UvA retraite, Egmond aan Zee, April 2005
advertisement
Astrodeeltjesfysica Frank Linde, FNWI Retraite, Egmond aan Zee, 13 april 2005 Elementaire deeltjesfysica Metingen Interpretatie Structuur der materie 0.01 nm 0.00001 nm 0.000001 nm Elementair Elementairder Elementairst? u d e e elektron-neutrino TweeDrie families families u c t d s b e e Fundamentele natuurkrachten Elektro-Magnetische kracht Zwakke kernkracht Zwaartekracht Sterke kernkracht Astronomie Metingen Interpretatie 1,000,000 Evolutie sterren Luminositeit (zon1) 10,000 100 1 0.01 0,0001 25,000 10,000 5,000 Oppervlaktetemperatuur 3,000 Evolutie universum ? ? v (km/s) Problemen? gemeten 100 50 verwacht 5 10 R (kpc) Nieuwe donkere materie inter-stellair gas (H & He) 4% donkere materie 25% sterren 0.5% donkere energie neutrino’s 70% 0.3% zware elementen 0.03% Sleutelvragen 1. Wat is donkere materie? 2. Wat is donkere energie? 3. Wat vertellen neutrino’s? 4. Evolutie v/h universum? u d e e c s µ µ t b Commissie voor de Astrodeeltjesfysica in Nederland (CAN) A. Achterberg (UU) A. Achúcarro (UL) A.M. van den Berg (KVI) H. Falcke (ASTRON/RU) L.O. Hertzberger (UvA) S.J. de Jong (RU) J. Kuijpers (RU) F.L. Linde (NIKHEF/UvA) P.J.G. Mulders (VU) A. Selig (SRON) G. v/d Steenhoven (NIKHEF/RuG) R.G.E. Timmermans (KVI) R. van de Weygaert (RuG) R.A.M.J. Wijers (UvA) 1. Kosmische straling: onderzoek: GZK limiet; bronnen; astronomie; outreach LOFAR: NL Bsik project (radiotelescoop) Pierre Auger Observatory: operationeel 2. Neutrino’s: onderzoek: -puntbronnen; astronomie; dark matter ANTARES: lopend programma NL; prototype test KM3NeT: the real thing 3. Zwaartekrachtsgolven: ( ) onderzoek: ontdekking; astronomie; oerknal theorie MiniGrail (resonante massa): lopend programma NL LISA (interferometer): the ultimate imagination 1. Kosmische straling Flux energie spectrum 1 m2s1 1 m2jaar1 GZK cut-off 1 km2jaar1 1 GeV Energie 1010 GeV 1a. Pierre Auger Observatory 1b. LOFAR 1c. HISPARC outreach project 2. Neutrino telescoop 2a. Antares & 3 KM NeT 2a. Neutrino’s & -ray bursts? cumulative shift periostron (s) 3. Zwaartekrachtgolven Hulse-Taylor pulsar 0 10 algemene relativiteits theorie 20 zon 30 1975 1985 1995 2005 3’. Elektro-magnetische golven 3a. Resonante massa’s 3b. Laser interferometers 3b. LISA laser interferometer A. Achterberg A. Achucarro P. van Baal F.A. Bais J.C.S. Bacelar A.M. van den Berg E. Bergshoeff D. Boer J. de Boer J.F.J. van den Brand H.R. Butcher R.H. Dijkgraaf B. van Eijk H. Falcke G. Frossati K.J.F. Gaemers P. Groot M.N. Harakeh L.O. Hertzberger E.P.J. van den Heuvel J.H. Koch J.W. van Holten G. ’t Hooft M. de Jong S.J. de Jong N. Kalantar-Nayestanaki P.M. Kooijman J. Kuijpers E.L.M.P. Laenen F.L. Linde H. Loehner R. Loll J.G. Messchendorp P.J.G. Mulders T. Prokopec M. de Roo A.N. Schellekens O. Scholten A. Selig J. Smit M. Smit G. van der Steenhoven J. Templon R.G.E. Timmermans Ch.W.J.P. Timmermans M.J.G. Veltman K. Wakker R. van de Weygaert R.A.M.J. Wijers H.J. Woertche E. de Wolf UU UL UL UvA KVI KVI RuG VU UvA VU/NIKHEF Director ASTRON UvA NIKHEF/UT ASTRON/RU UL UvA RU Director KVI UvA UvA NIKHEF/UvA NIKHEF/VU UU NIKHEF RU/NIKHEF KVI UvA/NIKHEF/UU RU NIKHEF/UU Director NIKHEF KVI UU KVI VU UU RuG NIKHEF/RU KVI SRON UvA SRON NIKHEF/RuG NIKHEF KVI NIKHEF/RU Univ. Michigan/NIKHEF Director SRON RuG UvA KVI UvA/NIKHEF Partners • Multi-disciplinair • Natuurkunde: • Sterrenkunde • Informatica: theorie kernfysica HEF GRID • Multi-institutioneel • Natuurkunde: NIKHEF KVI • Sterrenkunde: ASTRON? SRON? NWO subsidievoorstel: deze week? www.astroparticlephysics.nl