De geschiedenis van Wörgl De geschiedenis

De geschiedenis van Wörgl
Wörgl ligt aan de oever van de Inn, direct aan de monding van de Brixentaler
Ache, op het snijpunt van het Inntal, Brixental, Wildschönau en het Sölllandl.
De geschiedenis
Wörgl is een oeroud kolonisatiegebied. Opgravingen bewijzen dat hier al in de
vroege ijzertijd levendige handel bedreven werd. Bij de opgravingen in het
Egerndorfer Feld werden circa 500 rond 2500 jaar oude urngraven vrij gelegd en
gedetailleerd onderzocht. Een nederzetting uit de romeinse tijd is in het huidige
stadgebied in ieder geval duidelijk aantoonbaar. Romeins Wörgl? Vergilianum?
Nog steeds dwalen taal- en streekonderzoekers door het struikgewas van de
taalwortels en woordstammen, om de betekenis van de zeldzame naam op het
spoor te komen (eerste vermelding in oorkonde 1120; Henricus de Uuergile).
In ieder geval kwamen al in 1842 in het weideland van het Unterkrumbacherhof,
de resten van een romeins landhuis te voorschijn (terra-sigillata-schalen en
beschilderde muurdelen in de vitrines van de Hauptschule 1). Sindsdien gaf de
bodem in en rondom Wörgl steeds weer grote vondsten vrij, die een kolonisatie
tot terug in de vroege ijzertijd (rond 1.000 v. Chr.) in zo´n rijke omvang
documenteren, dat het gebied Wörgl en omgeving als de grootste, prehistorische
opgravingsplaats van Noord-Tirol gezien mag worden (Grattenbergl, Egerndorfer
Feld, Wimpissinger-Schottergrube).
Een punt van aantrekking lag in de nog niet zo lang geleden bewezen
ertswinning van de zich tot hier uitstrekkende Schwazer Dolomiten, maar ook de
verkeersligging (wegen van de kopermijnen rondom Kitzbühel naar het Inntal)
de aanzet tot het ontstaan van deze nederzettingen; een predikaat van de
natuur, wat ook in het proces tot het worden van een stad in de vorige eeuw
weer belangrijk bleek. Een paar decennia stad, maar al drieduizend jaar oud!
So lange hat dieser Boden Menschen verschiedener Völker und Kulturen ernährt
und erhalten, hat sie getragen und ihnen Heimat bedeutet.
Al in de late 6e eeuw waren de Beierse troepen op hun weg naar het zuiden tot
in de regio Wörgl naar voren gedrongen, waar het romeinse provinciebestuur al
langer vaste voet gevat had. St. Laurentius, de parochiebeschermheer, verwijst
naar een voor-germaanse kerstening en zelfs op de plattegronden van het jaar
voor de treinbouw, laten de grondpercelen die vierkante vorm en maat zien,
zoals ze bekend zijn van de romeinse akkermaat.
Pas in 1504 viel het land onder de monding van de Ziller definitief in handen van
het graafschap Tirol (verovering van de vesting Kufstein door keizer Maximilian).
Ondanks de administratieve opdeling in twee landsgerechten, sinds 1410, zijn
oudere gemeenschappelijkheden verder levendig gebleven. Er waren wel twee
dorpsmeesters en twee „Trüchl“ (gemeentekassen), maar slechts één naam, een
gezamenlijke kerk en een economische gemeenschap die een geheel vormde, die
grond en bos samen gebruikte en samen de lasten droeg, zoals de dorpsbrief van
1609 bewijst, een leerzaam rechtsdocument over de levensomstandigheden van
onze voorvaderen.
In 1607 tot het ambt van vicaris verheven, ook door een in Wörgl gestationeerde
vicaris verzorgd, was het nu slechts een kwestie van tijd, voordat Wörgl zich ook
een kerk in de smaak van die tijd, dus een barokke kerk, kon veroorloven. In
1748 was het dan zover. Ze moest in deze vorm tot 1836 blijven bestaan. Door
de reukloze hand van een – zoals het in die tijd heette – moord-brandstichter in
brand gestoken, was ze een ruïne geworden.
In het kader van de wederopbouw heeft men haar een stuk naar achter verlengd
en de ingestorte toren op een andere plaats opnieuw opgebouwd.
Op 13 mei 1809 vond bij Wörgl de beslissende slag in de Tiroolse vrijheidsoorlog
onder Andreas Hofer plaats. Napoleon zond sterke legereenheden voor de
terugverovering van Tirol. De troepen bestonden vooral uit Beierse en Saksische
soldaten, terwijl de Franzen de leiding overnamen. Ze trokken via Kufstein en de
Pass Strub het land in. De Tirolers wachten de optrekkende vijand op in de
velden van Wörgl, moesten toen onder leiding van generaal Chasteler een
beslissende nederlaag slikken. De beierse, saksische en franse soldaten trokken
daarop al brandstichtend en moordend door het Unterinntal naar Innsbruck. Nog
steeds herinnert een voor het 100-jarige jubileum in 1909 gewijd monument
voor de stadskerk aan deze dag (Wörgler Reara).
De economische groei van Wörgl begon met de bouw van de Giselabahn in de
jaren 1873 tot 1875 en de verbinding van deze met de Westbahnstrecke,
waardoor Wörgl tot treinverkeerknooppunt werd. Het treinstation van Wörgl is
daarom ook nu nog, na het hoofdtreinstation van Innsbruck het meest gebruikte
van Tirol.
De toenmalige keizer Franz Joseph I. gaf uiteindelijk in 1891 – met een
pennenstreek- alle vicariaten van de monarchie aan parochiën. Wörgl dus ook.
Daardat Wörgl een parochie geworden was en zich geconfronteerd zag met een
enorme bevolkingsgroei, werd al snel nagedacht over uitbreiding van de kerk, die
dan ook in 1912 gerealiseerd kon worden. Daarmee is het kerkbouwwerk
ontstaan, zoals het zich nu laat zien en waaraan, aan het uiterlijk, tot op heden
vrijwel niets veranderd is.
1911 De kort hiervoor verenigde dorpsgemeentes Wörgl-Kufstein en WörglRattenberg („entern en herentern Bach“) waren gepromoveerd tot
marktgemeente. Dit zelfs in aanwezigheid van zijne Majesteit, die men een
uitstapje over het rode tapijt wilde besparen, bood zich toch tussen het station
en het dorpsplein eerder het beeld van een pioniersnederzetting in het vurige
vooruitgangsoptimisme van de oprichtingstijd.
Op 13 februari 1934 kwam het in Wörgl tot gevechten tussen de
sociaaldemocratische republikeinse schuttersbond en de bewapende troepen van
de autoritaire regering Dollfuß.
Door de tweede wereldoorlog is Wörgl zwaar getekend. Vanaf eind 1943 wird
Wörgl door de geallieerden gebombardeerd. Bommen die op het station
geworpen werden, vernielden een deel van de stad. De Wörgelse bommendagen
van 22/23 februari 1945 zijn in de geschiedenis van de plaats als bloedrode
herinneringsdata gegrift. Er vielen 46 inwoners van Wörgl en 23 vreemden, in
totaal 69 personen door de bombardementen. In Wörgl werden 43 huizen totaal
vernield, 105 huizen werden zwaar beschadigd. Ook nu worden op bouwplaatsen
nog altijd blindgangers van vliegtuigbommen opgegraven.
In 1951 kon op initiatief van de toenmalige burgemeester van Wörgl en vicepresident van de Tiroolse provinciale staten, Kommerzialrat Martin Pichler, de
wederopstanding van de stad gevierd worden.
Tegenwoordig is Wörgl, de op een na grootste stad in de regio Kufstein en een
belangrijk economisch centrum in het Tiroolse Unterland. Door het grote aantal
scholen, wordt Wörgl ook wel als schoolstad beschreven.
In augustus 2005 brak vlak voor Wörgl de Inndam, waardoor grote delen van de
stad overstroomd werden. Ook veel andere gemeentes in Tirol en Beieren
werden door het „hoogwater van de eeuw“ in het ongeluk gestort.
Wapen
De rode dakbalken verwijzen naar de burcht Werberg, die vernield wird, en het
gelijknamige adelsgeslacht. De gouden, in elkaar grijpende ringen in het wapen
van de stad Wörgl herinneren eraan, dat Wörgl ontstaan is uit een vereniging
van twee gemeentes, Wörgl-Kufstein en Wörgl-Rattenberg.
Wörglse geldexperiment
Rond 1932 had Wörgl door de sterke teruggang van de cement- en de celluloseproductie te kampen met hoge werkloosheidcijfers. Daardoor had de gemeente
minder inkomsten uit belastingen en meer uitgaven aan ondersteuning van de
armlastigen. De gemeentekas was leeg en er was geen zicht op verbetering.
Vanaf begin juli 1932 betaalde de gemeente daarom haar werknemers in waardebonnen, zogenaamde Arbeitswertscheine.
Het initiatief kwam van burgemeester Michael Unterguggenberger, die zich daarbij liet inspireren door de theorieën over vrije economie van Silvio Gesell. De uitgave van circulatiegeld bleek een succes; de stad hoefde geen geld te lenen bij
de overheid om zijn lasten te kunnen betalen en er ontstond een economische
opbloei, door snel circulerend waardepapier, totdat het project in augustus 1933
van hogerhand werd verboden.
Een van de manieren om het geld in roulatie te houden was een soort boete op
oppotten (sparen). Er moest namelijk iedere maand een zegel gekocht worden
van één procent van de nominale waarde om het biljet zijn geldigheid te laten
behouden. Het was daarom meestal voordeliger er maar gewoon iets mee te
doen.
Het geld was gedekt doordat de gemeente bij de Raiffeisenbank een onderpand
had gedeponeerd. Er werden betaalbiljetten uitgegeven met nominale waardes
van één, twee en vijf schilling. Tot aan het eind van de uitgifte in augustus 1933
waren er papieren uitgegeven met een totale waarde van 34.500 Schilling. Er
werd maximaal 12.000 Schilling tegelijkertijd uitgegeven.
Met dit geld konden gemeentebelastingen betaald worden en ook de plaatselijke
middenstand nam het geld aan.
Het experiment met het vrijgeld was geslaagd te noemen omdat overal in Wörgl
weer werd gebouwd en geïnvesteerd. Er bestaat nog een viaduct in de gemeente
met het opschrift „mit Freigeld erbaut“ (met vrijgeld gebouwd). Tijdens het project nam de werkloosheid af van 21% naar 15%, terwijl zij overal elders in het
land steeg.
Het positieve effect werd in de pers beschreven als het "wonder van Wörgl" en
het fenomeen werd zo bekend dat meer dan honderd gemeenten in Oostenrijk
het voorbeeld wilden volgen. Ook vanuit het buitenland bestond belangstelling;
de minister van financiën van Frankrijk Édouard Daladier, die later ministerpresident zou worden, kwam kijken om het met eigen ogen te zien. In de
Verenigde Staten stelde de econoom Irving Fisher, overigens tevergeefs, aan de
regering voor om Stamp Scrip in te voeren ter overwinning van de economische
crisis.
De nationale bank van Oostenrijk
van Wörgl, omdat strikt genomen
uit te geven. Onder dreiging met
door het uitbreken van de tweede
heid.
procedeerde met succes tegen het experiment
alleen deze bank de bevoegdheid had om geld
militair geweld werd het project beëindigd en
wereldoorlog raakte het goeddeels in vergetel-
De vereniging Unterguggenberger Institut houdt de erfenis van het Wörglse
geldexperiment onder de aandacht en brengt historische ervaringen met actuele
projecten samen. Samen met het heimatmuseum en het stadsarchief wordt een
tentoonstelling gereed gehouden. Eigentijdse oplossingen rondom het thema
complementair geld worden uitgebreid verzameld en aan de openbaarheid ter
beschikking gesteld.
Samenvatting en gegevens Wörgl
Inwoners: 11.414
Huishoudens: 4.854
Fläche: 19.73 km2
Zeehoogte: 513m
Burgemeester: Frau Hedwig Wechner
Stad sinds: 1951
Eerste vermelding in een oorkonde: 1120 (Henricus de Uuergile)
Wapen: De rode dakbalken verwijzen naar de burcht Werberg, die vernield wird,
en het gelijknamige adelsgeslacht. De gouden, in elkaar grijpende ringen in het
wapen van de stad Wörgl herinneren eraan, dat Wörgl ontstaan is uit een
vereniging van twee gemeentes, Wörgl-Kufstein en Wörgl-Rattenberg.
Bezienswaardigheden:
Kerk
Bezienswaardig is de parochiekerk met een prachtige gotische Madonna en
meerdere barokke sculpturen
.
Wörgler Wasserwelten
Een bijzondere attractie is sinds 2003 de WAVE, de Wörgler Wasserwelten, een
modern zwembad met binnen- en buitenbad, golfslagbad, waterglijbanen, badelagune en een romeins saunalandschap. Bij de grote
overstroming in augustus
2005 werd het recreatiebad
zwaar beschadigd. De reparatie was echter weer snel
afgesloten en het recreatiebad kon op 1.1.2006 weer
normaal geopend worden.
Sinds de winter van 2010 is
de WAVE, de Wörgler Wasserwelten een attractie rijker. De 1e dubbellooping
waterglijbaan ter wereld- de
L2.
Persoonlijkheden – bekende Wörglenaren
Gerhard Berger – succesvol formule 1 coureur
Hans Hömberg – duitse filmmaker, toneelschrijver, hoorspelauteur en romanschrijver
Stefan Horngacher – succesvol skispringer
Reinhard Furrer - Astronaut
Jeremy Faith, die in de 60-er jaren met de hit „Jesus“ wereldwijd succes had
Heinz Zak – Extreembergklimmer en fotograaf
Hans-Peter Haselsteiner - Bouw-Tycoon
Michael Unterguggenberger – Burgemeester en initiator van het wereldwijd bekende Wörgler Freigeldexperiment
Schneidermeister Böck, die onvrijwillig in de Wörgler Bach ging baden en daarbij
naar men zegt, het voorbeeld werd voor de derde streek in „Max und Moritz“
(kinderboek). Die brug is er tegenwoordig trouwens nog steeds.