Proef 1: PANG! Proef 2: BLIKSEM BALLON

Proef 1: PANG!
PANG! Als je een ballon knalt dan maakt dat veel lawaai. Bijvoorbeeld als je er
per ongeluk op gaat staan, of misschien wel expres. Je kunt een ballon ook kapot
prikken, maar soms blijft de ballon toch heel...
NODIG
2 ballonnen
satéprikker
10 minuten
STAPPEN
1. blaas de ballonnen een klein stukje op, ongeveer 10 cm dik, en leg er een knoopje in
2. prik de satéprikker in de eerste ballon
vraag 1: Wat gebeurt er?
3. zoek de navel van de tweede ballon, dat is een dikker stukje boven op de ballon, zie het plaatje
4. prik de satéprikker in de navel van de tweede ballon (tip: als je de satéprikker draait gaat het
makkelijker)
5. prik de satéprikker die nog in de ballon vlak naast het knoopje weer naar buiten
vraag 2: Wat gebeurde er?
vraag 3: Hoe kan dat?
UITLEG PRIK DE BALLON
bij vraag 1
Pang! Als je de satéprikker zomaar in de ballon prikt, dan knalt de ballon. Een ballon staat strak als je hem
opblaast. Wanneer je in een ballon prikt dan scheurt hij supersnel, waardoor je een knal hoort. De knal is de
lucht die heel hard tegen de andere lucht aan botst.
bij vraag 2 en 3
De ballon knalt als het goed is niet, maar blijft heel. Soms hoor je hem wel heel langzaam leeglopen. Omdat
de navel van de ballon niet strak staat, blijft de ballon heel als je daar in prikt. De ballon staat ook niet strak
rond de knoop, daarom kun je de satéprikker daar ook in prikken.
extra uitleg
Op een opgeblazen ballon staat mechanische spanning. De ballon knalt wanneer het rubber scheurt en alle lucht
in éénkeer eruit wil. De lucht in de ballon botst dan met de lucht erbuiten.
Niet op het hele oppervlak van de ballon staat de mechanische spanning. Bij de knoop en 'de navel' van de ballon
is die er bijna niet. De ballon scheurt niet als je daar prikt, maar sluit het gaatje rond de prikker gewoon af. Als
de ballon per ongeluk toch een beetje scheurt bij het prikken door de navel of bij de knoop, dan zal hij niet
knallen, maar heel zachtjes leeglopen. Het knallen gebeurt alleen bij spanning en scheuren.
Tip: als je de ballonnen vooraf een stukje hebt opgeblazen, kun je ze gemakkelijker opblazen bij het proefje
Proef 2: BLIKSEM BALLON
Ben je bang voor onweer? Of vind je de bliksem en de donder juist heel spannend? Je kunt de bliksem wel
zien, maar niet van dichtbij bekijken. Dat zou erg gevaarlijk zijn. Toch kun je een kleine bliksem wel van
dichtbij zien.
NODIG
2 ballonnen
donkere kamer
droog haar zonder gel of wax
10 minuten
STAPPEN
blaas de 2 ballonnen op
houd in elke hand een ballon
wrijf met de ballonnen over je droge haar (of een wollen trui)
doe de ballonnen tegen elkaar in een donkere kamer
vraag 1: Wat zie je?
vraag 2: Wat hoor je?
UITLEG BLIKSEM BALLON
bij vraag 1
Je ziet een heel klein vonkje. De ballonnen worden elektrisch wanneer je ermee langs je droge haar wrijft en die
elektriciteit gaat van de ene ballon naar de andere met een vonkje. Dit is ook wat er gebeurt bij onweer. Twee
elektrische wolken komen bij elkaar in de lucht en maken een vonk: de bliksem.
bij vraag 2
Als je goed luistert hoor je geknetter. Dit is de donder van onze minibliksem. De donder komt altijd iets na de
bliksem, maar omdat alles heel dichtbij is, hoor je het geknetter tegelijk met het vonkje.
In dit proefje maakte je kortsluiting tussen de elektrische ballonnen. Bliksem is kortsluiting tussen de elektrische
wolken.
extra uitleg
Door de wrijving tussen de ballon en je haar of je trui wordt de ballon elektrisch geladen. Dit komt doordat
er elektronen, elektrische deeltjes, op de ballon worden overgebracht. Hierdoor wordt de ballon negatief
geladen. Dit heet in de natuurkunde statische lading. Doordat je de ballonnen vlak bij elkaar houdt krijg je
kortsluiting, waardoor een vonkje en geknetter ontstaat.
Het licht van het vonkje bij de proef ontstaat door elektrische stroom die door de lucht heen gaat. De lucht is
opgebouwd uit luchtmoleculen. Als daar een elektrisch stroompje doorheen gaat zoals bij het proefje met de
ballon, dan ontstaat er licht in de moleculen.
Het geknetter dat je hoort, is het geluid dat ontstaat bij de kortsluiting. Bij bliksem is er ook een vonk: de
bliksem, en geknetter: de donder. Het verschil is dat je de vonk en het geknetter bij dit proefje tegelijk hoort.
Dit komt omdat het heel dichtbij is, en het licht ongeveer even snel je ogen bereikt als het geluid je oren.
Ook leuk is gewoon eens over het haar van de kinderen wrijven met een ballon, bij kinderen met lang haar
zal het haar aan de ballon ‘kleven’ en recht komen te staan.
Proef 3: AANTREKKELIJKE BALLON
Een ballon is heel handig. Je kan dingen naar je toe trekken zonder ze aan te raken!
NODIG
ballon
kraan
trui
10 minuten
STAPPEN
1. blaas de ballon op
2. wrijf met de ballon over je trui
3. zet de kraan aan
4. zorg dat er een klein straaltje water uit de kraan loopt
vraag 1: Wat denk je dat er gebeurt als je de ballon bij het straaltje water
houdt?
5. hou de ballon vlak bij het straaltje water, maar zorg wel dat de ballon
niet in het straaltje water komt vraag 2: Wat gebeurt er met het straaltje
water?
UITLEG AANTREKKELIJKE BALLON
bij vraag 1
Alle antwoorden zijn goed. Het gaat er bij deze vraag om wat jij zelf vantevoren denkt.
bij vraag 2
Als je over de ballon wrijft met je trui, wordt de ballon elektrisch, net als een batterij. Het water uit de kraan
voelt dat. Daarom wil het water naar de ballon toe.
extra uitleg
Wanneer met een trui over de ballon wordt gewreven, worden elektronen uit de trui naar de ballon
overgebracht. De ballon wordt dus negatief geladen. Dit noemen we statische lading. Dat betekent dat de
lading niet stroomt maar op de ballon blijft zitten. Tegengestelde ladingen trekken elkaar aan en gelijke
ladingen stoten elkaar af. Water is elektrisch neutraal. Maar elk watermolecuul is aan één kant een beetje
positief en aan één kant een beetje negatief. Daarom zal in het elektrisch neutrale water de negatieve kant
van de watermoleculen afgestoten worden door de ballon en dus ver van de ballon in de straal gaan zitten,
en de positieve kant van de watermoleculen aangetrokken worden en dicht bij de ballon in de straal gaan
zitten. De kracht die aan de positieve kanten van de moleculen trekt is net iets sterker dan de kracht die de
negatieve kanten van de moleculen wegduwt, doordat de positieve kant van de moleculen net iets dichterbij
de ballon zit dan de negatieve kant. De kracht is sterk genoeg om de waterstraal af te buigen
Proef 4: KRIEBELEND GELUID
Als je in de bioscoop zit voel je wel eens het monster echt stampen, of als je in de kerk zit kun je de
orgelmuziek door je lichaam heen gaan. Wat is geluid nu eigenlijk? En waarom kun je het soms voelen?
NODIG
1 ballon
vriend
5 minuten
STAPPEN
1. blaas de ballon op
2. laat 1 persoon zijn handen zachtjes tegen de ballon leggen
3. laat de andere persoon tegen de balllon praten (met je lippen zachtjes tegen de ballon)
vraag 1: Wat voelt degene met zijn handen tegen de ballon?
vraag 2: Kun je ook andere geluiden voelen?
UITLEG KRIEBELEND GELUID
bij vraag 1
Je voelt met je handen dat de ballon trilt als iemand tegen de ballon praat.
bij vraag 2
Ja.
Geluid bestaat uit trillingen. Als je praat gaan die trillingen meestal door de lucht, maar ze kunnen ook door
andere dingen gaan, zoals een touwtje, ballon, of als het geluid heel hard is, je lichaam. Als je tegen de
ballon praat gaat de ballon dus trillen en dat kun je voelen.
extra uitleg
Geluidstrillingen planten zich door allerlei media voort. Dingen die lijken op het trommelvlies in je oor,
zoals een ballon of een trommel, geleiden geluidstrillingen goed. Je kunt ze op dergelijke oppervlakken
goed voelen. Vooral hele lage geluiden kunnen je lichaam goed laten trillen,
Proef 5: PRIK UIT DE FLES
Als je een fles sinas schudt, dan kan de sinas eruit spuiten. Dit gebeurt niet bij een fles gewoon water.
Waarom spuit een sinasfles wel als je schudt, maar een waterfles niet?
NODIG
fles priklimonade
ballon
5 minuten
STAPPEN
1. draai de dop van de fles
vraag 1: Wat hoor je?
2. doe een ballon over de opening van de fles
vraag 2: Wat denk je dat er gebeurt als je de fles schudt?
3. houd de ballon met één hand op zijn plaats
4. schud de fles
vraag 3: Wat gebeurt er
UITLEG PRIK UIT DE FLES
bij vraag 1
Je hoort een sissend geluid, er ontsnapt prik uit de fles.
bij vraag 2
Als je hebt opgeschreven wat je dacht, dan is het goed.
bij vraag 3
De ballon wordt gevuld met prik. De prik is een gas dat is opgelost in de limonade. Als je de fles schudt,
dan komen er veel belletjes prik tegelijk omhoog. De fles gaat spuiten omdat er frisdrank meekomt met
zoveel belletjes prik tegelijk
extra uitleg
Prik is opgelost koolzuurgas (CO2). Op een dichte fles staat druk om ervoor te zorgen dat het koolzuurgas
opgelost blijft. Wanneer je een fles opendraait dan zal het koolzuur verdampen en in de vorm van kleine
gasbelletje uit de frisdrank ontsnappen. Door te schudden zal de prik snel gaan verdampen, waardoor de
gasbelletjes uit de fles 'spuiten'. In deze proef wordt het koolzuurgas (en meekomende frisdrank)
opgevangen in een ballon.