Jan Paul Schutten - Nationaal Comité 4 en 5 mei

docentenJanPaulSchutten_Opmaak 1 30-10-13 12:25 Pagina 2
Verhaal Meneer Nowakowski –
Jan Paul Schutten
Lesdoelen
– De leerlingen kunnen uitleggen
dat de Tweede Wereldoorlog veel
slachtoffers heeft gemaakt.
– De leerlingen kunnen uitleggen wat
een oorlogsmonument is, en dat er
overal oorlogsmonumenten zijn,
die vaak als specifieke plek worden
gebruikt om slachtoffers te herdenken.
– De leerlingen kunnen uitleggen dat
ook Poolse soldaten een bijdrage
geleverd hebben aan de bevrijding
van Nederland tijdens de Tweede
Wereldoorlog.
Planning = 60 minuten
– (Voor)lezen van het verhaal:
20 minuten
– Opdracht 1 t/m 3: 20 minuten
– Opdracht 4: 20 minuten
Materiaal
– (Voor)leesdag Meneer Nowakowski
– Voor elke leerling een kopie van het
werkblad
Aandachtspunt
U kunt ervoor kiezen om het verhaal
Meneer Nowakowski door de leerlingen zelf te laten lezen. Zorg in dat
geval voor voldoende kopieën. De
opdrachten zijn zowel individueel als
in tweetallen of kleine groepen als
klassikaal te maken.
Begrippen
Tweede Wereldoorlog – Bevrijding – oorlogsmonument – Polen – herdenken
Antwoorden
Opdracht 1:
1 ‘Vaak zijn het de machthebbers die een oorlog beginnen. De gewone burgers zijn
dan het slachtoffer.’ > meester Van Rijn
2 ‘Ik snap dat militairen soms nodig zijn, maar mijn gevoel zegt iets heel anders.’ >
Cleo
3 ‘Ik wil u heel erg bedanken voor wat u voor ons hebt gedaan’ > Jesse
4 ‘Vrijheid is het enige wat belangrijk genoeg is om voor te vechten.’ > meneer
Nowakowski
5 ‘Mijn oom is soldaat en die is niet stom.’ > Jeroen
Opdracht 2:
In september 1944 landden hier duizenden parachutisten om te vechten tegen
de Duitsers. Ze kwamen uit Polen en Groot-Brittannië en ze maakten deel
uit van de ‘geallieerden’. Er is hier toen fel gevochten. De geallieerden hielden
weinig rekening met het feit dat er bij Arnhem juist op dat moment veel Duitse
soldaten gestationeerd waren. Het werd een zware strijd die de geallieerden niet
konden winnen. Er zijn veel mannen gesneuveld.
1
docentenJanPaulSchutten_Opmaak 1 30-10-13 12:25 Pagina 4
Opdracht 3:
Eigen antwoord
Opdracht 4:
– Cleo is tegen (de inzet van) soldaten aangezien zij van mening is dat soldaten alleen maar
mensen doden in plaats van hen te helpen bij bijvoorbeeld een hongersnood.
– Jeroen verdedigt zijn oom omdat hij vindt dat z’n oom – die soldaat is – juist voor de vrede
vecht en mensen beschermt.
– Eigen antwoord.
Achtergrondinformatie
Poolse bevrijders in Nederland
Op 29 oktober 1944 waren de inwoners van Breda
verbaasd dat de militairen van de Eerste Poolse Pantserdivisie hun stad binnentrokken. De bevolking verwachtte Engelse, Amerikaanse of Canadese soldaten,
maar geen Poolse. Tegenwoordig weten maar weinig
Nederlanders dat er zich onder de westerse geallieerden een aanzienlijke groep Polen bevonden. Waarom
hebben ongeveer tweehonderdduizend Poolse soldaten een bijdrage geleverd aan de bevrijding van WestEuropa en Nederland?
In september 1939 viel nazi-Duitsland Polen binnen.
Het leger bood hevig verzet, maar na een maand hield
het onafhankelijke Polen op te bestaan. De Poolse
regering en delen van de leger waren naar Frankrijk
gevlucht. Toen echter in juni 1940 ook Frankrijk door
de Duitsers was bezet, evacueerde de Poolse regering-in-ballingschap naar het veilige Engeland. Daar
werd een nieuw Poolse leger opgericht: de Eerste
Poolse Pantserdivisie en de Poolse Eerste Onafhankelijke Parachutistenbrigade. Hoewel Poolse soldaten
de opdracht kregen de Schotse kust te beschermen,
was hun enige doel Hitler te verslaan en terug te keren
naar een vrij en onafhankelijk Polen. De lijfspreuk van
de Poolse militairen was: ‘Voor uw vrijheid en de onze’.
In augustus 1944 (bijna twee maanden na de invasie in
Normandië) kon het Poolse leger eindelijk strijd leveren op het westelijk front. Ondanks hevige gevechten
in Frankrijk stootte de Eerste Poolse Pantserdivisie
met de andere geallieerden op naar België en Neder-
2
land. Op 15 september passeerden Poolse militairen
de Nederlandse grens in Zeeuws-Vlaanderen. Na de
bevrijding van Breda – waarbij door de succesvolle
aanval van generaal Stanislav Maczek geen burgerslachtoffers vielen – ging de Poolse divisie ervan uit
dat een snelle opmars naar Duitsland en Polen nu
ophanden was. De daaropvolgende maanden kregen
de bevrijders van Breda echter bewakingsdienst aan
de rivier de Maas. De geallieerde opmars was aan de
grote rivieren namelijk tot stilstand gekomen.
In tegenstelling tot de intocht van de Eerste Poolse
Pantserdivisie, kreeg de Poolse Eerste Onafhankelijke
docentenJanPaulSchutten_Opmaak 1 30-10-13 12:25 Pagina 5
Parachutistenbrigade daarentegen te maken met meer
tegenstand. Vanaf september 1944 was deze brigade
actief in operatie Market Garden. Deze geallieerde
operatie had onder meer tot doel verschillende strategisch belangrijke bruggen over een aantal Brabantse
en Gelderse rivieren te veroveren. De Poolse parachutistenbrigade kreeg als opdracht de Britse Eerste Airborne-divisie te ondersteunen bij de verovering van
de verkeersbrug bij Arnhem. Hoewel de Poolse generaal Stanislav Sosabowski grote twijfels had over de
haalbaarheid van de operatie, was discussie met de
Britse legerleiding niet mogelijk. Er bleek een aantal
fouten gemaakt te zijn in de strategie. Slechte onderlinge communicatie, logistieke tekortkomingen en een enorme onderschatting
van de vijand zorgden ervoor dat zowel
Britse als Poolse soldaten en parachutisten een schietschijf werden voor de
Duitse strijdkrachten. De operatie in Arnhem was mislukt. De Britse opperbevelhebber Montgomery – op zoek naar een
zondebok – gaf de schuld aan de Poolse
inzet. Montgomery: ‘De Poolse Parabrigade vocht slecht en de mannen waren
niet erg bereid hun leven op het spel te
zetten.’ Pas in 2006(!) kreeg de Eerste
Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade voor haar inzet in de Slag om Arnhem de hoogste Nederlandse ridderorde:
de Militaire Willems-Orde. Ook Sosabowski werd in dat jaar postuum geëerd
met de Bronzen Leeuw (dapperheidonderscheiding).
Meer weten?
– In de TV serie ‘13 in de oorlog’ wordt de Tweede
Wereldoorlog begrijpelijk uitgelegd voor 1-14
jarigen. In aflevering 9 wordt er speciaal aandacht
besteed aan de parachutisten in Arnhem. De
aflevering treft u op http://13indeoorlog.ntr.nl.
– U vindt geschikte filmpjes over het onderwerp in
de beeldbank van SchoolTV.
– Er is een venster uit de Nederlandse canon van de
vaderlandse geschiedenis die past bij dit verhaal.
Meer informatie vindt u op www.entoen.nu.
– Nog steeds vechten Nederlandse soldaten mee
met vredesmissies. Op 4 mei herdenken we naast
de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlogen ook
de Nederlandse militairen die zich inzetten tijdens
vredesmissies. Via het veteraneninstituut
http://www.veteraneninstituut.nl/projecten/
onderwijsproject is het mogelijk om een gastles
aan te vragen. Een veteraan komt dan in de klas
en vertelt zijn of haar verhaal.
Na de Tweede Wereldoorlog bleef een meerderheid van
de Poolse soldaten aan het westelijk front in het vrije
West-Europa (waaronder Breda) of emigreerde naar
Canada. Terug naar Polen was voor hen geen optie.
Na vijf jaar Duitse bezetting, kreeg Polen een nieuwe
bezetter: de Sovjet-Unie. Pas na de val IJzeren Gordijn
in 1989 was er weer sprake van een vrij en onafhankelijk Polen.
3