Une présentation - Museum van de Nationale Bank van België

De Belgische economie tijdens en na de economische crisis
2. De economische en financiële crisis: de geschiedenis
herhaalt zich
Gepresenteerd door Annick Bruggeman
Departement Studiën
Structuur van de uiteenzetting

Frequentie en ernst van de financiële crisissen

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen

Welke gemeenschappelijke elementen?
●
Het bestaan van een vicieuze cirkel
●
De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen
■
●
De versterking van de crisissen via het financiële kanaal
■

2
illustratie: speculatieve zeepbellen
het hefboomeffect
Conclusies
Financiële crisissen komen relatief vaak voor
% jaren met een bankencrisis sinds
de onafhankelijkheid of 1800
% jaren met een wanbetaling op de
overheidsschuld of een
schuldherschikking sinds de
onafhankelijkheid of 1800
België
7,3
0,0
Duitsland
6,2
13,0
Frankrijk
11,5
0,0
Verenigd Koninkrijk
9,2
0,0
Verenigde Staten
13,0
0,0
Japan
8,1
5,3
China
9,1
13,0
India
8,6
11,7
Rusland
1,0
39,1
Argentinië
8,8
32,5
Brazilië
9,1
25,4
Mexico
9,7
44,6
Bron: Reinhart C. M. en K. S. Rogoff (2009), This Time Is Different, Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press.
3
Financiële crisissen komen voor in golven, met relatief
grote tussenpozen
Jaren met een bankencrisis1
België
Duitsland
Frankrijk
Verenigd Koninkrijk
Verenigde Staten
Japan
1
4
De ruitjes verwijzen naar:
a) de jaren waarin één of meer banken hun activiteiten moesten stopzetten, dienden te fusioneren of te worden overgenomen als gevolg van paniek in het
bankwezen;
b) de jaren die niet werden gekenmerkt door paniek in het banksysteem, maar waarin een of meer banken dienden te fusioneren,
te worden overgenomen of te worden gered met overheidsgeld.
2010
2000
1990
1980
1970
1960
1950
1940
1930
1920
1910
1900
1890
1880
1870
1860
1850
1840
1830
1820
1810
1800
Bron: Reinhart C. M. en K. S. Rogoff (2009), This Time Is Different, Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press.
Financiële crisissen leiden tot langere en zwaardere
recessies
Duur en omvang van de opleving (gemiddelden)
Duur en ernst van de recessie (gemiddelden)
0
2
4
0
Inkrimping van de
overheidsuitgaven
Inkrimping van de
overheidsuitgaven
Verkrapping van het
monetair beleid
Verkrapping van het
monetair beleid
Olieschokken
Olieschokken
Schokken in de
buitenlandse vraag
Schokken in de
buitenlandse vraag
Financiële crisissen
Financiële crisissen
Duur (aantal kwartalen)
Daling van het bbp (veranderingspercentages t.o.v.
de piek vóór de crisis)
Bron: IMF (World Economic Outlook, april 2011).
5
6
2
4
Stijging van het bbp vier kwartalen na zijn
dieptepunt (veranderingspercentages)
Vereiste tijd om hetzelfde productiepeil te bereiken
als vóór de crisis (aantal kwartalen)
6
Structuur van de uiteenzetting

Frequentie en ernst van de financiële crisissen

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen

Welke gemeenschappelijke elementen ?
●
Het bestaan van een vicieuze cirkel
●
De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen
■
●
Versterking van de crisissen via het financiële kanaal
■

6
illustratie: speculatieve zeepbellen
het hefboomeffect
Conclusies
Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen
Periode
Vóór de crisis
Aanvang
1. Verenigde Staten
in het begin van
de jaren dertig
(de Grote
Depressie)
• schuldopbouw door de
bedrijven en de
gezinnen
• beurscrash in
1929
• vertrouwensverlies en daling van de
consumptie
• bedrijfsfaillissementen en
wanbetalingen
• bankencrisis
2. Japan in de jaren
negentig
• "boom"-periode met
zeepbellen op de
beurs en de
vastgoedmarkt,in de
hand gewerkt door
schuldopbouw
• uiteenspatten
van de
zeepbellen op de
beurs en de
vastgoedmarkt
• bankencrisis
• consumenten verloren hun vertrouwen
in de economie en in de financiële
instellingen
• liquiditeitsval en stokken van de
kredietverlening
3. Mexico in 1994
• pariteit van de peso
t.o.v. de dollar in 1991
• sterke inflatie in de
daaropvolgende jaren
• valutacrisis na
een te zwakke
devaluatie
• massale terugtrekking van buitenlands
kapitaal
• vertrouwenscrisis ten aanzien van de
overheidsschuld
• bankencrisis
• besmetting van Argentinië
• tegenvallende
risicovolle
investeringen
• afnemende toevloed van buitenlands
kapitaal en dalende deviezenreserves
van de centrale bank  valutacrisis
• eerst stijging van de rente en
vervolgens opheffing van de pariteit 
moeilijkheden voor de banken en
bedrijven met schulden in dollar
• besmetting van andere Aziatische
landen
( verlies aan
concurrentiekracht)
4. Thailand in 1997
7
Opmerkelijke gevolgen
• pariteit van de baht
t.o.v. de dollar
• instroom van
buitenlands kapitaal,
dat risicovolle
investeringen hielp
financieren
Effect van de crisissen op de bedrijvigheid
Groei van het reële bbp
(veranderingspercentages t.o.v. het voorgaande jaar)
15
10
5
0
-5
-10
-15
t-1
Verenigde Staten (t=1929)
Bronnen: BEA, GGDC, IMF.
8
t
t+1
Japan (t=1990)
t+2
Mexico (t=1994)
t+3
Thailand (t=1997)
t+4
t+5
Verenigde Staten (t=2008)
Effect van de crisissen op de werkloosheid
12
Werkloosheidsgraad
(in % van de beroepsbevolking)
10
8
6
4
2
0
t-1
Japan (t=1990)
Bron: IMF.
9
t
t+1
Mexico (t=1994)
t+2
t+3
Thailand (t=1997)
t+4
t+5
Verenigde Staten (t=2008)
Effect van de crisissen op de overheidsschuld
Brutoschuld van de overheid
(veranderingen t.o.v. het begin van de crisis, in % bbp)
30
25
20
15
10
5
0
-5
t+1
t+2
Verenigde Staten (t=1929)
t+3
Japan (t=1990)
Thailand (t=1997)
t+4
Verenigde Staten (t=2008)
Bronnen: IMF, Reinhart en Rogoff (2009).
Toelichting: De gegevens m.b.t. de Grote Depressie in de Verenigde Staten hebben enkel betrekking op de schuld van de centrale overheid.
10
t+5
Structuur van de uiteenzetting

Frequentie en ernst van de financiële crisissen

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen

Welke gemeenschappelijke elementen ?
●
Het bestaan van een vicieuze cirkel
●
De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen
■
●
Versterking van de crisissen via het financiële kanaal
■

11
illustratie: speculatieve zeepbellen
het hefboomeffect
Conclusies
Welke gemeenschappelijke elementen ?
 Aan een crisis liggen vaak risicovolle (zelfs speculatieve) investeringen
ten grondslag die met schulden worden gefinancierd
 Verscherping via het financieel systeem (stokken van de kredietverlening)
 Vertrouwensverlies
 De moeilijkheden in het financieel systeem, het vertrouwensverlies en de
economische recessie versterken elkaar via een vicieuze cirkel
12
De vicieuze cirkel van de financiële crisis
Verlies van
vertrouwen
Voorbeelden:
• Twijfelachtige
investeringen in
Thailand in 1997
• Moeilijkheden door
het uiteenspatten
van de zeepbellen
op de financiële en
de vastgoedmarkt in
Japan
• Subprime-crisis in
2008
Financiële
problemen voor
bedrijven,
banken,
huishoudens
Voorbeelden:
• Onzekerheid na de
crash van 1929 in de
Verenigde Staten
• In Mexico, anticipatie
op een nieuwe
devaluatie in 1994
Dalende munt,
stijgende rente,
inzinkende
economie
Bron: Krugman P. (2009), De crisiseconomie. Hoe een herhaling van de Grote Depressie kan worden voorkomen? Uitgeverij Balans.
13
Structuur van de uiteenzetting

Frequentie en ernst van de financiële crisissen

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen

Welke gemeenschappelijke elementen ?
●
Het bestaan van een vicieuze cirkel
●
De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen
■
●
Versterking van de crisissen via het financiële kanaal
■

14
illustratie: speculatieve zeepbellen
het hefboomeffect
Conclusies
De speculatieve zeepbellen
 Zeepbel = afwijking van de activaprijzen t.o.v. hun "fundamentele" waarde
 Reden: overmatig optimisme over hun waarde of hun toekomstige
rentabiliteit
 Een zeepbel blijft zwellen zolang er voldoende beleggers zijn om activa
met een overgewaardeerde prijs te kopen
 Zodra het aantal te optimistische beleggers te klein wordt, spat de
zeepbel uiteen
15
De zeepbellen op de beurs en de vastgoedmarkt in Japan
(kwartaalgegevens)
700
60
600
40
250
200
500
20
400
0
300
-20
200
-40
100
-60
150
100
50
0
1980
-80
1985
1990
1995
2000
2005
2010
Nikkei 225 (linkerschaal, indexcijfer 1980 = 100)
Vertrouwensindicator in de verwerkende nijverheid
(rechterschaal, saldo van de antwoorden)
Bronnen: Bank of Japan, Thomson Reuters Datastream, TREI.
16
0
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
Vastgoedprijs (indexcijfer 1980 = 100)
De internetzeepbel en de zeepbel op de vastgoedmarkt in
de Verenigde Staten
(kwartaalgegevens)
1200
65
300
1000
60
250
800
55
200
600
50
150
400
45
100
200
40
50
0
1990
35
1995
2000
2005
2010
0
1990
1995
2000
2005
Nasdaq Composite index (linkerschaal, 1990 = 100)
Vastgoedprijs (indexcijfer 1990 = 100)
Vertrouwensindicator in de verwerkende nijverheid
(rechterschaal)
Bronnen: ISM, Standard & Poors, Thomson Reuters Datastream.
17
2010
Structuur van de uiteenzetting

Frequentie en ernst van de financiële crisissen

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen

Welke gemeenschappelijke elementen?
●
Het bestaan van een vicieuze cirkel
●
De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen
■
●
Versterking van de crisissen via het financiële kanaal
■

18
illustratie: speculatieve zeepbellen
het hefboomeffect
Conclusies
Het hefboomeffect
 "Typische" balans van een financiële instelling:
Activa
Vooral langlopende
en illiquide
Passiva
liquiditeiten
deposito's
Vooral
kredieten
leningen
kortlopende en
investeringen
eigen vermogen
liquide schulden
beleggingen
 Financiële-hefboomeffect (leverage ratio):
activa
activa

eigen vermogen activa - schulden
 Het hefboomeffect hangt negatief af van de marktwaarde van de activa
en positief van de schuldenlast
19
Het hefboomeffect
 Voordeel van een belangrijk hefboomeffect: een hogere rentabiliteit van
het eigen vermogen
winsten
winsten
activa


eigen vermogen
activa
eigen vermogen
 aansporing om investeringen te financieren met schulden, met name in
een "boom"-periode
 Nadelen van een hoog hefboomeffect:
•
•
20
Geringere solvabiliteit
Een potentieel liquiditeitsprobleem
Wanneer zich een crisis voordoet
 Scherpe daling van de activaprijzen  Forse toename van het
hefboomeffect  Groter gevaar voor paniek aangezien de solvabiliteit
aangetast is
 Vlucht naar liquiditeit
•
Verkoop van minder liquide activa  nieuwe daling van de activaprijzen en
grotere evenwichtsverstoringen in de balansen
•
Daling van de kredietverstrekking aan bedrijven en gezinnen
 Toenemende problemen voor de bedrijven
•
De kredietverlening stokt op een ogenblik dat de bedrijven sterker afhankelijk
zijn van externe financiering  stopzetting van investeringsprojecten
21
Structuur van de uiteenzetting

Frequentie en ernst van de financiële crisissen

Enkele voorbeelden van zeer ernstige crisissen

Welke gemeenschappelijke elementen?
●
Het bestaan van een vicieuze cirkel
●
De rol van het vertrouwen in het ontstaan van crisissen
■
●
Versterking van de crisissen via het financiële kanaal
■

22
illustratie: speculatieve zeepbellen
het hefboomeffect
Conclusies
Conclusies
► Enkele van de in het oog te houden parameters om systeemrisico's te
voorkomen:
●
Abnormale toename van de activaprijzen
■
Gerechtvaardigd door fundamentals?
■
Valt ze samen met een groei van de schuldenlast?
► Belang van het toezicht op de financiële instellingen
●
Beoordeling van de risico's
●
Eigen vermogen: is het toereikend om eventuele verliezen op te vangen?
●
Liquiditeit: zijn er genoeg middelen op korte termijn om het hoofd te bieden aan
opvragingen of aan het afsnijden van verscheidene kredietlijnen?
23