Humanism--Evolutie - Teaching Missions

World Religions and Missions
Robert D. Patton
Missionary to Suriname,
South America
Humanism, Evolution,
Communism
Robert D. Patton
Missionary to Suriname,
South America
Humanism, enz.




Atheism – bribi dati no wan Gado de
Agnosticism – bribi dati no wan sabi efoe
Gado no de efoe a de
Deism – Gado de, ma a de farawe en a no
abi niks te maken nanga wi libi dja
Humanism – libisoema de gado



Evolutie
Communisme
Wantoe religie
Atheism



Onmogelijk filosofie, bikasi foe sabi
zeker dati Gado no de, joe ben moesoe
sabi alasani na ini da heelal. Anders
kande Gado de na wan pisi dati joe no
sabi
Da Bijbel taki: da dom soema taki: No
wan gado de: Ps. 14:1
Romeini 1:25ff. Taki moro fara
Atheism

Foe taki troe, ala soema aanbegi wna
sani



Som soema aanbegi Gado disi ben meki da
heelal
Som soema begi da schepping na presi foe
da Schepper
Som soema aanbegi ala sortoe gado disi
komopo foe dem egi prakseri
Evolutie


A no de wetenschap bikasi a proberi
foe taki foe oorsprong – dati de
geschiedenis. Wetenschap moesoe
abi observatie en kontrol
experimentatie
A de agensi dem toe basis wet foe
wetenschap – entropy & conservatie foe
energie
Wetenschap vs. religie

Ook toe som taki dati religie abi te maak soso
nanga sani joe no man si, en a de wan sortoe
cultuur bribi disi de helemaal aparti foe
wetenschap. Dus wetenschap tolereer hem,
en dem stoeka religie leki wan sortoe cultuur
bribi. So dem poti Gado nanga dem engel na
wan sei, en dem materiaal sani na wan tra
sei, nanga prati so dati dem sani noiti miti
Evolutie bribi soso materialism

A bigin nanga da basis geloof dati
materialism de ala sani disi de. Dus
efoe joe gi dem dati, joe kan stree, ma
dem ben wini dem punt kaba soso
bikasi joe no ben stree abra da basis
dati da moro fondamenteel sani de stof.
Deism


Gado ben meki dem wet en a ben
gowe.
Som disi bribi na ini evolutie no abi trobi
nanga disi, bikasi so wan gado no doe
noti nownow en wi kan frigiti hem
Da basis foe evolutie de
naturalism




Naturalism – da natuur de alasani disi
bestaat
Dus – natural selectie, kans, kenki
environment, genetic modificatie
No gids, no doel, en dem kenki sondro
gado
Evolutie de da Schepper, niet Gado
Problemen nanga evolutie



Dem gebruiki wan pisi nomo foe dem feit, ma
no taki foe trawan – leki som bonjo loekoe
leki transitie meti, ma da moro gran hipi go
agensi evolutie – da “Cambrian ontploffing”
Authoriteit – dem koniman taki so… alwasi da
feiten de anders
Ad hominem argument – argue agensi dem
soema persoonlijk
Straw man argument




Distortie foe wan soema bribi en dan naki da
falsi bribi plata… Dem “begi da vraag”
Wan bribi dati joe no man tesi foe si efoe a
de troe
Dem wani gebruiki woortoe na wan tra fasi
Wi abi da neiging foe bribi san wi wani bribi.
Dus joe moesoe abi da kans foe abi trawan
check dem resultaat foe si efoe a de troe.
Soema joe kan vertrouw


Dem troe expert sori o fara dem
informatie de, en aksi joe foe check
dem toe. Dem de eerlijk nanga
demsrefi en dus eerlijk nanga trawan
toe.
Now dem man na autoriteit no gi pasi
foe soema aksi vragen disi steun
creation positie
Wantoe fasi foe stoeka
evolutie



Verschil na mindri san evolutionist assume
de troe, en san dem stoeka foe troe
Wi kan taki dati evolutie de da beste systeem
foe naturalism – ma disi no taki dati a de troe
Gebruiki joe woortoe na wan precis fasi –
“define your terms” – wan bigi verschil de na
mindri micro-evolutie (variatie) nanga
macro-evolutie (njoen species)
Loekoe boen na da
mechanism foe evolutie





A no taki soso dati bepaalde meti gersi
demsrefi leki DNA patroon, enz.
Foe Darwin – soso mutatie & natural
selectie
Tesi da theorie agensi da bewijs, no soso teki
wantoe sani disi steun da theorie
Wan verschil de na mindri intelligent &
onintelligent reden…
Verschil de na mindri foe macro & microevolutie
Evolutionary biologist



Dem taki dati genes nanga DNA disi
ben feni fasi foe meki moro DNA doro
natural selectie ben kom moro hipi
George Williams ben si dati stof &
informatie de toe difrenti sani
Repetitive mechanical events no abi
foeroe informatie content
San wi sabi




Libi de stof + informatie
Informatie de wan heri tra sani leki stof
Informatie no komopo foe dem wet foe
chemie, physics, enz.
A moesoe komopo foe wan
onafhangelijk oorsprong
Irreducable complexity


Disi wani taki dati libi abi foeroe sani
disi wroko samen, en dem moesoe
wroko samen na da srefi momenti. Joe
no man bouw dem stap foe stap
Bijv. Da bombadier beetle…
Da probleem gi da evolutionist


Fosi, a ben taki dati a moesoe de fri foe
da Bijbel so dati a kan ondrosoekoe pe
dem feit tjari hem
Ma dan a taki dati soso materialistic filosofie de mogelijk. Ma san
a sa doe efoe dem feit sori dati
moro leki materialism de????
San wi sa taki abra wi prakseri



Wi sa taki dati da prakseri foe wi de
soso DNA nanga chemie reactie dati
pasa nanga kans nomo?
Da hersen de materiaal – dat wel, ma fa
foe da process foe denki?
Troe materialists poti Gado leki wan
sani disi no abi objectief realiteit
San troe Darwinism bribi




Gado no de boiti na ini da denki – wan
illusie
Alasani de soso materiaal sondro doel
Joe no abi foe span abra moraliteit
bikasi troe waarheid no de – bikasi soso
Gado kan gi troe waarheid
Sondoe nanga konsensi no de toe
Darwinism bribi na ini
wetenschap = modernism

Ma postmodernism bribi tapoe
relativism – no wan waarheid de srefi,
inclusief wetenschap
Problemen nanga Darwinian
evolutie


Dem libisani de so complex dati joe no
man abi wan pikin sani verander, dan
wan trawan, en so go moro fara. Wan
heri systeem moesoe de compleet,
efoe da sani no wroko – so soso
variatie no jepi…
En no wan basis de foe value, efoe foe
lobi moi sani, efoe san de juisti, enz
Foe san’ede wi loekoe na
evolutie



Efoe evolutie de troe, dan Gado no de,
moraliteit no de, doel no de, toekomst de da
grebi
Geologic uniformism - dem taki dati da
floedoe no ben pasa, en dati alasani ben
tan so sinsi da bigin. Dem taki dati
grontapoe de 5.000.000.000 jari owroe.
2 Petrus 3:3-6 ben taki dati soema sa taki so
na ini dem laasti dei
Geologic column



Wan fasi dem wetenschapper ben poti dem bonjo
leki dem ben denki dati dem moro owroe wan ben
de na ondro, en jongoe wan na loktoe
No wan presi na grontapoe joe feni hem
precis so.
A de circular reasoning – dem ston de owroe
bikasi foe dem fossil. Dem fossil de owroe
bikasi foe dem ston pe joe feni dem……
Geologists taki foe gi excuus



Overthrusting - wan bigi hipi ston kom moro
hei leki a ben moesoe kom
Radioactive dating – toemoesi foeroe fout
Libisoema foetoestap ben feni nanga
dinasaur, en prentje foe dinasaur tapoe bergi
olo muur; dem feni trilobiet na ini foetoe
prentje foe libisoema, en trilobiet ben dede
230.000.000 jari volgens evolutionist
Radioactive dating uraniumlead





Voorwaarden:
Da ston no ben abi dem product na ini dem
fosi
No wan product ben kom na ini efoe gowe
foe da ston
Da snelheid foe radioactief decay tan da
srefi
Ma no wan voorwaarde ben de troe!
Problemen nanga C14 dating
Libi sani dem feni ben moesoe dede 2300
jari kaba
Bon disi gro ete dem taki de 10.000 jari
owroe
Lava foe vulcaan foe 200 jari terug dem
feni de 3.000.000.000 jari owroe
Wantoe bewijs foe wan
jongoe grontapoe




Magnetic field drop nanga afoe ibri 1400 jari.
Efoe joe go baka 10,000 jari, dan grontapoe
magnetic field sa de so tranga leki wan
magnetic ster!
Meteor stof: wi ben moesoe abi 182 ft dipi na
da moen, ma 1/8 duim ben de nomo.
Nickel % on grontapoe nanga zee –
grontapoe wan paar duizend jari owroe
Mississippi delta deposit – ongeveer 4000 jari
owroe
Wantoe bewijs foe wan
jongoe grontapoe



Hei drukte foe olie & gas na ondro gron
klop nanga wan paar duizend jari
Te joe loekoe na coal, joe si bewijs foe
watra disi drai, en joe kan meki coal
snel nanga juisti drukte & temperatuur.
Wi feni libisoema bonjo & metaal keti
na ini coal, disi dem ben taki de omeni
miljoen jari owroe
Jongoe grontapoe




Da rotatie foe grontapoe bigin foe slow sori
wan jongoe leeftijd.
Da moen dribi moro farawe saf’safri. Ma a de
toemoesi krosibei foe de omeni miljard jari
owroe
% helium na atmosphere = jongoe grontapoe
Polonium218 halos klop nanga wan schepping
ontmiddelijk
Jongoe grontapoe

Population statistiek: nanga groei
slechts ½% /jaar, tokoe wi sa abi wi
bevolking na 4000 jari. Miljoenen jari
de onmogelijk
Jongoe solar stelsel



Komeet – dem lasi pikinso ibri leisi dem
go lontoe da zon – jongoe tem
Micrometeoriet aanwezig – jongoe
Ster clusters & superster – jongoe
Fossils




Dem sori ontmiddelijk wan hipi difrenti
complex libisani – ma no moro primitive form
na ini pre-Cambrian ston
Sortoe (famiri – moro bradi leki species) – no
kenki na sort over “omeni miljoen jari” – ma
wel variatie na ini kind.
Hybred species – sterile, no meki pikin
No transition forms! Noti disi de hafoe-hafoe
Fossils steun schepping


Fossilization na ini hipi klop nanga
floedoe. Da volgorde de foe da sorting
foe watra. Som abi meti foe difrenti
environment moksi na wan presi
Mammoths – gevroren nanga njanjan
na dem tongo. Joe kan njan dem meti
ete. Kande collapse foe wan canopy
foe watra lontoe grontapoe
Canopy theorie

Foeroe watra lontoe grontapoe kan doe
da volgende




Moi temperatuur – daarom tropische
pransoen na ondro ice cap na polar gebied
Watra foe da floedoe
Bescherming foe cosmic ray so dati
libisoema tan moro langa na libi
Extinction foe dinasaur – cold broedoe no
ben man moro
Moro bewijs foe floedoe




Petrified bon – nanga boeba ete, ma taki ben
hari komopo
Polystratic bon – wan bon doro omeni strata
foe ston disi evolutie taki de omeni miljoen
jari
Ephemeral marks – leki foet-printje, enz
moesoe pasa snel
Soft part – safoe pisi foe da dede meti de ete
baka omeni jari – moesoe pasa snel
Grontapoe de speciaal gi libi





Afstand foe da zon de juist
Rotatie snelheid per dag de juist
Temperature variatie bikasi foe da orbit
lontoe da zon
Watra en CO2 meki greenhouse effect
Moen juisti afstand so tijd no bigi
toemoesi
Grontapoe






Tilt 23 ½ degree de juisti foe seizoen
Ozone kibri wi foe ultraviolet radiatie
Atmosphere kibri wi foe meteors –
20.000.000 per dei
% nitrogen & zuurstof de juist
Magnetic field de juist
Watra de nofo
Da fosi wet foe
thermodynamica

Da wet foe conservatie foe energie – a
kan kenki form, ma joe no man meki
hem, en joe no man figi hem poeroe
Tweede wet foe
thermodynamica


Entropy – da wet foe energy pori – ala
systeem efoe joe libi hem na hemsrefi
go foe order te disorder.
Disi wani taki dati evolutie de
onmogelijk

Mi bribi Gado ben poti disi na Genesis
3:17-19, en A sa poeroe disi na Rom. 8:1823
Evolutionist stree



Open systeem nanga energie foe da
zon. Ma soso foe abi energie no de
sari; joe moesoe abi wan mechanism
foe directie foe energie toe
Moro fara, ala systeem de opo
Libi sani abi da informatie na ini da
genes foe ontwikkel – so dati da
informatie de kaba
Mathematica



Wi kan sori dati da kans foe ontwikkel
iniwan libi eiwit de onmogelijk.
En foe loekoe na wan cell de omeni
maal so moeilijk.
Nofo tem nanga stof na ini da heelal no
de foe disi pasa soso nanga kans.
Biologie sori da glori foe Gado




Da eye – efoe da heri sani no wroko,
dan a de waardeloos. Darwin srefi ben
taki dati a no klop nanga hem theorie
Sea slug njan aemone sondro foe kisi
last foe stingi en gebruiki da stingi foe
da anemone foe hem egi defense
Stingi ants & acacia tree – coadaptation
Cleaning symbiosis
Biologie



Bombadier kevel – moksi toe chemical samen
foe explosie na ini tube. Ma a abi wan
inhibitor & anti-inhibitor ook toe, &
communicatie mechanism
Water beetle & detergent foe ontsnap
Migration instinct – dem no abi waarti efoe
dem no wroko 100%. En wi feni na ini
fowroe, walvis, fremoesoe, fisi, enz.
Biologie



Omeni sani de moi sondro “reden” – leki moi
fisi 1 ½ mijl na ondro watra na ini doengroe
Mimicry ook toe de vaak perfect ma efoe a no
de perfect a no abi wan zin
Convergence – da srefi type structuur na ini
difrenti sortoe meti disi no abi relatie wan na
trawan – leki zee-asi en kamra-wendje disi
kan lolo ai onafhangelijk en abi wan tere disi
joe kan hori joe heri skin nanga hem
Problem with mutations



99.99% pori efoe kiri da organism
Dem kom zeldzaam 1:10.000.000
So natural selection (conservation
mechanism) & mutation & time no de
adekwaat foe sori ontwikkeling
DNA


Disi moesoe abi da informatie foe da
enzyme hemsrefi, en wan methode foe
transmitting informatie na aminozuur
moesoe de toe!
Informatie eis energy + intelligentie
Ape-man

Nebraska man komopo foe wan tifi!
Wan paar jari moro lati, dem feni dati
da tifi ben komopo foe wan sortoe agoe
disi ben dede langatem terug. So srefi
“Colorado man” ben komopo foe da tifi
foe wan asi
Ape-man: Java Man

Wan pisi schedel, wan pisi thigh bonjo,
3 tifi panja 70 ft moksi nanga bonjo foe
meti disi no libi moro. Dem taki dati
Java Man = 750.000 jari ago. Moro lati,
“expert” taki: 10 a de wan aap, 7 wan
libisoema, 7 na wan “missing link”.
Moro lati ete wan ben feni – da knee
bonjo foe wan dede type olifant!
Aap-man Piltdown man


1912 – 500 doctoral papier tapoe hem.
A ben de da kaak bonjo foe wan aap
disi ben dede 50 jari na fesi. Dem ben
feili da tifi en kroroe da bonjo nanga
wan chemie foe meki hem loekoe
owroe.
Neanderthal man – libisoema nanga
arthritis & rickets
Wantoe “proef” foe evolutie


Fossil asi – ala sortoe problemen. No
wan kompleet series gevonden. Dem
djompo foe wan kondre go na trawan,
abi fo foetoe-finga, wan foetoe-finga,
dan 3 foetoe-finga, no form na mindri
foe wan sortoe en trawan.
En dem ben feni normaal asi na ini da
srefi presi leki eohippus
Vestigial organ



Fosi, dem abi functie dati wi begrijp
now
Moro fara, dem no ben sori njoen sani,
ma sani disi ben go pori
Peppered moths – soso natural selectie,
geen evolutie
Platypus – no transition



Ala gland de ontwikkeld kaba
Dem feni fossil foe platypus nanga
normaal mammal na moro lagi strata
Platypus tan platypus
Archaeopteryx




A de wan troe fowroe
A abi karakter foe fowroe
A mankeri karakter foe reptile
Normaal fowroe dem feni na ini dem
srefi ston foe archaeopteryx
Miller-Urey aminozuur
productie





A ben de na ini laboratorium conditie nanga
speciaal concentratie foe methane &
ammonia – niet primitive atmosphere
Earth atmosphere probably oxadyzing, ma
disi reducing
Concentratie sa kiri iniwan libi sani
Spark & bliksem de difrenti na ini voltage
Concentratie foe sani de na ini dede skin, ma
dem tan dede
Homologeus structuur



Ma difrenti gene meki dem structuut
disi gersi demsrefi
So Gado wroko da srefi fasi, ma nanga
difrenti gene control
A no taki dati dem difrenti meti ben
komopo foe trawan
Fa Kristen proberi foe compromis


Dei-age theorie. Disi wani taki dati te
Genesis taki dei wan, enz. A no taki foe
wan letterlijk 24 joeroe dei, ma foe wan
stuk foe tijd. So dem “dei” sa de omeni
miljoen jari langa.
Ma disi no sa wroko; da volgorde foe da
Bijbel nanga evolutie no klop sref’srefi
Dei-age theorie




Moro fara, a taki dati pransoen ben komopo
na di foe drie dei, ma da zon ben komopo di
foe fo dei. Fa dem pransoen sa tan na libi
omeni miljoen jari sondro da zon.
Moro fara, evolutie taki dati libi ben bigin na
ini da zee; da Bijbel poti hem tapoe da gron…
Dede de da paiman foe sondoe, ma nanga
evolutie, omeni miljoen dede fosi Adam ben
kom foe doe sondoe
So foeroe verschil de
Gap theorie


Dem proberi foe poti wan langa tem na
mindri Gen. 1:1 & 1:2. Dem taki dati
Gado ben meki grontapoe, dan didibri
ben fadon pori hem, en Gado ben meki
hem baka
Disi ook toe abi omeni problemen
San wi leki bribiwan moesoe doe?


Wi moesoe trowe evolutie. Natural
selectie de troe. Variatie de troe. Ma
no wan foe dem toe= evolutie.
Evolutie de op basis foe materialism pe
Gado no de en A no man kom. A de
wan religie efoe filosofie. A no de
wetenschap, en a no klop nanga
wetenschap toe
Humanism

Moro foeroe, humanist no bribi tapoe
Gado, ma som religious soema de





Christian
Buddhist
Judaism
Marxist
Enz…
Humanism



Humanistic manifesto I (1933) taki abra
wan njoen religie disi sa teki da presi
foe ala dem fosi religie disi taki foe
boven-natuurlijk openbaring
A de soso secualar in visie
A de agensi wan society op basis foe
winst en foe bai & kisi sani
Humanist Manifesto I


Wani wan wereld-wide society pe ala
soema sa wroko samen
Da creed (bribi) de ontwikkel
Humanist Manifesto II 1973



Skrifi doro Paul Kurtz & Edwin Wilson
Dem ben abi hopoe ete, alwasi Nazism
ben meki dem twijfel
Dem ben wani si da kaba foe oorlog
nanga potiman libi
Humanist Manifesto II






Agensi ras discriminatie
Agensi wapen foe “mass destructie” leki da atom
bom
Human leti
Leti foe prati en abortie
“No wan gado sa verloesoe wi; wi moesoe
verloesoe wisrefi”
“Wi abi frantwoortoe foe fa wi de en fa wi sa de na
toekomst”
Humanist Manifesto III - 2003



Sabi foe grontapoe komopo foe observatie,
experimentatie, en rationalism (empiricism)
Libisoema de wan pisi foe da natuur disi ben
ontwikkel nanga evolutie sondro wan
intelligenti foe tiri hem
Ethical value komopo foe libisoema nowtoe
nanga belang te wi tesi hem nanga ervaring
Humanist Manifesto III- 2003



Wan prisiri en waarti libi komopo te joe
wroko samen foe meki libisoema ideel
kom troe
Libisoema de sociaal en feni waarti na
ini relatie
Te wi wroko foe society, dati meki wi
egi prisiri kom moro bigi
Secular Humanist declaratie






Vrijheid foe ondrosoekoe vragen
Prati kerki nanga staat
Ethics op basis foe “critical intelligentie”
Vrijheid leki ideaal
Moreel educatie
Skeptic abra religie
Secular humanist declaratie




Reason – op basis foe libisoema
prakseri
Wetenschap & technologie
Evolutie
Educatie
Na ini da West (VS)


Disi de da basis filosofie na ini educatie
na ini da VS
Ma foeroe intollerentie de foe religie
bribi alwasi dem taki abra vrijheid
Humanism & Post-modernism




Modernism – waarheid de na ini wetenschap
nanga rational denking liever leki bovennatuurlijk openbaring. Disi de humanistic
filosofie
Post-modernism – No objectief realteit.
Subjectief – san de troe foe joe kande no de
troe foe mi – a de irrational
Logical denking – niet meer
Existentialism
Resultaat foe humanism




Abortie efoe joe wani
Sex foe prisiri sondro commitment
Homosexuality & lesbianism leki “trow”
Broko hede foe ala libi “Greenpeace” =
kibri dem walvis,enz.
Humanism – resultaat
Humans mankeri waarti




Libisoema de wan sortoe meti nomo
Zelf-moord vaak
Moord, mass soetoe kiri soema
Experiment tapoe embryo, alwasi


Joe kan feni stem cell foe da huid
Moro mature cell abi minder complicatie
nanga moro success
Communism


Marx & Engel ben wani correctie foe
economie pe da wrokoman ben kisi
kwinsi foe dem basi
Dem ben denki dati efoe joe kenki da
economy, te foe kaba joe sa si wan
society sondro wan klas
Communism – 10 basis bribi





No prive property efoe bezitting moro
Hebi progressief belasting tapoe
inkomst
No leti foe erfenis
No leti foe abi gron foe joesrefi
Centraal bangi
Communism – 10 basis bribi

Government control






Communicatie
Transportatie
Factories & prani
Wrokoman
Regional ontwikkeling & bigi pranigron
Educatie
Basis bribi disi de fout


Dem bribi dati libisoema de boen. Te
productie kren, ala soema sa wroko
tranga nanga bigi prisiri
Dem ontken da sondoe natuur foe
libisoema; daarom libisoema no abi wan
verloesoeman fanowdoe
Marx geschiedenis



Achtergron – Judaism
Da famiri ben tron Luthers soso foe kisi
goedoe
A ben bribi dati religie de da “opium
(verdoving middel) foe da pipel so dati
dem no sa feti agensi da economy disi
kwinsi dem
Communism




A de atheistic, en helemaal agensi da
Kristen geloof
Normaal joe kan verwakti vervolgoe na
ini dem Communist kondre
Wan pisi tem, 1/3 foe grontapoe ben de
Communist
Oost Europa en som kondre foe Afrika
ben trowe Communism
Communism



Libisoema verloesoe hemsrefi
Da staat kisi ala makti
San ben pasa troe troe de dati dem
official foe da staat ben teki da presi foe
dem goedoeman, en dem ben misbruiki
dem positie foe kwinsi soema na dem
ondro
Samenvatting


Wi si dati communism fadon bikasi a loekoe na
libisoema leki dem de boen. So dem egi leider de
schuldig foe san dem tra leider na dem fesi ben
doe, en som dictateur – moro ogri baka. Dem
bribi dati Stalin ben kiri 50.000.000 foe hem egi
kondreman foe hori makti!
Humanism aparti foe Gado no man meki soema
kom moro boen, ma sori da sondoe natuur foe wi
alamala