Hoe nieuwe woorden onthouden en oproepen?

Hoe nieuwe woorden onthouden en oproepen?
June Eyckmans
Studieavond De Woorden Kwijt / Lost for Words - 21/04/2016
Vakgroep Vertalen, Tolken en Communicatie
‘Without grammar very little can be conveyed. Without
vocabulary nothing can be conveyed’
(Wilkins 1972)
‘Learners carry dictionaries, not grammar books’
(Krashen 1987)
Grammatica = ‘ruggegraat van de taal’
woordenschat op het tweede plan
‘Language consists of grammaticalised lexis, not
lexicalised grammar. Lexis is the core of language,
but in language teaching has always been the
Cinderella’ (Lewis 1993:89)
Wat is het verschil tussen woorden leren in
een L1 en een L2?
 minder input
 andere leercontext (vaak formeel)
 minder mogelijkheden voor output
 Slecht nieuws
Wat is het verschil tussen woorden leren in
een L1 en een L2?
 (doel)bewuster met het leerproces bezig
 veel betekenissen reeds gekend in de L1, vaak
enkel nieuwe L2 vormen op plakken
 Goed nieuws!
Cruciaal: connectie tussen de betekenis en de
vorm van een woord = het vorm-betekenis verband
Het is moeilijker om woorden productief te kennen,
m.a.w. van betekenis (L1) naar vorm (L2) dan om ze
receptief te kennen, m.a.w. van vorm (L2) naar
betekenis (L1).
Hoe leer je woorden in een L2?
Incidenteel: bijproduct van een communicatieve activiteit
Intentioneel: bewust proces, gerichte aandacht
Obstakel: ‘meaning processing bias’
Wanneer je iets leest of beluistert, kan je moeilijk tegelijk
op inhoud en vorm letten.
Tenzij je wordt aangepord om te letten op de manier
waarop een boodschap verwoord wordt, richt je
automatisch je aandacht op betekenis (niet op vorm).
Gevolg
Incidentele verwerving van taalelementen is een relatief
traag proces aanvullen met intentioneel leren
Hoe kan je dit doen?
Hoe kan je het tot stand komen van het vormbetekenis verband bevorderen als leerkracht?
Hoe kan je cognitieve processen beïnvloeden
opdat woordenschat leren effectiever wordt?
Herhaling. Vaak herhalen (kwantiteit) en
vooral onmiddellijke herhaling is zeer belangrijk.
Naast kwantiteit, ook kwaliteit grondige verwerking van
nieuwe informatie = elaboratie
Wat we onthouden wordt bepaald door de manier
waarop we de informatie hebben verwerkt in ons brein.
Wat je doet met een woord is belangrijker dan hoe vaak
je het woord tegen komt.
= verbanden leggen en associaties maken tussen het
Elaboratie
nieuwe
woord en woorden die je al kent.
 Hoe meer verbanden je legt, hoe meer geheugensporen
je creëert, en hoe sterker het woord zal verankerd
worden in je geheugen.
Semantische elaboratie = associaties maken met de
betekenis van een woord
vs.
Structurele elaboratie = associaties maken met de
vorm van een woord
Handboeken ?
Nochtans:
(1) Informatie enkel semantisch verwerken is onvoldoende
(2) Productief taalgebruik veronderstelt het kunnen
oproepen van de fonologische of orthografische vorm
(3) Leerlingen besteden niet uit eigen beweging aandacht
aan de vormelijke kenmerken van taal
Kunnen we iets doen met de vorm van een woord om dat
woord daarna beter te kunnen onthouden en oproepen?
Twee vormen van structurele elaboratie
Onderzoek richt zowel op woorden als woordcombinaties:
vb. "tell a lie", not "say a lie"
(1) Leerlingen bewust maken van klankpatronen in
woorden of woordcombinaties
Een groot deel van de Engelse taal lijkt fonologisch
gemotiveerd te zijn (heel veel alliteratie)
Guinness is good for you
The Bold and the Beautiful
Coca-Cola
Go for growth
Pride and Prejudice
Ook in algemeen taalgebruik:
time will tell (*Time will show)
it takes two to tango (*It takes two to waltz)
Zegswijzen (practice makes perfect, curiosity killed the cat)
ca. 18% allitereren
Idiomatische uitdrukkingen (beat about the bush, burn your bridges)
ca. 18% allitereren
Binomiale uitdrukkingen (rock and roll, safe and sound)
ca. 28% allitereren
Vergelijkingen (cool as a cucumber, blind as a bat)
ca. 41% allitereren
Tiental experimenten:
collocaties en uitdrukkingen die klankpatronen vertonen
Empirische
worden
beter onthouden data
dit effect wordt versterkt als je de aandacht van de
leerlingen erop vestigt
Beschouwen van de woordvorm a.h.v. klank helpt bij het
oproepen van het woord uit het geheugen
Bathtub-effect: bepaalde delen van een woord zijn
opvallender dan andere.
Klankpatronen in taal kapitaliseren op dit effect. Dit
verklaart waarom alliteratie (maar ook rijm en
assonantie) zo’n sterke “cue” vormt om een woord op te
roepen.
(2) Laat de leerlingen een nieuw woord herhaaldelijk
cursief schrijven
Mutatie van onze schrijfgewoonten voer voor
pedagogen
Cognitieve impact van cursief schrijven op
woordenschatretentie?
Voorgaand onderzoek (Barcroft 2002; Barcroft 2006, 2007):
schrijven van nieuwe woorden gaat ten koste van de
semantische kennis van deze woorden
Onze experimenten: studenten scoren beter op zowel
productieve als receptieve toetsen als ze woorden herhaaldelijk
schrijven
motorische component die inherent is aan het schrijfproces
bevordert de vormelijke verankering van woorden zonder
afbreuk te doen aan de semantische verwerking
“als je het woord hebt opgeschreven dan zit het in je hand en vergeet je
het minder snel”
“als je schrijft, zie je het woord heel duidelijk voor je en kan je het ook
visueel opslaan in je geheugen”
“als ik een woord lees, weet ik vaak enkel nog een paar letters maar niet
meer de juiste volgorde, al schrijvend wel”
“je bekijkt elke letter apart bij het schrijven, dit helpt je een woord te
graveren in je geheugen”
“ik denk dat je je zo het woord eigen maakt”
Writing
Typing
No output
What do you
think is the most
fun way to learn
new words?
45%
28%
26%
What do you
think is the most
effective way for
you personally
to learn new
words?
74%
10%
16%
Conclusie
Structurele elaboratie-activiteiten in uw klassen!
Taalproductie? aanzetten tot aandacht voor de VORM van
woorden en meerwoordcombinaties
Elke mentale activiteit die een cognitieve handeling met het
woord (of de woordcombinatie) inhoudt, draagt bij tot de
langetermijnretentie.
MAAR: niet eenvoudig om zinvolle activiteiten te bedenken met
de vorm van woorden (vaak afwezig in handboeken).
(1) Exploiteren van klankherhaling in woordcombinaties:
aandacht die leerlingen geven aan deze woordcombinaties
terwijl ze de klankherhaling proberen te detecteren, draagt
bij tot het verwerken van de exacte samenstelling van de
woordvorm
(2) Herwaardering van het cursieve schrijven van nieuwe
woorden. De meest recente onderzoeken tonen aan dat
schrijven helpt bij het coderen van de woordvorm in ons
brein.
voldoende afwisseling nodig
uitgeverijen en materiaalmakers
Dank u!