De Europese Pectinidae

DE
EUROPESE
PECTIN I DAE
IN L E ID IN G
S inds o nheuglijke tijd en h eb b en de fra a ie v o r­
m en en de op v allen d e k le u re n v an de P ectin id a e
de m ens w e te n te boeien. B ouw m eesters, b ee ld ­
hou w ers en a n d e re k u n ste n a a rs w erd en door de
ty p isch e v o rm v an de P e c te n g eïn sp ireerd . In
de fa u n a v an v ele zeegebieden h ee ft de fam ilie
d e r P ectin id a e h a a r v erteg en w o o rd ig ers en
dienten g ev o lg e over de gehele w ereld h a a r v e r ­
zam elaars.
In deze b ijd ra g e to t een b e te re ken n is v an de
P ectin id a e h eb b e n de sa m en stellers zich een
b ep e rk in g opgelegd, door u its lu ite n d de E u ro ­
pese so o rten v an de P ectin id a e to t ond erw erp
v an b e sp re k in g te m aken. V o o rafgaande aan de
b esp re k in g v an de afzo n d erlijk e soorten zal
e e rst aa n d ac h t w o rd e n geschonken aa n de a n a ­
to m ie en de fysiologie v an d e P ectin id ae.
Deze p u b lik a tie w erd sam engesteld door
J. B lom m ers
J. A. C. E ikenboom
B. E n tro p
Mr. W. F ab er
E. D. v an K ek e re n
Ir. M. M ellem a
G. W. N oordhoek
H. R aven
De illu stra tie s w erd en v erv a a rd ig d door
E n tro p voor zover n ie t an d e rs v erm eld.
februari 1975 — T w eekleppigen
67
B.
SC H E LPE N M ET NAM EN VAN V E R SC H ILL E N D E H ERK O M ST
D e fam ilie d er P e c tin id a e o n tle e n t h a a r n aa m aa n h e t L atijn se w o o rd „ p e c te n ”,
d at k am b etek en t. D it L atijnse w oord h ee ft nog a n d e re b etek en issen , w a a rv a n h e t in
angst sam envou w en d er h anden, zoals g e b ru ik t door de R om einse sc h rijv er
T. L u cretiu s C arus, w ellich t nog' b e te r de gelijkenis u itd r u k t m e t de sch elp en v an
onze P ectinidae. P ecten in de b etek e n is v an k am sp ree k t ons m e er a a n bij M u re x
pecten L ightfoot, een M urexsoort, die op v alt door zijn vele en lan g e stekels. N ie tte ­
m in v in d t m en h e t w oord k am te ru g in onze b en am in g d e r P ectin id a e, die w el
w o rd en aang ed u id m e t kam schelpen. M aar n ie t allee n bij ons, ev en een s bij de
D uitsers, die sp rek e n over „K a m m u sc h eln ”, en de D enen m e t „ K a m m u slin g er” .
O ok de F ra n se n h a n te re n h e t k a m b eg rip en sp rek e n o ver „le P e ig n e ” (k a m ), w a n ­
n e e r zij doelen op een to t de fam ilie d e r P e c tin id a e b eh o re n d e soort.
B e h alv e m et k am sch elp en d u id en wij de P ectin id a e ook w el aa n m e t m a n telsch e lp en
w egens de gelijkenis m e t een w ijde m a n tel. A e q u ip e c te n opercularis (L.) noem en
wij zelfs w ijde m an tel. Deze gelijkenis w o rd t in h e t b ijzo n d er to t u itd ru k k in g g e­
b ra c h t in de geslach tsn aam C hlam ys, h e t G riek se w oord voor een g ro te w ijd e m an tel,
die o nder m eer door ru ite rs p leegde te w o rd e n gedragen. D it is even een s h e t g ev al
m et „G rande P é le rin e ” (sch o u d e rm an te l), de F ra n se n aam voor P ecten m a x im u s (L.).
A fb . 1.
L e je n d e P ecten jacobeus (L .). D u id elijk zichtb a a r <in de geopende schelp zijn de
m a n te l m e t de ogen en de tentakels.
Foto A . van den N ieu w en h u izen .
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
februari 1975 — T w eekleppigen
68
E en g eheel an d e r w oord tre ffe n w e aan in h e t E ngels, te w eten „scallop”, afkom stig
v an h e t in de oudg erm aan se tijd g eb ru ik te „sk al”, w aa rm ed e een so o rt h a rd e b e d e k ­
k in g w e rd aangeduid. V ia ons w oord schelp of lie v e r schelpe, zoals h e t in de M id d el­
eeuw en luidde, en „escalope” in h et F ra n s h ee ft h e t E ngelse w oord „scallop” ingang
gevonden. A an v an k elijk h a d h e t een ru im e re betek en is, m a a r la te r w e rd h e t u its lu i­
ten d g e b ru ik t voor de P e c te n en d a a rv a n afgeleid e begrippen. M e rk w aa rd ig is, d at
h et F ra n se „escalope” in o n b ru ik is g e ra a k t en n a enige eeuw en v erd w e n e n te zijn
gew eest, om streeks 1830 in een geheel a n d e re b etek e n is is te ru g g e k e e rd . Ied ereen
k e n t de „escalope de v e a u ” of w el de k alfsoester, overigens dus ook in onze ta a l een
naam die gelijkenis m e t een sc h elp d ier w il aan d u id en . V an enig v e rb a n d m e t de
P ectin id a e is dan evenw el geen sp ra k e m eer.
ANATOMIE EN FY SIO L O G IE VAN DE P EC T IN ID A E
H et k c m t ons n u ttig voor om alvorens m et de b esch rijv in g v an de v ersc h ille n d e
E uropese soorten v an de fam ilie P ectin id a e te beg in n en , ee rst stil te sta a n bij de
a n a t:m isc h e bouw v an h e t d ier zelf alsm ede bij de b elan g rijk ste fysiologische p ro ­
cessen, zoals deze zich in h e t lev en d e d ie r afspelen. Wij zijn e r v an o v ertu ig d , dat
n ie t elke v erz am e laa r zich v aa k m et h et b estu d e re n v a n h et w ek e d ie r bezig houdt,
m a a r ts c h zouden wij de v e rz a m e la a r w illen adviseren , om w a n n e e r h e t m a a r even
m ogelijk is, h et w ek e dier, d a t hij u it de schelp v erw ijd e rt n ie t zo n d er m e er w eg
te w erp en , m a ar toch eens v/at m e er aa n d ac h t a a n de bouw e rv a n te b ested en . H et
is im m ers ju ist „die w ek e w at o n overzichtelijk e m a ssa” die — g e stu u rd door zijn
g en etische aanleg — h et p rac h tig e besch erm en d e bo u w sel h ee ft g ecreëerd , d at wij
schelp n ie rn e n en om zijn u itz o n d erlijk e m ooie v o rm en en k le u re n w ille n v e rz a m e ­
len.
B in n en de M ollusca k u n n e n wij een a a n ta l fam ilies o n derscheiden, w a a rv a n on­
d an k s de vele soo rten toch een grote u n ifo rm ite it in de schelpbouw o p treed t. Wij
zien dit o.m. bij de C ypraeidae, de Com dae, de O lividae e.a. bij de G astro p o d a en
ook bij de Pelecypoda.
D it bem oeilijkt de zaak a a n m e rk e lijk bij h et on d ersch eid en v an d u id elijk e d e te rm in a tie k en m erk en , m a a r ste lt ons aan de an d e re k a n t in sta a t om aan één p ro to ty p e
v an de P ectin id a e de anato m ie en de fysiologie te v erd u id elijk en . Wij k iezen h ie r ­
voor de P ecten m a x im u s m a x im u s (L .), m a a r ook A e q u ip ecten opercularis (L .) is
h ierv o o r goed te g eb ru ik en . Deze tw ee soorten zijn nog w el eens lev en d of in v erse
t;e s ta n d via v issersre la ties of in h et b u ite n la n d op v ism ark ten te b em ach tig en .
H ET O PEN EN VAN DE SC H E LP
W a n n ee r de tw ee sch elp h e lften v an e lk a a r w ijken ste k en w e e r een sto k je tussen,
z^d at de schelp n ie t m e er k a n sluiten, w a n n e e r w e voorzichtig de c e n tra a l gelegen
slu itsp ie r gaan doorsnijden. W e leggen de P ecten m a x im u s m a x im u s (L.) op de
p la tte k lep en snijden m et een lang, p la t mes, d aarb ij zoveel m ogelijk b esch ad ig in g en
aan de crg a n en en w eefsels verm ijdend.
V ervolgens d raa ien w e de schelp om, k la p p en de p la tte (lin k e r) k lep om hoog en
b rek en hem langs de re c h te slo tlijst af. D oor deze h an d elin g v e rd w ijn t m e tee n de
lin k e r m antellap, w a n t deze is m e t de o n d e rra n d aan de schelp verb o n d en .
D aa rn a w o rd t de lin k e r k ieu w voorzichtig w eggesneden, w aa rd o o r w e h e t beeld
te zien k rijg en van afb e eld in g 2. De v ersc h ille n d e o rg an en k u n n en w e d an g e m a k k e ­
lijk herk en n en .
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
februari 1975 — Tw eekleppigen
69
S L U IT S P IE R E N LIG A M EN T
V rijw el c e n tra a l gelegen v a lt als ee n stev ig crèm ew it „lich aam ” de slu itsp ie r op,
w elk e w e zo ju is t doorgesneden hebben. H ebb en tw eek lep p ig e w ee k d ieren n o rm a ­
lite r 2 slu itsp ie re n (M actridae, V en erid ae e.d.) bij de P ectin id a e tre ffe n w e e r slechts
éé n aan. Hij is in v erh o u d in g erg groot, n ee m t de fu n cties van de tw ee sp ie re n o ver
en is te rw ille v an een op tim aal fu n ctio n eren n a a r h et ce n tru m v erschoven. H et is
d u id elijk te zien, d a t de spier u it m e e rd e re b u n d els is sam engesteld, w elk e lo o d rech t
op h e t sc h elp o p p erv lak sta a n ingeplant.
De slu itsp ie r b lijk t bij n a d e re beschouw ing te b estaa n u it tw ee delen. E én groot
en één k le in e r gedeelte. D e g ro o tste sp ie r fu n c tio n e e rt bij sn elle reacties, zoals h e t
snel op e lk a a r k la p p en v an de sch elp h elften bij de zw em bew eging, die la te r u it­
voerig b eh a n d eld zal w orden.
D e k le in e re d ie n t voor h et la n g d u rig op e lk a a r g ek lem d h o u d en v a n de sc h elp ­
h elften . V ia h et zen u w stelsel o n tv an g en de sp iercellen , w a a ru it de sp ie rb u n d e ls
zijn opgebouw d, een zogenaam d m otorische ze n u w p rik k el, w elk e de sp iercellen
to t co n tra ctie (sam e n trek k in g ) aanzet. H ierd o o r slu it de schelp, h etg ee n n o o d ­
zakelijk is bij h e t n a d e re n v an gevaar, dat o n tsta a t zo d ra de g ro o tste v ijand, d e zee-
A fb . 2.
L igging va n de in w en d ig e organen bij P ecten m a x im u s m a x im u s (L .), n adat de
p la tte (lin k e r) klep , de lin k e r m a n tel en de lin k e r k ie u w zijn verw ijd erd .
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
februari 1975 — T w eekleppigen
70
s te r A steria s ru b en s (L .), n a d e rt en voor h e t u itv o e re n v an de ree d s genoem de
zw em bew egingen.
In n o rm ale to e sta n d zal de slu itsp ie r ju is t ontsp an n en zijn, w a n t de schelp m o et o p en ­
sta a n te n e in d e ze ew a ter in en u it te k u n n e n pom pen. D it k u n t u in afb eeld in g 1 zien.
Deze ze ew a terstro o m is noodzakelijk voor de v o edselvoorziening alsm ed e voor de
adem haling.
H et o p en v eren v an de schelp — de slu itsp ie r in o n tsp a n n en to e sta n d — w c rd t v e r ­
o o rzaak t door h e t in w en d ig e en h e t u itw e n d ig e lig a m e n t of resiliu m . H et in w en d ig e
lig am en t lig t bij de top in een uitho llin g , die door b eid e k le p p en g ev o rm d w ordt.
H et b e sta a t u it een z w a rte ru b b e ra c h tig e substan tie, die sa m e n g e d ru k t w o rd t, zodra
de slu itsp ie r de sc h elp h e lften n a a r e lk a a r to e trek t. Z o d ra de slu itsp ie r n ie t m eer
w erk t, zal h e t lig a m e n t in zijn oude vorm te ru g v e re n en de sc h elp h e lften u ite e n
d ru k k en .
De sch elp h e lften sc h a rn ie re n langs de rec h te b o v en k a n t v an h e t slot de zgn. slo tlijst d.m.v. h et u itw e n d ig e lig am en t of slotband, d at bij de P e c tin id a e ec h te r zw ak
is. O ok de g erin g e v e e rk ra c h t v an de slo tb an d h e lp t m ee bij h e t o p en en v a n de
schelp. H et openen k o st h e t d ier dus geen en erg ie (een fysische k ra c h t), h e t slu iten
v an de schelp w el, m a a r deze en e rg iein sp an n in g is m e estal slechts v a n k o rte duur.
DE M A N TEL
De m a n te l b e k le e d t als een d un vlies de gehele b in n en zijd e v a n de schelp.
Bij de m eeste tw ee k le p p ig e w ee k d ieren is de m a n te lra n d glad (M actrid ae, T e llin i­
dae e.d.) m a a r bij de P ectin id a e is de m a n te lra n d a ltijd gegolfd en aa n de ra n d
bezet m et te n tak els. Deze te n ta k e ls doen dien st als ch em o recep to ren , d a t zijn o rg a ­
nen, w elk e re a g e re n op bepaald e chem ische stoffen, die in h e t ze ew a ter zijn opgelost.
P o p u la ir gesp ro k en zouden w e ze reu k /sm aa k o rg a n en k u n n e n noem en. Zij k u n n en
ook de g eu re n v an n ad e ren d e ze e ste rre n — h u n g ro o tste v ija n d — w a a rn e m e n en
d aarop m et v lu c h tb ew e g in g en reag eren .
De m a n te lra n d is gesp leten en d aa rd o o r o n tstaa n tw ee lo sh an g en d e r a n d e n b o ven
elk aa r: de m a n te lra n d en h et velum (afbeeldin g 2). H et v elu m r e ik t to t de u ite rste
ra n d van de schelp en de te n ta k e ls stek en e r zelfs b u ite n u it. De m a n te lra n d ligt
w at m e er n a a r b in n e n en s ta a t lo o d rech t op h e t sch elp o p p erv lak . De m a n te lra n d e n
v an de boven- en de o n d erk lep slu ite n op en o ver e lk a a r als een d e k s e ltje op een
doosje. De ra n d e n om sluiten d aa rd o o r de m a n telh o lte, w a a rin de k ie u w e n en de
overige org an en zijn gelegen.
De schelp w o rd t door de m a n te l opgebouw d. V ersch illen d e d elen v a n de m a n te l
h ebben d aarbij een specifieke functie. Z onder al te diep op de bouw v an de schelp
in te g aan k a n gezegd w o rden d at hij u it d rie lag en is opgebouw d. V an b u ite n
n a a r b in n en zijn d at
— h et p e rio stra cu m of de opperh u id ;
— de p rism a tisc h e k a lk la a g en
— de p are lm o erlaag .
H et p erio stra cu m w o rd t gevorm d door g roepen k lie rcellen in de m a n te lra n d gelegen.
Zij scheiden als ee rste besch erm in g voor de w eke d elen in h et la rv a le sta d iu m
een d un b esch e rm laa g je v an conchine af. D it is een eiw itac h tig e o rg an isch e stof.
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
m aart 1975 — T w eek lepp igen
71
Bij o u d ere schelpen w o rd t d it conchine reg e lm atig te g en de reeds b es taa n d e sch elp r a n d afgezet. Bij P e c tin id a e is d a t n ie t duid elijk te zien, m a a r w el h ee l fra a i bij de
o ester — O strea edulis (L.)
H et p e rio stra cu m b esch e rm t de o n d erliggende sch elp lag en teg en aa n ta stin g door h et
zeew ater.
De p rism a tisc h e k a lk la a g w o rd t eveneens door cellen in de m a n te lra n d gevorm d.
Hij b e s ta a t u it an organische k o olzure kalk, die in lo o d rec h t op h et p e rio stra c u m
sta a n d e p rism av o rm ig e k rista lle n w o rd t afgezet. D eze la ag is m eestal bij P elecy p o d a
h et dikst.
D e p are lm o erla ag w o rd t laagsgew ijs opgebouw d u it p la tte d u n n e k rista lle n , w elk e
de g ehele b innenzijde v a n de schelp bekleden. D e p a re lm o e rla a g k a n bij P ectin id a e
vnl. A e q u ip ecten opercularis (L.) ook p are lv o rm in g m ogelijk m aken. De p a re ltje s,
m eestal k lein en onaanzienlijk, h eb b en geen econom ische w aard e.
T engevolge van k a lk a fz e ttin g e n door de m a n te lra n d o n tsta a n op de schelp concen­
trisc h e groeilijnen, die ec h te r n ie t v e rg e lijk b a a r zijn m e t d e ja a rrin g e n v a n een
— ^► rich tin g
v a n de w a t e r s t r o o m
f^ ^ ^ ric h tin g
waarin
de sch e lp
beweegt
A fb. j .
Mogelijk heden va n locom otie bij P ectinidae.
V oor v e rd e re v e rk la rin g w o rd t naar de te k s t ve rw ezen .
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
maart 1975 — T w eekleppigen
72
boom. Bij b en a d erin g is slechts v ast te ste lle n hoe oud de sch elp is. D aarb ij m o et r e ­
k en in g w o rd en g ehouden m et h e t feit, d a t in de p erio d e die nodig is om g eslach tsrijp
te w o rd e n — 2 to t 3 ja a r — geen g ro eilijn en m e t h e t b lo te oog zijn w a a r te nem en.
In de b eg in p erio d e zijn de afgezette rin g e n h e t grootst. L a te r v erlo o p t de groei
lan g za m er en n a de 10e g roeilijn is een groeizóne nog m a a r o n g ev eer 1 m m . N a 17
g ro eilijn en v in d t n au w elijk s m e er groei p laats, alh o ew el e r ex e m p la re n v a n P ecten
m a x im u s (L.) b ek e n d zijn, die 22 d u id elijk e g ro eilijn en droegen. H et is gebleken,
d a t de groei v o o rn am elijk p la ats v in d t in de p erio d e v a n a p ril to t ju n i. T ijdens de
m a x im a le v o c rtp la n tin g sa c tiv ite it k o m t de groei to t stilstan d .
ZW EM M EN MET B E H U L P VAN EEN STRA A LM O TO R
De v o ortbew eging of de locom otie is b in n e n de h o o fd afd elin g v an de w ee k d ieren
e s n ond erw erp , d at z e k er de m oeite v a n h e t b e s tu d e re n w a a rd is. A fgezien v a n h et
doel v an de v e rp la a tsin g is ook de m eth o d e nog al g ev a riee rd . H et doel k a n zijn h et
zcek en v an vcedsel, h e t b ere ik en v an een sc h u ilp la ats bij eb of h e t b e re ik e n v an
de p a rln g s p a rtn e r cm m a a r en k ele fa c e tte n te n o em en bij de b u ik p o tig en . Bij de
tw ee k le p p ig en d en k e n w e m in d e r snel a a n sp e cta cu la ire b ew egingen. W e w e te n
d a t vele tw ee k le p p ig en zich m et b eh u lp v an h u n voet in g ra v e n (h eel d u id elijk bij
S olen id ae), d at de m ossel zich m e t zijn vo et o ver h et s u b stra a t k a n v o o rtb ew eg en ,
w a a rn a hij zich m e estal m e t zijn b y ssu sd ra d en a a n ro tse n en p alen v astsp in t.
In k tv isse n en de P e c tin id a e m a k e n bij h u n b ew eg in g en ec h te r g e b ru ik v an een
stra a lm o to r, die — gezien de ev o lu tio n a ire o u d erd o m v an deze w e e k d ie re n — dus
k e n n e ü jk n ie t zo’n gew eldig m o d e rn verschijn sel is, als wij m en sen w el denken.
M et een aa rd ig e sn elh eid k u n n e n zij zich o v er re sp e cta b ele a fsta n d v e rp la a ts e n
door m e t k ra c h t via n au w e sp leten tu ssen de tw ee klep p en , v eel w a te r in een b e ­
p a a ld e ric h tin g w eg te spuiten. H et d ier zelf sch iet d aarb ij in de teg en o v e rg e ste ld e
ric h tin g weg.
H eel fra a i zijn de zw em bew egingen v an P ectin id ae, v o o ral v a n de w ijd e m an tel,
A equipe eten opercularis (L.), te b e s tu d e re n in een aq u a riu m , d a t b e v o lk t is m e t
w ijde m a n tels en h u n a llerg ro o tste vijan d de gew one zeester, A ste ria s ru b en s (L .).
Hoe m e er zeesterror. en w ijde m antels, hoe le v en d ig er is h e t schouw spel. S teed s w ee r
zal een an d e r e x e m p la a r — door een zeester b e n a d e rd — ijlings de v lu c h t nem en.
We k u n n e n een v ijfta l v ersch illen d e bew eg in g en o n d ersc h eid e n en w el:
— de schelp m a a k t een v o o rw a artse bew eging;
— de schelp m a a k t een a c h te rw a a rtse bew eging;
— de schelp m a a k t een lin k s of rec h ts d ra a ie n d e bew eging;
— de schelp v e rh e ft zich v an de bodem en zw em t w eg en
— de schelp d ra a it zich 180° om.
Op afb eeld in g 3 zijn bij A, B en C de ee rste d rie g enoem de b ew eg in g en v e rd u id e ­
lijk t en bij D de v o o rb ereid in g to t h et zw em m en.
De b ew eging en A, B, C en E w o rd en v aa k op d e bodem u itg ev o erd , als zgn. o n tsn ap p in g sb ew eg in g en bij n a d e re n d gevaar.
Om deze sprong v o o rw a arts te k u n n e n m a k e n g aan de tw ee sc h elp k lep p en v e rd e r
u ite e n d an norm aal. De m a n te lra n d e n zijn v e r v an e lk a a r en een fo rse w ate rstro o m
g a a t de schelp b innen. D aarn a slu ite n de m a n te lra n d e n op e lk a a r b eh a lv e op de
p la a tse n bij de eren. V ervolgens tr e k t de slu itsp ie r zich k ra c h tig sam en, de k le p ­
p e n k la p p e n op e lk a a r en h et w a te r w o rd t m e t k ra c h t v ia de o ren n a a r b u ite n geV IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
m aart 1975 — T w eekleppigen
73
p erst. D e schelp m a a k t een sprong voorw aarts.
W a n n ee r de sprong a c h te rw a a rts g em aak t m oet w o rd e n in h e t g ev al d a t d e v ijan d
de schelp a a n de o n d e rk a n t n a d e rt, v erlo o p t de p ro c e d u re op de zelfde m an ier.
A lleen zorgt h e t d ie r e r nu voor d at de m a n te lra n d e n bij de o ren g esloten w o rd en
gehouden zodat h e t w a te r d a a r n ie t k a n ontsn ap p en . De m a n te lra n d e n lan g s de
o m tre k w ijk en v an e lk a a r to t een spleet, w aa r h e t w a te r door n a a r b u ite n ko m t
(afb. 3 bij B en E).
E en d erd e m ogelijkheid is een lin k s of re c h tsd ra a ie n d e bew eging, die v ero o rza ak t
w o rd t d o o rd at h et u itg e p e rste w a te r de schelp alleen v ia de lin k e ro re n of de r e c h te r­
o ren k a n v e rla te n (afb. 3 bij C). H eel duid elijk b lijk t dus, d a t h et d ie r door sp ie r­
b ew egingen goed controle k an u ito e fen en op de sta n d v an de m a n te lra n d . Hij k an
h et w a te r zeer bew u st in v ersc h ille n d e rich tin g en w egspuiten.
V r ij z w e m m e n
Om to t een v rije zw em bew eging door h et w a te r te kom en, m o et de schelp zich eerst
v a n de bodem v erh effen om d an vervolgens al n a a r b eh o efte op de b ew egingen
A, B, C of E over te schakelen.
A fb. 3 bij D la a t zien hoe h e t d ie r v an de bodem los kom t. D e sta n d v an de m a n te l­
ra n d e n is n u heel bijzonder. Bij de oren vorm en de m a n te lra n d e n spleten, w a a ru it
h et w a te r w eg g ep erst k an w orden. H ierdoor k rijg t h e t d ie r een v o o rw a artse b ew e­
ging, m a a r w e zien d at te g elijk ertijd een w ate rstro o m n a a r de bodem g eric h t is. Deze
A fb . 4.
V lu c h t- en zw e m b e w e g in g e n va n A e q u ip ecten opercularis (L.) bij d e nadering van
h u n vijand de zeester, A steria s ru bens (L .).
a. h et d ier m a a k t zich gereed voor een ontsnappingspoging door ve el w a te r in te
p o m p en in de w ijdgeopende schelp;
b. de sc h e lp k le p p sn kla p p en krachtig op elkaar. H et via de oren w e g g ep erste w a ter
d o et het b o d em za n d opstuiven;
c. zw e m m e n d ; het dier p o m p t ju is t w e e r een n ie u w e po rtie w a ter in;
d. gereed voor een n ie u w e „ jetim p u ls”; de m a n telra n d en zijn reeds gesloten. De
schelp zal w eld ra slu ite n en via de oren h et w a te r w egpersen.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
m aart 1975 — T w eekleppigen
74
k o m t tu ssen de m a n te lra n d e n u it, die n ie t stijf te g en e lk a a r liggen, m a a r w a a rv a n
de boven ste de o n d erste overlap t. D e schelp w o rd t door deze w a te rstro o m v a n de
bodem opgeheven.
W an n eer h e t d ier vrij in v o o rw a a rtse bew eg ing zw em t, lijk t h e t alsof de schelp
in snel tem p o bijten d e bew egingen m a a k t m e t de sch elpkleppen.
De schelp is bij de P e c tin id a e lic h t en dun in v erg e lijk in g m e t die v a n a n d e re b o d em b ew onende m o llu sk en v a n een zelfde grootte, zoals de N oordkrom p, A rctica islandica
(L .), de artem isschelp, D osinia exo leta (L.) en v ele a n d e re so o rten m e t een d ik k e
zw are schelp. De ü c h th e id v a n de schelpbouw h a n g t h ee l d u id elijk s te rk sam en m et
de m ogelijkheid v an h e t zw em m en.
Halve
salto
mortale
C hlam y sso o rten m e t h u n beide bolle k le p p en h eb b e n h e t v o o rd eel a ltijd op een
bolle zijde te liggen, w aa rd o o r ze m e t h u n sch elp ran d , vrij v an de b o d em lig g en en
fris h e ld e r w a te r k u n n e n inpom pen.
Bij de g ro te m a n tel, P ecten m a x im u s m a x im u s (L .), k a n h et g eb eu ren , d at h e t d ier
bij een la n d in g op zijn p la tte k lep neerkom t. Hij m o et n o rm a lite r op zijn bolle k lep
liggen. D oor n u de m a n te lra n d v an de bolle k lep te p la a tse n o ver die v a n de p la tte
k lep en dan m et k ra c h t tu ssen de m a n te lra n d e n door h e t w a te r w eg te persen,
m a a k t de schelp een h alv e salto m o rta le en k o m t k e u rig op de b o lle zijde te re ch t.
Deze w o n d erlijk e zw em -, o n tv lu c h tin g s- en saltobew egingen, zouden w e bij een
lag er d ie r n ie t voor m ogelijk h eb b en gehouden. Gosse, een E ngelse n a tu u ro n d e r­
zoeker in de vorige eeuw , p ree s te re c h t in 1852 deze w o n d e rb a a rlijk e asp ecten v an
de schepping, toen hij h et g ed rag van de w ijde m a n tels b estu d eerd e.
V O ETB EW EG IN G
U it deze u itv o e rig e b e sp re k in g v an h e t zw em m echanism e zou m o g elijk afgeleid
k u n n en w orden, d a t v an een locom otie m e t b eh u lp v an de voet geen sp ra k e zou zijn.
D it is te n dele w aa r bij volw assen P ectinidae.
Op afb eeld in g 2 is rec h ts b o v en aan in de te k en in g een zeer b esch eid en v o et te
zien in v erh o u d in g to t de afm e tin g e n van h e t to ta le dier. Deze v o et k a n b u ite n de
schelp u itg e stre k t w orden, zoals w e d adelijk zu llen horen, m a a r is gezien zijn a fm e ­
tingen n ie t m e er in s ta a t schelp en d ier te v erp la atsen .
In h et ju v e n ie le sta d iu m lig t de voet in een ev e n red ig e g ro o tte to t h e t g ehele d ier
en v e rp la a ts t h e t d ie r zich ook nog duid elijk m e t v o etbew egingen. Bij h e t g ro eien
v an h et d ier b lijft de voet ac h te r en v e rlie st zijn locom otiefunctie.
H ET ZO EK EN VAN EEN SU B STRA A T EN H E T V A ST SPIN N E N
Toch k an de v oet bij volw assen e x e m p la re n nog een fu n ctie v e rric h te n en w el die
v an h et sp in n e n van stevige draden, w aarm ee h e t d ier zich op een s u b s tra a t k a n
vasth ech ten . De bonte m an tel, C hlam ys varia (L.), is een soort, die w e v a a k v a s tg e ­
h ech t op su b stra te n aa n treffe n , zoals op afbeeld in g 5, w a a r 4 v o lw assen e x e m p la re n
van C h la m ys varia (L.) een en k ele k lep v an R u d ic a rd u m tu b e rc u la tu m (L.) als
h o u v ast h eb b e n uitgekozen. Ook o n d er ste n en of v astg esp o n n en in ro tssp le te n tr e f ­
fen w e C hlam ys varia (L.) v aa k aan. H in n ites d isto rtu s (D a C osta) = C hlam ys
d istorta (D a C osta) sp in t zich ook vast. P ecten m a x im u s m a x im u s (L.) en A e q u ip e c ten opercularis (L.) d aa ren te g en verkiezen de v rijh e id en liggen los op de bodem .
V IT A M A R IN A
Zeebiologische do cum entatie
april 1975 — T w eekleppigen 75
A fb . 5.
V ie r ex em p la ren van
de
bonte
m a n tel,
C h la m ys varia (L .),
m e t h u n b yssu sd ra ­
den
va stg esp o n n en
op een k le p va n R u d icardium tu b e rcu la ­
tu m (L .).
A e q u ip e c te n opercularis (L.) w il zich als ju v e n ie l ex e m p la a r nog w el v a a k v a s t­
h echten, evenals P ecten m a x im u s m a x im u s (L .), m a a r d it is m a a r v an k o rte d u u r.
H et zoeken van een geschikte aa n h ec h tin g sp laa ts g a a t als volgt. D e v o et s tre k t zich
zo v e r m ogelijk b u ite n de schelp ov er h e t s u b s tra a t uit. D e p u n t zoekt h o u v ast en
daa ro p vo lg t een sa m e n tre k k in g v an de voet, w aa rd o o r de schelp m e t een schok
v e rp la a tst. T ijdens h et v e rp la a tse n sta a t de schelp lo o d rech t b o v en de v o et m e t de
top n a a r boven. H et d ie r d ra a g t de schelp als een b u ik p o tig e op zijn ru g mee.
N u g a a t h et d ier zich voor a n k e r leggen.
De v o et ta st w ee r o ver su b stra at, m a a r n e e m t n u een k le v erig e sto f v a n u it de b y ssu sk lier, die aan de basis v an de voet is gelegen (zie afb eeld in g 2).
M et de p u n t v an de voet w o rd t de k le v erig e v loeistof op h e t s u b stra a t bev estig d ,
w a a rn a de voet zich te ru g tre k t om n ieu w e k le efsto f u it d e b y ssu sk lier op te n em en.
D e gesponnen d ra a d v e rh a rd t in h et ze ew a ter en zo rg t voor een goede en stev ig e
v e ra n k erin g . A chtereenvolgens w o rd en zo een to t 5 d rad e n in v ersc h ille n d e r ic h tin ­
gen gesponnen.
E en v e rp la a tsin g b lijft in d ie n noodzakelijk m ogelijk. De b y ssu sd ra d en k u n n e n b r e ­
k e n door h e t gew icht v an de steeds z w a a rd e r w o rd e n d e schelp of door h e t m a k en
v an k rac h tig e zw em bew egingen, w aa rd o o r h e t sch elp d ier zich v a n h e t s u b s tra a t
losrukt.
A D EM H A LIN G
V oor de ad em h alin g zijn de b elan g rijk ste o rg an e n de k ieuw en. A fb eeld in g 2 to o n t
een re c h te r kieuw . G edeeltelijk w elisw aar, w a n t rec h ts op d e te k e n in g g a a t hij
sc h u il ac h te r h e t o v ariu m en de testis. D e k ieu w loopt to t aa n de m ond re c h tsb o v en
op de tekening.
De k ie u w e n h eb b e n een tw eeled ig e functie. In de ee rste p la a ts zijn zij ad e m h a lin g sV IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
april 1975 — T w eek lepp igen 76
o rg an en en dienen voor opnam e v an zu u rsto f in h e t bloed. De z u u rsto f w o rd t aan
h e t b in n e n stro m en d e ze ew a ter o n ttro k k e n . H et koolzuurgas, d a t in de lich aam s­
cellen o n tsta a t bij de v e rb ra n d in g v an h e t voedsel, w o rd t door h e t blo ed n a a r de
k ie u w e n g etra n sp o rtee rd , w a a r h e t aa n h et ze ew a ter w o rd t afgegeven. Zie afb e el­
ding 6.
Deze gasuitw isseling v an zu u rsto f en koolzuur m o et snel geb eu ren , w a n t h e t w ate r
v e rla a t w ee r spoedig de schelp. In h e t b elan g v a n een v lo tte u itw isselin g is h et
ad em en d o p p erv la k v an de k ie u w v erg ro o t door zeer vele d u n n e k ie u w p laa tje s.
In elk k ie u w p la a tje stro o m t bloed en langs de b u ite n o p p e rv la k te h e t zeew ater. De
gasuitw isseling geschiedt door gasdiffusie. D e diffu sie k o m t to t sta n d door sp a n ­
n in g sv e rsch illen b in n e n en b u ite n de kieuw . In h e t ze ew a ter is d e zu u rsto fsp a n n in g
g ro te r d a n in h et bloed, w a n t d a a ra a n h eb b en alle le v en d e cellen de z u u rsto f g ro te n ­
deels o n ttro k k e n . O m gekeerd is in h e t bloed de k o o lz u u rsp a n n in g g ro te r d an in h et
zeew ater, w a n t alle cellen h eb b e n koolzu u r a a n h e t bloed afgegeven.
De k ie u w p laa tje s zijn d raa d v o rm ig en b esta a n u it cellen, die m icroscopisch k lein e
tr ilh a re n of ciliën dragen. W a n n ee r deze rh y tm isc h g aa n trille n , o n ts ta a t e r een
w ate rstro o m door de schelp. L angs de ro n d e sc h e lp ra n d stro o m t h e t z e e w a te r de
schelp binnen, om vloeit de k ie u w e n en v e rla a t de schelp aan b eid e zijden bij de
oren, zoals afb eelding 6 la a t zien.
P e c tin id a e zijn actiev e (zw em m en) en snel g ro eien d e dieren. D ien ten g ev o lg e
m oet zeer veel v oedsel- en z u u rsto frijk w a te r h e t d ie r b ereik en . M e tin g en h eb b en
uitgew ezen, d at een A equip ecten -so o rt, A e q u ip e c te n irrcidians Lam ., zelfs 15 lite r
w a te r p e r u u r filtre e rt.
V O ED SELO PN A M E
D e k ieu w doet e c h te r ook d ie n st als zeef.
H et voedsel v an de P ectin id a e b e sta a t u it m icroscopisch k le in p la n k to n , d a t m et
h e t a d e m w ater m ee n a a r b in n e n kom t. B ep aald e tr ilh a re n op de k ie u w e n scheiden
een slijm af, w a a rin dit p la n k to n als h e t w a re w o rd t gevangen. E en trilh a a rs tro o m
tra n s p o rte e rt dit sa m en g e p ak te voedsel in de ric h tin g v an de m ond, w a a r h e t door
v ie r m o n d la p p en w o rd t opgevangen. De dik k e p ijlen gev en in de afb e eld in g 6 de
ric h tin g van h e t v o e d se ltra n sp o rt n a a r de m ond aan.
Is de to ev o er v an voedsel te overvloedig of b e v a t h e t w a te r te veel slik, d an w o rd t
een v ersto p p in g voorkom en, doordat de gehele slijm m assa v an h et k ie u w o p p e rv lak
w o rd t afgesto ten in de m a n te lh o lte en m et h et u itstro m e n d e w a te r de schelp v e r ­
laat. O phopingen v an voedsel of v ero n trein ig in g e n k u n n e n ook door zw em b ew e­
g ingen sn el b u ite n de schelp g eb ra ch t w orden.
N ad at h e t p la n k to n door de kieu w en u it h et ze ew a ter is gezeefd, w o rd t h e t door de
tr ilh a re n op de m o n d lap p en in de m ondopening g ew ap p erd . N a de m o n d b elan d t
h et voedsel in de m aag.
In de m aag m o n d t een la n g w erp ig e sm alle zak u it, w a a rin een b ijz o n d er orgaan:
de k rista lste e l is gelegen. Deze k rista lste e l lo st p o rtie -g e w ijs in de m aag op en
le v e rt de noodzakelijke verterin g sen zy m en , w elk e h e t voedsel m o le eu lairk le in
zullen gaan m aken. De k rista lste e l g roeit aan h e t a n d e re ein d e w e e r aan. Hij
m a a k t in de m aag d raa ien d e bew egingen en v e rm e n g t zo de en zy m en m e t h et
aanw ezige voedsel.
O ok in de m aag m onden de gangen u it van de m id d e n d arm k lier, w a a r de eigenlijke
V ITA M A R IN A
Zeebiologische docum entatie
april 1975 — T w eekleppigen 7
mo n d
A d e m h a lin g en voeding bij de Pectinidae. De p ijlen g e v e n sch em a tisch de rich tin g
aan w aarin het w a te r door de schelp stroom t. V oor verd e re v e rk la rin g w o rd t naar
d e te k s t verw ezen.
v e rte rin g v an h e t voedsel p la a ts v in d t. D e m id d e n d a rm k lie r is een ste rk v e rta k t
orgaan, w aa rv a n de k a n a le n in b lin d ein d ig en d e v erte rin g sza k jes u itm o n d en .
O n v e rte e rb a re delen k o m en v a n u it de m aag in de m id d en d arm , die op d e te k en in g
(afb ee ld in g 2) ac h te r de gonade v erb o rg en ligt, m a a r bij h et h a rt, d a t hij als h et
w a re doorboort, w ee r z ich tb a ar w ordt. Hij ein d ig t te n slo tte in de anus. D e o n v e r­
te e rb a re delen v e rd w ijn e n m e t de w ate rstro o m n a a r b u ite n (afb eeld in g 6).
V ia de bloedsom loop w o rd e n de m o le cu lairk le in e vo ed in g ssto ffen n a a r alle lev en d e
c e llen g eb rach t voor de v e rb ra n d in g te n b eh o ev e v an de en e rg iew in n in g of om als
b o u w sten en te d ie n en bij de groei v an d ie r en schelp.
Z IN T U IG E N
D e P ectin id a e zijn rijk aa n zintuigen, w a a rd o o r zij in s ta a t zijn van de b u ite n w e re ld
p rik k e ls v an v ersc h ille n d e a a rd w a a r te n em en en d aaro p zinvol te reag eren .
M ECH A N ISCH E EN CH EM ISCH E P R IK K E L S
D oor de te n tak els, die op de m a n te lra n d e n sta a n en v o o rtd u re n d in b ew eg in g zijn
(afb ee ld in g e n 1 en 2), w o rd e n de g erin g ste trillin g e n in h et w a te r w aarg en o m en .
D oor teg en de r u it v a n een aq u a riu m w a a rin P ecten s z itte n te tik k e n , zien w e d at
de te n ta k e ls zich d ire c t b in n e n de schelp te ru g tre k k e n . Is de trillin g n o g al heftig,
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
april 1975 — T w eekleppigen 78
d an slu it h et d ie r v aa k tijd elijk de gehele schelp.
De te n ta k e ls v a n de boven ste en o n d erste m a n te lra n d g rijp e n bij een g eopende
schelp als v in g e rs in elk aar. H et b in n e n stro m e n d e w a te r m o et deze go rd el v an
b ew a k ers passeren . De zintu ig cellen op de te n tak e ls, alsm ed e die w elk e o ver h e t
gehele m a n te lo p p e rv la k v e rsp re id staan, zijn re u k -sm a a k gevoelig. Z eer g erin g e
v e rsc h ille n in de chem ische sa m en stellin g v a n h e t b in n e n stro m e n d e w a te r w o rd e n
w aa rg e n o m en . M en h e e ft d it m e t een p ro e fje v astg esteld . K lein e stu k je s v a n een
fijn g e m ale n z e ester w e rd e n voorzichtig in de b u u rt g e b ra c h t v an de te n ta k e ls v an
ee n geopende schelp. De rea ctie w as een a b ru p t h e rm e tisc h slu iten v a n de schelp.
D e zeester is de grootste v ija n d v an de P ectin id ae.
L IC H T P R IK K E L S
Bij een o p e n sta a n d e schelp v a lle n tu ssen de fra n je a c h tig e te n ta k e ls bij goed te lle n
een 60 ta l glanzende, p are lv o rm ig e ogen op, die op re g e lm a tig e afsta n d en langs
b eid e m a n te lra n d e n sta a n ingep lan t. E lk oog h ee ft ee n w aa rn e m in g sh o e k v a n 90—
130 g rad e n . D oorgaans zijn de ogen v an w e e k d ie re n zw ak o n tw ik k e ld en is de
w a a rn e m in g b e p e rk t to t een lic h t-d o n k e r reactie. E en u itz o n d erin g h iero p v o rm en
n a tu u rlijk de h o o g o n tw ik k eld e in k tv issen , die m et h u n u its te k e n d gebouw d oog
een goed b eeld v a n de om geving o ntvangen.
Deze rea ctie op w isselin g en in de lic h tin te n site it k u n n e n w e •—• ev en als bij een
a a n ta l a n d e re tw ee k le p p in g en (M ytilus en O strea b.v.) -— ook bij de P ectin id a e
w aa rn e m en . W a n n ee r h e t zonlicht m et de h an d o n d ersch ap t w o rd t — v e rg e lijk b a a r
A fb . 7.
A n a to m ie v a n een oog,
zoals er m ee rd ere vo o r­
k o m e n op de m a n te l­
rand bij P ectinidae.
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
april 1975 — T w eekleppigen 79
m e t ee n sc h ad u w w erp en d e n a d e re n d e vijan d — re a g e e rt h e t d ie r m e t te n ta k e lbew eg in g en en h e t slu ite n v a n de schelp.
D e gecom pliceerde b o u w v a n h e t oog ste lt h e t d ie r zelfs in s ta a t —• zoals u it een
p ro efje b leek — om bew eg in g en te k u n n e n w aa rn e m en . M en lie t een w it p a p ie rtje
v a n 1,5 cm in h e t v ie rk a n t te g en een z w a rte ac h te rg ro n d op 25 cm afsta n d v an h et
d ie r aa n de ogen v o o rb ijtrek k e n . Z o n d er d a t v a n ee n sch ad u w sp rak e w as re a g e e r­
de h e t d ie r h ierop door o n m id d ellijk de schelp te slu iten .
O v er de anatom ie v an h e t P ecten o o g zijn de la a ts te ja re n no g al w a t on d erzo ek in g en
gedaan, o.a. in h e t R ockefeller In stitu te. M et b eh u lp v an de electro n en m ik ro sk o o p
h e e ft m e n een goed b eeld k u n n e n k rijg e n v a n de geco m p liceerd e bouw . A fb eeld in g
7 g eeft h ie rv a n een beeld. W e zien een le n g te do o rsn ed e door één oog. H e t oog
w o rd t om geven door een besch erm en d hoornvlies, w a a ra c h te r de lens g elegen is.
V ervolgens k o m t een g lasachtig lichaam — zoals w e d a t o.m. ook v a n h e t m en selijk e
oog en h et oog v an de C ephalopoda (in k tv issen ) k en n en . H et oog van de P ectin id a e
h ee ft tw ee netvliezen: h e t b u ite n ste en b in n e n ste n etv lies. H et b u ite n ste is w e rk ­
zaam op m o m e n te n v an w einig licht. H et b in n e n ste n etv lie s ze n d t ze n u w p rik k els
u it op h e t m om ent, d a t de cellen door een g ro tere lic h tin te n site it g etro ffen w o rd en .
A c h te r h e t b in n e n ste n etv lie s lig t nog een reflectielaag , de arg e n tea , en te n slo tte
ee n b esch erm en d e laag v an pigm en tcellen .
Z ow el v an a f de cellen v an h e t b u ite n ste als v an a f die v an h e t b in n e n ste n etv lies
lop en zenuw vezels, die zich sam envoegen to t een v o o rste en een a c h te rste n etv lies
zenuw , w elk e op h u n b e u rt w ee r v e re n ig d w o rd e n to t één oogzenuw . U it de te k e ­
n ing (afb eeld in g 7) zal één en a n d e r ze k er d u id e lijk w o rd en .
E V EN W IC H TSO RG A A N OF STATOCYST
G ezien zijn bew eeglijk k a r a k te r en de w isselen d e stan d en , die de schelp op de bodem
k an gaan innem en, is h e t n ie t v e rw o n d e rlijk d at h e t d ie r ook de b esch ik k in g h eeft
ov er een ev en w ich tso rg aan of sta to c y st of eig enlijk tw ee, w a n t h e t o rg aa n is g e­
p a a rd aangelegd.
A ls een ze er nietig o rg aan is h e t gelegen in de voet. H et b e s ta a t u it tw ee k lein e
b laasjes, die een vrij in g e w ik k eld e anatom isch e b o u w h eb b en , w a a ro v e r d ad e lijk
m eer. De p rik k e ls w elk e door sta n d sv e ra n d e rin g e n o n tstaan , w o rd e n v ia zen u w en
pedal egangl ion
statocyst
commissuren
_,cerebraleganglion
visceral egangl ion
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
A fb . 8.
Z en u w stelsel v a n een P ecten. P edaleganglion of
vo etze n u w k n o o p ; cerebraleganglion o f h ersen ze n u w kn o o p ; visceraleganglion of in g e w a n d szen u w kn o o p . D e sta to cy sten o f even w ich tso rg a ­
n e n m eld e n sta n d svera n d erin g e n via de co m ­
m issu re n o f ze n u w en .
april 1975 — T w eekleppigen 80
A fb . 9.
E venw ich tso rg a a n of sta to cy st
va n een P ecten. Z ie voor de
w e rk in g va n d it orgaan in de
te kst.
— com m issuren — gem eld aa n de hersen zen u w k n o o p , h e t ce re b ra le g an g lio n (a f­
b eeld in g 8).
D e b in n e n w a n d v a n de tw ee b laasjes is opgebouw d u it s te u n - en zin tu ig cellen . Op
de zin tu ig c ellen sta a n zin tu ig h a re n (afb eeld in g 9), die p rik k elg ev o elig zijn. In de
b laasjes b ev in d en zich een a a n ta l u ite rs t k lein e zand- of k a lk k o rre ltje s, de sta to lieten.
D oor de z w a a rte k ra c h t zu llen de k o rre ltje s in een b ep a ald e ric h tin g g e tro k k e n
w o rd e n en ergens in h e t b la asje b ep a ald e zin tu ig h a re n rak e n . D it m ech an isch
co n tact w o rd t aa n h e t ze n u w stelsel gem eld. Bij sta n d sv e ra n d e rin g zu llen w ee r
an d e re z in tu ig h a re n g e p rik k e ld w o rden en k rijg t h e t h erse n g an g lio n dus ook een
a n d e re inform atie.
V O O R T PL A N T IN G
Bij een geopende schelp v a lle n de gonaden of v o o rtp la n tin g so rg an e n d ire c t op door
h u n gro o tte en k le u r. H et m a n n elijk o rgaan — de te stis — lig t (zie afb e eld in g 2)
re c h ts v an de slu itsp ie r en is crè m e-g ee l v an k le u r. H et v ro u w e lijk o rg aa n — h et
o v a riu m — slu it op h e t m a n n elijk o rg aa n aa n en lig t m e e r o n d er de slu itsp ie r. H et
b ez it v an zow el een testis als een o varium noem en w e h erm a p h ro d itism e .
Bij P ecten m a x im u s (L.) en C hlam ys opercularis (L.) k o m t h e rm a p h ro d itism e
voor. C hlam ys tigerina (M ü ller) en C hlam ys stria ta (M ü ller) d a a re n te g e n zijn van
gescheiden geslacht. B ovendien ko m t h e t ook v o o r d a t h e t d ie r tijd en s zijn le v e n v an
geslach t w isselt, zoals bij C hlam ys distorta (D a C osta) en C h la m ys varia (L .). Z u lk e
d ie re n zijn dan p ro ta n d risc h h erm ap h ro d iet.
Z.'.v.el h e t o v ariu m als de testis h ebben h u n eigen u itg an g , w e lk e b in n e n de schelp
u itm ondt.
P ecten m a x im u s (L .) h eeft ongeveer 2—3 ja a r nodig om g eslach tsrijp te w orden.
V IT A M A R IN A
Z eebiologische docum entatie
april 1975 — T w eekleppigen 8)
t ri I ha r en
velum
p e d a l e g a n g I ion
mo m
s luitspie r
voet
spi er
gonade
A fb . 10.
A n a to m isch e
bo u w va n een
ve lig e r la rve va n
een P ecten. D eze
v rijzw e m m e n d e
la rve b ew eeg t
zich door h et
w a te r vo o rt door
h e t r h y tm isc h
b ew eg e n va n de
trilh a ren .
— midden darm
ha rt
D e v o o rtp la n tin g stijd loopt v an ja n u a ri to t aug u stu s. G ed u ren d e deze p erio d e lig t
een h o o g tep u n t v a n v o o rtp la n tin g sa c tiv ite it in m a a rt. B ovendien zijn steed s m a x i­
m a le a c tiv ite ite n w a a r te n em en ro n d volle m aan . De w a te rte m p e ra tu u r voor h et
k u itsc h ie te n m oet m in sten s 10° C elcius bedragen .
Om zelfb ev ru ch tin g bij h e rm a p h ro d ie te d ie re n te vo o rk o m en zijn de te stis en h et
o v ariu m n ie t g elijk tijdig w erkzaam . De te stis is doorg aan s e e rd er rijp en w erk zaam
d a n h e t ovarium .
O ok v an C hlam ys opercularis (L.) zijn enkele v o o rtp lan tin g sg eg ev en s bekend. De
v o o rtp la n tin g stijd lig t tu ssen ja n u a r i en ju li. O ok h ie r v a lt een m a x im a le g am eten p ro d u c tie ro n d volle m aan. C hlam ys opercularis (L .), die veel g eg e te n w o rd t, is
g e d u re n d e die tijd ook h e t le k k erst, w a n t hij b e v a t d an de m eeste p ro teïn en .
O v er h e t v e rd e re verloop v an b e v ru c h tin g en de la rv a le o n tw ik k e lin g is n ie t zo
v eel bekend. D e eieren v a n C hlam ys opercularis (L.) zijn ro n d en o n g ev eer 0,068
m m in doorsnede, w a n n e e r ze de schelp v e rla te n en a a n h et ze ew ater w o rd e n p rijs ­
gegeven. D e b ev ru c h tin g door de m a n n elijk e g am eet v in d t in h et w a te r plaats.
H et ei o n tw ik k e lt zich to t een la rv e (afb eeld in g 10), die spoedig een d u n n e tr a n s ­
p a ra n te schelp opbouw t. Bij v ele tw eek lep p ig en , o.a. de oester, O strea edulis (L .),
v in d t de b e v ru c h tin g v an de eieren ju is t b in n e n de schelp p laats en o n tw ik k e lt h e t
ei zich in de m a n te lh o lte to t larve, die op een b ep a ald m o m en t w o rd t u itg esto ten .
D e la rv e v a n C hlam ys opercularis (L.) le eft enige tijd aa n de o p p erv la k te, d a a lt
d a a rn a n a a r de bodem en o n tw ik k e lt zich to t een jo n g e Chlam ys.
VOET
O pvallen d bij jo n g e P e c tin id a e is d a t de voet, zoals bij vele tw ee k le p p ig e w e e k ­
d ieren , nog een ech te locom otie — (voortbew egin g s) fu n ctie heeft. L a te r v e rlie st d it
o rg aa n geheel zijn w aard e, w a n n e e r de voo rtb ew eg in g g ereg eld w o rd t door de k ra c h t
w aa rm ee w a te r u it de m a n te lh o lte n a a r b u ite n w o rd t geperst. De stra a lm o to r n ee m t
d an de fu n ctie v an de v oet over. De voet is bij ee n v o lw assen P e c te n m a a r o n o p v al­
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
april 1975 — Tw eekleppigen 82
le n d k lein en doet ru d im e n ta ir aan. Toch is hem nog een fu n ctie to e b ed e eld en w el
h e t rein ig en v an m o n d lap p en en k ieu w v an ongerech tig h ed en , w elk e de schelp soms
b in nendringen.
P EC T IN ID A E A L S SU B STRA A T VOOR A N DERE D IEREN
T engevolge van h u n v erb lijf op de zeebodem lopen P ectin id a e dezelfd e k an s als
a n d e re h ard e voo rw erp en , zoals rotsen, h o u tstro n k en , losse sten en enz., om door
a n d e re m arien e d ie re n als su b stra a t uitgekozen te w orden. Deze su b stra a td ie re n
v estig en zich in h u n la rv a le stad iu m op de sc h elp k lep p en en g ro eien d a a r to t
volw assen so litaire d ie re n of kolonies v an d ie re n uit. N iet zeld en b e p a a lt de v o rm
v a n de gehele schelpldep of de sc u lp tu u r v a n de rib b en de v o rm v an h e t sessiele
(v astz itten d e ) s u b stra a td ie r of le id t de groei d aa rv an in een b ep aald e rich tin g .
S ponsen b ed ek k en v a a k als een zachte laag beide sc h elp h e lften p recies to t aa n de
ran d e n . De s tru c tu u r v a n h e t sch elp o p p erv lak en ook n a tu u rlijk de k le u r w o rd en
geheel aan h e t oog o n ttro k k e n . Bij C hlam ys varia (L .) k u n n e n w e d it zien.
Z eepokken g ro ep e re n v aa k rond de top en bij de oortjes, m a a r ook w el in de g ro e­
v en tussen de rib b en . H eel fra a i volgen v a a k ook k alk k o k e rw o rm e n p recies de loop
van de groeven, vooral als h e t so litaire e x e m p la re n b etreft.
S om m ige e x e m p la re n v an A e q u ip e c te n opercularis (L.) k u n n e n m e t eon w irw a r
v an k alk k o k ers o v erw o ek e rd zijn. Som s geven de k alk k o k ers de v o o rk e u r aa n de
ra n d v an de schelp, w a a r steeds vers w a te r de schelp b in n en stro o m t.
Ook m osdiertjeskolonies en v ersc h ille n d e h y d ro id p o liep en k o lo n ies tre ffe n w e v aak
op P ecten sch elp en aan, zoals bij P ecten m a x im u s (L.).
E en fra a i voorbeeld v a n een p aardezadel, A n o m ia ep h ip p iu m (L .), w elk e zich tijd en s
de groei geheel aan de rib sc u lp tu u r
van cen P ecten jacobaeus (L .)
h eeft w etan aan te passen, la at a f­
beeld in g 11 zien.
A fb . 11.
Jacobsm antel — P ecten jacobaeus
(L .), w aarop zich tw e e paardenzadels — A n o m ia ep h ip p iu m L. —
h eb b en vastgehecht.
H et onderste ex em p la a r h e e ft zich
prachtig m e t zijn schelp aangepast
aan de radiaire rib b e n van de
P ecten.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
m ei 1975 — T w eekleppigen 83
Afb. 12.
Namen van de delen van de schelp, gebruikt bij de beschrijving van de verschil­
lende soorten Pectinidae.
Links een rechterklep aan de buitenzijde.
Rechts een rechter1 klep aan de binnenzijde.
DE S C H E LPE N DER P EC TIN ID A E
A lvorens o ver te g aan n a a r de b eschrijving d e r v ersch illen d e so o rten zu llen wij
voor een goed b eg rip v an de d aa rb ij g eh a n te e rd e aan d u id in g e n ee rst enige alg em en e
gegevens o v er de schelpen d e r P e c tin id a e v erm eld en .
A fbeelding 12 to o n t ons een re c h te r klep, zow el aa n de b u iten zijd e (lin k s) als aa n
de bin n en zijd e (re ch ts). D at w e h ie r m e t een re c h te r k lep te m a k en heb b en , is te
zien aa n de ste rk e inbochting, de byssusspleet m e t de b y ssu stan d en . D ie zijde, w aa r
zich byssusklier, m ond en v o et v an h et d ier b ev in d en (afb eeld in g 2) is de voorzijde.
W a n n ee r w e de k lep rechtop m e t die zijde n a a r v o ren houden, b e v in d t d e b u ite n ­
zijde zich a a n de re c h te r k an t. D aarom noem en w e die k lep de re c h te r klep.
D e re c h te r k le p k u n n e n w e ook de onderk lep n o em en (bij h e t g eslach t P e c te n de
b o lle k le p ), om d at dit de k le p is, w elk e bij een le v en d e x e m p la ar op de zeebodem
ligt. De lin k e r k le p (bij h et geslacht P ecten dus de p la tte k le p ) is d a n de b o v en ­
klep. In de lite r a tu u r w o rd t d it nog w el eens v e rk e e rd aangegeven.
N og op een a n d e re m a n ier k u n n e n de re c h te r (o n d er) k lep en de lin k e r (boven)
k lep v an e lk a a r w o rd en onderscheiden. De re c h te b o v en ra n d v an d e re c h te r k lep
h ee ft een enigszins n a a r b in n e n o m k ru lle n d e rich el, w aa rteg en de b o v en zijd e van
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
mei 1975 — T w eekleppigen 84
de lin k e r k lep ru st. V aak tre f t m en op die b o v en ra n d v an de o ren v an de re c h te r
k lep een r ijtje k n o b b eltje s aan, zoals in de re c h te r fig u u r v an afb e eld in g 12 is a a n ­
gegeven.
K en m e rk en d voor de schelpen v an de P ectin id a e is de k a ra k te ris tie k e v orm : n a g e ­
noeg sy m m etrisch , hoew el de schelpen iets scheef k u n n e n zijn. De o n d e rra n d is r e ­
gelm atig g erond en g aat aan de v o o r- en ac h te rra n d g eleid elijk o v er in m in of m eer
re c h te zijden n a a r de top. E r is in h et algem een geen groot v ersc h il tu ssen de
hoogte — de afsta n d tussen top en o n d e rra n d — en de b re e d te — de a fsta n d tu ssen
v o o r- en a c h te rra n d .
T ypisch voor de schelpen d e r P ectin id a e zijn v o o rts de oren, g elegen te r w e e rs­
zijden v an de top. In d ien de o ren v an een lin k e r of re c h te r k le p o n g elijk van
g ro o tte zijn, is h e t v oorste oor steeds h et grootste. H et v o o rste oor v an de re c h te r
k lep h eeft zoals ree d s opgem erkt, veelal een ste rk e inbochting, de b y ssu ssp leet, voor
het d o o rlaten v a n de byssus, w aa rm ee h et d ier zich v asth ech t. Bij deze in k ep in g
bev in d en zich aa n de sch elp ran d m e estal tand jes. W a n n ee r h e t a a n ta l ta n d je s als
so o rtk en m erk w o rd t opgegeven, is d at a a n ta l aa n de b in n en zijd e v a n de schelp
geteld. Som s zijn aa n de buiten zijd e in de ric h tin g v a n de top nog m e e r ta n d je s te
zien, m a a r deze zijn u it v ro eg ere g roeistadia afkom stig.
De buiten zijd e v a n de schelp to o n t m eestal ribben, d ie v an de top u its tra le n n a a r
de h alfro n d e o n d erran d . W e sp rek e n d aa rcm van ra d ia ire rib b en . D e g ro ev e n tu ssen
deze rib b e n n o em en w e ra d ia ire groeven. D aaren b o v en b e s ta a t de s c u lp tu u r dikw ijls
nog u it schubben of ste k eltjes op of tu ssen de rib b en , te rw ijl zich op de rib b e n en
in de gro ev en v aa k ook fijn e re rib b e n bevinden.
A an de schelp o n tb re e k t de u itw e n d ig e slotband. A an de b in n en zijd e zien w e
o nder de top een driehoekig veldje, w aa rin zich een in w en d ig e slotband, h e t lig a ­
m ent, bevindt.
De b innenzijde v an de sch elp k lep p en is gew oonlijk glanzend. In h et alg em een zijn
de rib b e n cok a a n de binnenzijde v an de schelp goed te zien. E én sp ie rin d ru k se l
is enigszins aa n de ach terzijd e nabij de a ld a a r lopende m a n te llijn gelegen.
W an n eer u aa n de h an d van de opgegeven k e n m e rk e n een p ecten sch elp op naam
w ilt b rengen, d ie n t u steeds de te d eterm in e re n schelp m e t de slo tlijst h o rizo n taal
voor u te leggen. D aa rv a n is bij de beschrijv in g u itg eg aan .
In de b esch rijv in g en zu lt u de v ersch illen d e k e n m erk en v an ie d ere so o rt in dezelfde
volgorde aa n treffe n . D aarbij w ord en ook steeds de m a ten aan gegeven. V oor h et
m eten v an de schelp k u n t u h et beste g eb ru ik m a k en v an een sc h u ifm a a t (zie
afbeelding 13).
AAN DE PE C T IN ID A E VERW ANTE FA M ILIES
H oew el de schelpen v an de P ectin id a e v ersch illen d e k a ra k te ris tie k e k e n m e rk e n
v ertonen, is toch v e rw a rrin g m et de schelpen v an an d e re, aa n de P e c tin id a e v e r ­
w a n te fam ilies n ie t uitgesloten. D aarom is h et n u ttig g lo b aal aa n te geven, w a a rin
de schelpen v an deze fam ilies zich v an die van de P e c tin id a e ondersch eid en .
De P e c tin id a e m a k en deel u it van de su p erfam ilie d e r P ectin o id ea R a fin esq u e 1815.
T ot deze su p e rfam ilie beh o ren in E u ro p a teven s de fam ilies d e r L im idae, S p o n d y iid ae en A m usiidae; v e rw a n te fam ilies dus, die alle, zoals afb eeld in g 14 toont, in
m e er of m in d e r o pzichten gelijkenis v erto n e n m e t de P ectin id ae.
De L im idae R afin esq u e 1815 h eb b en w itte schelpen die veel h o g er d an b ree d zijn
V ITA M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
m ei 1975 — Tw eekleppigen 85
A fb . 13.
H et m ete n m e t een sc h u if m aat van de schelpen der P ectinidae: lin k s de hoogte,
m id d e n de breedte, rechts de dikte. L e t u vooral op, d at bij h et m e te n va n hoogte
en breedte de slo tlijst va n de k le p v la k teg en een va n de zijd en va n de sc h u ifm a a t aanligt. D it geldt ook voor sch eve ex em p la ren . De d ik te w o rd t u itslu ite n d
g em e ten bij d o u b le tte n en w e l op de d ik ste plaats. M et een sc h u ifm a a t v o r m t d it
geen en k el probleem .
en dikw ijls scheef. De oortjes aan w eerszijden v an h e t slo t zijn vrij klein.
D e S pondylidae G ra y 1826 zijn m e t de re c h te r schelp aan een s u b stra a t v astg eh ech t.
D e k leppen zijn ongelijk v an vorm . D e top v an de lin k e r k le p lig t te g en de slo tra n d
aa n te rw ijl die v an de re c h te r k le p door een veld v an de slo tra n d is gescheiden.
H ierdoor is de r e c h te r k lep bij de top dieper.
Op de k lep p en b ev in d en zich gew oonlijk lang e ste k elach tig e u itsteek sels. H et slot
b e s ta a t in ie d ere k lep u it tw ee uitsteek sels, die passen in de ho ltes v an de a n d e re
klep. U it de o o rtjes b lijk t o n d erm eer de v erw an tsch a p m e t de P ectin id ae.
D e A m usiidae R idew ood 1903 (syn. P ro p eam u ssiid ae) o n d ersch eid en zich v an de
P ectin id a e door een anatom isch k en m erk , nam elijk d o o rd at de k ie u w b laa d jes geen
plooien hebben, D e schelpen v e rto n e n een zeer g ro te o v ere en k o m st m e t die d er
P ectin id a e en zijn d a a rv a n n ie t door een d u idelijk k e n m e rk te o n derscheiden.
D e E uropese A m u siid ae zullen e c h te r de 3 cm nooit o v ersch rijd en . Ze zijn m e estal
d u n en te e r en h eb b e n aa n de b in n e n k a n t soms v erste rk in g slijsten . In d ien E u ro p ese
P e c te n -a c h tig e schelpen m e t de h ie rn a volgende so o rtb esch rijv in g e n n ie t zijn th u is
te brengen, b eh o re n deze m ogelijkerw ijs to t de A m usiidae.
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
m ei 1975 — T w eekleppigen 86
NO M ENCLATU U R VAN DE P EC T IN ID A E
D oor L in n aeu s w erd en in 1758 de d ocr hem b esch rev en P e c tin id a e o n d erg e b ra ch t
in h et genus Ostrea, d.w.z. oester. Hij besch reef o n d erm eer O strea m a xim a , O strea
jacobaea, O strea varia en O strea opercularis.
O m dat duid elijk w as d at deze schelp d ieren toch w el aa n m e rk e lijk v ersc h ild e n van
de eigenlijke oesters, w erd en zij door M üller in 1776 alle o n d e rg e b ra c h t in h e t
genus P ecten. De gen u sn aam P ecten w erd la te r slechts g e b ru ik t voor de P ectin id a e
m et een v la k k e lin k e r klep, te rw ijl de soorten w a a rv a n b eid e k le p p en bol zijn
door R öding in 1798 w e rd e n g ep laa tst in h e t genus C hlam ys.
In de 19e en 20ste eeuw w erd de fam ilie P ectin id a e R afin esq u e 1815 door in v o erin g
v an steeds m eer g en u sn am en v e rd e r o n derverd eeld .
De E uropese P ectin id a e w o rd e n tegenw oordig v erd e eld o ver 12 genera.
Zoals h ie ru it volgt is de sy stem a tie k nogal eens gew ijzigd als gevolg v a n h e t re s u l­
ta a t v an nieu w e onderzoekingen en v e ra n d e rd e inzichten. D it b re n g t v a n z e lfsp re ­
ken d m ee, d at ook de n o m e n cla tu u r in de loop der tijd v e ra n d e rin g h e e ft o n d e r­
gaan. H et gevolg d a a rv a n w ee r is, d at u eld ers in de lite r a tu u r — v o o ral o u d ere
lite r a tu u r — so orten k u n t tegen k o m en o n d er een a n d e re n aam d an in d it artik el.
O nzerzijds is in b elan g rijk e m a te N ordsieck gevolgd. A an h e t slo t d e r so o rtb esch rij­
v ingen zijn een a a n ta l afw ijk en d e nam en — sy n o n iem en — opgenom en m e t v e r ­
w ijzing n a a r de besp ro k en soort.
B eh alv e de soorten w o rd t tevens een a a n ta l o n d erso o rten genoem d. E en o n d erso o rt
w o rd t aang ed u id volgens de zogenaam de tr in a ire n o m e n cla tu u r, b estaa n d e u it
ach tereen v o lg en s gelach tn aam , so o rtn aam en o n d erso o rtn aam , zoals P ro teo p ecten
glaber distans. Is e r sp ra k e v an een o n d erso o rt dan w o rd t ook de so o rt — m en
sp re e k t w el v an n o m in a atv o rm — door h e rh a lin g v an de so o rtn aam volgens h e t­
zelfde systeem aangeduid, b.v. P ro teopecten glaber glaber. K e n t een soort geen
onderso o rten , dan w o rd t v o lstaan m e t een tw eed elig e n aam volgens de door
L in n aeu s g eïn tro d u cee rd e b in a ire nom en clatu u r.
E en tussen h aak jes a c h te r de g eslachtsnaam v erm e ld e n aam g eeft h e t o n d erg eslach t
(subgenus) aan, zoals A e q u ip e c te n (A rg o p ecten ) solidiilus.
E en probleem bij de n o m e n cla tu u r v o rm t de aa n d u id in g van v a rië te ite n . Som m ige
a u te u rs onderscheiden en benoem en b in n en één soort een eindeloze rij k le u r- en
v o rm v arië teiten . Ook aan d u id in g e n als m a jo r en m in o r cm v ersch il in g ro o tte aan
te geven, tre ft m en nogal eens aan. Al die v ersch illen zijn dikw ijls door d e ta lrijk e
overg an g sv o rm en n au w elijk s te onderscheiden. D erg elijk e v a rië te ite n — n a a r
grootte, vorm , k le u r of v ersp reid in g sg eb ied — k u n n e n h et gevolg zijn v an m ilie u ­
factoren, zoals h et b esch ik b a re voedsel, de bodem gesteldheid.
Bij de soo rtb esch rijv in g en v a n de E uropese P ectin id a e w o rd en al die v a rië te ite n
n ie t afzo n d erlijk besproken. V eelal, zoals bij k le u ra an d u id in g en , w o rd t v o lstaan
m et aa n te geven in w elk e k le u re n de schelp v an een b ep aald e so o rt zoal voorkom t.
Is e r sp ra k e v an een d u id elijk v ersch il m e t de ty p isch e soort en k o m t d a t v ersch il
nogal eens voor, d an w o rd t d a a rv a n w el m e ld in g g em aak t om m o eilijk h ed en bij
h et d e te rm in e re n te voorkom en. B ovendien w o rd en aan h e t slot v an ie d e re s o o rt­
b eschrijving de in de lite r a tu u r g eb ru ik e lijk e b en a m in g e n v an v a rië te ite n zo n d er
v e rd e re besp rek in g aangegeven. M eestal g eeft zo’n n aam tro u w en s al aan, w aaro m
die b ep aald e v a rië te it als zodanig is aangeduid.
V IT A M A R IN A —- Zeebiologische docum entatie
juni 1975 — T w eekleppigen 87
SY ST E M A TIEK VAN DE PEC T IN ID A E
N a h etg ee n h ie rv o o r bij de n o m e n cla tu u r al o v er de sy stem a tie k is gezegd, k a n
th a n s w o rd e n v olstaan m e t h e t geven v an een o v erzich t v an de sy stem a tie k d er
P ectin id ae.
In d it o v erzicht zijn de g en e ra g en u m m erd 01, 02 enz., te rw ijl d e so o rten w o rd en
aan g ed u id m e t h e t n u m m e r v an h e t genus en d a a ra c h te r een eig en n u m m er, zoals
01.3 of 04.1. B e tre ft h et een ondersoort, dan w o rd t h e t n u m m e r m e t nog esn cijfer
uitg e b reid : 12.3.2 of 01.1.1. D eze nu m m ers zu llen bij de so o rtb esch rijv in g en w e rd e n
h erh a ald . In de d e te rm in a tie ta b e l zal n a a r deze n u m m ers w o rd e n v erw ezen.
E n d an vo lg t n u h et overzich t v a n de sy stem a tie k d e r P ectin id ae.
S tam M O L L U S C A - W EEK D IER EN
K lasse P E L E C Y P O D A - T W E E K L EP P IG E N
O rde L A M E L L I B R A N C H I A - PL A A T K IE U W IG E N
O n d ero rd e A N I S O M Y A R I A - ON G E L IJK S P IE R IG E N
S u p erfa m ilie P E C T I N O I D E A
,
_________________________________ ~ l
F am ilie P ectinidae
I I I____________________________________
I
11
I
F am ilie L im idae F am ilie A m u siid a e F am ilie S p o n d ylid a e
A fb. 14
F am ilie
PE C T IN ID A E R afinesque 1815
G eslacht
S oort
S oort
O ndersoort
O n d erso o rt
CA M PTO N ECTES M eek 1864
C am ptonectes stria tu s (M u ller 1776)
C am ptonectes tr ijr in u s tig rin u s (M ü ller 1776)
C am ptonectes tigrin u s laevis (P e n n a n t 1777)
C am ptonectes tig rin u s trira d ia tu s (M ü ller 1776)
01
01.1
01.2.0
01.2.1
01.2.2
G eslacht
S oort
O ndersoort
O ndersoort
O ndersoort
S jc r t
D ELEC TO PEC TEN S te w a rt 1930
D electopecten v itre u s vitre u s (G m elin 1789)
D electopecten vitre u s laevig a tu s (L oven 1878)
D electopecten v itre u s a byssorum (L oven - M. S ars 1868)
D electopecten v itre u s chaperi (D a u tz en b erg & H. F isch erl8 9 7 )
D electopecten culebrensis (E. S m ith 1885)
02
02.1.0
02.1.1
02.1.2
02.1.3
02.2
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
juni 1975 — T w eek lepp igen 88
G eslacht
S oort
PSE U D A M U SSIU M M örch 1853
P seu d a m u ssiu m se p tem ra d ia tu m (M ü ller 1776)
03
03.1
G eslacht
S oort
O n d erso o rt
P E P L U M B ucquoi, D au tzen b erg & D ollfus 1889
P ep lu m cla va tu m cla va tu m (P oli 1795)
P ep lu m cla va tu m dum asi (P a y ra u d e a u 1826)
04
04.1.0
04.1.1
G eslacht
S oort
S oort
S oort
S oort
A E Q U IPE C TE N P. F isch er 1887
A e q u ip e c te n opercularis (L in n aeu s 1758)
A e q u ip e c te n audouini (P a y ra u d e a u 1826)
A e q u ip e c te n lineatus (D a C osta 1778)
A e q u ip e c te n (A rg o p ecten ) solid u lu s (R eeve 1853)
05
05.1
05.2
05.3
05.4
G eslacht
S oort
S oort
S oort
S oort
S oort
S oort
CHLAM YS Röding 1798
C hlam ys islandica (M iiller 1776)
C hlam ys varia (L in n aeu s 1758)
C hlam ys n iv ea (M acG illivray 1843)
C hlam ys m u ltistria ta (P oli 1795)
C hlam ys sulcata (M üller 1776)
C hlam ys bruei (P a y ra u d e a u 1826)
06
06.1
06.2
06.3
06.4
06.5
06.6
G eslacht
S oort
S oort
M A N U PECTEN M onterosato 1872
M an u p ecten p esfelis (L in n aeu s 1758)
M an u p ecten alicei (D au tzen b erg & H. F isch er 1897)
07
07.1
07.2
G eslacht
S oort
O n d erso o rt
O n d erso o rt
S oort
O n d erso o rt
O n d erso o rt
S oort
O n d erso o rt
S oort
PR O TEO PE C T EN M onterosato 1899
P roteopecten p roteus p roteus (S o la n d er 1817)
P roteopecten proteus anisopleurus (L ocard 1888)
P ro teopecten p roteus a m p h icy rtu s (L o card 1888)
P roteo p ecten glaber glaber (L in n aeu s 1758)
P roteopecten glaber p onticus (B. D. & D. 1889)
P ro teopecten glaber distans (L a m a rc k 1819)
P ro teopecten griseus griseus (L a m a rc k 1819)
P roteopecten griseus su b su lcatu s (L o card 1898)
P ro teopecten unicolor (L a m a rc k 1818)
08
08.1.0
08.1.1
08.1.2
Q8.2.0
08.2.1
08.2.2
08.3.0
08.3.1
08.4
G eslacht
S o o rt
O n d erso o rt
F LE X O PE C T E N Sacco 1897
F le xo p ec te n fle x u o su s fle x u o su s (P oli 1795)
F lexo p ecten fle x u o su s fla g ella tu s (L a m a rc k 1818)
09
09.1.0
09.1.1
G eslacht
S oort
L Y R O PE C TE N C onrad 1862
L yro p e cte n corallinoides (d ’O rb ig n y 1834)
10
10.1
G eslacht
S o o rt
H IN N ITE S D efrance 1821
H innites d istortus (D a C osta 1778)
11
11.1
G eslacht
S oort
S oort
PEC T EN M üller 1776
P ecten m a x im u s (L in n aeu s 1758)
P ecten ja cobaeus (L in n aeu s 1758)
12
12.1
12.2
V IT A M A R IN A — Zeebiologische d ocum entatie
1
juni 1975 — T w eek lepp igen 89
TA B E L VOOR HET B E PA LE N VAN H ET G ESLA CH T DER E U R O PE SE
P E C T IN ID A E
D eze d e te rm in a tie ta b e l le id t u n ie t v e rd e r d an to t h e t g eslach t v an de gezochte
soort. D oor h e t b e tre k k e lijk g erin g e a a n ta l so o rten p e r g eslach t le v e rt v e rd e re
d e te rm in a tie via de soortb esch rijv in g en geen m o eilijk h ed en op. V oor zover en k ele
soo rten g ro te on d erlin g e gelijkenis verto n en , w o rd e n de v ersc h ille n e x tra b en a d ru k t.
D e tu sse n h aa k je s g ep laa tste cijfers verw ijzen n a a r de n u m m ers, w a a ro n d e r h et
geslacht is g e ru b ric e e rd (zie sy stem a tie k ).
1. a. V olw assen ex e m p la re n m e t de re c h te rk le p v astg eg ro eid op een v aste o n d e r­
gro n d ; deze klep is h ie rd o o r on reg elm atig v an v o r m ............... (11) H IN N IT E S
b. D ieren leven vrij of zijn m e t b y ssu sd rad en v astg eh ech t .................................... 2
2. a. L in k e rk le p v rijw el vlak of concaaf, rec h ter k lep b o l ................... (12) PEC TEN
b. B eide k lep p en bol .............................................................................................................. 3
3. a. B yssusinkeping bij voorste oor v an re c h te r k lep zeer k le in of o n tb rek en d ,
m in d e r d an V* v an de b ree d te v an h et oor .............................................................
4
b. D uidelijke en gro te b y ssusinkeping bij voorste oor v an re c h te r klep, m eestal
% of m eer van de b ree d te v an h et o o r ...................................................................... 5
4. a. 3— 10 (m eestal 5— 8) zeer v lak k e golvende rib b en . . (03) PSEU D A M U SSIU M
b. H oge golvende rib b en , 5 op re c h te r-, 4 op lin k e r klep; lin k e r k lep v la k k e r
d an de rec h terk le p ................................................................................... (04) PEPL U M
5. a. S chelp k le in e r d an 2 cm, kleurloos, doorschijnend; a c h te rste o ren g aan zonder
n aa d in schelp over; fijne ra d ia ire en co ncentrische sc u lp tu u r ................... (02)
D ELEC TOPECTEN
b. D uid elijk e afscheiding tussen ac h te rste oor en schelp; schelp m eestal g e­
k le u rd .....................................................................................................................................
6
6. a. V oorste oren ongeveer an d e rh alf m aal zo b re e d als a c h te rste oren of nog
b re d e r ...................................................................................................................................... 7
b. V oorste oren ongeveer even b reed als a c h te rste oren of iets b re d e r ..........
8
7. a. S chelp k le in e r d an 3% cm, m e t zeer fijne sc u lp tu u r, som s m e t d rie g olvende
rib b e n ....................................................................................... (01) CA M PTO N ECTES
b. 6—£ gro te gegolfde rib b e n m e t d aa ro v er fijn e rad ië n ; b o v en ra n d v an de o ren
m e t knobbels .................................................................................. (07) M A N U PECTEN
c. 10— 11 g ro te gegolfde rib b en m e t concen trisch g ep laa tste k n o b b els en d a a r ­
over fijne rad ië n ; k le u r r o o d ............................................ .. .
(10) LY R O PE C TE N
d. M eer dan 15 duidelijk v erh e v en rib b en ............................
(06) CHLAM YS
8. a. 18 of m e er d u id elijk v erh e v en rib b en ............................. (05) A E Q U IPE C TE N
b. M in d er dan 15 b re d e golvende rib b e n ...................................................................... 9
9. a. A ch te rste o ren zw ak of n ie t in g e b o g e n ............................ (08) PR O T EO PEC TE N
b. Z ow el voo rste als a c h te rste o ren duidelijk ingebogen
(09) FLE X O PE C TE N
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
juni 1975 — Tw eekleppigen 90
S O O R T B E SC H R IJV IN G E U R O PE SE PEC T IN ID A E
A fb . 15
C,am,ptone<
iatu s (M üller)
O ngeveer
T ro n d h ein
e grootte
N oorw egen, 26-8-1961
C oll. R ijksm u.
N a tu u rlijk e H istorie, L eiden
Geslacht:
Soort:
CAMPTONECTES
Meek, 1864
CA M PTO N ECTES STR IA T U S (M üller, 1776)
Afmetingen:
01
01.1
h.— 19 mm, br.— 18 mm, d.—5 mm.
V o r m : Bijna even breed als hoog. Iets ongelijkzijdig, p rak tisch gelijk k lep p ig .
Z eer dun, b re e k b a a r en tra n sp a ra n t.
T ophoek ongeveer 90 graden. O n d erra n d cirk elv o rm ig to t ongev eer 2/3 v an de
hoogte.
Bij de lin k e r k lep g aa t de ra n d in re c h te lijn door n a a r de top. Bij de re c h te r klep
is de ra n d n a a r de top iets concaaf.
B yssusinkeping is groot; 6—7 ta n d je s zijn zich tb aar v a n u it de binnenzijde. A an de
b u itenzijde zijn in de groeven v an h et v oorste re c h te r oor e c h te r m e e rd e re ta n d je s
zichtbaar.
R i b b e n : Op de lin k e r klep 60—70 reg elm atig gesch u b d e rib b en . R a d ia ire g ro e­
ven m et fijne ra d ia ire lijntjes, die niet ev en w ijd ig aa n de rib b en lopen, m a a r
zelfs n a a r de zijk an ten ste rk u itw aaieren .
Op de re c h te r k lep aa n de top alleen ra d ia ire lijn tjes, w elk e n a ie d ere g ro eilijn
v e rta k k e n en ev eneens n a a r de z ijk an ten u itw aaieren .
N a la te re g ro eistad ia vorm en zich eveneens rib b en , die ook reg e lm atig g eschubd
zijn.
O r e n : V oorste oren veel g ro ter dan de ach terste. V oorste oor van de re c h te r k lep
ste e k t b u ite n d at van de lin k e r k lep uit.
De o n d e rra n d v an h et v oorste oor v an de re c h te r k lep is ingebocht. De v o o rra n d
van h et voorste oor v an de lin k e r k lep v a lt p ractisch lo o d rech t af.
Op alle oren ra d ia ire lijntjes. A lleen de voorste o ren h eb b e n 9 ribben.
K l e u r : V ariabel, e c h te r hoofdzakelijk roze en ro o d b ru in m et w itte v lek k en ,
stre p e n of zig-zag p atro n en .
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
juli 1975 — Tw eekleppigen 91
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : A tlan tisch e oceaan v an a f N oorw egen to t P o rtu g a l.
Ook in h et w estelijk deel v an de M iddellan d se Zee.
B i o t o o p : 7—80 m. diep. H oofdzakelijk op ru w e bodem , m o d d erig zand, g rin d
of schelpen.
Soort:
C A M PTO N ECTES T IG R IN U S T IG R IN U S (M üller, 1776)
Afmetingen:
01.2.0
h.— 25 mm, br.— 23 mm, d.— 8 mm.
V o r m : De schelp is vrijw el gelijkzijdig. De o n d e rra n d is to t boven de h e lft c ir­
kelv o rm ig en loopt d a a rn a m e t een inbo ch tin g n a a r de top.
De tophoek is on g ev eer 80°. De voorzijde ste e k t iets m e e r u it d an de achterzijde.
D e schelp is stevig m a a r doorschijnend en w einig glanzend.
De lin k e r k lep is w at b o lle r dan de re c h te r klep. O v er b eid e k le p p en lo p en zeer
fijn e groefjes, die v a n u it h et m id d en n a a r beid e k a n te n sch u in w eglopen (lo ep ).
H ierdoor o n tsta a t een zijdeglanzend effect.
S lo tta n d e n o n tb rek en . De k le in e b y ssusinkeping b e v a t een rij ta n d je s die nog d o o r­
loopt to t bijna aa n de top.
A fb . 16
C a m p to n ectes tig rin u s tig rin u s
(M ü ller)
O pen d o u b le t li. onder: Ierse Z ee,
okt. 1961
C oll. Z eeb io lo g isch M u se u m , D en H aag
C oll. nr. 2023
T w ee d o u b le tte n re. onder:
G u llm a rfjo rd Z w ed en , 1965
C oll. R ijksm u se u m van N a tu u rlijke H isto rie , L eid e n
C am ptonectes tig rin u s laevis
(P en n a n t)
B o ven ste rij en m id d elste exem p la a r:
Ierse Z ee, 1969
C oll. Z eeb io lo g isch M u se u m , D en H aag
C oll. nr. 3617
A lle D /4 X w a re grootte
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
juli 1975 — T w eekleppigen 92
R i b b e n : Soms 3— 10 (m eestal 5—7) zw ak g olvende rib b en op beide kleppen,
die in een la te r g ro eistad iu m overgaan in 50— 60 sm allere rib b en .
Op de lin k e r klep zijn de golvende rib b en iets sm a lle r en ste k e n m e e r uit.
O r e n : D e zeer klein e ac h te rste oren lopen sch u in a f n a a r de ac h te rra n d .
D e voo rste o ren ste k en m eer u it en v e rto n e n v a n u it de top stra le n d e richels:
op de lin k e r k le p ± 6 en op de re c h te r klep ± 5.
K l e u r : A an de buitenzijde is de schelp zeer v a ria b e l v an k le u r en p atro o n : w it,
crèm e, grijs, geel, oranje, p u rp e r en ste en ro o d kom en v o o r in v le k jes-,
stre e p je s- en zigzagpatronen. De re c h te r klep is iets lic h te r v an k le u r d an de lin ­
k e r klep.
De b in n en zijd e is aan de top w it, te rw ijl v e rd e r d e k le u re n v an de b u itenzijde,
v ooral bij de jo n g e re schelpen, duidelijk doorschijnen.
Regionale
verschillen:
noordelijk w o rd t de schelp to t 32 m m hoog.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : Z u id -IJs la n d , v an N o o rd -N o o rw eg en to t de
K aa p V erdische eilanden, in de N oordzee en in h et w estelijk deel v an de
M iddellandse Zee.
B i o t o o p : L eeft op 9—90 m. diep te (m et een u ite rs te v an 380 m .) in g ro v e z a n ­
d erig e m odder en tu ssen g rin d en stenen.
Ondersoort:
Afmetingen:
C A M PTO N ECTES T IG R IN U S L A EV IS (P e n n an t, 1777)
01.2.1
h.—30,5 m m , b r.—30 mm, d.— 9 m m .
V o r m : D e vorm ko m t gro ten d eels m e t C am ptonectes tig rin u s tig rin u s (M ü ller)
overeen. De re c h te r klep is e c h te r boller. B ov en d ien o n tb re k e n de ribben.
Ondersoort:
C A M PTO N ECTES T IG R IN U S T R IR A D IA T U S (M üller, 1776)
0 1 . 2.2
Afmetingen:
h.—21 m m , br.— 20 mm, d.— 7 mm.
V o r m : 3— 5 golf vorm ige rib b e n m e t in de ra d ia ire g ro ev en d raa d v o rm ig e rib b en ,
d ie voor een deel dakpansgew ijs g era n g sch ik te sch u b b en dragen.
Geslacht:
Soort:
D E L E C T O P E C T E N S tew art, 1930
02
D E LE C T O PE C TE N V ITR EU S V ITR EU S (G m elin, 1789)
Afmetingen:
02.1.0
h.— 19 m m , br.— 18 mm, d.—6 mm.
V o r m : Iets h o ger d an breed, vrij bol, scheef, voorzijde loopt ste rk e r af d an de
achterzijd e. T ophoek o n geveer 90°. D un en doorschijnend.
De ac h te rz ijd e loopt zo n d er o n d erb rek in g ov er in h e t a c h te rste oor. T ussen h et
a c h te rste oor en de re st van de schelp is geen d u id elijk e n aad aanw ezig.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
juli 1975 — T w eekleppigen 93
A fb . 17
D electo p ecten v itre u s v itre u s (G m elin )
3X w a re grootte
H am bära N o o rw eg en 27-8-1962
C oll. Z eeb io lo g isch M u s e u m , D en H aag
C o ll. nr. 11410
D e o n d e rra n d is v rijw el glad, m a a r k a n fijn g e k a rte ld zijn.
O n d er de oren gapen de k le p p en n ie t of n au w elijk s. De b y ssu sin k ep in g is g ro o t
m e t aa n de bin nenzijde v a n de klep 3 a 4 ta n d jes. V ele ta n d je s lan g s de n aa d v an
h e t v oorste oor v an de re c h te r k lep to t b ijn a aa n de top.
R i b b e n : G een rib b en , m a a r w el zeer fijne ra d ia ire lijn tje s (lo ep ), g esn ed en door
g roeilijnen die d u id e lijk e r zijn. P laa tse lijk , v o o ral bij de ran d , d rag e n zij
nap v o rm ig e k n obbeltjes, die in afg esleten to e sta n d de g ro eilijn en een golvend
u ite rlijk geven.
De schelp is doorschijnend w aa rd o o r de sc u lp tu u r ook a a n de b in n en zijd e goed
z ic h tb a a r is.
O r e n : Vrij groot, vo o rste oor gro ter. A ch te rste oor g a a t v lo eien d in de re st v an
de schelp over. V oorste oor re c h te r k lep m e t o n g ev eer 6 g e g ra n u le e rd e rib b en ,
die u its tra le n v an af de top. O verige o ren h eb b en dezelfde fijn e sc u lp tu u r als de
schelp, ook m e t v e rsp re id e n ap v o rm ig e k n o b b eltjes. Z ijran d a c h te rste o ren scheef.
K l e u r : D oorschijnend w it.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : N oordpoolgebied, ook n o o rd elijk A m erik a, n o o rd elijk
deel S tille O ceaan, A tlan tisch e O ceaan, zu id elijk to t P o rtu g a l en zeldzaam
in h e t m eest w estelijk e deel v an de M iddellan d se Zee.
Biotoop:
V anaf 30 m to t zeer g ro te diepte, m e er d an 3000 m.
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r w o rd en nog de volgende v a rië te ite n genoem d:
m in o r (10 m m ), elongatus, in fla tu s, den u d a tu s (L o card ).
Ondersoort:
D ELEC TO PEC TEN V ITR EU S L A EV IG A T U S (Loven, 1878) 02.1.1
V o r m : Deze onderso o rt v ersc h ilt v a n D electo p ecten v. v itre u s (G m elin ), d o o rd at
de schelp geheel glad is.
K om t o n d er m eer in de N oordzee voor.
Ondersoort:
1868)
D ELEC TO PEC TEN V ITR EU S A BY SSO RU M (L oven — M. S ars,
02.1.2
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
ju li 1975 — T w eekleppigen 94
A l g e m e e n : Deze o n d erso o rt o n d ersch eid t zich, d o o rd at de schelp m e er scheef
gero n d is. De a c h te rra n d is re c h te r en h et v e n tra le g ed eelte b red er.
De k lep p en zijn n ie t g eg ra n u lee rd . De a c h te rste oren zijn k o rte r d an van D electop ec te n vitre u s (G m elin ). K o m t vooral n o ordelijk en dan to t op m e e r dan 2000 m e te r
d iep voor.
Ondersoort:
D ELE C T O PE C T EN V IT R EU S C H A PE R I
F ischer, 1897)
(D au tzen b erg
& H.
02.1.3
A l g e m e e n : Deze k le in e re ondersoort on d ersch eid t zich d o o rd at hij o n d o o rsch ij­
n en d is. De byssu sin k ep in g is m in d e r diep. De co n cen trisch e lam ellen sta an
d ic h te r op e lk aa r en zijn fijner. Ook de rib b e n zijn fijn e r en ta lrijk e r. D e k le u r is
grijsw it.
Soort:
D ELEC TO PEC TEN CU L E B R EN SIS (E. S m ith, 1885)
Afmetingen:
02.2
h.— 9,5 m m , br.— 8,5 m m , d.— 2,7 mm.
V o r m : Z eer vlak, dun, halfdoorschijnend. A ch terzijd e enigszins afgeknot.
T ophoek m e er d an 90°. B yssusinkeping groot. R e ch ter k lep iets v la k k e r dan
linker.
R i b b e n : Op re c h te r k lep geen rib b en , m a a r co n cen trisch e la m ellen m e t d aaro p
straalsgew ijs g e p la a tste tan d jes. Op de lin k e r klep een g ro v ere tra lie w e rk s c u lp tu u r van la m ellen en k ru isen d e rib b en . Op de k ru isp u n te n k n o b b eltjes.
O r e n: V oorste oren g ro ter, ac h te rste oren gaan zonder d u id elijk e n aad afsch eid in g
over in h et a c h te rste g edeelte van de schelp. H et v o o rste oor van de re c h te r
k lep bezit nogal ste rk e g ro eilam ellen en zw ak k e ra d ia ire rib b en . Op de b o v en ra n d
van de oren stek eltjes.
Kleur:
W it.
Verspreidingsgebied:
W estindië (C u le b ra eilan d ), W estelijke A zoren.
Deze soort is vo lled ig h eid sh alv e opgenom en, hoew el hij op de ra n d v a n h et
E uro p ese gebied op b e tre k k e lijk grote d ie p te voorkom t.
Biotoop:
L eeft op een d ie p te v an 800— 1600 m.
A fb . 18
D electopecten culebrensis (E. S m ith )
T y p e-e xem p la a r. Li. k le p beschadigd
3 V2 X w are grootte
T ypelocatie: C ulebra-eiland
(W e st-In d ië )
C oll. B ritish M u seu m (N a tu r a l H is to r y ), L onden
C olt. no. B M N I I 1887.2.9.3292
F oto B ritish M useum
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eekleppigen 95
G e s l a c h t : P S E U D A M U S S I U M M örch, 1853
03
Afb. 19
P seu d a m u ssiu m se p tem ra d ia tu m
(M ü ller)
IV 4 X w are grootte
V ik in g b a n k -N o o rd ze e , 5-4-1973
C olf. Z eebiologisch M u seu m , D en H aag
C oll. nr. 5680
Soort:
PSEU D A M U SSIU M SEPTEM R A D IA TU M (M ü ller 1776)
03.1
A f m e t i n g e n : h.—55 m m , b r.—54 mm, d.— 15 m m .
Z u id elijk e ex e m p la re n b lijven k leiner.
V o r m : Iets hoger dan breed, enigszins scheef, ach terzijd e ste ile r aflo p en d d an de
voorzijde. D un en b ree k b aar, vrij p lat. D oorschijnend, zijdeglans.
T ophoek iets m e er of gelijk aan 90°.
De sc h e lp ra n d is to t boven h e t m id d en cirk elv o rm ig , gegolfd en geribd.
T er w eerszijd en onder de oren gapen de kleppen.
B yssu sin k ep in g is k lein en op die p la ats zijn 4 a 5 k le in e ta n d jes aanw ezig.
R i b b e n : 3— 10 (m eestal 5—8) zw ak golvende rib b e n op b eid e k lep p en .
D e rib b e n zijn onder de top k an tig (lo u p e) en v e rv la k k e n n a a r de o n d erran d .
R ibben op de re c h te r (lic h te r g ek leu rd e) k le p zijn b re d e r en g even d aa rd o o r een
v la k k e re in d ru k .
O ver de k le p p e n lopen b eh a lv e de rib b e n ook nog richels, w elk e v an d ra a d d u n to t
vrij g ro f k u n n e n zijn. Som s zijn deze rich els bij de o n d e rra n d n a een groeilijn
p lo tselin g zeer duidelijk; de sch elp ran d is d an g ecren eleerd .
O r e n : D eze zijn klein. H et slotlijstg ed eelte v an de v o o rste o ren is d u id e lijk la n g e r
d a n h e t slo tlijstg ed eelte v an de a c h te rste oren. De v o o rste o ren zijn m e estal
rech th o ek ig . De ac h te rste o ren lopen (soms concaaf) sch u in af n a a r de ac h te rra n d .
V an af de top s tra le n fijne rich els; bij de v o o rste o ren (4— 9) d u id e lijk e r d an bij
de a c h te rste oren.
K l e u r : L in k e r klep aan de buitenzijde b ru in of roodachtig, m e estal m e t w ita c h ­
tig e v le k k en of stippen.
R e ch ter k le p aan de bu iten zijd e veel lich ter, w it of lic h tb ru in ; bij de top d o n k erd e r
g e k le u rd m e t w itte vlekken.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eekleppigen 96
B innenzijde: w it glanzend, soms sc h em e rt de k le u r v an de b u iten zijd e door.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : N oordpoolgebied, A tla n tisc h e O ceaan v an N oor­
w egen to t bij P o rtu g a l; p la atselijk in M id d ellan d se Z ee bij riv ierm o n d in g en .
Biotoop:
Geslacht:
Soort:
L eeft op 11— 180 m.
,
P E P L U M B ucquoi, D au tzen b erg & D ollfus, 1869
P E P L U M CLA V A TU M CLA V A TU M (Poli, 1795)
Afmetingen:
04
04.1.0
h.—40 mm, b r.—38 m m , d.— 12 mm.
V o r m : O ngelijkzijdig, dun m a a r stevig. B eide k le p p en convex. R ech ter k lep m eer
convex d an lin k e r klep. De v rijw el re c h te a c h te rra n d g aa t lag er in de h a lf­
cirk elv o rm ig e o n d e rra n d d an de v oorrand, w aa rd o o r de schelp een enigszins sch eef­
g ezak t k a ra k te r k rijgt. B eide k lep p en pyxoid (doosvorm ig) en o n d e rra n d g ecren eleerd.
R i b b e n : A an ta l rib b e n op de re c h te rk le p 6 a 7, op de lin k e r k lep 5 a 6. Hoge
golfvorm ige rib b en , op de re c h te r k lep b red e r, op de lin k e r k lep sm a lle r
d an de ra d ia ire groeven.
Op b eid e k lep p en een ra d ia ire stru c tu u r, zow el op de rib b e n als in de ra d ia ire
groeven. De stru c tu u r v an de re c h te r k lep is nóg iets fijn e r d an die v an de lin k e r
klep.
A an de o n d e rra n d g aa t de fijne stru c tu u r plo tselin g o v er in een grove rib b e lstru c tu u r, h ie r k rijg en de k le p p en de p yxoide vorm . V ooral op de re c h te r k lep zijn nog
zeer fijne co ncentrische lijn tje s zichtbaar.
O r e n : B eide vo o rste o ren iets g ro te r dan de a c h te rste oren. V orm d rieh o ek ig m e t
enigszins ingebogen zijrand. A lle oren 5 a 6 rib b e n w a a rv a n de b o v en ste
d ik k e r zijn.
A fb . 20
B oven: P ep lu m cla va tu m dum asi
(P ayraudeau)
N oordzee 59° N. Br., 12-3-1955
C oll. Z eebiologisch M u s e u m , D en Haag
C oll. nr. 7381
O nder: P ep lu m cla va tu m clavatum
(P oli 1795)
N oordzee 59° N. Br., 12-3-1955
C oll. Z eebiologisch M u s e u m , D en Haag
C o ll. nr. 7380
B eide 'AU x w are grootte
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eek lepp igen 97
K l e u r : R e ch ter k lep g eel-w it, aa n de top d o n k erro o d en soms g evlekt. L in k e r
k lep steenrood m e t of zo n d er w itte v le k k en en strep en .
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : V an de S h etla n d to t de K aap v erd isc h e eilanden,
M iddellandse en A d riatisch e Zee.
Biotoop:
W ier- en koraalzone.
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r w ord en nog v erm e ld dep ressu m , ftm b ria tu m ,
in fla tu m (L o card ), in fle x u m , elev a tu m (P o li).
Ondersoort:
P E P L U M CLA V A TU M DU M ASI (P a y ra u d e a u , 1826)
Afmetingen:
h.—28 m m , br.—24 m m , d.'—5,5 m m .
04.1.1
V o r m : H et verschil ligt in de sc u lp tu u r v an de rib b e n en de ra d ia ire groeven.
Deze zijn geheel m e t d raa d v o rm ig e stra le n b ed ek t, die k lein e k o rre ltje s
dragen.
Bij de v e n tra a lra n d ra n g sc h ik k e n de d raad v o rm ig e ra d ia ire stra le n zich to t g ro v ere
ribben.
Geslacht:
Soort:
AEQUIPECTEN
P. F ischer, 1887
05
A EQ U IPEC TEN O PER C U L A R IS (L inn aeu s, 1758)
Afmetingen:
05.1
h.—77 mm, br.— 82 m m , d.—25 mm.
V o r m : B ijna cirk elv o rm ig e en v rijw el gelijkzijdige schelp. S tev ig en on d o o rsch ij­
nend. B red e r dan hoog. De lin k e r klep iets b o lle r d an de rec h ter. T ophoek
Afb. 21
A e q u ip ecten opercularis (L.)
V2 X w a re g ro o tte
Li. boven: C h ioggia-Italië, 3-7-1972
Re. boven: B lack B a n k-N o o rd zee
16-10-1972
Li. onder: Ierse Zee, 5-8-1973
Re. onder: K anaal 1963
C o ll. Z eebiologisch M u s e u m , D en H aag
C oll. nrs. resp. M 973 - 5357 - 6055 - 10024
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eek lepp igen 98
iets m e er d an 90°. N iet of nau w elijk s glanzend.
R i b b e n : 18—22 rib b e n op beide kleppen. De sc u lp tu u r k an ste rk v a rië re n en
aa n le id in g geven to t tw ijfel bij d eterm in atie. M eestal zijn de rib b e n g elijk ­
m a tig golvend, som s op de lin k e r klep sch erp er d o o rd at ze iets sam en g ek n ep en zijn
en boven op de rib een enigszins ste ile rich e l w o rd t g evorm d. In de ra d ia ire g ro e ­
ven en op de rib b e n som s nog fijn e re rib b etjes.
O ver de rib b e n en in de ra d ia ire g roeven een co n cen trisch e sc u lp tu u r v an n a a r
b en eden g e ric h te opstaande schubjes, die in ra d ia ire rije n g era n g sch ik t staan . In
de ra d ia ire gro ev en is deze sc u lp tu u r som s v e rd w e n e n of zeer zw ak. D e schelp
vo elt d aa rd o o r veel g la d d er aan.
De s c u lp tu u r v an de re c h te r klep ko m t o vereen m et die v an de lin k e r klep, m a a r
is m e e sta l zw akker, w a a rd o o r de klep g la d d er aan v o elt.
O r e n : D e v oorste o ren zijn iets g ro te r dan de a c h te rste oren. De o ren v an ex e m ­
p la re n u it de Ierse Zee zijn v rijw el gelijk v an g ro o tte (T eb b le).
H et v o o rste oor v an de re c h te r klep v erto o n t een d iep e byssusspleet.
De slo tlijst v an de re c h te r klep k r u lt links en rech ts v an de top om.
H et a c h te rste oor van de re c h te r klep is ongeveer ev e n hoog als b ree d en loopt m et
een zw ak k e S -lijn n a a r de ac h te rra n d . H et vo o rste oor v an de lin k e r k lep is m in ­
d er hoog d an b ree d en v erlo o p t S -vorm ig. H et a c h te rste oor v an de lin k e r k lep is
even hoog als breed, schuin S -v o rm ig aflopend n a a r de ac h te rra n d . O v er alle oren
s tra le n v a n a f de top rib b e n die som s in ste rk te k u n n e n v ersch illen . Op de rib b e n
afsta an d e schubjes die soms m in d e r duidelijk k u n n e n zijn.
K l e u r : Z eer v aria b el; paarsrood, d o n k erb ru in , lic h tb ru in , oran je, geel. Soms
éé n k le u rig , v aak b ont gevlekt, som s v a n u it de top stra le n d e of co n cen trisch e
k le u rb a n d en . R ibben v aa k d o n k e rd e r g ek leu rd d an d e ra d ia ire groeven. H et k le u rp atro o n v an de re c h te r klep is bij b onte ex e m p la re n m e estal lic h te r g e tin t .
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : V an de L ofoten to t de K aap V erd isch e eilanden,
A zoren, M adeira, M iddellandse Zee.
Biotoop:
T ot 180 m. Op schoon zand, grind, za n d erig e m o d d er of schelpenbodem .
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r w o rd en nog de vo lg en d e v a rië te ite n v erm eld :
elongatus (Jeffre y s, 1863) die h oger is, asper (Bucquoi, D autz. & D ollfus,
1889) = san g u in eu s (Poli, 1895) m et ste rk e re ra d ia ire sc u lp tu u r en d ak p a n ac h tig e
lam ellen op de ribben, u n d u la tu s (Locard, 1886) m e t sterk e, golvende, g lad d e r ib ­
ben en m a jo r N ordsieck, die m e er dan 100 m m b reed is.
Soort:
A E Q U IPEC TE N A U D O U IN I (P a y ra u d ea u , 1826)
05.2
A f m e t i n g e n : h.— 55 m m , br.—65 m m , d.—20 m m .
D eze m a te n zijn o n tle en d aan de lite ra tu u r. Zow el de ex e m p la re n u it de
collectie v an h e t H aagse schelpenm useum als de geleen d e ex e m p la re n w a re n ec h te r
n au w e lijk s (1—2 m m ) b re d e r dan hoog.
V o r m : K o m t o vereen m e t A eq u ip ecten opercularis (L .). T ophoek o n g ev eer 90°.
B y ssusinkeping groot, m e t 4—7 tandjes.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eekleppigen 99
A fb . 22
A eq u ip e c te n aud o u in i (P ayraudeau)
l 1/ 2 X w a re grootte
F u en g iro la -S p a n je, dec. 1972
C oll. Z eebiologisch M u s e u m , D en H aag
C oll. nr. M 1891
R i b b e n : 19—22 sch erp e rib b e n m e t v rijw el re c h to p sta a n d e schubben. Op de
h ellin g v an de rib b e n sta an k le in e re schubben, die m e t de sc h u b b en op de
de rib b e n co rresponderen. Soms nog een e x tra schub e r tu ssen . Ze zijn in de r ic h ­
tin g v a n de top v an de schelp ingebogen.
In de ra d ia ire groeven m in d e r schubben.
O r e n : K om en o vereen m e t die v an A eq u ip e c te n opercularis (L .). R ib b en op de
o ren geschubd.
Verspreidingsgebied:
A tla n tisc h e Oceaan.
M iddellandse Z ee en aa n g ren ze n d e deel v an
de
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r w o rd en nog de v olgende v a rië te ite n genoem d:
tra n sversu s (C lem ent) een vooral aan de ach terzijd e b red e re , M id d ellan d se
Zee vorm , lam ellosus (Bucquoi, D autz. & D ollfus) m e t la m elac h tig e g roeilijnen.
Soort:
A EQ U IPE C TE N L IN EA TU S (da Costa, 1778)
Afmetingen:
Vorm:
05.3
h.—77 m m , b r.—82 m m , d.—25 m m .
K om t overeen m et A e q u ip e c te n opercularis (L,.).
K l e u r : K en m e rk en d voor de soort is de sm alle ro o d -b ru in e streep , die o v er elk e
rib v an de lin k e r klep loopt.
B eide k le p p e n m e estal w it of geel, som s roze of zw ak b ru in . B in n en g lan zen d w it.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : E ngeland, F ra n k rijk — A tla n tisc h e k u st, K an aal,
w estelijk d eel M iddellandse Zee.
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r w o rd t nog v erm e ld de v a rië te it n ico llin i (B u c­
quoi, D autz. & D ollfus, 1889), w a a rv a n de b in n en zijd e d e r k le p p en een m ooie
o ra n je o n d erg ro n d heeft.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eekleppigen 100
A fb . 23
A e q u ip e c te n lineatus (Da Costa)
1Vs X w are grootte
K anaal, 15-12-1952
C oll. Z eebiologisch M u s e u m , D en Ila a g
C oll. nr. 888
O p m e r k i n g : Deze soort w o rd t in de lite r a tu u r w el b eschouw d als v a rië te it
v an A e q u ip e c te n opercularis (L.).
Soort:
A E Q U IPE C TE N SO LID U LU S (Reeve, 1853)
Afmetingen:
05.4
h.— 29 m m , b r.—30 mm, d.— 15,5 m m .
V o r m : Stevige, bolle, w einig doorschijnende schelp. R e ch ter klep b o lle r dan de
lin k er. V rijw el cirk elro n d , doch de v o o rra n d loopt iets ste ile r op en ein d ig t
h oger d a n de ac h te rran d .
T ophoek iets m e er d an 90°.
De b y ssu ssp leet is sm al en h ee ft 5 ta n d je s bij de by ssu sin k ep in g .
A fb . 24
A e q u ip e c te n solidulus (R eeve)
W are grootte
Li. doublet: vind p la a ts onb eken d
C oll. J. B ruynseels, L ier-B clgië
Re. doublet: F u engirola-Spanje,
dec. 1973
C oll. Z eebiologisch M u seu m , D en H aag
C oll. nr. M 1723
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eek lepp igen 101
R i b b e n : B eide k le p p en 18—20 rib b en , de fijn e re rib b e n aa n de zijk an t n ie t m e e ­
geteld. De rib b e n v an beide k le p p en zijn ro n d en g lad en even b ree d als de
r a d ia ire groeven. In de ra d ia ire g roeven dak pan sg ew ijs a fsta a n d e lam ellen, lin k s
en re c h ts tegen de rib oplopend. Som s d rag e n de rib b e n bij de ran d e n dezelfde
s c u lp tu u r als die v an de ra d ia ire groeven.
O r e n : De a c h te rste oren zijn klein,
H et voorste oor v an de lin k e r
ra n d lopend. De b o v en - en o n d erran d
p ara llel. D e b o v en ra n d is la n g er dan
een re c h te lijn schuin afgeknot.
scheef n a a r de a c h te rra n d lopend.
k lep zw ak S -v o rm ig gebogen n a a r de v o o r­
v an h e t v o o rste oor v an de re c h te r klep lopen
de o n d erran d . H et ein d v a n h et o o rtje is m e t
K l e u r : B u itenzijde v u il w it m et een v a ria b e le te k e n in g v a n rose to t p a a rsro d e
v le k k e n of strep en .
B innenzijde lic h tro se-v io le t, bij h e t slot v a a k diep vio let g ek leu rd .
Verspreidingsgebied:
Biotoop:
M iddellandse Zee, A zoren, K an a risch e eilanden.
K an to t op zeer g ro te d iep te (2644 m ) voorkom en.
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r nog v erm e ld m a jo r (40 m m ), m in o r, tra n sversu s,
globulatus, depressus, enz. (L ocard).
Geslacht:
Soort:
CHLAMYS
Röding, 1798
06
CHLAM YS ISLA N D IC A (M üller, 1776)
Afmetingen:
06.1
h.— 105 m m , b r.— 100 m m , d.— 32 mm.
V o r m : H oger dan breed, bij de top vrij bol, iets scheef, v o o ral aa n de ach terzijd e
g aa t de ronde o n d e rra n d vloeiend over in de m e er re c h te zijde n a a r de top.
L in k e r klep m eestal iets boller.
A fb . 25
C hla m ys islandica (M üller)
3/4 X w a re grootte
Trom so N o o rw eg en , 1963
C o ll. Z eebiologisch M u seu m D en H aag
C oll. nr. 10003
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
augustus 1975 — T w eekleppigen 102
T ophoek m in d e r d an 90°. S chelp enigszins doorschijnend.
De sc h elp ran d is to t boven h et m id d en cirk elv o rm ig ; aa n de voorzijde k o m t h et
cirk e lv o rm ig e g edeelte h o g er d an aa n de achterzijde. O n d e rra n d g e k a rte ld en g e­
ta n d door de ribben.
T er w eerszijden o nder de o ren g apen de k lep p en slechts flau w of niet.
B y ssusinkeping vrij groot. Op die p la ats zijn o n g ev eer 5 ta n d je s aanw ezig, in de
n aa d tu ssen rec h tersch e lp en zijn voorste oor k a n m en veelal veel m e e r ta n d je s
w aarn em en .
R i b b e n : Bij volw assen e x e m p la re n m e er d an 80 rib b e n aa n de ran d . Bij de top
(en dus ook bij jo n g e ex e m p la re n ) o n g ev eer 30 rib b en . N aa r de ra n d toe
kom en tu ssen de rib b e n geleidelijk nieu w e ribben.
De rib b e n zijn afg ero n d en ru w door vrij grove o p staan d e lam ellen. R a d ia ire g ro e­
v en glad, m a a r soms rad ië n v an lam ellen als ee rste b egin v a n een n ieu w e rib.
A an de b innen zijde zijn de rib b e n zichtbaar, n a a r de ra n d toe d u id elijk er.
O r e n : V rij groot. V oorste oren g ro te r en b re d e r d an de ach terste.
Bij v oorste oor v an de re c h te r k lep sch erp e d u id elijk e b eg ren zin g m e t naad.
N iet slechts het v oorste oor v an de re c h te r k lep (b y ssu sin k ep in g ), m a a r ook d at
van de lin k e r k lep is, al is h e t w at m inder, ingebocht.
Bij de ac h te rste oren v erlo o p t de zijk an t scheef n a a r de sch elp ran d .
Op de o ren rib b e n m et lam ellen, w aarb ij v an de top af ook w ee r n ieu w e rib b en
tu ssen de rib b en kom en. E venw ijdig aa n de zijran d loopt o ver de o ren een golvende
stru c tu u r, veelal 5 of 6 golven op ied er oor.
K l e u r : B uitenzijde lin k e r klep v a rie e rt v a n g rau w b ru in m e t ro o d ach tig e co n ­
cen trisch e b an d en to t w ita ch tig to t bijn a w it m et b red e o ra n je of p aa rsac h tig e
concentrische banden, bij de top v aak paars.
B uiten zijd e re c h te r klep duid elijk lichter, v a rië e rt v an v u ilw it to t lic h to ra n je m et
p aa rs bij de top.
B innenzijde glanzend w it of o ra n je to t p aa rsac h tig g ekleurd.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : Z ow el in h e t n o o rd elijk e ged eelte v an de A tla n ­
tisch e O ceaan, (volgens N ordsieck to t de A zo ren ), als in h et n o o rd elijk g e­
d ee lte v an de S tille O ceaan, b.v. A laska en Ja p an .
In h e t H aagse schelpenm useum b ev in d t zich een losse lin k e rk le p afk o m stig v an de
visserij in P alam os, C osta B rava, S panje.
B i o t o o p : L eeft op g erin g e to t vrij grote diepte. 4— 1200 m op sten en m e t algen
of op een leem bodem .
V a r i ë t e i t e n : Een slechts 26 m m groot ex e m p la ar is als v a rië te it scotica (S im p son, 1910) aangeduid.
O p m e r k i n g : Deze soort w o rd t in b ep aald e seizoenen nabij I js la n d — aa n d it
la n d h eeft de soort zijn naam te d an k e n — v o o r co n su m p tied o elein d en gevist.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
septem ber 1975 — T w eek lepp igen 103
A fb . 26
C h la m ys varia (L.)
3 /->X w a re grootte
M idd. Z ee (ex a cte vin d p la a ts
o n b e k e n d ), 1963
C oll. Zeebiologisch M u s e u m , D en H aag
C oll. n r. M 131
Soort:
CHLAM YS V A R IA (L innaeus, 1758)
Afmetingen:
06.2
H.—65 m m , b r.— 57 m m , d.— 26 mm.
V o r m : V eel hoger dan breed, v rijw el gelijkzijdig, stevig, enigszins doorschijnend.
T ophoek scherp ongeveer 80°. Vrij bol, lin k e r klep iets b o ller dan re c h te r
klep. O n d e rra n d halfcirk elv o rm ig , door rib b e n ste rk gegolfd, g aa t op o n g ev eer de
h alv e schelphoogte over in de rec h te zijden n a a r de top. T er w eerszijd en o n d er de
oren g apen de k le p p en n ie t of nauw elijks. B y ssu sin k ep in g groot, m e t 4— 7 ta n d jes.
In g roeve v an v oorste oor re c h te r klep nog m e er ta n d je s zich tb aar.
R i b b e n : M eestal 25—36 vrij reg e lm atig e rib b en op beid e k le p p en (som s w el
m in d e r b.v. 21). R ibben afgerond, vrij hoog, ev en b ree d of iets b re d e r dan
ra d ia ire groeven.
Op rib b e n m eestal opstaan d e schubbetjes, v a rië re n d v an zeer g ro f to t zeer k lein.
R ibben h ie rd o o r ruw , b eh a lv e als sc h u b b etjes o n tb rek en .
In ra d ia ire groeven b eh a lv e gro eilijn en zeer fijne lijn tje s scheef op de ra d ia ire
ric h tin g die vrij g rillig verlo p en (loep). Ook aa n de b in n en zijd e rib b en zich tb aar.
O r e n : V oorste oren g ro te r dan achterste.
B ovenste deel zijk an t v oorste oor re c h te r k le p ste e k t iets b u ite n die v an
lin k e r klep uit. Ook bij lin k e r klep v oorste oor iets ingebogen, m a a r n ie t zo ste rk
als bij re c h te r k lep (b y ssu sin k ep in g ). V oorste oor re c h te r k lep b eg ren sd door
groeve. Z ijk an t a c h te rste oren v erlo o p t scheef n a a r zijk an t schelp. V an af de top
r a d ia ire rib b e n m e t al d an n ie t d u id elijk o p staan d e sch u b b etjes.
Bij v oorste oor re c h te r k lep 5 a 6 rib b en .
K l e u r : Z eer v aria b el, geel o ranje, rood b ru in , p aa rsac h tig v aa k m e t d o n k ere en
w itte gev lek te of g em arm erd e tek en in g . R e ch ter k lep som s iets lic h te r dan
lin k e r v ooral bij top.
B innenzijde glanzend, lic h te r g ek leu rd d an b uitenzijde. W it ex e m p la a r k a n v e r ­
w a rd w ord en m et C hlam ys nivea (M acg.), (zie a ld a a r 06.3).
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
septem ber 1975 — T w eekleppigen 104
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : A tl. O ceaan v an N oorw egen to t K aap V erdische
eilan d e n en S enegal, M iddellandse Zee. N iet in Oostzee.
B i o t o o p : V ooral op steen ach tig e bodem to t ± 250 m diepte, hetzij vrij of aan
b y ssu sd ra d en vastgehecht. E ia fz ettin g f e b ru a ri/m a a rt.
Gebruik:
In de w in te rm aan d e n g evist voor consum ptie.
V a r i ë t e i t e n : stra n g u la ta (L o card ), h.—38 m m , b r.—30 m m , veel sm a lle r d an
de ty p isch e vorm ;
ro tu n d a ta (L o card ) ev en hoog als breed; vorm u it de A d riatisch e Zee;
p u rp u re a (Je ffre y s), k le u rv a rië te it die v oorkom t bij G ro o t-B ritta n n ië .
Soort:
CH LA M Y S N IV EA (M acgillivray, 1843)
Afmetingen:
06.3
h.— 50 m m , br.—44 m m , d.— 16 m m .
V o r m : Iets h o g er dan breed, afgezien van de o o rtjes v rijw el gelijkzijdig. D un m a a r
to ch stevig; s te rk doorschijnend.
T ophoek 90°. R e c h te r klep onder de top m in d e r bol d a n de lin k e r klep. De o m tre k
v an de schelp v o rm t to t aan h et begin van de o o rtjes v rijw el een cirkel. O n d er de
o ren g a a p t de schelp aan beide zijden.
B yssu sin k ep in g groot m e t ongeveer 6 tandjes.
R i b b e n : 45 to t 48 g elijkvorm ige rib b en ; gro ev en n au w e lijk s b re d e r d an de r ib ­
ben. V ooral langs de ran d e n op de rib b e n schubben, die to t 5 m m u it e lk a a r
k u n n e n staan . R e ch ter klep m in d e r ste rk geschubd.
A fb . 27
C h la m y s n iv ea (M acgillivray)
O ng eveer w are grootte
D oublet boven: E ngeland geen d atum
O pen d o u b le t onder: vindplaats
o n b ek en d , geen d a tu m
C oll. R ijksm iissu m van N a tu u rlijk e H istorie, L eiden
C o lt. nrs. resp. 51a en 51b
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
septem ber 1975 — T w eekleppigen 105
O r e n : V oorste oor g ro te r d an a c h te rste oor. V o o rran d v an h e t v o o rste oor van
de lin k e r klep recht.
K l e u r : B u itenzijde w it, zelden m e t k leu rsc h ak e rin g en .
B innenzijde glanzend w it.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : N oordelijke g ed eelte v an A tla n tisc h e O ceaan, H ebrid en , W estk u st v an S chotland. M ogelijk ook in de M id d ellan d se Zee.
Biotoop:
In de L am in aria -z o n e (su ik erw ierzo n e).
O p m e r k i n g : Op h e t ee rste gezicht zou deze so o rt v e rw a rd k u n n e n w o rd e n m et
een w it ex e m p la ar v an C hlam ys varia (L .).
H iero n d e r volgen enkele k e n m e rk e n d e v erschillen :
C hlam ys n iv ea (M acg.);
| C h la m ys varia (L .);
45 to t 48 rib b en .
^
25 to t 36 rib b en .
T ophoek d u id elijk 90°.
j
T o phoek m in d e r d an 90°.
V oorste o o rtjes b in n en schelpbreedte.
i
V oorste o o rtjes g elijk m e t sehelpb re e d te of e r iets b u iten .
Rond to t boven het m idden.
R ond to t h e t m idden.
Soort:
CHLAM YS M U L T IST R IA T A (Poli, 1975)
Afmetingen:
06.4
h.—31 m m , b r.—26 m m , d .— 12 mm.
V o r m : V eel hoger dan breed ; iets scheef, de ach te rz ijd e loopt ste ile r af d an de
voorzijde. Vrij stevig, doorschijnend.
T ophoek m in d e r dan 90°. Vrij bol. O n d erra n d h alfc irk elv o rm ig , door de v ele rib b en
g ek arteld . G aat aa n de voorzijde ie ts hoekig o v er in de re c h te zijde n a a r de top,
m a a r aa n de ach terzijd e is deze overgang m e er vloeiend. T er w ee rsz ijd e n o n d er de
A fb . 28
C h la m ys m u ltis tria ta (P oli)
I 1/’,-, X loare grootte
D oublet boven: A g d e le C a p -S p a n je ,
15-8-1975
C o ll. Z eeb io lo g isch M u se u m , D en H aag
C oll. nr. M 1540
O pen d o u b let onder: A d ria tisch e Zee,
d a tu m o n b eken d
C o ll. R ijksm u seu m van N a tu u r lijk e H isto rie , L eid e n
C o ll. nr. 109a
V ITA M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
septem ber 1975 — T w eek lepp igen 10G
o ren g apen de k le p p en n ie t of nauw elijks. B y ssu sin k ep in g g ro o t m et m e estal 5
tan d j es.
R i b b e n : 50 of m e e r rib b e n op beide zijden. Bij de top ongev eer 20 rib b en , m a a r
n a a r de o n d e rra n d kom en e r n ieu w e rib b e n tussen. V olw assen e x e m p la re n
h eb b e n d aa rd o o r m eer rib b e n als ju v e n ielen . R ib b en afgerond, v rij hoog, g elijk of
iets b re d e r dan de ra d ia ire groeven.
R ib b en ru w door o p staan d e schubjes, vooral bij de lin k e r klep.
In de ra d ia ire gro ev en schubjes evenw ijdig aan de groeilijnen. O ok aan de b in n e n ­
zijde rib b e n zichtbaar.
O r e n : V oorste oren veel g ro te r dan ach terste. Ook voorste oor lin k e r k le p iets
ingebogen, m a a r lang n ie t zo ste rk als bij de re c h te r k lep byssu sin k ep in g .
G roeve tu ssen vo o rste oor re c h te r klep en de eig en lijk e k lep onduidelijk. Z ijk an t
a c h te rste oren v erlo o p t ze er scheef n a a r zijk an t schelp. V an af de top ra d ia ire r ib ­
b en m e t o p staande sch u b b etjes; bij voorste oor re c h te r k lep ongev eer 5 rib b en .
K l e u r : Z eer v aria b el: v aa k o ran je ro o d m et w itte tek en in g , m a a r ook w el v u ilw it
of d o n k erb ru in . V aak h e ld e rd e r gek leu rd dan C hlam ys varia (L .).
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : A tla n tisc h e O ceaan v an F a ro ë r en S h e tla n d to t
K an a risch e eilanden, M iddellandse Zee.
B i o t o o p : 8—2600 m. Op h a rd e bodem s, dikw ijls in sp leten , ook w el op sponzen
en an d e re la g e re d ie re n vastgehecht.
V a r i ë t e i t e n : M onterasoto on d ersch eid t v ersc h ille n d e k le u rv a rië te ite n : rubra,
jla v a en violacea, te rw ijl L ocard nog autantiaca en elongata als v a rië te ite n
o nderscheidt.
Soort:
CHLAM YS SU LC A TA (M üller, 1776)
Afmetingen:
06.5
h.—26 m m , br.—24 mm, d.— 5 mm.
V o r m : Iets hoger dan breed. O n reg elm atig gerond. De o v erg an g tu ssen de h a lf­
cirk elv o rm ig e o n d e rra n d en de re c h te zijden n a a r de top k an vrij hoekig zijn.
T ophoek ongeveer 90°.
Iets ongelijkzijdig; a c h te rra n d loopt ste ile r af d an v o o rran d . L in k e r klep b o lle r dan
3:
A fb . 29
C h la m ys sulcata (M üller)
O ngeveer 2 x vergroot
G rim stad F jord-N oorw egen, 5-9-1961
60 m . gedregd
C oll. R ijksm useum ran N a tu u rlijke H isto rie, L eiden
V IT A M A R IN A
- Z eebiologische docum entatie
oktober 1975 — Tw eekleppigen 107
de re c h te r klep. D un, b re e k b a a r en tra n sp a ra n t.
B yssusinkeping vrij groot. O ngeveer vijf ta n d je s zijn zich tb a ar v a n u it de b in n e n ­
zijde. A an de buiten zijd e zijn in de groef v a n h e t v o o rste r e c h te r oor ec h te r m e er
ta n d je s zichtbaar. E venals bij de a n d e re C hlam yssoorten.
D e o n d e rra n d is v a n b in n e n duid elijk gecren u leerd .
R i b b e n : Op de re c h te r k lep o ngeveer tie n g ro ep jes v an 4 to t 6 rib b en , w elk e
gro ep jes gescheiden zijn door groeven w a a rin zich soms nog 1 of 2 o n d u id e­
lijke rib b e tje s bevinden. Op de lin k e r k lep 10 to t 12 g ep ro n o n ceerd e rib b e n , o v e r­
een k o m en d m et de gro ev en op de re c h te r k lep m e t d a a rtu sse n 1 to t 4 k le in e re
rib b en . Op de rib b e n d oornige knob b eltjes, v oo ral z ich tb a ar bij de ran d .
D uidelijke concentrische gro eilijn en en s c u lp tu u r v an zeer fijn e scheve lijn tje s
(loep). A an de bin n en zijd e rib b e n to t bij de top zich tb aar.
O r e n : V oorste oren v eel g ro te r dan de ac h terste. Op de o ren ra d ia ire rib b en .
Op h e t v oorste oor v an de re c h te r k lep o n g ev eer 6 en op h et v o o rste oor
v a n de lin k e r k lep slechts w einig rib b e n (4). De rib b e n w o rd e n g esn ed en door
o ngeveer even ste rk e concentrische richels, w a a rd o o r een ro o s te rs tru c tu u r o n tstaat.
O p de b o v en ra n d o ren re c h te r k lep enige knobbels. Z ijran d v an v o o rste o ren
enigszins g ek arteld , o v ereenkom end m e t de rib b en .
Kleur:
V ariab el; ro o d b ru in , vuilw it, geelachtig, b ru in , roze of oranje.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : A tla n tisc h e O ceaan: A rctisch, S h e tla n d eila n d e n en
zuidelijk to t de in g an g van de M iddelland se Zee en N o o rd w est A frik a.
B i o t o o p : L eeft in h e t noo rd en op o ngeveer 20 m e te r en in h e t zu id en op m e er
d an 1400 m e te r diepte.
O p m e r k i n g : In de lite r a tu u r w o rd t nog de o n d erso o rt C h la m ys sulcata arata
(G m elin) v erm e ld (N ordsieck). A fg aan d e op an d e re lite r a tu u r (L o card ), is h e t
e c h te r w aa rsc h ijn lijk e r d at C hlam ys sulcata arata (G m elin) een synoniem is v a n
C h la m ys bruei (P a y ra u d e a u ), (zie h ie rn a 06.6). H ier zu llen w e deze o n d erso o rt dan
ook als zodanig beschouw en.
Soort:
CHLAM YS B R U EI (P a y ra u d ea u , 1826)
Afmetingen:
06.6
h.—21 m m , br.— 20 m m , d .— 6 mm.
V o r m : Iets h o g er d a n breed, reg e lm atig gerond. O v erg an g tu ssen h a lfc irk e l­
vorm ige o n d e rra n d in de re c h te zijden n a a r de top hoekig. A an de voorzijde
h oger d an aa n de achterzijde. T ophoek o ngeveer 90°.
A c h te rra n d loopt ste ile r af dan de v o o rran d . R ech terk lep n au w elijk s b o lle r dan
lin k e rk lep . Dun, b re e k b a a r en tra n sp a ra n t.
B yssusinkeping v rij groot m e t ongeveer 4 tan d jes.
In de n a a d zijn m e e r ta n d je s als k le in e p u n tje s zich tb aar.
R i b b e n : Op de re c h te rk le p 15 to t 20 gro ep jes v an tw ee, zeld en d rie rib b en , aan
de ra n d dikw ijls u it 1 rib bestaand.
Op de lin k e rk le p ca. 20 rib b en , m e t d a a rtu sse n 1, zeld en 2, k le in e rib jes. De rib b e n
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
oktober 1975 — T w eekleppigen 108
A fb . 30
C h la m ys bruei (P ayraudeau)
O ng eveer 1 /2 x vergroot
Corsica, d a tu m o n b eken d
Coll. Z oölogisch M u s e u m , A m sterd a m
zijn n ie t glad m a a r d rag e n op h u n b e u rt w ee r rich e ltje s, w a a rin rije n ste k e ltje s
staan. D eze zijn ec h te r nooit ruw , m a a r glad en glanzend. Ook in ra d ia ire groeven
sta a n v o o ral aan de ra n d stekeltjes.
A an de binnen zijd e zijn de rib b en to t aan de top zichtbaar.
V erd er op beid e k le p p en concentrische groeilijnen.
O r e n : V oorste oren veel g ro te r dan de achterste.
O p de v o orste o ren ca. 4 a 5 ribben, die w o rd e n doo rsn ed en do o r s te rk e con­
ce n trisc h e richels. H ierdoor o n tsta a t een ro o ste rstru c tu u r.
Op de a c h te rste oren d rie ribjes, die g ec ren u le erd zijn. De b o v en ra n d v an de oren
van de re c h te rk le p geknobbeld.
Kleur:
V an crèm e to t helgeel en oranje. A an de top v aa k een h e ld e re vlek.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : In h et noorden v an IJs la n d to t de L ofoten en bij
H elgoland. In h et zuiden v an P o rtu g a l to t de K aa p v erd isc h e E ila n d en en in
de M iddellandse Zee.
Geslacht:
Soort:
MANUPECTEN
M onterosato, 1872
07
M A N U PECTEN P E S F E L IS (L innaeus, 1758)
07.1
Afmetingen:
h.—70 m m , b r.— 53 m m , d.— 22 m m . M eestal k le in er.
V o r m : H oger d an breed, w igvorm ig, scheef n a a r a c h te re n g etro k k en , som s pyxoid.
D e cirk elv o rm ig e o n d erran d , die door de rib b e n is gegolfd g aa t o n d er h et
m id d en o v er in de re c h te zijden n a a r de top.
De tophoek is scherp, 60°— 70°.
De schelp is stevig, enigszins doorschijnend, dof of iets glanzend. D e v o o r- en
a c h te rra n d buigen h aak s om. B eide k le p p en o n g ev eer even b ol en g ap en n ie t of
n auw elijks.
V IT A M A R IN A —- Zeebiologische docum entatie
oktober 1975 •— T w eekleppigen 109
A fb . 31
M a n u p ecten p esfelis (L ).
W are grootte
M iddellandse Z ee, d a tu m o n b eken d
C oll. R ijksm u se u m van N a tu u r lijk e H isto rie, L eid e n
C oll. nr. 47b en 67b
B y ssusinkeping vrij klein, m a a r duidelijk. Hij is voorzien v an z t 5 tan d jes.
R i b b e n : Op de re c h te rk le p 7 a 8 rib b en , op de lin k e r 8 a 9. De rib b e n zijn vrij
hoog en afgerond, op de lin k e rk le p sm a lle r d an de ra d ia ire groeven, op de
re c h te rk le p b red e r. Ze sta an op reg e lm atig e afsta n d v a n elk aar.
O ver de rib b e n en in de ra d ia ire g roeven lop en fijne ra d ia ire richels.
H et g ehele o p p erv lak v an de buiten zijd e is fijn g ek o rreld (lo u p e). A an de b in n e n ­
zijde zijn n ie t alleen de rib b en m a a r ook de ra d ia ire rich els zich tb aar.
O r e n : V oorste o ren groot, m e t o ngeveer acht ongelijke rib b en , w a a rv a n de b o v e n ­
ste g ro te knobbels dragen. Ook h e t boven ste deel v an de o ren is geknobbeld.
O verige rib b e n sm aller. A ch te rste o ren klein, m e t aa n de bo v en zijd e 3 a 4 kno b b els
en en k e le sm alle ribben.
K l e u r : S teenrood, rose, o ran je -g e el, of v io let m e t w itte b an d e n of vlek k en .
B innenzijde w it glanzend m e t ie ts doorschijnende k le u re n v an d e b u itenzijde.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : M iddellandse Zee, A tla n tisc h e O ceaan (n ie t n o o rd e ­
lijk e r d an de F ra n se k u st) en K aa p v erd isch e E ilanden.
Biotoop
L eeft op een diepte v an 10— 225 m.
Variëteit:
elongatus (Born, 1780) g ro te r en hoger.
A fb . 32
M a n u p ecten alicei (D a u tzen b erg &
H. F ischer)
O n g eveer 2 x verg ro o t
T y p e -e x e m p la a r
L in k e r k le p beschadigd;
k le u r ie ts te geel
T yp elocatie: A zo ren , 1888
C o ll. K o n in k lijk B elgisch I n s titu u t voor
N a tu u rw eten sch a p p en , Brussel
C oll. nr. l.G . 10.591
F oto K o n . Belg. In s titu u t
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
oktober 1975 — T w eekleppigen 110
Soort:
M A N U PEC TEN A L IC E I (D au tzen b erg & H. F ischer, 1897)
Afmetingen:
07.2
h.— 19 m m , br.— 18 m m , d.— 3,5 mm.
V o r m : T ere, p la tte schelp, k le in e r dan M an u p ecten p esfelis (L .).
E nigszins gelijkzijdig. O ngeveer even hoog als breed.
R e c h te r k le p iets b oller d an de linker.
R i b b e n : De lin k e r en de re c h te r k lep d rag en beid e 6— 8 o n g elijke gegolfde r ib ­
ben, die m in d e r hoog zijn dan die v an M an u p ecten p esfelis (L.).
V erd er h e e ft de schelp een sc u lp tu u r v an fijne ra d ia ire richels, w elk e op de re c h te r
k lep d ic h te r op e lk a a r staan. De rib b e n en de rich els v o rm en een gezaagde sch elp ran d , d o o rd at zij b u ite n de sc h elp ran d uitsteken .
De ra d ia ire rich els h eb b en een sc u lp tu u r v a n fijne d ak p an sg ew ijs afsta a n d e sch u b jes
(lo ep).
O r e n : V oorste oren d u id elijk g ro te r d an de ach terste.
V oorste oor van de re c h te r klep h eeft 4— 5 p u n tig g estek eld e rib b en . V oorste
oor v an de lin k e r klep 5— 6 .
Kleur:
B leek grijsgeel. Bij de top w it doorschijnend en p are lm o era ch tig .
Verspreidingsgebied:
Biotoop:
A tla n tisc h e O ceaan en bij de A zoren.
L eeft op circa 400 m e te r diepte.
O p m e r k i n g : H et enige ons b ek en d e ex em p laar, door h e t o n d erz o ek in g sv a artu ig
H iro n d elle gedregd bij de A zoren in 1888, (afb eeld in g 32) b e v in d t zich in h et
K o n in k lijk B elgisch In s titu u t voor N atu u rw eten sc h ap p en te B russel. H elaas is één
k lep beschadigd.
Geslacht:
Soort:
PROTEOPECTEN
M onterosato, 1899
PR O T E O PE C T E N PR O T EU S PR O T EU S (S o lan d er, 1817)
Afmetingen:
08
08.1.0
h.—49 mm, b r.—47 mm, d.— 18 mm.
V o r m : H oger d an breed. Iets scheef n a a r ac h teren . D un m a a r stevig. S p itse top.
T ophoek iets m in d e r dan 90°.
O v ergang tu ssan de h alfro n d e onderzijde en de zijden n a a r de top o n d er h e t m idden.
R e ch ter k le p iets v la k k e r dan de linker.
N iet gapend. Bij de byssu sin k ep in g 4— 6 ta n d je s zich tb aar.
R i b b e n : Vijf hoge afg ero n d e rib b en op beide klep p en . Op de re c h te r k le p b red e r.
V e rd e re sc u lp tu u r b e s ta a t u it van de top u itw a a ie re n d e rich e ls die in s te rk te
zeer k u n n e n v ariëren , en zeer fijne en dichte con cen trisch e rich e ls (lo ep ).
Op de bin n en zijd e van de k le p p en zijn de rib b e n afg ezet m et d u id elijk e richels.
O r e n : A c h te rste oren ie ts sm a lle r dan de v o o rste oren. A c h te rste o ren v rijw el
glad. V oorste oren m e t duid elijk e richels.
Bij h e t vo o rste oor van de re c h te r k lep (boven b y ssu sin k ep in g ) m e estal 5 richels.
V erd er op v oorste oor concentrische sc u lp tu u r, op de b o v en ra n d g ep ro n o n ceerd er,
zodat b o v en ra n d ruw is.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische d ocum entatie
novem ber 1975 -— T w eekleppigen 111
A fb . 33
P roteopecten p ro teu s p ro teu s
(S o la n d er)
O ngeveer 1 \ \ x verg ro o t
R o vin j, Joegoslavie, ju n i 1972
C oll. J. E ik e n b o o m , M aassluis
B yssu sin k ep in g vrij groot.
K l e u r : Z eer variab el. L in k e r klep m e estal n o g al geel m e t b ru in m e t w itte v le k jes
e n streep jes. R e ch ter klep bleker, bij de top iets d u id e lijk e r g ek leu rd .
Biotoop:
L ee ft to t 900 m.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : M iddellandse Zee, A tla n tisc h e O ceaan bij P o rtu g a l
e n de K aap v erd isch e E ilanden.
O p m e r k i n g : De soort ondersch eid t zich v an P ro teo p ecten glaber glaber (L .),
d o o rd a t hij h o g er d an b reed is en h o g ere rib b en h eeft, m a a r er b estaa n
e x e m p la re n w aarbij h e t v erschil tw ijfe lac h tig w o rd t.
Ondersoort:
PRO TEO PEC T E N PR O T EU S A N ISO PL E U R U S (L ocard, 1888)
08.1.1
V o r m : Deze o n d erso o rt is p la tte r en h e e ft m e er rib b en op de k lep p en : 11— 12 op
d e lin k e r en 12— 14 op de re c h te r klep.
A fb . 34
P ro teo p ecten p ro teu s anisopleurus
(Locard)
'/4 x vergroot
M idd ella n d se Z ee, 1963
C oll. Zeebiologisch M u seu m , Der, H aag
C oll. nr. M . 1741
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
novem ber 1975 — T w eekleppigen 112
De b y ssusspleet is v erhoudingsgew ijs klein.
Verspreiding:
Biotoop:
L ee ft in de M iddellandse Zee.
A lgenzöne v an 30—60 m.
Ondersoort:
PR O TEO PE C TE N PR O TEU S A M PH ICY RTU S (Locard, 1888)
08.1.2
V an deze ond erso o rt h eb b an wij gean e x e m p la re n in h an d en k u n n e n krijgen.
O n d ersta an d e b esch rijv in g is dus geb aseerd op gegevens u it de lite ra tu u r.
Vorm:
De o n d erso o rt is k le in er en hoger. De schelp is boller.
R i b b e n : De re c h te r klep h eeft 4— 6 , de lin k e r 5— 7 rib b en . De rib b e n op de
re c h te r klep zijn afgeplat.
De ra d ia ire groeven v an de lin k e r klep zijn 1 % x zo b reed als de rib b e n en d ragen
een k le in e tussenrib.
Kleur:
B leekrood m e t d o n k ere vlekken.
Verspreiding:
Soort:
A tla n tisc h e k u st in de alg en - en koraalzöne.
PR O T E O PE C T E N G LA B ER G LA B ER (L innaeus, 1758)
08.2.0
A f m e t i n g e n : h.—46 mm, br.—48 m m , d.— 14 mm. K an ec h te r bij u itzo n d erin g
veel g ro ter zijn. Z elfs h.— 68 m m , br.— 72 mm, d.— 20 mm.
V o r m : B ijna gelijkzijdig. R e ch ter klep iets v la k k e r d an lin k er.
O ngeveer even b ree d als hoog of iets b re d e r d an hoog. T ophoek o n g ev eer 90°.
O v erg an g van de h alfc irk elv o rm ig e o n d e rra n d n a a r de rech terzijd e n a a r de top is
afg ero n d en ligt op of boven het m idden.
S chelp is stevig. N iet of nau w elijk s gapend. Bij de b y ssu sin k ep in g 4— 6 ta n d je s
zichtbaar.
A fb . 35
P roteopecten glaber glaber (L.)
O n g eveer 1'/\ x vergroot
Chioggia, Italië, 3-7-1972
C o ll. Z eebiologisch M u seu m , D en Haag
C o ll. nr. M . 975
V IT A M A R IN A
Z eebiologische docum entatie
novem ber 1975 — T w eekleppigen 113
R i b b e n : O p de lin k e rk le p 5 d u idelijke g o lfrib b en m e t d a a rtu sse n 5 zw akke
rib b en , die v a rië re n v a n zeer onduidelijk to t b ijn a ev en s te rk als d e hoofdribben.
Op de re c h te rk le p 5 b red e p la tte , in tw eeën g esp leten rib b en . S p litsin g d u id elijk bij
g ep ro n o n c eerd er tu ssen rib b en op de lin k e r klep, zo d at e r 10 g esch eid en rib b en
k u n n e n zijn.
In de bin n en zijd e v an de k le p p en zijn de rib b en m e t d u id elijk e rich e ls afgezet.
V erd ere s c u lp tu u r b e sta a t u it v an de top u itw a a ie re n d e rich els die in s te rk te zeer
k u n n e n v a rië re n , en zeer fijne dichte concentrisch e rich els (lo ep ).
O r e n : A c h te rste oren bijna ev en b ree d als vo o rste oren. A c h te rste o ren m e t zeer
ond u id elijk e richels, v rijw el glad. V oorste o ren m e t d u id e lijk e richels. Bij
v oorste oor re c h te r klep (boven byssusin k ep in g ) 5 richels. V e rd e r op v o o rste oor
concentrische sc u lp tu u r. Op b o v en ra n d gepron o n ceerd zodat b o v en ra n d ru w is.
B y ssusinkeping vrij groot.
K l e u r : Z eer v ariab el. L in k e rk le p rood, geel, w it, g rijsb ru in . V aak g em arm erd .
R e ch terk lep veel b leker, som s alleen bij de to p g ek leu rd . O v erig en s w it m et
grijs. B innenzijde w it m e t doorschijnende k le u r v an de buitenzijde.
Verspreidingsgebied:
P o rtu g al.
Biotoop:
M iddellandse Zee, A d riatisch e Z ee en d e k u st bij
L eeft op 6—900 m.
O n d e r s o o r t : PR O TEO PE C TE N G LABER PO N T IC U S
(B ucquoi, D au tzen b erg & D ollfus, 1889)
08.2.1
V an deze o n d erso o rt h eb e n wij pas op h e t la a ts te o g enblik enige e x e m p la re n in
h an d e n gekregen, w aa rd o o r geen afbeelding m eer k o n w o rd en g ep laatst.
Afmetingen:
h.—48 m m , b r.—48 m m , d.— 21 mm.
V o r m : Z eer ongelijkkleppig. L in k e r klep bol, re c h te r klep v rijw e l v lak , alleen
o n d e r de top iets gezw ollen. (Bij h et g eslach t P e c te n is de b o lle k lep de
re c h te r!) O n d erzijd e lin k e r k le p ste e k t b u ite n re c h te r k lep uit.
K lep p en v rijw el gelijkzijdig, m a a r iets scheef.
G ro eilijn en zeer duidelijk, v ooral op v la k k e klep.
R i b b e n : O p beide k lep p en 11— 13 regelm atig e, gegolfde rib b en . V o o ral op de
lin k e r k lep zw ak k e ra d ia ire richels. V e rd e r op b eid e k le p p en fijn e co n cen ­
trisc h e sc u lp tu u r.
O r e n : O p v allen d groot. O ren v rijw el even b reed . Z ijk a n t a c h te rste o ren m eestal
v rijw e l recht. V oorste oren ingebocht. B y ssu sin k ep in g vrij groot.
Op de o ren ra d ia ire en z w a k k e re concentrisch e sc u lp tu u r.
K l e u r : V olgens de lite r a tu u r eenkleurig. B ezichtigde e x e m p la re n w a re n ec h te r
vrij bo n t: rood, roodb ru in , b ru in en geelachtig. R e ch ter k lep v eel b le k e r dan
lin k e r; v eelal w it.
Verspreidingsgebied:
U itslu ite n d Z w arte Zee.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
novem ber 1975 — T w eekleppigen 114
Biotoop:
M osselbanken.
O p m e r k i n g : D eze o n d erso o rt v erto o n t zoveel v ersc h ille n m e t d e ty p isch e
P ro teo p ecten glaber (L .), d at m en zich k a n afv rag e n of er n ie t sp ra k e is van
een afz o n d erlijk e soort.
Ondersoort:
Afmetingen:
PR O T EO PE C T E N G LA BER D ISTA N S (L am arck , 1819)
08.2.2
h.—60 m m , b r.—62 mm, d .— 20 mm.
V o r m : O n g ev eer gelijkzijdig, iets b re d e r d an hoog, re c h te rk le p iets v la k k e r d an
lin k e r klep. N ogal bol, v ooral h et bovenste gedeelte.
H alfro n d e o nderzijde g a a t boven h et m id d en zeer g eleid elijk afg ero n d o v er in de
zijden n a a r de top. O m dat de zijden n a a r de top concaaf v erlo p e n is de to p h o ek
k le in e r dan 90°.
B yssusinkeping is vrij groot en h ie r zijn 5 a 6 ta n d je s aanw ezig.
R i b b e n : Op beide k le p p en 10 to t 11 afg ero n d e reg e lm atig e rib b en op o n g ev eer
gelijke afsta n d v an e lk a a r g ep laa tst en o n g ev eer even b ree d als d e ra d ia ire
groeven. V erd er zw ak k e ra d ia ire rich els en b eh a lv e de g ro eilijn en ook nog een
o nduidelijke zeer fijne concentrische sc u lp tu u r (loep).
Oren:
B eide o ren o ngeveer even breed. Op de o ren fijn e richels.
K l e u r : L in k e r k lep grijsachtig w it of geelachtig m e t b ru in e v lek k en of m a rm e ­
ring, d ikw ijls in co ncentrisch patroon. R e ch ter k lep lich ter, m e estal w it.
Verspreidingsgebied:
Biotoop:
M iddellandse Zee to t P o rtu g a l.
L ee ft to t een d iep te v an 1350 m.
O p m e r k i n g : P roteopecten glaber distans (L am .) w ijk t in vele op zich ten af van
de ty p isch e P roteopecten glaber. Hij is g ro ter, boller, bezit een a n d e re rib sc u lp tu u r, een fijn e re sc u lp tu u r en ook een a n d e re k leu r.
A fb . 36
P roteopecten glaber distans (L am arck)
W are grootte
A d ria tisch e Zee, 1963
C oll. Z eebiologisch M u s e u m , D en H aag
C o ll. nr. M . 286
V IT A M A R IN A — Z eebiologische d ocum entatie
decem ber 1975 — Tw eekleppigen 115
M isschien is h et zelfs w el een zelfstandige soort, m a a r g ezien d e g ro te v a ria b ilite it
in h et geslacht P ro te o p e c te n is h e t m oeilijk h ie ro v e r een u its p ra a k te doen.
Soort:
PR O TEO PE C TE N G RISEU S G R ISEU S (L am arck , 1819)
08.3.0
A f m e t i n g e n : h.— 35 mm, b r.—36 m m , d.— 16 mm.
B oven staan d e afm etin g en zijn aa n de lite r a tu u r o n tleend, doch tijd en s d e b e ­
schrijv in g v an de soort h ebben wij e x e m p la re n o n d er ogen gehad, w elk e h o g er d an
b re e d w aren.
V o r m : N iet scheef. V rijw el gelijkzijdig. Bij b red e ex e m p la re n v o rm t de o n d e rra n d
een h alv e cirk el en g aa t boven h e t m id d en o v er in de re c h te zijden n a a r de
top. Bij hoge ex e m p la re n is dit op h et m id d en en v o rm t de o n d e rra n d m e e r d an
een h alv e cirkel.
R e ch ter klep n au w elijk s bo ller d an lin k e r klep.
B yssusinkeping vrij groot. N iet of n au w e lijk s gapend.
R i b b e n : Op b eid e k lep p en 10— 11 duidelijke, m e estal reg e lm atig v an e lk a a r
sta a n d e rib b en , w elke even b ree d als de ra d ia ire g ro ev en zijn. Op beide
k lep p en over de gehele schelp v an de top u its tra le n d e r a d ia ire richels. V erd er een
ste rk e concentrische sc u lp tu u r, w elk e g ro v er is dan bij P ro teo p ecten glaber.
Oren:
G rote oren. V oorste oren n au w elijk s g ro te r d an ac h terste.
6— 8 ribben, g e k ru ist door fijne concentrisch e sc u lp tu u r.
K l e u r : L in k e r k lep grauw , g ro en ach tig grijs, m e t w itte v le k k en en d o n k ere
stippen. R e ch ter klep g eb ro k en w it m e t m e estal w itte v lek jes en som s ook
m e t een b ru in e tek en in g . B innenzijde v an de lin k e r k lep v a a k d o n k erb ru in , v o o ral
aa n de rand.
Verspreidingsgebied:
tu g a l in de algenzöne.
M iddellandse Zee en A tla n tisc h e O ceaan bij P o r ­
A fb . 37
P ro teo p ecten griseus griseus (L a m a rck)
O ngeveer ivare grootte
O pen d o ublet: E m bolos, G rieken la n d ,
15-7-1975
D oublet boven: T aranto, Italië, 1967
C oll. Z eeb io lo g isch M u se u m , D en H aag
C oll. nrs. resf). A f. 1890 en M . 1428
V IT A M A R IN A — Z eebiologische docum entatie
decem ber 1975 — T w eekleppigen 116
Afb. 38
P roteo p ecten griseus subsulcatus
(L ocard)
O ngeveer 2 x vergroot
R e c h te r klep: Palau, S a rd in ië , ju li 1972
C oll. H . R o v e n , L cidschendarn
Ondersoort:
PR O T E O PE C T E N G R ISEU S SU B SU LCA TU S (L ocard, 1898)
08.3.1
A f m e t i n g e n : h.—35 m m , br.—36 mm, d.— 14 mm.
E venals bij P roteopecten griseus griseus (L am .) k u n n e n er ook e x e m p la re n
voorkom en w elk e hoger d an breed zijn.
V o r m : R egelm atig gerond. G elijkzijdig. De ov erg an g v an de cirk e lv o rm ig e o n d e r­
ra n d n a a r de re c h te zijden n a a r de top lig t b oven h et m idden. In de b y ssu s­
in k e p in g 5 ta n d jes. B y ssusinkeping vrij groot.
R i b b e n : 10— 13 hoekige ribben, w elk e op reg e lm atig e afsta n d v an e lk a a r zijn
g ep laatst. Op elke rib 3 k le in e re rib b e n w elk e g ec ren elee rd zijn.
In de ra d ia ire groeven 2—4 rib jes. E venals bij gi'iseus is e r een co n cen trisch e sc u lp ­
tu u r aanw ezig.
O r e n : G ro te oren. V oorste o ren n au w e lijk s g ro te r d an ac h terste. S ta a n iets n a a r
boven. 6— 8 ribben, g e k ru ist door fijne co n cen trisch e scu lp tu u r.
K l e u r : G rijsachtig to t ro o d b ru in . B eide k lep p en g ek leu rd . O n d erk lep m et w itte
vlekjes.
Verspreidingsgebied:
tugal.
M iddellandse Z ee en A tla n tisc h e O ceaan bij P o r ­
B i o t o o p : In de M iddellandse Zee in de algenzöne, in de A tla n tisc h e O ceaan
dieper.
Soort:
PR O T EO PE C T E N U N IC O LO R (L am arck , 1818)
Afmetingen:
08.4
h.—55 mm, b r.—57 m m , d.— 16 mm.
V o r m : Deze soort lijk t bijzonder veel op P ro teo p ecten glaber distans (L am .). De
k le p p en zijn m eestal iets m in d e r bol.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 —- T w eekleppigen 117
A fb . 39
P ro teo p ecten un ico lo r (L a m a rc k)
O ngeveer w a re grootte
A d ria tisch e Z ee, d a tu m o n b ek en d
C oll. R ijksm u se u m van N a tu u rlijk e H isto rie, L eid e n
Coll. nr. 38’6
De r a d ia ire richels zijn iets d u id e lijk e r vooral op de lin k e rk le p ev en als de concen­
trisch e scu lp tu u r.
Ribben:
Oren:
Zie P roteopecten glaber distans (L am .).
Z ie P roteopecten glaber distans (L am .).
K l e u r : De k le p p en zijn ee n k leu rig : rose, geel, o ran je, som s e c h te r m e t w itte
vlekken.
Verspreidingsgebied:
tugal.
M iddellandse Z ee en A tla n tisc h e O ceaan bij P o r ­
O p m e r k i n g : O m dat slechts de k le u r een d u id elijk o n d ersch eid v o rm t m e t
P roteopecten glaber distans (Lam .) zou m e n k u n n e n b etw ijfele n of h e t w el
een zelfstan d ig e soort is.
Geslacht:
Soort:
FLEXOPECTEN
Sacco, 1897
09
FL E X O PE C T E N FLE X U O SU S FLE X U O SU S (Poli, 1795)
09.1.0
A f m e t i n g e n : h.—31 m m , b r.—33 mm, d .— 8 m m .
V a rië te ite n dikw ijls veel dikker.
V o r m : G elijkzijdig, b re d e r d an hoog. R onde o nderzijde g aa t op of iets o n d er h et
m id d en in de re c h te zijden over. O n d e rra n d nog geen h alv e cirk e l v orm end.
T o phoek m in d e r dan 90°. De re c h te zijden aa n de zijk an t afg ev lak t. D u id elijk e
b y ssusinkeping m e t 4— 8 tandjes.
R i b b e n : B rede afgeronde ribben. L in k e r k le p 5 reg e lm atig e rib b en , som s m et
zw ak k e tu ssen rib . R e ch ter klep 6 m eer o n reg elm atig e rib b en , v a a k gespleten.
R a d ia ire groeven lin k e r klep b re d e r dan rib b en , rib b e n re c h te r k le p b re d e r d an
groeven. Som s zw ak k e ra d ia ire rib je s aanw ezig. V erd er d ic h te fijn e co n cen trisch e
sc u lp tu u r (loep). R ibben aan b innenzijde d u id e lijk en k an tig .
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 — T w eekleppigen 118
A fb . 40
F le xo p ec te n fle x u o su s fle xu o su s (Poli)
Re. b o ven en Li. onder: var. duplicatus
(Locard)
Re. onder: var. p yx o id e u s (L ocard) m et
o ver gang naar var. duplicatus (Locard)
F uengirola, Sp a n je, d ecem ber 1971
C oll. Zeebiologisch. M u seu m , D en H aag
C oll. nrs. rest)'. M . 1725, M . 1729, M . 683 en M . 683a
O r e n : V oorste oren iets g ro te r m e t 5—7 rib b en . A ch te rste oren v rijw e l glad.
Z ijk a n t van oren S -v o rm ig ingebogen, bij v o o rste oor ste rk e r.
K l e u r : L in k e r klep v a rië re n d van w it, lic h tb ru in , rose, rood to t zw a rtb ru in ,
afgew isseld m e t g rillig e w itte v le k k en of strep e n . R e ch ter k le p d u id elijk
bleker. B inn en zijd e w it, glanzend, m et doorschijn en d e k leu ren .
Verspreidingsgebied:
O ceaan, M adeira.
Biotoop:
M iddellandse
Zee
en
aa n g ren zen d e
A tlan tisch e
S u b lito ra a l to t m e er dan 2000 m diepte.
V a r i ë t e i t e n : In de lite r a tu u r w orden de n av o lg en d e v a rië te ite n genoem d:
in fla tu s (L o c ard ): boller, m eer opgeblazen; p yx o id e u s (L o c ard ): d u id elijk
doosvorm ig. A ls deze la a ts te vorm d a a rn a n o rm a a l d oorgroeit, k rijg t m en de
v a rië te it d u p licatus (L o card ). B eide la a ts te v a rië te ite n k u n n e n to t 2 cm dik zijn.
Ondersoort:
F L E X O PE C T E N FLEX U O SU S F L A G E L LA T U S (L am arck , 1818)
09.1.1
V an deze on d erso o rt heb b en wij geen ex e m p la re n in h an d e n k u n n e n k rijg en . De
b esch rijv in g is dus geb aseerd op gegevens u it de lite ra tu u r.
V o r m : De o n d erso o rt ko m t in vorm overeen m et F lexo p ecten f. fle x u o s u s (P o li).
De groeilijnen zijn regelm atiger.
R i b b e n : Op de lin k e r klep 5— 6 du b b ele rib b e n v an ongelijke ste rk te.
Op de re c h te r klep 5 ste rk a fg e p latte ribben.
Oren:
Kleur:
De oren zijn groter.
O vereenkom stig die v an F lexo p ecten f. fle x u o s u s (P o li).
Verspreidingsgebied:
L eeft in de M id d ellan d se Zee v an 0— 30 m.
V IT A M A R IN A —- Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 — T w eekleppigen 119
Geslacht:
Soort:
LYROPECTEN
C onrad, 1862
10
LY R O PE C TE N C O R A LLIN O ID ES (d ’O rbigny, 1834)
Afmetingen:
10.1
h. ±4 1 m, br. ±4 2 mm, d. ±1 8 mm.
V o r m : Iets b re d e r d an hoog, n a a r de ac h te rz ijd e iets u itg ezak t, w aa rd o o r de
schelp een enigszins scheve in d ru k m aak t. V rij bol, w ein ig doorschijnend,
stevig. D e bolling v an beid e k le p p e n is v rijw el gelijk. T er w eerszijd en v a n d e o ren
g ap en de k le p p en w einig. Tophoek k le in e r d an 90°. D u id elijk e b y ssu sin k ep in g m e t
ta n d j es.
R i b b e n : 9 du id elijk e rib b e n op beide k leppen . Op de re c h te r k lep zijn de rib b e n
b re d e r d an op de linker.
C o ncentrisch g ep laa tste knobbels op de ribben. Op de lin k e r k le p g ro te r dan op de
rec h ter.
D e rib b e n alsm ede de ra d ia ire groeven d rag e n 3— 6 grove rib b els, w elk e op de
re c h te r k le p ru w g eg ra n u lee rd zijn. Ook de ra d ia ire g ro ev en v e rto n e n een v e r ­
h ev e n h eid bij elke kno b b el op de ribben. T u ssen de rib b els fijn e concentrische
lijntjes.
A an de binnen zijd e zijn de rib b en hoekig. De sc h elp ran d is ste k elig te n gevolge v an
de u itste k e n d e ribbels.
O r e n : A c h te rste oren k le in e r dan de voorste. Op de a c h te rste o ren o n g ev eer
7 g ek o rreld e ra d ia ire ribben. De zijk an t v an de o ren h ie rd o o r stek elig g e­
k arte ld .
K l e u r : S teenrood. Op de re c h te r klep co ncen trisch e g ee lw itte zónes, die m e t de
knobbels op de rib b e n overeenkom en. V erd er o n reg elm atig e g ee lw itte strep e n
bij de zijranden.
B innenzijde rood. R and geel. O nder de top w it. De ra d ia ire g ro ev en — aan de b in ­
n enzijde rib b en lijk en d — zijn d o n k erd e r gekleu rd .
Verspreidingsgebied:
den, Z anzibar.
Biotoop:
A zoren, K an arisch e E ilan d en , K aa p v erd isch e E ila n ­
10— 1250 m.
Variëteiten:
(L o card ).
pyx o id e u s, zonatus, tu b ercu la tu s, m inor, elongatus, tra n sversu s
A fb . 41
L yro p e cte n corallinoides (d ’ O rbigny)
O n g eveer w are grootte
K aa p verd isch e E ilanden,
d a tu m o n b ek en d
C oll. R ijksm u se u m van N a tu u rlijke H isto rie, L eid e n
C oll. nr. 105b
decem ber 1975 — T w eekleppigen 120
Geslacht:
Soort:
HINNITES
D efrance, 1821
11
H IN N ITE S D ISTO RTU S (Da Costa, 1778)
Afmetingen:
11.1
h.—45 mm, br.—38 m m , d.— 15 mm.
V o r m : In het je u g d sta d iu m een stevige, reg e lm atig gevorm de schelp, die ste rk op
een jonge C h la m ys varia (L.) lijkt. In een la te r stad iu m h ech t de schelp zich
aa n een su b stra a t en w o rd t de o p p erv la k te en de o m trek zeer o n reg elm atig , o m d at
de schelp m in of m e er de vorm v an h e t su b stra a t aan n eem t. V olw assen ex e m p la re n
d aa ro m zeer v a ria b e l in vorm .
B y ssusinkeping is w el aanw ezig, m a a r b lijft klein.
R i b b e n : Z eer v a ria b e l n a a r gelang de leeftijd v an h et ex em p laar. Je u g d sta d iu m
h eeft op beide k le p p en 30—50 ribben. V olw assen e x e m p la re n k rijg en op de
lin k e r klep 60—70 rib b en . De re c h te r klep is v aak ste rk begroeid. De rib b e n v an
o u d ere e x e m p la ra n k rijg en ta lrijk e stekelige, gegroefde dorens, die d akpansgew ijs
ov er e lk a a r heen staan. Bij jonge ex e m p la re n zijn de dorens m in d e r ta lrijk en n ie t
zo s te rk o ntw ikkeld.
O r e n : O ngeveer gelijk van afm eting. Bij som m ige e x e m p la re n k u n n e n ec h te r de
voorste o ren 2—3 m a al la n g er zijn dan de ac h terste. De o ren v an de re c h te r
k lep zijn geplooid.
K l e u r : M eestal nogal b leek van k le u r, v a rië re n d v an grijs, w it, rood, geel, vio let
to t b ru in . O ok k u n n e n v ersc h ille n d e k le u rsc h a k e rin g e n in o n reg elm atig e
p a tro n e n voorkom en.
Verspreidingsgebied:
A tla n tisc h e O ceaan v an Z u id -IJsla n d , F ar-O er,
N oord-N oorw egen, to t de G olf v an G uin ee en in de M id d ellan d se Zee.
B i o t o o p : L itto ra a l en in de w ierzöne to t ca. 100 m. Soms dieper.
V ooral de ju v e n ie le e x e m p la re n sp in n en zich vast.
A fb . 42
H innites d istortus (Da Costa)
W are grootte
Re. open doublet: R oscoff, B retagne,
27-8-1957
C oll. Zeebiologisch M u se u m , I)en Haag
C oll. nr. 1528
Li. ex.: E ngeland, d a tu m o nbekend
C o ll. R ijksm useum van N a t uurlijke H isto rie . L eiden
C o ll. nr. 1096
V IT A M A R IN A
Z eebiologische docu m entatie
decem ber 1975
Tvveekleppigen 121
A fb . 43
P ecten m a x im u s (L.)
O n geveer 3 x ve rk le in d
M arbella, S p a n je, d ecem b er 1968
Coll. Z eeb io lo g isch M u seu m , D en H aag
Coll. nr. M . 128
Geslacht:
Soort:
PECTEN
M üller, 1776
12
PEC T EN M A X IM U S (L innaeus, 1758)
Afmetingen:
12.1
h.— 130 m m , b r.— 150 m m , d.—40 mm.
V o r m : G rote, stevige, ongelijkkleppige schelp. D e re c h te r klep is bol, de lin k e r
p la t en enigszins concaaf o n d er de top. Bij e x e m p la re n u it de Ie rse Z ee en de
N oordzee is de lin k e r klep o n d er h et concave g ed eelte zw ak gew elfd. M id d ellan d se
Zee e x e m p la re n zijn plat.
T ophoek ongeveer 110°. O ndoorschijnend, n ie t glanzend. D e p la tte k le p v a lt b in n en
de bolle klep. De sc h elp ran d is to t boven h et m id d en cirk elv o rm ig en gegolfd.
T er w eerszijden o n d er de oren slu ite n de k le p p en n ie t geheel op e lk a a r. B y ssu s­
in k e p in g (zonder ta n d je s) is aanw ezig, m a a r zw ak ingebogen.
R i b b e n : 14— 17 rib b e n op beide kleppen. A a n ta l m oeilijk te te lle n w eg en s de
onduidelijke rib b e n op de zijkanten. De re c h te r, de bolle k le p d ra a g t bijna
h alfro n d e golvende rib b en , even b re d e r dan de ra d ia ire groeven. H et o u d ste g ed eelte
v an de rib b en is glad. Op de rib b e n en e r tu ssen o n g ev eer 7 ra d ia ire richels.
Op de lin k e r k lep zijn de ra d ia ire rib b e n iets sm a lle r d an de groeven. Op de rib b en
A fb . 44
P ecten jacobaeus (L.)
O ngeveer 3 x ve rk lein d
Prat, S p a n je , 7-8-1965
Coll. Z eebiologisch M u s e u m , D en H aag
C oll. tir. M . 125
V IT A M A R IN A — Zeebiologische d ocum entatie
decem ber 1975 — Tw eekleppigen 122
zijn o ngeveer 7 rich els d u idelijk aanw ezig. In de g ro ev en o n tb re k e n zij (M iddel­
landse Zee ex.) of zijn g ering in a a n ta l (N oordzee ex.).
B eide k le p p en d rag e n een concentrische sc u lp tu u r v an u ite rs t fijne, afsta a n d e la m e l­
ach tig e richels. V ooral duid elijk in de ra d ia ire g roeven v an de p la tte klep.
A an de b innenzijde zijn de rib b en hoekig.
O r e n : G root en gelijkvorm ig. B ijna de h elft v an de sc h elp b ree d te in nem end.
V an u it de to p stra le n fijne richels. Op de bolle k lep ta lrijk e r. O ok de o ren
d rag en de lam elleuze sculp tu u r.
K l e u r : B olle klep buiten zijd e crèm e-w it, soms ro ze -a ch tig bij de top. P la tte klep
buiten zijd e rood ach tig b ru in . Jo n g e e x e m p la re n m e t le v e n d ig e r k le u r- en
v lek k en p atro o n .
K le u r b innenzijd e w it m e t ro o d b ru in e ran d , vooral bij de p la tte klep.
V e r s p r e i d i n g s g e b i e d : L ofoten to t de C an arisch e E ilan d en . Ook in de
M iddellandse Zee, m a a r onze v o ndsten stam m en u its lu ite n d u it h e t w estelijk
deel.
B i o t o o p : V an h e t litto ra a l to t 100 m diep. P re fe re e rt stevige, zandige, schone
bodem . S chelp v a a k begroeid m e t w ieren , k a lk k o k e rw o rm e n enz.
A lleen de ju v e n iele e x e m p la re n spin n en zich vast. V olw assen ex. zw em m an w einig.
B i j z o n d e r h e d e n : W ordt veel geconsum eerd in E n geland, F ra n k rijk , S p an je
en P o rtu g al. Schelp w o rd t g e b ru ik t als g arn alen sch ep je, ra g o u tsc h a a ltje en
zelfs als c e n te n b a k je v an de o rg eld raaier.
Soort:
P E C T EN JA C O B E U S (L innaeus, 1758)
Afmetingen:
12.2
h.— 120 m m , b r.— 130 m m , d.—30 mm.
V o r m : G rote, stev ig e ongelijkkleppige schelp die iets k le in e r b lijft d an P ecten
m a x im u s (L.). D e re c h te r k lep is bol; de lin k e r k lep p la t en enigszins con­
caaf o n d er de top. T ophoek ongeveer 110°.
O ndoorschijnend, n ie t glanzend. De p la tte klep v a lt b in n e n de bolle klep. D e sc h elp ­
ra n d is to t boven h et m id d en cirk elv o rm ig en enigszins hoekig „k a n te e lv o rm ig ”
gegolfd.
T er w eerszijden o n d er de oren slu iten de k leppen n ie t g eheel op elk aar.
D e b y ssusinkeping (zw ak gebogen en zonder ta n d je s ) is aanw ezig, m a a r w o rd t
som s ond u id elijk bij volw assen exem plaren.
R i b b e n : 14— 16 rib b e n op b eid e klep p en ; als m en d e o n d u id elijk e rib b e n op de
zijk an ten ec h te r m eetelt, kom t m en to t een w at h o g er aan tal.
De re c h te r bolle k lep d ra a g t hoge rib b e n m et p la tte bovenzijde, die h o ek ig o v erg aat
in de zijkanten, even b re d e r d an de ra d ia ire groeven. H et o u d ste g ed e elte v an de
rib b e n is glad. Op de p la tte bovenzijde v an de rib b e n o n g ev eer 4— 6 ra d ia ire
richels. Bij de voor- en ac h te r ra n d d rag e n de rib b e n ec h te r m in d e r rich els. T ussen
de rib b en is m eestal geen en soms een en k ele ra d ia ire rich e l aanw ezig.
De gehele k lep d ra a g t een concentrische s tru c tu u r v an fijn e a fsta a n d e la m elach tig e
richels, iets g ro v er d an bij P ecten m a x im u s (L .). Ook op de rib b e n d u id elijk a a n ­
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 — T w eekleppigen 123
w ezig. De klep vo elt ru w aan.
O p de lin k e r p la tte klep zijn de ra d ia ire rib b en n ie t hoekig, m a a r afg ero n d en iets
sm a lle r dan de groeven. In te g en stellin g to t P ecten m a x im u s (L.) d rag e n de r ib ­
b en en g ro ev en geen of slechts enkele o nduid elijk e richels. Ook de lin k e r k lep is
ru w door de lam elleuze sculptuur.
A an de b innenzijde zijn de rib b e n hoekig.
O r e n : G root en gelijkvorm ig. B ijna de h e lft v an de sch elp b ree d te in n em en d . Op
de o ren v an de bolle klep stra le n v a n u it de top richels, bij de o ren v an de
p la tte k le p o n tb re k e n deze richels m eestal. O ok de o ren d rag e n de lam elleu ze
sc u lp tu u r.
K l e u r : B olle klep buitenzijde v u il w it to t g eel m e t ro o d ach tig e w aas. D e top
m e estal w a t k le u rrijk e r. P la tte klep b u ite n zijd e ro o d ach tig b ru in , soms in
banden. Som s d w ars over de rib b e n don k ere streep jes.
B innenzijde, h e t c e n tru m w it glanzend, aan de ra n d e n ro o d b ru in .
Verspreidingsgebied:
dische E ilanden.
M iddellandse Zee, C an arisch e E ilanden, K aa p v erd i-
B i o to o p : 25— ±200 m. Op schone zandbodem .
B ij z o n d e r h e d e n : E iaf zettin g v an ap ril to t ju n i.
W ordt veel geconsum eerd in la n d en ro n d de M id d ellan d se Zee.
H oew el deze b eschrijvingen v an de E uropese P e c tin id a e door de m e d ew erk ers m et
de m eeste zorg w erd en sam engesteld, is het n ie t u itg eslo ten d at zij n ie tte m in om
v e rd e re aa n v u llin g of rec tifica tie v ragen. Wij zu llen h e t ze er op prijs ste lle n v an de
lezers co m p leteren d e of u itg e b re id e re gegevens te on tv an g en , in d ien zij d aa ro v er
beschikken. Wij denken b.v. aan de m eded elin g v an de aan w ezig h eid v an zeld ­
za m e re soo rten in b u ite n la n d se m usea of p a rtic u lie re collecties. Deze k u n n e n d an
te z ijn e rtijd in een aan v u llin g op d it a rtik e l g ep u b lice erd w orden.
SY N O N IEM EN
Bij h et o n d erw erp n o m e n cla tu u r h eb b e n wij reed s gew ezen op de v e ra n d e rin g e n
v an de n a m e n v an versch illen d e soorten en op h e t gevolg d aa rv an : in de lite r a tu u r
kom en nogal eens an d e re ben am in g en voor d an die w elk e wij h eb b e n g eh an teerd .
D eze afw ijk e n d e n o m e n cla tu u r b e s ta a t voor een b e lan g rijk deel u it v ero u d e rd e
nam en, zoals die w elke h et gevolg zijn v an h e t door L in n aeu s in d e len v an de
P e c te n so o rte n bij h et geslacht O strea. H et g aat d aarb ij om een n ie t o n aan zien lijk
a a n ta l synoniem en, die in hoofdzaak in o u d ere lite r a tu u r voorkom en. A angezien
u deze lite r a tu u r in h e t algem een n ie t bezit en v o o r h e t g eb ru ik e rv a n b e n t a a n g e ­
w ezen op de officiële bibliotheken, w o rd t deze ca tag o rie sy n o n iem en h ie r n ie t
opgenom en. D aard o o r w o rd t tevens voorkom en, d a t een ze er g ro te lijst m o et w o rd en
toegevoegd, h etg ee n eigenlijk b u ite n h et b estek v a n deze p u b lic atie valt.
M aar e r kom en in de m eer m o d e rn e lite ra tu u r, in de b o ek en die u h ed e n te n dage
v oor de d e te rm in a tie g eb ru ik t, ook afw ijkende n am en voor. V an deze groep v olgt
h ie rn a een overzicht, w aarbij a c h te r ie d er syno n iem een v erw ijzin g v olgt door h et
v e rm e ld e n v a n h e t num m er, w a a ro n d e r de d e sb etreffen d e so o rt in onze b e sc h rij­
v in g e n is opgenom en.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 — Tw eekleppigen 124
C am ptonectes vitre a (C hem nitz, 1841)
C hlam ys clavatus (Poli, 1795)
C hla m ys discors (C hem nitz, 1841)
C hla m ys distorta (da Costa, 1778)
C hlam ys fle xu o sa (Poli, 1795)
C hla m ys glabra (L., 1758)
C hla m ys glaber (L., 1758)
C hla m ys m u ltistria tu s (Poli, 1795)
C hla m ys opercularis (L., 1758)
C hla m ys pesfelis (L., 1758)
C hla m ys p h ilip p i (Recluz, 1853)
C hlam ys se ptem radiata (M üller, 1776)
C hlam ys striata (M üller, 1767)
C hlam ys sulcata ara ta (G m elin, 1890)
C hla m ys tig (e )r in a (M üller, 1776)
C h la m ys va riu s (L., 1758)
C hla m ys vitre a (C hem nitz, 1841)
C hlam is vitre a (G m elin, 1789)
F lexopecten glaber (L., 1758)
H innites m u ltistria tu s (Poli, 1795)
L yro p e cte n opercularis (L., 1758)
M im achlam ys varia (L., 1758)
P alliolum stria tu m (M üller, 1776)
P alliolum tig e rin u m (M üller, 1776)
P a lliu m p h ilip p i (Recluz, 1853)
P ecten m u ltistria tu s (Poli, 1795)
P ecten opercularis (L., 1758)
P ecten sep tem ra d ia tu s (M üller, 1776)
P ecten tigerinus (M üller, 1776)
P ecten varius (L., 1758)
P seu dam assium cla va tu m (Poli, 1795)
P seudam assium discors (C hem nitz, 1841)
P seudam assium glaber (L., 1758)
P seudam assium tig e rin u m (M üller, 1776)
02 . 1.0
04.1.0
08.2.0
11.1
09.1.0
08.2.0
08.2.0
06.4
05.1
07.1
05.4
03.1
01.1
06.6
01 .2.0
06.2
02 . 1.0
02 . 1.0
08.2.0
06.4
05.1
06.2
01.1
01 .2.0
05.4
06.4
05.1
03.1
01 .2.0
06.2
04.1.0
08.2.0
08.2.0
01 .2.0
B e h alv e de h ie rv o o r genoem de v erm e ld en enige a u te u rs o n d er de fam ilie d er
P e c tin id a e nog enkele soorten, die u hoew el ze to t h et E u ro p ese fau n a g eb ie d b e ­
horen, te v erg ee fs in d it o verzicht zu lt zoeken. Deze so o rten w o rd en n a m e lijk door
a n d e re a u te u rs g ere k en d to t een afzo n d erlijk e fam ilie, de A m usiidae, w a a rv a n de
v erte g en w o o rd ig ers zich v a n de P ectin id a e door een an a to m isch k e n m e rk en dus
n ie t door de sch elpvorm onderscheiden. Deze la a ts te a u te u rs h eb b e n wij gevolgd
D e soorten, die m e t de h ie rn a v olgende n am en w o rd e n aan g ed u id , zijn d e rh a lv e
als b eh o re n d e to t de A m usiidae n ie t opgenom en: C h la m ys fu r tiv a (L ovèn, 1846),
C h la m ys sim ilis (L askey, 1811), C yclopecten sim ilis (L askey, 1811), D electo p ecten
sim ilis (L askey, 1811), P alliolum fu r tiv a (Lovèn, 1846), P ro p ra ea m u ssiu m h y a lin u m
(Poli, 1795) en S im ilip e c te n sim ilis (L askey, 1811).
V IT A M A R IN A — Z eebiologische d ocum entatie
decem ber 1975 — T w eek lepp igen 125
PE C T IN ID A E EN DE M ENS
In v elerlei opzicht zijn de P ectin id a e a a n de m ens v erb o n d en . N iet a llee n de schelp,
m a a r als voedsel ook h e t d ier zelf, zij h e t d a t d it u ite ra a rd a llee n d e g ro te re so o rten
b etre ft. H e t hoge eiw itg eh a lte v a n h e t sch elp d ier v o rm t in b e la n g rijk e m a te zijn
v oedselw aarde. In E u ro p a is h e t v o o ral de F ra n se k eu k e n , w a a r v ersc h ille n d e
p ecte n so o rten w o rd en v e rw e rk t. In de v an g tijd re k e n t m e n d a a r m e t zo’n 10.000.000
exem plaren. M a ar ook elders in E u ro p a ziet m en h e t p e c te n d ie r op h e t m en u
p rijken. C oquillages S a in t-Ja c q u e s in v ersc h ille n d e v a ria tie s is ook bij ons allan g
geen o n bekend g ere ch t m eer. D e m oeilijk h eid lig t bij h e t tra n s p o rt, o m d at de
k le p p en v an de P e c tin id a e n ie t g eheel slu ite n en zij d aa rd o o r b u ite n h e t w a te r
n ie t lang in lev en k u n n e n blijven. D oor op ijs of gek o eld te tra n s p o rte re n m oet
m en aa n deze m oeilijkheid h e t hoofd bieden.
E n om nog even op h e t cu lin aire v la k te blijven, h e t o p d ien en v a n ra g o û t in de
bolle klep v an P ecten m a x im u s (L.) is ook bij ons een v eel v erb e id g eb ru ik .
A ls g eb ru ik sv o o rw erp h eb b e n de pecten sch elp en tro u w en s door de eeu w en a l
gediend. Z oals op sc h ild erijen w el w o rd t afgeb eeld zou Jo h a n n e s de D ooper v o o r de
doop v an C h ristu s m e t een p ec te n k lep h et w a te r u it d e J o rd a a n h eb b e n geschept.
A fb . 45
O ude ka a rt w aarop de w e g en staan aangegeven, w aarlangs de p elg rim s naar
S antiago de C om postella tro k ke n .
V ITA M A R IN A — Zeebiologische d ocum entatie
decem ber 1975 — T w eekleppigen 126
Afb. 46
D it exem p la a r v a n P ecten m a xim u s
(L.) b e v in d t zich in h et R ijk sm u ­
se u m v a n N a tu u rlijk e H istorie te
L eiden. De te k s t op het b ijbehoren­
de e tik e t lu id t als volgt:
„Pecten (P ecten) jacobaeus L.
R ey m ersw a a l ondergelopen polder
(Z u id -B e v e la n d )
u it een g raf v a n voor 1560
J. Z u rin g (C.D.) Rg. 280”
T ijdens de k ru isto c h te n w e rd e n p ectenschelp en g e b ru ik t als d rin k sc h a a ltje s en
d a a rn a als h e rin n e rin g m ee n a a r huis genom en. A ld u s w erd de p ecten sch elp h et
sym bool van h et v o lb rac h t hebben van de k ru isto c h t. D it bleef zo ook n a d a t
Je ru z a le m door p o litiek e v erw ik k e lin g en o n b ere ik b aa r w as g ew o rd en en in de
p la a ts d a a rv a n h et in S p an je gelegen S antiag o de C om postella door de E u ro p ese
b ed e v aa rtg an g e rs w e rd bezocht (afbeelding 45). Z elfs h eden te n dag e k a n m en bij
een bezoek aan d it aloude b ed e v aa rtso o rd nog p ecten sch elp en als h erin n e rin g kopen.
K la a rb lijk e lijk w as h et g e b ru ik de g estorven b ed e v a a rtg a n g e r de schelp, h e t sy m ­
bool v an zijn pelg rim sto ch t, in zijn g ra f m ee te geven. H et e x e m p la ar v an a fb e e l­
ding 46 m e t de beid e g aatjes w aa rd o o r h et m ogelijk w as de schelp op de k le d in g te
bevestigen, w erd in een g ra f gevonden. In 1950 w erd bij G m onde in een p rie s te rg ra f eveneens een dergelijke van tw ee gaatjes voorziene schelp v an de so o rt P ecten
m a x im u s (L.), zij h et helaas beschadigd, aan g etro ffen , zodat h et aan n em elijk is, d at
de d a a r b eg ra v en geestelijke ook een b e d e v a a rt n a a r C om postella h ee ft g em aakt.
H et lig t w el een b ee tje voor de hand, d at k ru isv a a rd e rs de sym bolische p ecten sch elp
in h u n w ap e n heb b en v e rw e rk t. Op v ersch illen d e fam iliew ap en s tr e f t m en dan
ook de p ectenschelp — in de h era ld iek de S t.-Ja co b ssc h elp —• aan. E n n ie t alleen
op fam iliew apens, eveneens op de w apens v an g em eenten, zoals v an M ijn sh eren land, R illan d B ath, K ep p el en K rabbendijke. V erd er k o m t in de h e ra ld ie k ook nog
de S t.-M ichielsschelp voor, die zich van de S t.-Ja co b ssc h elp o n d ersc h eid t door h et
o n tb re k e n v an de oren. H et zijn deze „schelpen ”, d ie v erb o n d en door schakels de
gouden k e te n vo rm en v a n de door L odew ijk X I v an F ra n k rijk g estich te o rd e v an
St. M ichel, v erle en d o n d er m e e r aan M ichiel de R u y ter. Op diens door F e rd in a n d
Bol gesch ild erd e p o rtre t, d a t zich in h et R ijksm useum te A m ste rd a m b ev in d t, is die
k e te n duidelijk te zien.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 — Tw eekleppigcn 127
Afb. 47
G eboorte v a n V en u s, een
schilderij v a n B o tticelli, F lo ­
rence, 1485.
De p ectenschelp h ee ft ook v ele k u n ste n a a rs g eïn sp ireerd . A l in de oude tijd v o o r de
v e rsie rin g v a n graftom ben. L a te r bij de v o rm g ev in g v an schalen, als o rn a m e n t v an
lam pen, vazen en bo k alen en dan zow el in glas, p orcelein, zilv er en goud. T hans
ziet m en echte schelpen in goud g ev a t als poederdoos. H et h a n te re n v an de p ec te n sch elp v o rm als o rn am e n t is in de R enaissancetijd s te rk g estim u leerd . D e m et een
sc h elp m o tief over w elfde nis u it de klassiek e tijd k w am teru g . H et u it de G riek se
m y th o lo g ie stam m ende v e rh a a l van de g ebo orte v a n A p h ro d ite (bij de R om einen
V enus) u it een schelp — geboren u it h e t zeeschuim en g elan d op C y p ru s — w e rd
door B o tticelli in 1485 opnieuw u itg eb eeld (afb eeld in g 47). D e P e c te n is op d it
schilderij d u id elijk te herk en n en .
Z elfs in h e t b ed rijfslev en h eeft de pectenschelp als sym bool zijn sp o ren v erd ien d .
H et em bleem v an de „S h ell’ is o ver d e gehele w e re ld bekend.
De b elan g rijk e p la ats v an de P ectin id a e bij de m ens k an ste llig nog m e t v ele
a n d e re voorb eeld en w o rd en aangetoond. In h e t k a d e r v an deze p u b lic atie h eb b e n
wij gem eend m e t een g reep u it h et geheel te m o eten volstaan.
L IT E R A T U U R
A H N -van O O R D T , E. P ecten jacobaeus (L .) en de pelgrims. V ita M arina, 1971, T w eekleppigen 49 e.v. Stichting
B iologia M aritim a, D en Haag.
B E N T H E M -JU T T IN G , Tera van. Fauna van N ederland, afl. X II, M ollusca ( I .) . 1943. A. W. Sijthoff’s U itg.
N .V ., Leiden.
D A U T Z E N B E R G , Ph. en FISC H E R , H . in M ém. Soc. Zool. de France, X , 1897: pag. 188— 190, pl. V , fig. 3, 4.
E N T R O P , B. Schelpen vinden en herkennen. 1972. N .V . W. J. T h iem e & C ie, Zutphen.
G L A ZEM A , P. Berichten van de Rijksdienst voor het oudheidkundig bodem onderzoek, 1954, nr. 5, blzz. 85 e.v.
G Ö T T IN G , Klaus-Jürgen, M alakozoologie. 1974. Gustav Fischer V erlag, Stuttgart.
JE FF R E Y S, J. G. British C onchiology, 1863— 1869, Londen.
K E N N E D Y , D onald. Inhibition in visual systems. S cientific A m erican, juli 1973, blzz. 122 e.v.
L O C A R D , A . Les coquilles marines des cötes de France. 1892. J. B. B aillière et Fils, Parijs.
N O R D S IE C K , Dr. F. D ie europäischen M eeresmuscheln. 1969. Gustav Fischer V erlag, Stuttgart.
PA X , Ferdinand. Meeresprodukte, ein H andwörterbuch der m arinen R ohstoffe. 1962. Gebr. Borntraeger, Berlijn.
R EES, W. J. ( D .S c .). T h e Living Scallop. 1957. U it the scallop van de „ S h e ll” transport and trading cy. ltd.,
Londen.
S C H O L Z , D r. R enate. De schelp in de kunst. M aandblad O lie, decem ber 1955.
S M IT H , E. A. Report on the Lam ellibranchiata. C hallenger, 1885, L onden.
T E BBLE, N orm an. British Bivalve Seashells. 1966. T h e British M useum (N atural H istory), Londen.
V IT A M A R IN A — Zeebiologische docum entatie
decem ber 1975 — T w eekleppigen 128