Gruwelijke foto is vaak een moderne piëta Theater

Gruwelijke foto is vaak een moderne piëta
Theater en nieuwsfoto’s
‘Hoe gaan we om met gruwelijke nieuwsfoto’s?’ vraagt regisseur Davy Pieters
zich af in ‘The Unpleasant Surprise’.

Herien Wensink 2 maart 2017
Ze heette Neda, weet u nog? De video van haar dood tijdens een verkiezingsprotest
in Iran ging in 2009 de wereld over. We zien de 27-jarige vrouw vallen nadat ze is
neergeschoten. Even ligt ze op haar rug. Haar ogen fixeren zich op de smartphone
van een toeschouwer; via de camera kijkt ze je recht aan. Dan loopt het bloed uit
haar neus en sterft ze voor je ogen.
Of neem de 5-jarige Omran Daqneesh, versuft en onder het bloed in de ambulance
in Aleppo. Verward voelt hij aan zijn plakkerige haar, kijkt naar zijn hand, veegt die
geschrokken af aan de stoel. Dan kijkt hij naar jou.
Alan Kurdi op het Turkse strand – het blauwe broekje, het rode truitje, we zien hem
voor ons, voor altijd.
Gruwel in de wereld heeft in het veilige Westen de vorm aangenomen van een nietaflatende beeldenstroom. Dagelijks bereiken ons tientallen foto’s en filmpjes van
aanslagen, ongelukken, vechtpartijen en moorden, soms live op het scherm.
Wreedheden van ver weg dienen zich aan via de smartphone: geregistreerd door de
ene, bekeken door de ander, soms tienduizenden kilometers verderop, thuis, op de
bank.
Vooral dat contrast greep theatermaker Davy Pieters (28) aan. „Ik zat thuis online
een artikel te lezen, toen opeens een video begon te spelen met mensen die tijdens
9/11 uit de torens springen. Ik had die beelden al vaker gezien, maar nu overviel het
me: ik zie een méns uit het raam springen, zijn dood tegemoet. Ik vond het absurd
daar zomaar getuige van te zijn.”
De onaangename verrassing
Dat besef, thuis op de bank, was het begin van haar nieuwe voorstelling voor
Theater Rotterdam: The Unpleasant Surprise, over onze omgang met gruwelijke
beelden. „Het gaat over de psychologie van het kijken. Wat doen al die beelden met
ons?”
Pieters reflecteert in haar voorstellingen vaker op de ‘mediarealiteit’: haar werk wordt
beïnvloed door tv, games, social media en reclame. Ze brak door met The Truth
About Kate, een hilarische mediafantasie gebaseerd op celebritydocumentaires.
Daarna maakte ze onder meer de theatertriller How did I die, geïnspireerd op crimetv en opsporingsprogramma’s. The Unpleasant Surprise is een theatrale poging het
digitale geweld dat ons omringt fysiek te vertalen.
Ze interviewde een beeldredacteur van Het Parool en haalde inspiratie uit een serie
op De Correspondent, over sensatie, realisme en esthetiek bij nieuwsfotografie. „In
traditionele media zie je veel dezelfde beelden. Waargebeurd, maar ook esthetisch,
in zekere zin, iconisch bijna; we herkennen ze uit de christelijke beeldcultuur of de
kunstgeschiedenis. Vaak is het een piëta: een slachtoffer in de armen van een
hulpverlener.”
Amateurbeelden op internet zijn een belangrijke aanvulling, denkt ze. „Die beelden
zijn chaotischer, lelijker, ze lijken realistischer. Bij smartphonefilmpjes zit je er
middenin. Misschien dat je daardoor meer betrokken raakt. Tegelijk is de neiging je
te distantiëren groot, omdat je getuige bent, maar volkomen machteloos. En er is zó
veel. Die enorme hoeveelheid beelden stompt ook af.”
Die spanning wordt verbeeld in The Unpleasant Surprise. We zien een jongen thuis
tv kijken, tot het geweld letterlijk zijn woonkamer binnendringt. Tot zijn afgrijzen kruipt
er opeens een gewonde vrouw over de vloer, ze stort voor zijn voeten in elkaar.
Acteur Niels Kuiters verbeeldt die mengeling van gruwel en fascinatie die we voelen
bij het zien van zulke taferelen.
In de voorstelling worden iconische beelden van gewelddadige incidenten door de
drie acteurs geabstraheerd nagespeeld. „Het is een fysieke vertaling van de digitale
beeldenstroom”, aldus Pieters. Daarmee doet ze een poging de afstand tussen de
fysieke en digitale wereld te verkleinen. „Onze digitale activiteiten en belevenissen
zijn een verlengstuk van ons lichaam. De virtuele wereld heeft steeds meer invloed
op onze identiteit.”
Oorlogsporno, wen er maar aan
Een belangrijke inspiratiebron voor The Unpleasant Surprise was het werk van de
Duitse oorlogsfotograaf Christoph Bangert. In zijn boek War Porn publiceerde
Bangert foto’s die niet waren geselecteerd door krantenredacties, omdat ze te
gruwelijk werden geacht. Pieters: „In het voorwoord schrijft hij hoe woedend hij wordt
als mensen in het Westen zeggen, ik wil daar niet naar kijken want ik kan dat niet
aan. Dan denkt hij: doe maar wat beter je best. Dit gebeurt, dit overkomt echte
mensen, dus móét je het zien. Dat ben ik met hem eens.”
Tegelijk is Pieters zich bewust van de uitvergroting en overfocus die ontstaat door
selectie en herhaling van een bepaald type beeld. „Dat maakt onnodig bang, en
bezorgd.”
De foto uit War Porn die haar het meeste aansprak is dan ook relatief ‘onschuldig’:
een foto van de vloer van een eerstehulppost in Irak waar een grote bloedplas wordt
opgedweild. Pieters: „Nieuwsbeelden tonen vaak het oog van de storm, maar daarna
worden lichamen weggehaald, wordt de vloer gedweild, en gaan we weer door. Dat
vind ik ergens hoopgevend. In de voorstelling wil ik ook de momenten vóór en ná die
iconische beelden laten zien. Niet alleen het leed, maar ook het leven.”