kwijt op de website. Niet enkel televisie, maar ook radio,
geschreven pers, theater, … komen op de website aan bod.
Onze tweede deelname aan het Disability Filmfestival in Leuven alsook recente
films als ‘Hasta La Vista’ en ‘Intouchables’ inspireerde ons om te starten met een
filmdossier. In dit dossier willen we een analyse brengen van films waarin
mensen met een handicap aan bod komen. In eerste instantie focussen we op
films waarin handicap een van de hoofdthema’s is. Simpelweg omdat deze films
het gemakkelijkst terug te vinden zijn. Op termijn hopen we ook films te kunnen
bespreken waarin handicap géén hoofdthema is. Dit filmdossier zal dus steeds in
evolutie zijn.
Met het overzicht van (minder)goede praktijken willen we filmmakers informeren
en sensibiliseren met betrekking tot de beeldvorming op personen met een
handicap in de film. Onder het motto, er kan er nog altijd eentje bij zijn we altijd
benieuwd naar films die we zelf nog niet ontdekten. We lanceren dan ook een
oproep naar de filmliefhebber. Heb je een film gezien waarin een persoon met
een handicap een rol speelt, laat het ons dan zeker weten. Nog beter, stuur ons
jouw recensie. Wij nemen ze dan op in het dossier. Voor je bespreking kunnen je
je baseren op de handige checklist die we opstelden.
2. Handicap, of mag het wat meer zijn?
Mensen met een handicap willen geen medelijden. Dat zie je hen nu zelf
zeggen in recente films (bijv. ‘Intouchables’, ‘Sex & drugs & rock ‘n’ roll’).
Willen mensen met een handicap liever bewondering? Als je een sporter
bent (als Marc Herremans) misschien wel, maar dit winnaarsmodel lijkt
ook zijn beste tijd gehad te hebben. Zelfs films over rolmodellen zijn bij
voorkeur geen hagiografieën, maar tonen de complexiteit van de persoon.
Mensen met een handicap willen wel relaties, en liefde, en ja, ook seks!
Dat wil toch iedereen? Dus daar kun je films over maken. Dit taboe begint
nu langzaam aan af te brokkelen. Het wordt bespreekbaar en de
dapperste filmmakers durven het zelfs al tonen!
De implementatie van het VN-Verdrag inzake de Rechten
van Personen met een Handicap
3
Ook het bredere sociale netwerk krijgt meer aandacht. De beste en meest
recente films tonen geen geïsoleerde individuen, maar personages die
verweven zitten in een sociale en economische context.
Humor, nog zo’n gevoelig thema waar cineasten nu meer bij lef tonen.
Nog zo’n taboe dat afbrokkelt. Als je het goed aanpakt, is het dan ook een
ideaal middel om een zwaar thema te verlichten.
Herkenbare thema’s die iedereen beroeren. Menselijke personages met
iets meer complexiteit dan een stripfiguur. En een lach en een traan. Als
je dat bij mekaar mixt is de kans groot op een goede film. Logisch
eigenlijk dat zo’n films ook veel publiek trekken en prijzen winnen.
Men zou zelfs kunnen denken dat ‘het’ publiek oprecht geïnteresseerd is in
een ander perspectief en de meerwaarde ziet van een bijzonder
gezichtspunt. En dan komt het belang van ervaringsdeskundigheid om de
hoek kijken. Van bij het begin.
Filmkijkers willen zich niet per se vergapen aan een freakshow – want dat
effect krijg je al snel als je afstandelijk naar de ander kijkt. Wie een
beroep doet op ervaringsdeskundigheid, geeft een inkijk in het
authentieke, bijzondere en ‘andere’ standpunt van mensen die ook
gewoon maar mensen zijn. Juist door die combinatie kan de kijker iets
leren over zichzelf.
3. Methode en opbouw
Onze eerste stappen met betrekking tot het bespreken van films zetten
we met ‘Hasta La Vista’ (2010) de film van Geoffrey Enthoven, die
bekroond werd met verschillende prijzen in binnen- en buitenland. Samen
met onze handiwatchers organiseerden we een filmnamiddag met
aansluitend een bespreking.
Op het Disability Filmfestival (Leuven) van 2012 stelden we onze analyse
voor. Het smaakte naar meer. En, als bij toeval verschenen er in 2011 en
2012 opnieuw een aantal films die de moeite waard bleken om te
bespreken vanuit het perspectief van de beeldvorming op personen met
een handicap. Bovenaan ons verlanglijstje stonden ‘Intouchables’ en ‘De
rouille et d’os’. Tegelijkertijd gingen we op zoek naar films uit het verleden
die het thema die het thema ‘handicap‘ behandelen. We stelden een heuse
filmlijst samen. Het is onze bedoeling om van alle films op deze lijst een
bespreking toe te voegen aan dit dossier. Ook een recente film als
‘Sessions’ verdient een plaats in dit document.
De implementatie van het VN-Verdrag inzake de Rechten
van Personen met een Handicap
4
Op dit moment is handicap in de besproken films een hoofdthema. Dit is
geen bewuste keuze. Want natuurlijk zijn we ook benieuwd naar films
waar handicap in de marge aan bod komt. Deze laatsten zijn echter
moeilijker op te sporen.
Hoe gaan we nu tewerk om een film te bekijken vanuit het perspectief van
de beeldvorming op personen met een handicap? We kunnen natuurlijk
ons gevoel laten spreken, maar dit is weinig objectief. Om de films te
kunnen toetsen aan de aan- of afwezigheid van de nieuwe visies op
handicap stelden we een checklist op. Deze checklist willen we niet alleen
zelf gebruiken. Het is ook een handig instrument voor het filmpubliek. Wie
in de toekomst naar de film gaat, kan de checklist gebruiken om eens
vanuit een ander perspectief te kijken. In bijlage van dit dossier voegen
we de makkelijk in te vullen versie van de checklist toe. Hij werd voor het
eerst uitgetest tijdens het Disability Filmfestival (2013) in Leuven.
4. Criteria voor goede beeldvorming, een checklist
De manier waarop we films analyseren met betrekking tot hun
beeldvorming op handicap is gebaseerd op de visie op handicap die we als
organisatie nastreven. Wij, personen met een handicap zijn, volwaardige
burgers die op alle domeinen van het leven (willen) participeren. Onze
handicap is slechts een deel van onze identiteit. Wij zijn dus meer dan
onze handicap. Dit willen we weerspiegeld zien in de film.
Thema
Mensen met een handicap nemen diverse rollen op en leven in een
samenleving waar diverse relaties worden aangegaan. De film toont een
divers beeld en gaat niet (alleen) over handicap. Er komen (ook) andere
thema’s aan bod.
Niets over ons zonder ons
Wie leeft met een handicap weet als geen ander wat dit betekent. Wij
kunnen aangeven op welke manier we diverse rollen opnemen, wat we
willen bereiken in het leven, welke drempels we tegenkomen, hoe we door
de omgeving benaderd worden. Daarom is het belangrijk dat
ervaringsdeskundigheid meegenomen wordt in de productie: als acteur,
regisseur, schrijver, adviseur, …
Ervaringsdeskundige stem
In de film wordt er niet over de hoofden heen van mensen met een
handicap gesproken. Wij komen zelf aan het woord. Het publiek krijgt een
inkijk in ons leven vanuit ons perspectief.
De implementatie van het VN-Verdrag inzake de Rechten
van Personen met een Handicap
5
Het individu heeft geen symboolfunctie
Iedereen is anders. De eigenheid van elk individu wordt bepaald door een
samenspel van verschillende kwaliteiten, beperkingen, eigenheden, … Ook
elke persoon met een handicap is anders In de film is er aandacht voor de
diversiteit onder mensen met een handicap (bijv. gender, leeftijd, kleur,
karakter, variaties van zelfde handicap, …).
Menselijk
In de film is er aandacht voor de verschillende eigenschappen van de
persoon met een handicap. Er wordt meer van de persoon getoond dan de
handicap alleen.
Geen stereotypen
De personages met een handicap zijn een vat vol gevoelens. Naarmate de
periode in hun leven en de situatie waarin ze zich bevinden, reageren de
personages op een verschillende manier. Ze zijn geen meelijwekkende
slachtoffers, angstaanjagende slechteriken noch bovenmenselijke helden
die hun handicap ‘overwinnen’.
Humor
Ook mensen met een handicap houden van humor. Lachen met handicap
of met situaties waarin mensen met een handicap terecht komen kan.
Humor maakt taboes bespreekbaar en de zwaarheid van sommige
thema’s verteerbaar. Belangrijk is wel dat de humor niet kwetsend of
clichébevestigend is. Humor in de film kan ook helemaal los van de
handicap staan.
Juiste feiten
Tenzij het gaat om een medische documentaire over een specifieke
handicap, is het belangrijk om in de film niet te overdrijven met medische
achtergrondkennis of te veel te focussen op technische hulpmiddelen of
ondersteuning. Wordt de beperking toch in beeld gebracht dan is dit met
kennis van zaken. De feiten zijn juist en geloofwaardig.
5. Filmbesprekingen (beschikbaar vanaf 16/03)
Hasta la vista
Intouchables
De rouille et d’os
De implementatie van het VN-Verdrag inzake de Rechten
van Personen met een Handicap
6
6. Onze filmlijst (beschikbaar vanaf 16/03)
De implementatie van het VN-Verdrag inzake de Rechten
van Personen met een Handicap
7