Gruwelijke foto is vaak een moderne piëta Theater en nieuwsfoto’s ‘Hoe gaan we om met gruwelijke nieuwsfoto’s?’ vraagt regisseur Davy Pieters zich af in ‘The Unpleasant Surprise’. Herien Wensink 2 maart 2017 Ze heette Neda, weet u nog? De video van haar dood tijdens een verkiezingsprotest in Iran ging in 2009 de wereld over. We zien de 27-jarige vrouw vallen nadat ze is neergeschoten. Even ligt ze op haar rug. Haar ogen fixeren zich op de smartphone van een toeschouwer; via de camera kijkt ze je recht aan. Dan loopt het bloed uit haar neus en sterft ze voor je ogen. Of neem de 5-jarige Omran Daqneesh, versuft en onder het bloed in de ambulance in Aleppo. Verward voelt hij aan zijn plakkerige haar, kijkt naar zijn hand, veegt die geschrokken af aan de stoel. Dan kijkt hij naar jou. Alan Kurdi op het Turkse strand – het blauwe broekje, het rode truitje, we zien hem voor ons, voor altijd. Gruwel in de wereld heeft in het veilige Westen de vorm aangenomen van een nietaflatende beeldenstroom. Dagelijks bereiken ons tientallen foto’s en filmpjes van aanslagen, ongelukken, vechtpartijen en moorden, soms live op het scherm. Wreedheden van ver weg dienen zich aan via de smartphone: geregistreerd door de ene, bekeken door de ander, soms tienduizenden kilometers verderop, thuis, op de bank. Vooral dat contrast greep theatermaker Davy Pieters (28) aan. „Ik zat thuis online een artikel te lezen, toen opeens een video begon te spelen met mensen die tijdens 9/11 uit de torens springen. Ik had die beelden al vaker gezien, maar nu overviel het me: ik zie een méns uit het raam springen, zijn dood tegemoet. Ik vond het absurd daar zomaar getuige van te zijn.” De onaangename verrassing Dat besef, thuis op de bank, was het begin van haar nieuwe voorstelling voor Theater Rotterdam: The Unpleasant Surprise, over onze omgang met gruwelijke beelden. „Het gaat over de psychologie van het kijken. Wat doen al die beelden met ons?” Pieters reflecteert in haar voorstellingen vaker op de ‘mediarealiteit’: haar werk wordt beïnvloed door tv, games, social media en reclame. Ze brak door met The Truth About Kate, een hilarische mediafantasie gebaseerd op celebritydocumentaires. Daarna maakte ze onder meer de theatertriller How did I die, geïnspireerd op crimetv en opsporingsprogramma’s. The Unpleasant Surprise is een theatrale poging het digitale geweld dat ons omringt fysiek te vertalen. Ze interviewde een beeldredacteur van Het Parool en haalde inspiratie uit een serie op De Correspondent, over sensatie, realisme en esthetiek bij nieuwsfotografie. „In traditionele media zie je veel dezelfde beelden. Waargebeurd, maar ook esthetisch, in zekere zin, iconisch bijna; we herkennen ze uit de christelijke beeldcultuur of de kunstgeschiedenis. Vaak is het een piëta: een slachtoffer in de armen van een hulpverlener.” Amateurbeelden op internet zijn een belangrijke aanvulling, denkt ze. „Die beelden zijn chaotischer, lelijker, ze lijken realistischer. Bij smartphonefilmpjes zit je er middenin. Misschien dat je daardoor meer betrokken raakt. Tegelijk is de neiging je te distantiëren groot, omdat je getuige bent, maar volkomen machteloos. En er is zó veel. Die enorme hoeveelheid beelden stompt ook af.” Die spanning wordt verbeeld in The Unpleasant Surprise. We zien een jongen thuis tv kijken, tot het geweld letterlijk zijn woonkamer binnendringt. Tot zijn afgrijzen kruipt er opeens een gewonde vrouw over de vloer, ze stort voor zijn voeten in elkaar. Acteur Niels Kuiters verbeeldt die mengeling van gruwel en fascinatie die we voelen bij het zien van zulke taferelen. In de voorstelling worden iconische beelden van gewelddadige incidenten door de drie acteurs geabstraheerd nagespeeld. „Het is een fysieke vertaling van de digitale beeldenstroom”, aldus Pieters. Daarmee doet ze een poging de afstand tussen de fysieke en digitale wereld te verkleinen. „Onze digitale activiteiten en belevenissen zijn een verlengstuk van ons lichaam. De virtuele wereld heeft steeds meer invloed op onze identiteit.” Oorlogsporno, wen er maar aan Een belangrijke inspiratiebron voor The Unpleasant Surprise was het werk van de Duitse oorlogsfotograaf Christoph Bangert. In zijn boek War Porn publiceerde Bangert foto’s die niet waren geselecteerd door krantenredacties, omdat ze te gruwelijk werden geacht. Pieters: „In het voorwoord schrijft hij hoe woedend hij wordt als mensen in het Westen zeggen, ik wil daar niet naar kijken want ik kan dat niet aan. Dan denkt hij: doe maar wat beter je best. Dit gebeurt, dit overkomt echte mensen, dus móét je het zien. Dat ben ik met hem eens.” Tegelijk is Pieters zich bewust van de uitvergroting en overfocus die ontstaat door selectie en herhaling van een bepaald type beeld. „Dat maakt onnodig bang, en bezorgd.” De foto uit War Porn die haar het meeste aansprak is dan ook relatief ‘onschuldig’: een foto van de vloer van een eerstehulppost in Irak waar een grote bloedplas wordt opgedweild. Pieters: „Nieuwsbeelden tonen vaak het oog van de storm, maar daarna worden lichamen weggehaald, wordt de vloer gedweild, en gaan we weer door. Dat vind ik ergens hoopgevend. In de voorstelling wil ik ook de momenten vóór en ná die iconische beelden laten zien. Niet alleen het leed, maar ook het leven.”