Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers

/ rapport
SEIZOENSGRIEPVACCINATIE VAN
GEZONDHEIDSWERKERS
Wetenschappelijk dossier / 31.05.2017
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
1/22
Uitgevoerd in opdracht van
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
Agentschap Zorg en Gezondheid
Afdeling Preventie, team infectieziektebestrijding en vaccinatie
Uitvoerders:
Prof. dr. Corinne Vandermeulen
Mevrouw Lise Boey
Prof. dr. Karel Hoppenbrouwers
Leuvens Universitair Vaccinologie
Centrum
Katholieke Universiteit Leuven
Herestraat 49
3000 Leuven
 016/34 20 20
 016/34 20 50
e-mail : [email protected]
Onderaannemer:
Prof. Dr. Lode Godderis
Prof. Dr. Antoon De Schryver
Groep IDEWE
Interleuvenlaan 58
3001 Leuven
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
2/22
Inhoudstafel
Afkortingenlijst
4
1
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
2
2.1
2.2
2.3
2.4
Griep
Wat is seizoensgriep?
Wat is de impact van griep?
Hoe, waar en wanneer wordt griep overgedragen?
Hoelang blijft griep besmettelijk?
Hoe kan griep vermeden worden?
Welke groepen zijn gevoeliger voor griep en complicaties door griep?
Jonge kinderen
Ouderen
Zwangere vrouwen
Personen met onderliggende medische aandoeningen
5
5
5
6
6
6
8
8
8
8
9
3
3.1
3.2
3.3
3.4
Het griepvaccin
Hoe werkt het griepvaccin
Wat is het nut van griepvaccinatie?
Wie moet zich laten vaccineren?
Waarom is het aangeraden om risicopatiënten/ouderen, personen die met
risicopatiënten/ouderen samenwonen of werken en zwangere vrouwen te vaccineren?
Risicopatiënten en ouderen
Personen die samenwonen met risicopatiënten en ouderen
Zwangere vrouwen
Wie wordt best niet gevaccineerd?
Wat met personen die bloedverdunners nemen of stollingsstoornissen hebben(7)?
Wanneer moet je je laten vaccineren?
Waarom is het belangrijk jaarlijks opnieuw te vaccineren?
Hoe veilig is het griepvaccin?
Hoe immunogeen is het griepvaccin?
Hoe effectief is het griepvaccin?
Mag het griepvaccin samen met andere vaccins toegediend worden?
Hoe wordt het vaccin best bewaard?
Gezondheidspersoneel en seizoensgriepvaccinatie
Waarom moeten gezondheidswerkers zich tegen griep laten vaccineren?
Bescherm jezelf
Bescherm je patiënten
Bescherm je collega’s en voorkom nosocomiale uitbraken
Bescherm je familie
Welke vaccinatiegraad voor seizoensgriep wordt momenteel bereikt bij
gezondheidswerkers in Vlaanderen?
Wat weerhoudt gezondheidswerkers zich te vaccineren?
Ethische bedenkingen
Referenties
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
3.10
3.11
3.12
3.13
4
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
4.1.4
4.2
4.3
4.4
5
10
10
10
10
10
10
11
11
11
12
12
12
13
13
14
15
15
16
16
16
16
17
17
17
17
18
19
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
3/22
Afkortingenlijst
AIDS
immunodeficiëntiesyndroom)
COPD
obstructief longlijden)
ECDC
EMA
GBS
H
HAI
Acquired immune deficiency syndrome (verworven
HIV
N
NP
RNA
WGO
humaan immunodeficiëntievirus
Neuraminidase
Nucleoproteïne
RiboNucleïnezuur
Wereldgezondheidsorganisatie
Chronic obstructive pulmonary disease (chronisch
European Center for Disease Control
European Medicines Agency
Guillain-Barrésyndroom
Hemagglutinine
Hemagglutinatie-inhibitie
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
4/22
1
1.1
Griep
WAT IS SEIZOENSGRIEP?
Seizoensgriep is een zeer besmettelijke acute virale infectie die veroorzaakt wordt door verschillende
types influenzavirussen. Deze behoren tot de Orthomyxoviridae familie en het type (A, B of C) hangt
af van de antigene kenmerken van het nucleoproteïne (NP), een structureel proteïne dat nauw
verbonden is met het genetisch materiaal (8 strengen negatief RNA) van het virus. Influenza A en B
zijn de meest voorkomende stammen en zorgen jaarlijks voor het uitbreken van epidemieën.
Influenza C is eerder zeldzaam en vertoont een milder verloop.
Influenza A zorgt voor de hoogste mortaliteit en morbiditeit. De humane influenza A-virussen zijn
oorspronkelijk afkomstig van (water)vogels. Ze worden geklasseerd volgens de aanwezige
oppervlakte-eiwitten hemagglutinine (H) en neuraminidase (N), die het virus helpen de cellen binnen
te dringen en weer te verlaten. Combinaties tussen de 18 soorten hemagglutinine en 11 soorten
neuraminidase zijn mogelijk. Momenteel circuleren vooral de subtypes H1N1 en H3N2 bij de mens.
Influenza B is in de loop van de evolutie ontwikkeld, vermoedelijk uit een tijdelijk circulerend humaan
influenza A virus. Het circuleert enkel bij de mens en wordt genoemd naar de plaats en het jaar van
het eerste voorkomen. Momenteel kunnen subtypes B/Victoria en B/Yamagata jaarlijks voor
epidemieën zorgen (1).
Griepsymptomen kunnen variëren van mild tot zeer ernstig en oorzaak zijn van overlijden. De
belangrijkste symptomen zijn koorts, spierpijn, hoesten, andere respiratoire klachten en algemene
malaise. Zonder complicaties duren de klachten gemiddeld drie tot zeven dagen hoewel het hoesten
en de algemene malaise tot twee weken kunnen aanhouden (2). Het is de combinatie van
respiratoire klachten met één van de andere klachten die griep van andere respiratoire virussen
onderscheidt.
Complicaties komen vooral voor bij ouderen en meer dan 95% van de personen die overlijden zijn 65
jaar of ouder (3). Ook zuigelingen en personen met comorbiditeit hebben meer kans op een ernstig
verloop. De meest voorkomende complicaties zijn bronchitis en longontsteking, en bij kinderen otitis
media. Verder kunnen er ook andere complicaties optreden, zoals myositis, myocarditis, pericarditis,
toxisch shocksyndroom en syndroom van Reye (bij kinderen die langdurige aspirinetherapie
ondergaan). Complicaties kunnen rechtsreeks door het influenzavirus veroorzaakt worden, maar
infectie met het griepvirus faciliteert ook bacteriële surinfectie met onder andere Streptococcus
pneumoniae en Staphylococcus aureus (4).
1.2
WAT IS DE IMPACT VAN GRIEP?
Wereldwijd wordt jaarlijks 5-10 % van de bevolking geïnfecteerd en zijn er drie tot vijf miljoen
gevallen van ernstige ziekte (5). In Europa zijn er (afhankelijk van het seizoen) jaarlijks vier tot vijftig
miljoen symptomatische gevallen van griep en 15 000 tot 70 000 personen sterven door een
aandoening gerelateerd aan griep (6). In België meldden er zich van seizoen 2011-2012 tot seizoen
2015-2016 gemiddeld rond de 600 000 personen aan bij de huisarts met griepachtige ziektebeelden.
Bij gemiddeld meer dan de helft daarvan werd influenzabesmetting bevestigd (Bron:
Huisartsenpeilpraktijken en NRC Influenza – Persoonlijk contact Nathalie Bossuyt -WIV-ISP). Bij 10%
van de grieppatiënten treden er complicaties op en 10% daarvan wordt gehospitaliseerd (7). Fatale
afloop kan daarbij niet uitgesloten worden. Hoewel bepaalde bevolkingsgroepen meer risico tot
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
5/22
infectie hebben, kan griep met of zonder complicaties bij iedereen optreden, ongeacht leeftijd of
gezondheidstoestand.
1.3
HOE, WAAR EN WANNEER WORDT GRIEP OVERGEDRAGEN?
Griep verspreidt zich heel snel van mens tot mens en wordt overgedragen via druppelinfectie door
de lucht. Besmette druppels kunnen zich door hoesten of niezen in de lucht verspreiden. De dosis die
nodig is om iemand te besmetten is heel miniem, en het inademen van een minuscule druppel kan al
leiden tot infectie. Besmetting kan verder ook optreden door contact met materialen, handen en
oppervlakken die besmet zijn met virushoudende druppels (8). Deze laatste blijven uren tot dagen
besmettelijk in droge en koude lucht. In warme en vochtige lucht daarentegen worden ze sneller
inactief. De inwerking van UV-licht kan deze inactivatie versnellen. De kans op besmetting met het
griepvirus is het grootst in kleine besloten, drukbezochte ruimtes (openbaar vervoer, werkplaats,
klaslokaal…). In open lucht wordt het virus sneller verdund en is de besmettingskans kleiner.
In streken met een gematigd klimaat veroorzaakt seizoensgriep jaarlijks epidemieën tijdens de
winterperiode. Tussen november en april in het noordelijk halfrond en tussen april en november in
het zuidelijk halfrond. In tropische streken is het influenzavirus vaak het hele jaar endemisch
aanwezig. Een epidemie duurt gemiddeld 8 weken. Het is echter moeilijk te voorspellen wanneer die
zal aanvatten. Ook de intensiteit van een griepepidemie verschilt van jaar tot jaar en is onder andere
afhankelijk van de virulentie van het virus.
Op volgende websites kan je de evolutie van griep opvolgen (7):
 België: http://influenza.wiv-isp.be/nl/Pages/default.aspx
 Nederland: https://www.degrotegriepmeting.nl/
 Europa: http://www.euroflu.org/
 Wereldwijd: http://www.who.int/topics/influenza/en/
1.4
HOELANG BLIJFT GRIEP BESMETTELIJK?
De besmettelijke periode hangt af van de leeftijd en gezondheidstoestand van de geïnfecteerde
persoon en houdt verband met de virusreplicatiecyclus. Een volwassen persoon zonder
comorbiditeiten is gemiddeld 1 dag vóór en 5 tot 7 dagen na het aantreden van de symptomen
besmettelijk. Een geïnfecteerd persoon kan griep met andere woorden al overdragen voor er
symptomen optreden.
1.5
HOE KAN GRIEP VERMEDEN WORDEN?
Vaccinatie is de meest effectieve preventie tegen griep. Het seizoensgriepvaccin bevat momenteel
drie of vier varianten van de circulerende influenzavirussen: een H1N1 stam, een H3N2 stam en één
of twee B stammen (B/Victoria en B/Yamagata). Ze worden respectievelijk trivalente en
quadrivalente griepvaccins genoemd. Aangezien er in het verleden in een aantal griepseizoenen geen
overeenstemming was tussen de circulerende B stammen en de B stammen in het vaccin, en de
kruisimmuniteit eerder beperkt is, raadt de Wereld Gezondheidsorganisatie (WGO) sinds
griepseizoen 2013 – 2014 het gebruik van een quadrivalent vaccin aan (5).
Ook andere preventieve maatregelen moeten genomen worden. Gezondheidspersoneel blijft best
thuis wanneer ze griep hebben zodat de transmissie naar de patiënt vermeden kan worden.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
6/22
Aangezien virushoudende druppels ook aanwezig kunnen zijn op de handen, deurknoppen en andere
besmette voorwerpen, zijn hygiënische maatregelen ook van belang. Zo is het belangrijk dat
gezondheidspersoneel heel vaak de handen wast, regelmatig alcoholische handgel gebruikt,
hygiënisch te werk gaat, de hoest- en nieshygiëne respecteert en vermijdt om met de handen in
contact te komen met mond en ogen. Dit geldt zeker tijdens epidemieën, wanneer de kans op
contact met besmette oppervlakken groot is (7).
Meer info:
http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/seasonal_influenza/protective_measures/Pages/protective_measures.aspx
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
7/22
2
2.1
Welke groepen zijn gevoeliger voor griep en complicaties door
griep?
JONGE KINDEREN
Griepinfectie veroorzaakt veel vaker doktersvisites en hospitalisaties bij jonge kinderen dan bij jonge
volwassenen. Vooral bij kinderen jonger dan 2 jaar wordt er een groot aantal gevallen van ernstige
griep waargenomen. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de afwezigheid van voorafgaande
immuniteit en het verblijf in drukke ruimtes zoals een kinderdagverblijf waardoor de transmissie
bevorderd wordt. Gegevens tonen aan dat jaarlijks 15-45% van de jonge kinderen besmet wordt met
het griepvirus en dat bijna ieder kind tegen de leeftijd van 6 jaar minstens één maal besmet is
geweest met het influenzavirus (9, 10). De mortaliteit en morbiditeit bij deze kinderen is dan ook veel
hoger dan bij oudere kinderen. Complicaties door bacteriële surinfectie (bv. otitis media en ernstige
pneumonie) en complicaties zoals laryngitis, koortsconvulsies en centrale neurologische
verschijnselen (bv. encefalitis) worden beschreven.
2.2
OUDEREN
De functie van het immuunsysteem neemt gradueel af met het ouder worden (=
immunosenescentie). Ouderen hebben dus een minder adequaat immuunantwoord bij intredende
pathogenen (11). Dit zorgt er voor dat ouderen meer kans hebben op het krijgen van griep en
complicaties door griep. De European Center for Disease Control (ECDC) schat dat er in Europa
jaarlijks gemiddeld 40.000 mensen vervroegd sterven aan oorzaken gerelateerd aan griep. Tot 90%
van deze sterfgevallen zijn ouder dan 65 jaar (12). Het aantal hospitalisaties door griep bij personen
ouder dan 65 jaar is ook hoog. Men schat het aantal op 125-228 hospitalisaties per 100 000
personen zonder risicovolle aandoeningen en 399-528 hospitalisaties per 100 000 personen met
risicovolle aandoeningen (13, 14). Deze getallen zijn 4 tot 10 keer groter dan bij jongere
volwassenen.
2.3
ZWANGERE VROUWEN
Tijdens de zwangerschap zijn vrouwen gevoeliger voor griepinfectie en complicaties door griep
omdat het lichaam zich aanpast aan de zwangerschap waardoor het immuunsysteem zelf minder
goed werkt. Jaarlijks melden er zich in België gemiddeld 6106 zwangere vrouwen met griepachtige
symptomen en wordt bij 3243 van hen een besmetting met het griepvirus bevestigd (3). Griepinfectie
met of zonder complicaties kan ook ernstige gevolgen hebben voor de foetus, zoals het prematuur
breken van de vliezen.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
8/22
2.4
PERSONEN MET ONDERLIGGENDE MEDISCHE AANDOENINGEN
In verschillende studies werd aangetoond dat personen met een comorbiditeit beduidend meer kans
hebben op het ontstaan van ernstige ziekte met complicaties, hospitalisatie of sterfte tot gevolg
wanneer ze besmet worden met het griepvirus (15).
Volgende personen met onderliggende medische aandoeningen behoren tot de risicogroepen voor
griep (15):
1. Respiratoire aandoeningen
a. Astma
b. Chronische bronchitis en emfyseem
c. Andere pulmonaire aandoeningen
2. Cardiale aandoeningen
a. Hartaandoeningen door arteriosclerose
b. Cardiomyopathie /chronisch congestieve hartfalen
c. Congenitale hartaandoeningen
3. Neurologische aandoening
a. Cerebral palsy (hersenverlamming)
b. Spierdystrofie
c. Cognitieve aandoeningen
4. Metabole aandoeningen
a. Diabetes
5. Immuunstoornissen
a. HIV/AIDS
b. Chemotherapie
c. Patiënten die medicatie nemen die het immuunsysteem onderdrukt (transplantpatiënten,
patiënten met auto-immuunziekten)
d. Chronisch corticosteroïd gebruik
6. Chronisch nierlijden
7. Chronisch leverziekten (vooral cirrose)
8. Morbide obesitas
9. Hematologische aandoeningen
a. Sikkel cel anemie
b. Majeure thalassemie
10. Chronische aspirine therapie bij kinderen (risico op syndroom van Reye)
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
9/22
3
3.1
Het griepvaccin
HOE WERKT HET GRIEPVACCIN
Het griepvaccin bevat verschillende antigenen (waaronder vooral H en N) waartegen het
immuunsysteem antistoffen aanmaakt na vaccinatie. Wanneer een griepvirus het lichaam
binnendringt, kleven deze antistoffen aan het virus. Dit voorkomt dat het virus kan binnendringen in
de menselijke cellen, en maakt bovendien het virus herkenbaar als indringer voor het cellulaire
immuunsysteem. Het cellulaire immuunsysteem ruimt vervolgens de gemarkeerde virussen op (16).
Veertien dagen na vaccinatie zijn er voldoende antistoffen aanwezig om bescherming te bieden
tegen de virussen waartegen het vaccin zich richt.
3.2
WAT IS HET NUT VAN GRIEPVACCINATIE?
Seizoensgriepvaccinatie biedt niet enkel bescherming tegen griep en complicaties van griep, maar
het vermindert ook de kans op verergering van bestaande comorbiditeiten (vb. ontregeling van
diabetes, opstoot van COPD, toename hartfalen…). Bovendien kan vaccinatie van personen die in
nauw contact staan met risicopersonen zoals jonge kinderen ervoor zorgen dat het virus niet
doorgegeven wordt aan de risicopersoon. Dit principe wordt cocoonvaccinatie genoemd. Om deze
reden is het ook belangrijk dat gezondheidswerkers zich laten vaccineren. Griepvaccinatie van
gezondheidswerkers kan door een beperking van de verspreiding van griep, ook zorgen voor een
vermindering in ‘all-cause mortality’ bij bewoners van woonzorgcentra (17-20).
3.3
WIE MOET ZICH LATEN VACCINEREN?
De Belgische Hoge Gezondheidsraad raadt seizoensgriepvaccinatie aan bij verschillende groepen
risicopersonen (21). Dit zijn alle personen die een verhoogd risico op complicaties hebben waaronder
zwangere vrouwen in het tweede of derde trimester van hun zwangerschap, alle patiënten vanaf de
leeftijd van 6 maanden die lijden aan een chronische aandoening (van de longen, het hart, de lever,
de nieren), aan een metabole aandoening (inclusief diabetes), aan een neuromusculaire aandoening
en/of aan een immuniteitsstoornis, alle personen ouder dan 65 jaar, alle personen die in een
instelling verblijven en alle kinderen vanaf 6 maand tot 18 jaar die een langdurige aspirinetherapie
ondergaan.
Daarnaast wordt het vaccin ook aangeraden voor personen die in de zorgsector werken en voor
personen die samenleven met risicopersonen (personen met een van hoger genoemde
aandoeningen en kinderen jonger dan 6 maanden).
3.4
WAAROM IS HET AANGERADEN OM RISICOPATIËNTEN/OUDEREN, PERSONEN
DIE MET RISICOPATIËNTEN/OUDEREN SAMENWONEN OF WERKEN EN
ZWANGERE VROUWEN TE VACCINEREN?
3.4.1
Risicopatiënten en ouderen
Met toenemende leeftijd, door ziekte of door het gebruik van immunosuppresiva neemt de functie
van het immuunsysteem af. Dit maakt dat risicopatiënten en ouderen meer kans hebben op het
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
10/22
ontwikkelen van een ernstige griepinfectie en complicaties door griep (15). Door het minder goed
werkende immuunsysteem, kan het vaccin ook minder effectief zijn.
3.4.2
Personen die samenwonen met risicopatiënten en ouderen
Omwille van het feit dat ouderen en risicopatiënten minder goed reageren op griepvaccinatie is het
belangrijk dat de mensen rondom hen zich laten vaccineren tegen griep. De Hoge Gezondheidsraad
beveelt vaccinatie aan van personen die onder hetzelfde dak leven of die nauwe contacten hebben
met risicopersonen zoals kinderen <6 maanden om de kans dat het griepvirus overgedragen wordt
naar de risicopersoon te verminderen. Om dezelfde reden wordt er ook aanbevolen dat
gezondheidswerkers zich laten vaccineren.
3.4.3
Zwangere vrouwen
Het griepvaccin is de best beschikbare manier om griep te voorkomen omdat zwangere vrouwen een
verhoogd risico hebben op complicaties ten gevolge van griep wanneer ze in hun tweede of derde
trimester zwanger zijn tijdens het griepseizoen. Bovendien kunnen antistoffen ook doorgegeven
worden van de moeder naar de foetus. Hierdoor kan de zuigeling, in de eerste 6 maanden van zijn
leven, wanneer het nog niet gevaccineerd kan worden en een verhoogd risico op hospitalisatie heeft,
ook beschermd worden tegen griep.
3.5
WIE WORDT BEST NIET GEVACCINEERD?
Aan personen die eerder een ernstige anafylactische allergische reactie vertoonden op één van de
bestanddelen van het vaccin, zoals ei- of kippeneiwit, formaldehyde, thiomersal, aminoglycosiden, en
natriumdeoxycholaat, worden de huidige griepvaccins niet toegediend. De samenstelling van de
vaccins is echter vaccinafhankelijk en niet al deze bestanddelen komen voor in elk vaccin (7). Daarom
is het belangrijk om na te gaan tegen welk bestanddeel iemand met een allergische reactie
gereageerd heeft.
Voor zuigelingen jonger dan 6 maand werd de werkzaamheid van het griepvaccin niet aangetoond.
Daarom worden zuigelingen onder de leeftijd van 6 maanden niet gevaccineerd tegen griep. Zij
kunnen wel beschermd worden door vaccinatie van de moeder tijdens het tweed of derde trimester
van de zwangerschap.
Meestal wordt het vaccin ook niet gegeven aan vrouwen in het eerste trimester van hun
zwangerschap, aan personen die hoge koorts (>38,5°C) hebben en personen die een acute
luchtwegeninfectie doormaken (7).
Onterechte contra-indicaties voor vaccinatie zijn (7):
 Ongewenste verschijnselen na een voorgaande vaccinatie, zoals lichte koorts, lokale roodheid,
zwelling of gevoeligheid,
 Een milde aandoening of zelfs lichte koorts op het moment van de geplande vaccinatie,
 Een recent doorgemaakte infectie
 Een recente behandeling met antibiotica
 Astma
 Zwangerschap in tweede en derde trimester
 Samenwonen met een zwangere vrouw
 Borstvoeding
 Antibiotica-allergie (behalve aminoglycosiden)
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
11/22


3.6
Een familiale geschiedenis van allergie
Epilepsie.
WAT MET PERSONEN DIE BLOEDVERDUNNERS NEMEN OF
STOLLINGSSTOORNISSEN HEBBEN(7)?
Personen met een stollingsstoornis of personen die bloedverdunners nemen, hebben een verhoogd
risico op een intramusculaire bloeding bij vaccinatie.
Bij personen met een milde bloedingsstoornis kan een fijne naald gebruikt worden en kan er na
vaccinatie vijf minuten druk uitgeoefend worden op de injectieplaats.
Bij ernstigere stollingsstoornissen worden best eerst stollingsfactoren toegediend of een
gelijkaardige therapie toegepast. Eventueel kan een subcutane toediening overwogen worden, maar
de immunogeniciteit hiervan is mogelijk lager (7).
Patiënten met anticoagulantia kunnen intramusculair gevaccineerd worden, op voorwaarde dat er na
vaccinatie minimum vijf minuten druk wordt uitgeoefend op de injectieplaats.
3.7
WANNEER MOET JE JE LATEN VACCINEREN?
Immuniteit wordt 14 dagen na vaccinatie bereikt en blijft ongeveer 6 maanden aanhouden (22).
Goede timing van griepvaccinatie houdt dus in dat vaccinatie gebeurt vóór het uitbreken van een
griepepidemie maar ook dat er bij het uitbreken nog voldoende immuniteit aanwezig is. Het wordt
aangeraden om de seizoensgriepvaccinaties te plannen in de periode van half oktober tot eind
november/begin december. Indien er na deze periode nog geen epidemie uitgebroken is en er nog
geen vaccin toegediend werd, kan het nog steeds nuttig zijn om het vaccin te geven.
3.8
WAAROM IS HET BELANGRIJK JAARLIJKS OPNIEUW TE VACCINEREN?
Door het frequent optreden van puntmutaties als gevolg van selectieve druk door bestaande
immuniteit – of antigene drift - komen er geregeld nieuwe varianten van de circulerende
griepvirussen voor. Veel minder frequent kan er ook antigene shift optreden. Dit is het uitwisselen
van een RNA-segment tussen een humaan influenza A - virus en een dierlijk influenza A – virus.
Hierdoor ontstaat een nieuw subtype humaan influenzavirus dat een manteleiwit bevat dat
afkomstig is van een dierlijk influenza A virus (1). Deze mechanismen zorgen ervoor dat de reeds
opgebouwde immuniteit (door voorgaande vaccinatie of infectie) onvoldoende sterk is om verdere
bescherming te bieden. Bovendien is de kruisimmuniteit tussen verschillende stammen en varianten
beperkt. Jaarlijkse vaccinatie is bijgevolg noodzakelijk om bescherming te bieden tegen de varianten
die op dat moment circuleren. Verder neemt de doeltreffendheid van het vaccin af met de tijd.
Veertien dagen na vaccinatie zijn er voldoende antistoffen aanwezig om bescherming te bieden
tegen griep bieden, maar na ongeveer 6 maanden is deze bescherming, zeker bij oudere personen
niet meer voldoende (22). De immuniteit die het jaar voordien opgebouwd werd tegen een bepaalde
variant is bijgevolg niet meer voldoende om bescherming te bieden, zelfs in het geval dezelfde
variant circuleert. Ook personen die het jaar voordien een griepinfectie doorgemaakt hebben,
moeten zich zeker opnieuw laten vaccineren
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
12/22
3.9
HOE VEILIG IS HET GRIEPVACCIN?
Vaak doen er mythes de ronde dat het griepvaccin griep zou kunnen veroorzaken. Het is echter
belangrijk te benadrukken dat dit in geen geval mogelijk is. Het griepvaccin bevat geen volledig
levend virus maar enkel geïnactiveerde virusdeeltjes of slechts bepaalde kapseleiwitten (H en N –
sub-unit vaccins). Deze kunnen onmogelijk griep induceren.
De meest voorkomende klachten na griepvaccinatie zijn pijn, roodheid of lichte zwelling op de plaats
van injectie. Andere gerapporteerde neveneffecten zijn kortstondige lichte koorts, malaise en
spierpijn maar komen ongeveer even vaak voor als bij een placebovaccin (23). Deze nevenwerkingen
zijn van voorbijgaande aard en duren maximum 1 tot 3 dagen. Ze kunnen verholpen worden door het
nemen van paracetamol-houdende medicatie. Griepachtige symptomen, die uitzonderlijk ontstaan
na griepvaccinatie (<10% van gevaccineerden), kunnen ook geïnduceerd zijn door andere
circulerende virussen die griepachtige symptomen veroorzaken. Aangezien het na griepvaccinatie
twee weken duurt vooraleer er volledige immuniteit opgebouwd is, is het ook mogelijk dat er tijdens
deze periode toch nog griepinfectie optreedt in geval er gevaccineerd wordt op het moment dat het
griepvirus reeds circuleert.
Heel uitzonderlijk zijn er meer ernstige nevenwerkingen zoals een ernstige allergische reactie na
vaccinatie (1 op 1.000.000 dosissen). Er wordt ook een licht verhoogde kans op GuillainBarrésyndroom (GBS) vermeld. Dit is een auto-immuun ziekte die de zenuwbanen aantast en tot
tijdelijke verlamming kan leiden. De kans dat deze ziekte zich ontwikkelt na vaccinatie is echter
kleiner dan 1/1.000.000 gevaccineerde personen, en is bovendien kleiner dan de kans op het
ontwikkelen van GBS na feitelijke griepinfectie (4 tot 7 patiënten op 100.000 gevallen van griep) (24,
25).
De mogelijke risico’s die gepaard gaan met het griepvaccin zijn dus heel beperkt en wegen absoluut
niet op tegen de mogelijke complicaties van griepinfectie.
Aangezien vaccins aan gezonde volwassenen en kinderen gegeven worden, zijn de
veiligheidsvereisten voor griepvaccins op de markt kunnen komen vrij streng. Ook na
marktautorisatie wordt de veiligheid van het vaccin zowel actief (door verdere studies) als passief
(door spontane meldingen) opgevolgd (26).
3.10 HOE IMMUNOGEEN IS HET GRIEPVACCIN?
Het vermogen om een immuunreactie uit te lokken – de zogenaamde immunogeniciteit – van een
vaccin wordt vaak beschreven aan de hand van de hoeveelheid geproduceerde hemagglutinine
antistoffen (de hemagglutinatie-inhibitietiter, HAI-titer). Dit is de hoogst mogelijk verdunning van het
serum, waarin de antistoffen zich bevinden, waarbij antistoffen de binding van virussen aan
menselijke cellen kunnen vermijden.
Gebaseerd op een oude studie waarbij gezonde vrijwilligers in contact gebracht werden met een
griepvirus, wordt een HAI-titer van 1/40 beschouw als correlaat voor voldoende bescherming tegen
griepinfectie (27).
Bij ouderen en personen met een belangrijke morbiditeit biedt het vaccin echter vaak minder goede
bescherming. De oorzaak is het optreden van immunosenescentie of het afzwakken van het
immuunsysteem door ziekte of het gebruik van immunosuppressiva (28). De antistoftiters bereiken
dan lagere piekwaarden en gaan bovendien ook sneller afnemen (29). De HAI-titer is echter geen
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
13/22
perfecte maat voor bescherming tegen het griepvirus. Ook andere vormen van immuniteit zoals
cellulaire of T-cel immuniteit spelen een rol in de bescherming na griepvaccinatie. De European
Medicines Agency (EMA) vraagt daarom dat vaccinproducenten ook gegevens over celgemedieerde
immuniteit beschikbaar stellen wanneer dossiers voor goedkeuring van nieuwe griepvaccins worden
ingediend. Deze informatie wordt mee opgenomen bij de beoordeling voor een vaccin op de markt
kan komen (30).
3.11
HOE EFFECTIEF IS HET GRIEPVACCIN?
Hoewel het niet gemakkelijk is om de werkzaamheid van het griepvaccin te bepalen, wordt het
griepvaccin over het algemeen als voordelig beschouwd. Overzichtsartikels van gerandomiseerde
klinische studies rapporteren dat het griepvaccin ongeveer 60% werkzaam is bij gezonde volwassen
(23, 31-36). Wanneer de samenstelling van het vaccin relatief goed overeenkomt met de
circulerende stammen, biedt het vaccin tot 70% bescherming aan gezonde personen jonger dan 65
jaar (37, 38), en werkzaamheid tot 88% werd zelfs gerapporteerd bij gezondheidswerkers (39).
De werkzaamheid van het vaccin varieert jaarlijks en hangt af van de antigene match tussen
circulerende stammen en de samenstelling van het griepvaccin, maar ook van het moment van
uitbraak, de gezondheid en de leeftijd van de gevaccineerde persoon, en de virulentie van het
griepvirus.
Wereldwijd circuleren verschillende griepstammen en elke winter circuleren er ook meerdere
griepstammen tijdens het griepseizoen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) volgt deze
circulerende stammen continu op en geeft jaarlijks in februari aanbevelingen voor de samenstelling
van het griepvaccin van de winter nadien. Deze beslissing moet relatief vroeg genomen worden voor
het uitbreken van de jaarlijkse epidemieën aangezien de productietijd van het vaccin zes tot acht
maanden duurt. Daarom kan het gebeuren dat tijdens deze periode van productie, een griepstam
muteert en het griepvaccin bijgevolg minder bescherming biedt dan eerst voorzien. Het trivalente
vaccin geeft bescherming tegen 3 griepstammen (2 A-stammen en 1 B-stam) quadrivalente vaccin
geeft bescherming tegen vier griepstammen (2 A-stammen en 2 B-stammen). In geval van antigene
mismatch voor 1 virusstam zullen de vaccins nog bescherming bieden tegen andere circulerende
stammen.
Schattingen over de effectiviteit bij ouderen variëren sterk van studie tot studie. Ze hangen af van
het studiedesign, de populatie, de onderliggende comorbiditeiten, het vaccin en zijn match met de
circulerende vaccins. Over het algemeen geven de data aan dat het vaccin voor ouderen minder
effectief is dan voor jonge gezonde volwassenen. Effectiviteit bij ouderen over de 65 jaar wordt
geschat tussen de 50 a 60% (3, 40). In tegenstelling tot jonge volwassenen is vaccinatie bij ouderen
eerder effectief in het voorkomen van sterfgevallen (80% reductie in sterfgevallen door griep (41-43)
en 50% reductie in sterfte door alle oorzaken (44)) en het voorkomen van hospitalisatie door griep en
longontsteking (reductie ongeveer 30% (3, 44)).
Adequate effectiviteitsschattingen bij personen met een comorbiditeit ontbreken. Vermoed wordt
dat het vaccin minder werkzaam is bij personen met een comorbiditeit, maar dit hangt af van de
ernst en het aantal aan onderliggende aandoening(en) (45-56). Een studie vond een verminderde
effectiviteit van het vaccin tegen laboratorium bevestigde influenza in een populatie met risicovolle
onderliggende medische aandoeningen ten opzichte van een populatie met niet-hoog risico
onderliggende aandoeningen (45). Verder bleek het vaccin ook minder immunogeen en hierdoor
waarschijnlijk minder werkzaam bij patiënten met HIV met een lage concentratie CD4 cellen in het
bloed (46-48). Ook in andere immuungecompromitteerde populaties bleek het vaccin zowel bij
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
14/22
kinderen als volwassenen minder immunogeen en dus waarschijnlijk minder werkzaam (49-52).
Hoewel het vaccin in deze omstandigheden minder effectief geacht wordt, blijft het belangrijk deze
mensen te vaccineren aangezien griep ervoor kan zorgen dat hun gezondheidsstatus achteruitgaat.
Studies vonden onder meer een verminderde kans op sterfte bij immuun-gecompromiteerde
personen en hartpatiënten, en het vaccin vermindert opstoten bij COPD–patiënten (53-56).
Het is belangrijk te vermelden dat hoewel het vaccin geen 100% bescherming kan bieden, het
niettemin het momenteel best beschikbare preventief middel is.
Daarom ook dat vaccinatie van gezondheidswerkers belangrijk is om overdracht van het griepvirus
naar deze kwetsbare populaties te voorkomen.
3.12 MAG HET GRIEPVACCIN SAMEN MET ANDERE VACCINS TOEGEDIEND
WORDEN?
Het griepvaccin mag zonder probleem samen toegediend worden met andere vaccins, behalve het
13-valente geconjugeerde pneumokokken-vaccin bij ouderen (57). Hier is mogelijk een iets lager
immuunantwoord te verwachten voor het pneumokokkenvaccin. Voor alle andere vaccins kan het
zowel bij kinderen als bij volwassenen simultaan toegediend worden.
3.13 HOE WORDT HET VACCIN BEST BEWAARD?
Opdat het vaccin zijn optimale werking zou behouden, moet het zo lang mogelijk koel bewaard
worden, d.w.z. tussen 2 en 8 °C. Het wordt best bewaard in een het centrale deel van een
goedwerkende frigo, niet te dicht bij de koelelementen en ook niet in de deur want daar zijn er te
veel temperatuurschommelingen (7).
Tijdens griepvaccinatiecampagnes worden vaccins dikwijls op verplaatsing meegenomen. Op deze
momenten worden vaccins best in een koeltas bewaard indien er geen koelkast beschikbaar is. Het is
echter goed om weten dat het vaccin tot maximaal 72 uur buiten de koelkast bewaard worden, op
voorwaarde dat de temperatuur 25°C niet overschrijdt.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
15/22
4
4.1
Gezondheidspersoneel en seizoensgriepvaccinatie
WAAROM MOETEN GEZONDHEIDSWERKERS ZICH TEGEN GRIEP LATEN
VACCINEREN?
4.1.1
Bescherm jezelf
Gezondheidswerkers hebben een veel grotere kans om in contact te komen en besmet te worden
met het griepvirus dan de gemiddelde gezonde volwassene. Deze kans hangt uiteraard af van de
ernst van de epidemie. Een review rapporteerde een besmettingsgraad tot 59% bij
gezondheidswerkers tijdens een nosocomiale uitbraak (58). De besmettingskans hangt ook af van de
dienst waar gezondheidswerkers werkzaam zijn. Gezondheidspersoneel dat op een klinische dienst
werkt, heeft meer kans op besmetting dan hun collega’s van een niet-klinische dienst. Bij de klinische
diensten is de besmettingskans het grootst op de spoedafdeling (59). Er wordt geschat dat een
gezondheidswerker jaarlijks 5,8 keer wordt blootgesteld aan het griepvirus (60). Hoewel niet elke
blootstelling tot een effectieve infectie leidt, wordt er toch geacht dat één op vier
gezondheidswerkers besmet kan worden tijdens een mild influenzaseizoen (61). Dit is een incidentie
die veel hoger ligt dan die van 5 – 10% bij de algemene populatie (58).
Bovendien kan griep ook bij gezonde volwassen personen leiden tot ernstige complicaties die
hospitalisatie en in ernstige gevallen de dood als gevolg kunnen hebben. De kans op ernstige
complicaties is groter bij personen met een onderliggende medische aandoening, heel jonge
kinderen en ouderen maar kan zeker ook voorkomen bij jonge gezonde volwassenen.
4.1.2
Bescherm je patiënten
Een studie naar de motivatie van gezondheidswerkers tot seizoensgriepvaccinatie werd in 2015-2016
uitgevoerd in opdracht van het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Uit de resultaten van deze
studie bleek dat 90% van het gezondheidspersoneel het belangrijk vindt hun patiënten niet te
besmetten (25). Jaarlijks worden er echter nosocomiale griepinfecties gerapporteerd waarbij
gezondheidswerkers een rol spelen in de verspreiding van de ziekte. Een overzichtsartikel
rapporteerde dat gezondheidswerkers de grootste bron van griepinfectie zijn voor patiënten tijdens
een nosocomiale uitbraak (58). Gegeven dat 30-50% van de influenzabesmettingen asymptomatisch
gebeurt (62) en dat griep al besmettelijk is voor het optreden van de symptomen, kan het zijn dat
gezondheidspersoneel ongewild en onbewust als bron van infectie optreedt. Dit werd gesuggereerd
bij een studie uit Glasgow waarbij er serologische evidentie van influenza infectie werd gevonden bij
23% van het gezondheidspersoneel. Hiervan kon 59% zich geen griep herinneren en 32% zich geen
enkele respiratoire aandoening herinneren (61). Vaccinatie is de beste manier om onbewuste en
ongewenste transmissie van gezondheidspersoneel naar patiënt te vermijden.
Ouderen en patiënten die in een gezondheidsinstelling verblijven zijn vaak veel vatbaarder voor griep
dan gezonde jonge volwassenen. Ook complicaties treden frequenter op. Door het afnemen van de
immuniteit bij het ouder worden – de zogenaamde immunosenescentie – of door een afgezwakt
immuunsysteem door ziekte of immunosuppressiva, is het vaccin bij hen vaak minder werkzaam dan
bij gezonde volwassenen. Het wordt dan ook sterk aangeraden dat gezondheidswerkers zich laten
vaccineren zodat zij niet optreden als vector van het virus en aldus de risicopersonen niet besmetten.
Studies die vaccinatie bij gezondheidswerkers zorginstellingen evalueren, ondersteunen het beleid
om gezondheidspersoneel te vaccineren. Er wordt een afname in sterfte door alle oorzaken en door
griepachtige aandoeningen gezien wanneer het gezondheidspersoneel van de lange termijn
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
16/22
zorginstellingen, zoals woonzorgcentra gevaccineerd is (3, 7-10).. Dit treedt zelfs al op wanneer er
slechts een vaccinatiegraad van 50% bereikt wordt. Ook in de ziekenhuizen heeft griepvaccinatie van
gezondheidswerkers een positief effect. Een studie toonde aan dat tijdens seizoenen met een hogere
vaccinatiegraad of bij diensten met een hogere vaccinatiegraad, significant minder nosocomiale
influenza-infectie optreedt bij zowel personeel als patiënten (63). Een observationele studie in een
ziekenhuis rapporteerde ook significant meer gevallen van influenza verworven in het ziekenhuis in
diensten waar de vaccinatiegraad lager is dan 35% in vergelijking met diensten met een hogere
vaccinatiegraad (64). Bovendien suggereert een studie die gebruik maakt van een mathematisch
model ook dat het aantal infecties bij patiënten vermindert door vaccinatie van het
gezondheidspersoneel en dat vaccinatie van ziekenhuispersoneel op zijn minst even effectief is als
het vaccineren van personeel in de woonzorgcentra (65).
4.1.3
Bescherm je collega’s en voorkom nosocomiale uitbraken
Aangezien er een verhoogde kans is op influenza-infectie in zorginstellingen, is het belangrijk dat
gezondheidspersoneel zich laat vaccineren om het risico op een nosocomiale uitbraak te beperken.
Bij zo’n nosocomiale griepuitbraak verhoogt niet alleen de mortaliteit en morbiditeit bij de patiënten
maar is er ook verhoogd absenteïsme. Wanneer op de piek van de epidemie ook veel
gezondheidswerkers afwezig zijn, dan verhoogt dit de werkdruk aanzienlijk op diegenen die op dat
moment niet ziek zijn. Het is bijgevolg belangrijk dat gezondheidswerkers zich laten vaccineren zodat
ze minder snel besmet worden en de werkdruk voor hun collega’s tijdens epidemieën niet verhogen.
4.1.4
Bescherm je familie
Uit de resultaten van de studie naar motivatie van gezondheidspersoneel tot seizoensgriepvaccinatie
en uit de internationale literatuur blijkt dat gezondheidswerkers zich er vaak bewust van zijn dat ze
een verhoogde kans hebben om besmet te worden. Het beschermen van hun kinderen of
familieleden is vaak een drijfveer tot vaccinatie (66). Dit zeker als hun naasten jonge kinderen zijn of
tot een risicogroep behoren. Door griepvaccinatie van gezondheidswerkers worden indirect ook deze
kwetsbare familieleden mee beschermd.
4.2
WELKE VACCINATIEGRAAD VOOR SEIZOENSGRIEP WORDT MOMENTEEL
BEREIKT BIJ GEZONDHEIDSWERKERS IN VLAANDEREN?
De doelstelling van de Vlaamse Gemeenschap is om de vaccinatiegraad voor seizoensgriep bij
gezondheidswerkers tegen 2020 te verhogen tot 80%. Momenteel liggen de cijfers echter veel lager.
Gebaseerd op de zelfgerapporteerde resultaten van de deelnemende zorginstellingen, werd er bij de
studie naar de motivatie van gezondheidspersoneel een gemiddelde geschatte vaccinatiegraad van
40,9% in de 13 deelnemende ziekenhuizen en 45,3% in de 14 deelnemende woonzorgcentra voor
griepseizoen 2015-2016 geschat (25).
4.3
WAT WEERHOUDT GEZONDHEIDSWERKERS ZICH TE VACCINEREN?
De studie naar de motivatie van gezondheidswerkers tot vaccinatie toonde aan dat veel mythes en
vooroordelen, het lager inschatten van het risico op besmetting met het griepvirus, het lager
inschatten van de rol van gezondheidswerkers in de verspreiding van het griepvirus en overdracht
naar patiënten, alsook de praktische aanpak van griepvaccinatiecampagnes, vaak een grote impact
hebben op de bereidheid of de mogelijkheid tot vaccinatie bij gezondheidswerkers (25). Deze
resultaten sluiten aan bij de bevindingen in een review van 25 studies waarbij een reeks
misvattingen, een tekort aan kennis over influenza infectie en de beschikbaarheid van het
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
17/22
griepvaccin (tijdstip en locatie van vaccinatie) de hoofdredenen bleken te zijn waarom
gezondheidswerkers zich niet laten vaccineren (66). Uit de eigen studie en uit gelijkaardige studies
volgt dat griepvaccinatiecampagnes de nadruk moeten leggen op zowel op kennis als op praktische
organisatie van een vaccinatiecampagne.
4.4
ETHISCHE BEDENKINGEN
Naast het geloven van mythes en praktische bezwaren speelt bij sommige gezondheidswerkers ook
de vrijheid om zelf te kiezen voor griepvaccinatie of niet een grote rol. De vraag is of dit persoonlijk
recht kan doorwegen op de rechten van de patiënt. Hoewel >90% van de Vlaamse
gezondheidswerkers die bevraagd werden in de voorgaande studie er van overtuigd was dat een
gezondheidswerker patiënten niet mag besmetten, wordt dit niet toegepast wanneer het over griep
en griepvaccinatie gaat.
Nochtans kan gesteld worden dat iemand infecteren, hoewel je dit mogelijk had kunnen voorkomen
door vaccinatie, kan gezien worden als schade toebrengen aan de patiënt, en dit ongeacht of je weet
dat je besmet bent met het griepvirus.
Patiënten hebben niet alleen de verwachting dat gezondheidswerkers hun risico op verergering van
hun gezondheidstoestand niet verhogen, maar het is ook de morele plicht van een
gezondheidswerker om zo goed als mogelijk te zorgen voor de patiënten onder zijn
verantwoordelijkheid.
Hoewel niet met 100% zekerheid kan gesteld worden dat elke individuele gezondheidswerker een
bescherming zal opbouwen na vaccinatie, is vaccinatie tegen griep op dit moment één van de
bewezen effectieve maatregelen in het voorkomen van griep, naast het toepassen van correcte
hand-, nies- en hoesthygiëne. De nadelen van vaccinatie (beperkte nevenwerkingen, tijdsverlies voor
vaccinatie) wegen in dat opzicht niet op tegen de mogelijke voordelen (67).
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
18/22
5
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Referenties
Bouvier NM, Palese P. The biology of influenza viruses. Vaccine. 2008;26 Suppl 4:D49-53.
Carrat F, Vergu E, Ferguson NM, Lemaitre M, Cauchemez S, Leach S, et al. Time lines of infection
and disease in human influenza: a review of volunteer challenge studies. Am J Epidemiol.
2008;167(7):775-85.
HANQUET G, JONCKHEER P, VLAYEN J, VRIJENS F, THIRY N, BEUTELS P. Vaccinatie tegen
seizoensinfluenza:prioritaire doelgroepen - Deel I. Good Clinical Practice (GCP). Brussels:
Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg; 2011. Contract No.: D/2011/10.273/43.
Joseph C, Togawa Y, Shindo N. Bacterial and viral infections associated with influenza. Influenza
Other Respir Viruses. 2013;7 Suppl 2:105-13.
WHO | Influenza (Seasonal): World Health Organization; 2016 [updated 2016-11-01 17:00:32.
Available from: http://who.int/mediacentre/factsheets/fs211/en/.
ECDC. Factsheet for health professionals 2017 [Available from:
http://ecdc.europa.eu/en/healthtopics/seasonal_influenza/basic_facts/Pages/factsheet_profess
ionals_seasonal_influenza.aspx?preview=yes&pdf=yes.
DOSSIER GRIEP 2016 Antwoorden voor professionelen op vragen over griepvaccinatie /
9.08.2016 Agentschap Zorg en Gezondheid, Vlaamse Overheid; 2016.
Otter JA, Donskey C, Yezli S, Douthwaite S, Goldenberg SD, Weber DJ. Transmission of SARS and
MERS coronaviruses and influenza virus in healthcare settings: the possible role of dry surface
contamination. J Hosp Infect. 2016;92(3):235-50.
Monto AS, Kioumehr F. The Tecumseh Study of Respiratory Illness. IX. Occurence of influenza in
the community, 1966--1971. Am J Epidemiol. 1975;102(6):553-63.
Sauerbrei A, Schmidt-Ott R, Hoyer H, Wutzler P. Seroprevalence of influenza A and B in German
infants and adolescents. Med Microbiol Immunol. 2009;198(2):93-101.
Gruver A, Hudson L, Sempowski G. Immunosenescence of ageing. J Pathol. 2007;211(2):144-56.
Torner N, Navas E, Soldevila N, Toledo D, Navarro G, Morillo A, et al. Costs Associated with
Influenza-Related Hospitalization in the Elderly. 2016.
Barker WH, Mullooly JP. Impact of epidemic type A influenza in a defined adult population. Am J
Epidemiol. 1980;112(6):798-811.
Simonsen L, Fukuda K, Schonberger LB, Cox NJ. The impact of influenza epidemics on
hospitalizations. J Infect Dis. 2000;181(3):831-7.
Group SW. Background Paper on Influenza Vaccines and Immunization. WHO.
The Immune Response to Influenza Infection - Article in Motion: Reproduced from Abbas AK,
Lichtman AH. Cellular and Molecular Immunology, 5th edn. WB Saunders, 2003 with permission
from Elsevier.; 2017 [Available from: http://www.rapidreferenceinfluenza.com/chapter/B978-07234-3433-7.500116/aim/introductionhttp://www.nature.com/nri/journal/v7/n4/fig_tab/nri2054_F2.html.
Potter J, Stott DJ, Roberts MA, Elder AG, O'Donnell B, Knight PV, et al. Influenza vaccination of
health care workers in long-term-care hospitals reduces the mortality of elderly patients. J Infect
Dis. 1997;175(1):1-6.
Lemaitre M, Meret T, Rothan-Tondeur M, Belmin J, Lejonc JL, Luquel L, et al. Effect of influenza
vaccination of nursing home staff on mortality of residents: a cluster-randomized trial. J Am
Geriatr Soc. 2009;57(9):1580-6.
Carman WF, Elder AG, Wallace LA, McAulay K, Walker A, Murray GD, et al. Effects of influenza
vaccination of health-care workers on mortality of elderly people in long-term care: a
randomised controlled trial. Lancet. 2000;355(9198):93-7.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
19/22
20. Hayward AC, Harling R, Wetten S, Johnson AM, Munro S, Smedley J, et al. Effectiveness of an
influenza vaccine programme for care home staff to prevent death, morbidity, and health
service use among residents: cluster randomised controlled trial. Bmj. 2006;333(7581):1241.
21. Vaccinatie tegen seizoensgebonden griep Winterseizoen 2016-2017. Hoge Gezondheidsraad;
2016. Contract No.: HGR nR 9367.
22. Radin JM, Hawksworth AW, Myers CA, Ricketts MN, Hansen EA, Brice GT. Influenza vaccine
effectiveness: Maintained protection throughout the duration of influenza seasons 2010-2011
through 2013-2014. Vaccine. 2016;34(33):3907-12.
23. Jackson LA, Gaglani MJ, Keyserling HL, Balser J, Bouveret N, Fries L, et al. Safety, efficacy, and
immunogenicity of an inactivated influenza vaccine in healthy adults: a randomized, placebocontrolled trial over two influenza seasons. BMC Infectious Diseases. 2010;10(1):71.
24. Willison HJ, Jacobs BC, van Doorn PA. Guillain-Barre syndrome. Lancet. 2016;388(10045):717-27.
25. Bral C, Roelants M, Hoppenbrouwers K, Van Ranst M, de Hoon J, Vandermeulen C. Studie in
verband met de motivatie van gezondheidspersoneel over seizoensgriepvaccinatie. Leuven: KU
Leuven; 2016.
26. Leite A, Andrews NJ, Thomas SL. Near real-time vaccine safety surveillance using electronic
health records-a systematic review of the application of statistical methods. Pharmacoepidemiol
Drug Saf. 2016;25(3):225-37.
27. Hobson D, Curry RL, Beare AS, Ward-Gardner A. The role of serum haemagglutination-inhibiting
antibody in protection against challenge infection with influenza A2 and B viruses. J Hyg (Lond).
1972;70(4):767-77.
28. Gavazzi G, Krause KH. Ageing and infection. Lancet Infect Dis. 2002;2(11):659-66.
29. Goodwin K, Viboud C, Simonsen L. Antibody response to influenza vaccination in the elderly: a
quantitative review. Vaccine. 2006;24(8):1159-69.
30. Wijnans L, Voordouw B. A review of the changes to the licensing of influenza vaccines in Europe.
Influenza Other Respir Viruses. 102016. p. 2-8.
31. Seasonal influenza vaccine efficacy and its determinants in children and non-elderly adults: A
systematic review with meta-analyses of controlled trials. 2012;31(1):49–57.
32. Ferroni E, Jefferson T. Influenza. BMJ Clin Evid. 2011;2011.
33. Michiels B, Govaerts F, Remmen R, Vermeire E, Coenen S. A systematic review of the evidence
on the effectiveness and risks of inactivated influenza vaccines in different target groups.
Vaccine. 2011;29(49):9159-70.
34. Osterholm MT, Kelley NS, Sommer A, Belongia EA. Efficacy and effectiveness of influenza
vaccines: a systematic review and meta-analysis. Lancet Infect Dis. 2012;12(1):36-44.
35. Villari P, Manzoli L, Boccia A. Methodological quality of studies and patient age as major sources
of variation in efficacy estimates of influenza vaccination in healthy adults: a meta-analysis.
Vaccine. 2004;22(25-26):3475-86.
36. Demicheli V, Rivetti D, Deeks JJ, Jefferson TO. Vaccines for preventing influenza in healthy
adults. Cochrane Database Syst Rev. 2004(3):Cd001269.
37. Monto AS, Ohmit SE, Petrie JG, Johnson E, Truscon R, Teich E, et al. Comparative Efficacy of
Inactivated and Live Attenuated Influenza Vaccines. http://dxdoiorg/101056/NEJMoa0808652.
2009.
38. Ohmit SE, Victor JC, Rotthoff JR, Teich ER, Truscon RK, Baum LL, et al. Prevention of antigenically
drifted influenza by inactivated and live attenuated vaccines. N Engl J Med. 2006;355(24):251322.
39. Wilde JA, McMillan JA, Serwint J, Butta J, O'Riordan MA, Steinhoff MC. Effectiveness of influenza
vaccine in health care professionals: a randomized trial. Jama. 1999;281(10):908-13.
40. Beyer WE, McElhaney J, Smith DJ, Monto AS, Nguyen-Van-Tam JS, Osterhaus AD. Cochrane rearranged: support for policies to vaccinate elderly people against influenza. Vaccine.
2013;31(50):6030-3.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
20/22
41. Coles FB, Balzano GJ, Morse DL. An outbreak of influenza A (H3N2) in a well immunized nursing
home population. J Am Geriatr Soc. 1992;40(6):589-92.
42. Govaert TM, Thijs CT, Masurel N, Sprenger MJ, Dinant GJ, Knottnerus JA. The efficacy of
influenza vaccination in elderly individuals. A randomized double-blind placebo-controlled trial.
Jama. 1994;272(21):1661-5.
43. Kelly H, Newall AT. Mortality benefits of influenza vaccination in elderly people. Lancet Infect
Dis. 8. United States2008. p. 462-3; author reply 3-5.
44. Vu T, Farish S, Jenkins M, Kelly H. A meta-analysis of effectiveness of influenza vaccine in
persons aged 65 years and over living in the community. Vaccine. 2002;20(13-14):1831-6.
45. Herrera GA, Iwane MK, Cortese M, Brown C, Gershman K, Shupe A, et al. Influenza vaccine
effectiveness among 50-64-year-old persons during a season of poor antigenic match between
vaccine and circulating influenza virus strains: Colorado, United States, 2003-2004. Vaccine.
2007;25(1):154-60.
46. Fine AD, Bridges CB, De Guzman AM, Glover L, Zeller B, Wong SJ, et al. Influenza A among
patients with human immunodeficiency virus: an outbreak of infection at a residential facility in
New York City. Clin Infect Dis. 2001;32(12):1784-91.
47. Kroon FP, van Dissel JT, de Jong JC, Zwinderman K, van Furth R. Antibody response after
influenza vaccination in HIV-infected individuals: a consecutive 3-year study. Vaccine.
2000;18(26):3040-9.
48. Staprans SI, Hamilton BL, Follansbee SE, Elbeik T, Barbosa P, Grant RM, et al. Activation of virus
replication after vaccination of HIV-1-infected individuals. J Exp Med. 1995;182(6):1727-37.
49. Avetisyan G, Aschan J, Hassan M, Ljungman P. Evaluation of immune responses to seasonal
influenza vaccination in healthy volunteers and in patients after stem cell transplantation.
Transplantation. 2008;86(2):257-63.
50. de Lavallade H, Garland P, Sekine T, Hoschler K, Marin D, Stringaris K, et al. Repeated vaccination
is required to optimize seroprotection against H1N1 in the immunocompromised host.
Haematologica. 2011;96(2):307-14.
51. Rousseau B, Loulergue P, Mir O, Krivine A, Kotti S, Viel E, et al. Immunogenicity and safety of the
influenza A H1N1v 2009 vaccine in cancer patients treated with cytotoxic chemotherapy and/or
targeted therapy: the VACANCE study. Ann Oncol. 2012;23(2):450-7.
52. Saad CG, Borba EF, Aikawa NE, Silva CA, Pereira RM, Calich AL, et al. Immunogenicity and safety
of the 2009 non-adjuvanted influenza A/H1N1 vaccine in a large cohort of autoimmune
rheumatic diseases. Ann Rheum Dis. 2011;70(6):1068-73.
53. Poole PJ, Chacko E, Wood-Baker RW, Cates CJ. Influenza vaccine for patients with chronic
obstructive pulmonary disease. Cochrane Database Syst Rev. 2006(1):Cd002733.
54. Ciszewski A, Bilinska ZT, Brydak LB, Kepka C, Kruk M, Romanowska M, et al. Influenza vaccination
in secondary prevention from coronary ischaemic events in coronary artery disease: FLUCAD
study. Eur Heart J. 2008;29(11):1350-8.
55. Hurst FP, Lee JJ, Jindal RM, Agodoa LY, Abbott KC. Outcomes associated with influenza
vaccination in the first year after kidney transplantation. Clin J Am Soc Nephrol. 2011;6(5):11927.
56. Langley JM, Dodds L, Fell D, Langley GR. Pneumococcal and influenza immunization in asplenic
persons: a retrospective population-based cohort study 1990-2002. BMC Infect Dis.
2010;10:219.
57. Schwarz TF, Flamaing J, Rumke HC, Penzes J, Juergens C, Wenz A, et al. A randomized, doubleblind trial to evaluate immunogenicity and safety of 13-valent pneumococcal conjugate vaccine
given concomitantly with trivalent influenza vaccine in adults aged >/=65 years. Vaccine.
2011;29(32):5195-202.
58. Salgado CD, Farr BM, Hall KK, Hayden FG. Influenza in the acute hospital setting. Lancet Infect
Dis. 2002;2(3):145-55.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
21/22
59. Balkhy HH, El-Saed A, Sallah M. Epidemiology of H1N1 (2009) influenza among healthcare
workers in a tertiary care center in Saudi Arabia: a 6-month surveillance study. Infect Control
Hosp Epidemiol. 2010;31(10):1004-10.
60. Jones RM, Xia Y. Occupational exposures to influenza among healthcare workers in the United
States. http://dxdoiorg/101080/1545962420151096363. 2016.
61. Elder AG, O'Donnell B, McCruden EA, Symington IS, Carman WF. Incidence and recall of
influenza in a cohort of Glasgow healthcare workers during the 1993-4 epidemic: results of
serum testing and questionnaire. Bmj. 1996;313(7067):1241-2.
62. Hopman CE, Riphagen-Dalhuisen J, Looijmans-van den Akker I, Frijstein G, Van der GeestBlankert AD, Danhof-Pont MB, et al. Determination of factors required to increase uptake of
influenza vaccination among hospital-based healthcare workers. J Hosp Infect. 2011;77(4):32731.
63. Salgado CD, Giannetta ET, Hayden FG, Farr BM. Preventing nosocomial influenza by improving
the vaccine acceptance rate of clinicians. Infect Control Hosp Epidemiol. 2004;25(11):923-8.
64. Benet T, Regis C, Voirin N, Robert O, Lina B, Cronenberger S, et al. Influenza vaccination of
healthcare workers in acute-care hospitals: a case-control study of its effect on hospitalacquired influenza among patients. BMC Infect Dis. 2012;12:30.
65. van den Dool C, Bonten MJ, Hak E, Wallinga J. Modeling the effects of influenza vaccination of
health care workers in hospital departments. Vaccine. 2009;27(44):6261-7.
66. Hollmeyer HG, Hayden F, Poland G, Buchholz U. Influenza vaccination of health care workers in
hospitals--a review of studies on attitudes and predictors. Vaccine. 2009;27(30):3935-44.
67 van Delden JJM, Ashcroft R, Dawson A, Marckmann G, Upshur R, Verweij MF. The ethics of
mandatory vaccination against influenza for health care workers. Vaccine 2008;26:5562-5566.
/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
31.05.2017
Seizoensgriepvaccinatie van gezondheidswerkers
22/22