Architectuurtheorie K. Van Cleempoel Hoe omschrijft de filosoof Peter Sloterdijk ‘moderniteit’ en hoe verhoudt zich dit tot ‘ervarenheid’. Gebruik in je antwoord ook de ideeën van Walter Benjamin en voeg twee beelden toe om je argument te visualiseren. Hoofdstuk 8 opent met een interessante stelling uit Adorno’s essay Over traditie : er is een “productieve verhouding tussen heden en verleden”. Leg dit uit en gebruik minstens twee voorbeelden van recente herbestemde gebouwen. GULNARA BOSKOV 2BA ARCHITECTUUR UHASSELT – 19/20 Architectuurtheorie 2 2BA Architectuur – Uhasselt Gulnara BOSKOV 25 maart 2020 Hoe omschrijft de filosoof Peter Sloterdijk ‘moderniteit’ en hoe verhoudt zich dit tot ‘ervarenheid’. Gebruik in je antwoord ook de ideeën van Walter Benjamin en voeg twee beelden toe om je argument te visualiseren. Door velen wordt moderniteit gezien als een breuk met het verleden, met de traditie, met de geschiedenis. De Industriële Revolutie heeft hierbij een grote rol gespeeld. De talrijke nieuwe uitvindingen en technologieën zorgden namelijk voor vele veranderingen in de maatschappij. Walter Benjamin, een Duits kunstcriticus en filosoof, heeft die moderniteit beaamd bij de opkomst van het kapitalisme en de massaproductie. Hij was gefascineerd door de manier waarop de mensen omgingen met deze drastische veranderingen. 0p dat moment werd het mogelijk om identieke producten oneindig en op een snel tempo te reproduceren (en te verkopen) aan de hand van nieuwe machines. Echter besefte Walter Benjamin dat door die massaproductie, de authenciteit van objecten verdwijnt. Hij beschrijft die uniekheid als “the aura”. Men kan een product niet meer omschrijven aan de hand van een tijdstip, plaats, cultuur, religie, waarde … in de geschiedenis. Er is een “vernietiging van de traditie en de vernieuwing van de mens” [1] als gevolg van die moderne beweging. In Benjamins ‘Arcades Project’ [2] stelt hij vast dat de massaproductie ook de consumptie doet groeien, tot zover zelfs dat consumeren belangrijker wordt dan produceren. Walter tracht mede te delen dat men hierdoor de werkelijkheid, de realiteit over het hoofd begint te zien. Peter Sloterdijk, een bekend Duits filosoof, gaat hier verder op in en benadrukt de negatieve gevolgen van moderniteit. Hij vergelijkt namelijk de nieuwe maatschappij met ‘schuim’ [3], een netwerk van allemaal minuscule bubbels. De wrijving en botsing binnenin verwijzen naar de moderniteit en de onrust binnen de maatschappij. Sloterdijk beweert dat het kapitalisme, de consumptie, de massaproductie geleid hebben tot de destructie van het “macro-sfere”. Deze term introduceert hij in zijn trilogie “Sferes” [4], waar hij de evolutie van de samenleving herleidt tot sferische elementen. Hij onderscheidt 2 types van bollen, de microbol en de macrobol. Het eerste omvat de meest intieme, 2-ledige relaties die de mens kan hebben. Bijvoorbeeld de band tussen de baarmoeder en het kind, alsook tussen de mens en God. Anderzijds ziet hij de wereld, het kosmos als de macrosfeer en zorgt voor de relaties tussen de mensen op vlak van religie, cultuur, wetenschappen, … Wanneer die macrobol verdwijnt, beschikken de mensen niet meer over die natuurlijke bescherming en gaan ze zelf hun eigen bol, hun eigen wereld creëren aan de hand van die nieuwe technologieën. Net zoals een appartementsgebouw een opeengestapelde berg is van allemaal individuele cellen waarin ieder zijn eigen thuis creëert zonder zozeer bewust te zijn van de omliggende omgeving. Zoals al eerder vernomen verstoot de moderne beweging elke verwijzing naar de kennis van het verleden, de ambacht. De kennis van de machines en de technologie komen in de plaats,. Desalniettemin beweren Benjamin en Proust dat de mens steeds een “mémoire involontaire” bezit. Kennis die we ontelbare keren hebben ingenomen wordt een automatisme wanneer nodig. Bijvoorbeeld, wanneer een mens aan het verdrinken is, komt de kennis van het zwemmen te pas. Volgens Peter Sloterdijk is dat een inhumane, “monstrueuze” karakteristiek van de mens die naar boven is gekomen als gevolg van de modernisering, een kant die ons zover in de technologie heeft geduwd zonder dat we er ons van bewust zijn en die onze beschermlaag, onze behoefte aan kennis heeft weggehaald. Weliswaar haalt Sloterdijk aan dat wat ons scheidt van die geautomatiseerde nieuwe machines de nood aan een ‘bubbel’[5] om ons heen is. Deze bubbel refereert naar de oorspronkelijke situatie van in de baarmoeder die de mens steeds probeert na te bootsen. 1 Architectuurtheorie 2 2BA Architectuur – Uhasselt Gulnara BOSKOV 25 maart 2020 Hoofdstuk 8 opent met een interessante stelling uit Adorno’s essay Over traditie : er is een “productieve verhouding tussen heden en verleden”. Leg dit uit en gebruik minstens twee voorbeelden van recente herbestemde gebouwen. De modernisering heeft teweeg gebracht dat we ons op een andere manier op de tijdlijn van de geschiedenis plaatsen. Men realiseerde zich dat het nutteloos was om naar het verleden te kijken. Door de grote veranderingen droeg het niets meer bij. Er werd steeds meer en meer een blik gericht op de onbekende verre toekomst. Echter, kunnen we opmerken dat alle 3 elementen, het verleden, het heden en de toekomst, in relatie staan met elkaar en op elkaar inspelen. Theodor Adorno, een Duist filosoof alsook socioloog, psycholoog, musicoloog, ziet ook die duidelijke samenhang tussen het heden en het verleden. Hij probeert in zijn essay ‘Over Traditie’ te bewijzen dat het verleden het heden heel sterk kan beïnvloeden, zelfs op een bijna onzichtbare manier. Hij beweert dat het verleden nooit aan ons zal ontsnappen. Op een of andere manier gezegd, biedt het verleden steeds iets aan het heden. Tegenwoordig kunnen we dat vergelijken met het concept van herbestemming. Zoals het woord al zegt, hergebruiken we een vervallen gebouw en we geven het een nieuwe functie in de plaats. Het gebouw zijnde het verleden en de nieuwe functie wordt het heden. De chocoladefabriek in Nerem, dicht bij Tongeren, die in 1908 werd gebouwd, werd omgetoverd tot woonproject met een 50-tal loften, een paar appartementen en woningen. Het gebouw is het eerste in Vlaanderen dat opgetrokken is aan de hand van een betonnen skelet. Bij de analyse van herbestemming hebben ze ondervonden dat tussen 2 betonnen kolommen perfect een leefbare ruimte kon gecreëerd worden als woning. Zo werd de hele fabriek opgedeeld in doosjes. De draagconstructie van het project, namelijk het skelet, stond er al en maakt deel uit het verleden. De nieuwe apart gecreëerde doosjes kunnen gezien worden als het heden. 2 Architectuurtheorie 2 2BA Architectuur – Uhasselt Gulnara BOSKOV 25 maart 2020 Men kan het ook op een andere manier bekijken, het verleden wordt terug naar boven gebracht door het heden. Voor Adorno was de geschiedenis “geen organische evolutie met naadloze overgangen, maar integendeel een verhaal met breuken die ooit plausibele artistieke mogelijkheden afsloten” [6]. Er zijn gaten in het verhaal die pas jaren later kunnen worden beantwoord. Het heden kan invloed hebben op hoe we naar het verleden kijken. Onder andere de kapel De Waterhond in Sint-Truiden, die op het punt van vervalling stond, kreeg een nieuwe betekenis door de herbestemming. Na een grondige renovatie kwam de kapel terug tot leven en werd omgetoverd in het architectenbureau van Klaarchitectuur. Het verleden werd niet achter nieuwe gipskartonnen muren verstopt, maar eerder naar voren gebracht. De architecten hebben ervoor gekozen om niet de hele ruimte in te vullen. Hierdoor bleven het originele eiken dak, de sierzuilen, de oude glasramen, de boogramen en het booggewelf een deel van het project en worden terug in het licht gezet. Enkel de kleine, weliswaar opvallende ingreep in het midden, namelijk de 4 opeengestapelde witte dozen, verantwoordt het heden. Noten [1] Wat is het Antropoceen en wie zijn Peter Sloterdijk en Bernard Stiegler? Lezing door filosoof Pieter Lemmens op donderdag 16 juni 2016 - Radboud Reflects (Radboud Universiteit) [2] Onvoltooid werk geschreven tussen 1927 en 1940. [3] Peter Sloterdijk: Sphären III – Schäume. Suhrkamp, 2004 [4] Peter Sloterdijk: Sphären II – Globen. Suhrkamp, 1999 [5] Peter Sloterdijk: Sphären I – Blasen. Suhrkamp, 1998 [6] Rudi Laermans, Het heden van het verleden, Over ervaring en traditie, erfgoed en canonisering in DE WITTE RAAF, Editie n° 178, november-december 2015
