Uitvoeringprogramma LGB Ten Boer dd 31 10 2012 def_1

Samen Gezond
Uitvoeringsprogramma
Lokaal Gezondheidsbeleid
2012-2016
Gemeente
Ten Boer
Woord vooraf
Beste lezers,
Voor u ligt het uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid 2012 – 2016. Een ambitieus en
duidelijk plan dat wat betreft de opzet mogelijkheden biedt om de doelen te behalen.
De titel van het uitvoeringsprogramma is “Samen Gezond ”. De focus ligt op het bevorderen van een
gezonde leefstijl. Belangrijk aangrijpingspunt is in dit kader preventie. Doelstelling is dat de
gemeente Ten Boer in velerlei opzichten een gezonde gemeente wil zijn. De gemeente Ten Boer wil
ruim baan geven aan de ambities en talenten van haar inwoners. Ze daagt iedereen uit het beste van
zichzelf te geven, kansen te zien en te benutten en mee te doen.
Kortom Ten Boer wil een samenleving creëren waarin iedereen meedoet en iedereen telt.
Het bevorderen van deelname aan het maatschappelijk leven en het bevorderen van gezondheid
liggen in elkaars verlengde. Als je niet gezond bent kun je moeilijker meedoen, terwijl je je beter
voelt als je meedoet; een sociaal netwerk maakt een mens sterker.
De gemeente Ten Boer ziet gezondheid dan ook niet als een op zichzelf staand onderwerp, maar
zoekt voortdurend naar verbindingen met andere beleidsterreinen om de kwaliteit van leven te
versterken. Een voorbeeld hiervan is het beleidsplan het Sociaal Domein, waarin diverse
beleidsterreinen samenkomen om de eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid te verbeteren.
Daarnaast heeft het uitvoeringsplan ook raakvlakken met de uitvoeringsplannen van de LEA en het
veiligheidsbeleid. Het spreekt voor zich dat ook sport een dominante plaats inneemt bij het thema
gezond leven. Sport is goed voor lichaam en voor de sociale ontwikkeling. Ik hoop dan ook dat het
initiatief van enkele sportverenigingen binnen onze gemeente, om gebruik te mogen maken van de
faciliteiten van Sportimpuls begin 2013 zal slagen.
Om al deze uitvoeringsplannen efficiënt te kunnen uitvoeren zijn verbindingen gelegd tussen de
verschillende uitvoerders en zullen de verschillende plannen elkaar versterken.
Ik wens alle uitvoerders van de voorliggende plannen veel succes, het is zeker de moeite waard.
P.C. Heidema
(wethouder Welzijn)
2
Inhoudsopgave
Woord vooraf
Inhoud
2
3
Inleiding
4/5
Kleine samenvatting van de kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid Ten Boer
Leeswijzer
Totstandkoming Uitvoeringsplan
4
4
5
H 1. Speerpunten
6
H 2.Doelen en Acties
7
Alcohol en roken
Overgewicht
Bevorderen psychosociale gezondheid
Samenwerken bij alle speerpunten
Binnenmilieu
7
10
14
16
18
H 3. Spoorboekje
19
H4. Financiën
H5. Verantwoording en volgen van de uitvoering
H6. Communicatie
23
24
24
Bijlagen: lijst van afkortingen
25
3
Inleiding
In dit Uitvoeringsprogramma Lokaal Gezondheidsbeleid behorende bij de kadernota Lokaal
Gezondheidsbeleid 2012-2016 van de gemeente Ten Boer, wordt beschreven hoe we de komende
jaren concreet willen gaan werken aan de geschetste kaders en speerpunten voor het lokaal
gezondheidsbeleid.
Kleine samenvatting van de nota
Alvorens u mee te nemen naar de hoofdstukindeling van dit uitvoeringsplan, geven wij hieronder
kort weer wat u in de kadernota heeft kunnen lezen:
In de kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid formuleerden wij een visie op basis van de staat van de
volksgezondheid, de landelijke nota Gezondheidsbeleid 'Gezondheid dichtbij’(2011) en landelijke en
lokale ontwikkelingen.
Vanuit de visie werd gekomen tot de volgende missie voor ons gezondheidsbeleid:
'Wij willen - mede met het oog op volwaardige participatie in de samenleving- een goede
gezondheid van onze burgers binnen hun bereik brengen door hen te stimuleren, en waar nodig te
faciliteren om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen gezondheidsgedrag en dat van
anderen'.
Deze missie vertaalden wij in een aantal doelen:
- we willen de gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen verkleinen doordat meer
mensen gezonder zijn gaan leven.
- we willen de factor gezondheid waar dat aan de orde is een rol laten spelen bij onze
beleidskeuzes
- we bevorderen de aandacht voor het belang van een goede gezondheid waar mogelijk
- wij zorgen als gemeente voor de basisvoorwaarden voor een gezonde fysieke en sociale
leefomgeving.
De speerpunten die vervolgens in de nota werden beschreven zijn:
Het inzetten op preventie van alcoholmisbruik, overgewicht, roken en psychosociale problematiek bij
de jeugd en andere kwetsbare groepen, zoals mensen met een lage SES. Dat willen we doen door
burgers te ondersteunen bij het verkrijgen van informatie, alternatieven en weerbaarheid, door
participatie en werk te stimuleren, door te zorgen voor een goede zorgstructuur, door inrichting van
een gezond gedrag stimulerende omgeving en door te vertrekken vanuit de behoeften van mensen.
Leeswijzer
In dit uitvoeringsplan diepen we deze speerpunten verder uit en geven we aan wat we als gemeente
gaan doen. In het eerste hoofdstuk treft u een overzicht aan van de speerpunten en de zaken die
nodig zijn om daaraan te kunnen werken. In hoofdstuk twee worden vervolgens per speerpunt de
doelen en doelgroep(en) geformuleerd en wordt beschreven welke acties we concreet zullen
inzetten, om die doelen te behalen. Daarna geeft hoofdstuk drie; 'het spoorboekje', een overzicht
van de acties die we per speerpunt inzetten en voor welke doelgroep een actie is bedoeld, welke
partners zijn betrokkenen, wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van de actie, wat de beoogde
resultaten zijn en wat de fasering is. Tevens worden de kosten per actie inzichtelijk gemaakt. Een
resumé van de totaal benodigde kosten ten behoeve van de uitvoering van de acties, vindt u in
hoofdstuk vier. In hoofdstuk vijf gaan we vervolgens in op de verantwoording en beschrijven we hoe
we de uitvoering volgen. Tot slot komt de communicatie aan de orde.
Achtergrond informatie over de omvang van problemen door alcoholgebruik, overgewicht en
psychische problemen in Ten Boer en de oorzaken daarvan kunt u terug vinden in de kadernota LGB
2012-2016.
4
Hoe is dit plan tot stand gekomen
Dit plan is een coproductie van vele partijen. In februari 2011 is op basis van het LGB uitvoeringsplan
2008-2012 een vragenlijst gemaakt, om te kunnen achterhalen wat betrokken partijen in Ten Boer
van de acties in het uitvoeringsplan 2008-2012 en de uitvoering daarvan vonden, welke thema's zij
misten en welke acties zij n.a.v. de ervaringen van de afgelopen vier jaar graag in de komende jaren
willen uitvoeren. Deze vragenlijst is aan de beleidsmedewerkers jeugd, sport, WMO, Cultuur,
veiligheid, jongerenwerker, WMO-consulent, JGZ-professionals en regiomanager JGZ en
kwartiermaker De Deel toegestuurd. Op basis van de antwoorden van al deze professionals is
vervolgens een analyse gemaakt. Vervolgens is in een bijeenkomst met al deze partijen de analyse
besproken en is gediscussieerd over de in te zetten aanpak voor de komende vier jaren. Op basis van
deze informatie en diverse beleidsplannen en uitvoeringsplannen op andere domeinen is een eerste
concept geschreven. Tussendoor zijn daarvoor nog enkele bilaterale gesprekken gehouden, is met de
school & voorschoolse directeuren gesproken in het OOGO en is gesproken met de leden van de
raadscommissie in een raadvergadering waarin het beleidsplan LGB en het uitvoeringsplan werd
toegelicht in een presentatie. Het eerste concept werd aan de WMO raad voorgelegd. Nadat de
feedback van de leden van de raad was verwerkt, werd het plan toegestuurd aan alle betrokken
partijen. Met enkele betrokken partijen werd het plan apart doorgesproken. Door de feedback van
alle partijen te verwerken ontstond een tweede concept versie. Ook deze versie werd weer aan alle
partijen gestuurd en besproken met de portefeuillehouder en beleidsregisseur. Na verwerking van de
feedback op deze versie, ontstond het plan dat hier voor u ligt.
5
Hoofdstuk 1. Speerpunten
Onze speerpunten voor de komende jaren zijn alcohol, roken, overgewicht en psychosociale
problematiek. Om te werken aan de preventie van alcoholgebruik, roken, overgewicht en
psychosociale problematiek is er aandacht nodig voor de volgende zaken: kennis bij mensen over de
thema’s, weerbaarheid van mensen, inrichting van een gezond gedrag stimulerende omgeving,
vroegsignalering en verbinding van preventie en curatie. Ook samenwerking tussen professionals van
diverse organisaties en op verscheidene beleidsdomeinen, het stimuleren van participatie (in werk,
vrijwilligerswerk, mantelzorg) en aansluiten bij behoeften en mogelijkheden van bewoners (bij –
laagdrempelige- hulpverlening) zijn van belang. Tot slot zijn regelgeving en handhaving zaken die bij
de thema’s roken en alcoholgebruik ingezet kunnen worden t.b.v. preventie.
In onderstaand overzicht is weergegeven waar aandacht aan moet worden besteed bij elk speerpunt
en welke randvoorwaarden er nodig zijn om de speerpunten tot uitvoering te brengen. 1
Voorwaarden
voor inzet
aandachtspunten
Uniforme
boodschap
vanuit prof.
Eenvoudig
leesbare
boodschap
Aandacht
voor:
Kennis:
Laagdrempelige info
Speerpunt:
Preventie van:
Overgewicht
Alcohol
Roken
Psychosociale
problematiek




Samenwerking
Publiek &
private
organisaties
Regie
gemeente bij
inrichten
omgeving incl.
vergunningen
Omgeving:
natuur,
verkeer,
veilig gevoel,
producten/recl
ame




‘Vertrekken’
vanuit
behoeften
bewoners
Prof. kennen
elkaar.
Soc.kaart
Integrale
aanpak
Aansluiten
bij behoeften
Ondersteuning
laagdrempelig en
dichtbij
Goede
afspraken en
samenwerking
Weerbaarbaarheid
&
Positieve
stimulering:
Nudging/ soc.
marketing




(Vroeg)
Signaleren,
ondersteunin
g & doorverwijzen
Stimuleren:W
erk,
participatie,
Eigen kracht.
Regelgeving
& Handhaving










-
1
Lees het schema als volgt: kijk eerst bij de speerpunten. In de rij boven de speerpunten staan zaken
weergeven die bij sommige speerpunten erg belangrijk zijn; de aandachtspunten. Onder een
aandachtspunt geeft een vinkje aan waar bij een speerpunt aandacht aan moet worden besteed. In
de rij boven de aandachtpunten kan worden afgelezen welke randvoorwaarden er nodig zijn om een
bepaald aandachtspunt uit te kunnen voeren. Zo is in het schema af te lezen dat voor het thema
overgewicht preventie het van belang is om in te zetten op weerbaarheid, kennis, omgeving,
positieve stimulering (van inwoners), vroegsignalering, stimuleren werk/ participatie en eigen kracht.
Om kennis goed over te kunnen brengen aan bewoners, is het vervolgens belangrijk dat de
boodschap eenduidig en eenvoudig is.
6
Hoofdstuk 2. Doelen en Acties
In dit hoofdstuk diepen we de hoofdthema’s verder uit en geven we aan wat we als gemeente gaan
doen. Er wordt beschreven wat bij elk thema onze doelstelling is en op welke doelgroep we ons
binnen het thema willen richten. Vervolgens beschrijven we de acties die we willen gaan inzetten,
om weerbaarheid, kennisvermeerdering, een gezondere omgeving, participatie, regelgeving,
handhaving en vroegsignalering ten behoeve van de genoemde thema’s te realiseren. Bij het kiezen
van de gemeentelijke activiteiten op het gebied van gezondheid is ons uitgangspunt dat we
aansluiten bij wat er al gebeurd in de gemeente (op activiteiten niveau en ontwikkelingen als
“Welzijn nieuwe stijl’ ) en verbindingen leggen tussen initiatieven die al door diverse organisaties in
de gemeente worden uitgevoerd. We houden daarbij rekening met ‘best-practice’ voorbeelden: Als
gemeente kiezen we zoveel mogelijk voor effectieve en veelbelovende interventies en anders voor
interventies waarvan redelijkerwijs te verwachten valt dat ze -op termijn- de gewenste invloed zullen
hebben.
2.1 Speerpunten Roken en alcoholgebruik
Alcoholgebruik is breed maatschappelijk geaccepteerd. Maar alcohol is ook een potentieel giftige stof met
schadelijke gevolgen. Niet alleen voor de gezondheid van drinkers maar ook voor de maatschappij. In Ten
Boer hebben we de afgelopen jaren daarom stevig ingezet op alcohol preventie, vooral bij de jeugd. De
komende jaren zetten we dit voort. Tevens krijgt het thema roken onze aandacht.
2.1.2 Doelstellingen en doelgroep
In de landelijke nota Volksgezondheid 'Gezondheid Dichtbij' heeft het ministerie van VWS ten doel
gesteld dat jongeren onder de 162 niet drinken, en jongeren boven deze leeftijd en volwassenen
verantwoord met alcohol omgaan. Ons lokale beleid zal hier bij aansluiten. We willen de komende
vier jaar dat alle jongeren van 12 – 16 jaar worden bereikt met voorlichting (en dan met name door
onderzoek uitgewezen risicogroepen zoals VMBO-leerlingen) en dat de alcoholconsumptie onder 16
jaar fors wordt teruggedrongen. Wij willen alcoholmisbruik onder (jong)volwassenen met kracht
aanpakken.
Wat roken betreft streeft het ministerie naar een verdere daling van het aantal rokers in Nederland.
Met een stevig en samenhangend tabaksontmoedigingsbeleid is een jaarlijkse daling van het aantal
rokers van ongeveer 1 procentpunt haalbaar volgens VWS. In Ten Boer willen we proberen om in de
komende vier jaar deze daling van 1% te behalen. We willen ons vooral richten op rookpreventie bij
jongeren, volwassenen met een lage SES en zwangere vrouwen. Tevens willen we voorkomen dat
niet-rokers ongewild (passief) meeroken.
2.1.3 Wat gaan we doen
Om tot een plan voor het tabaksontmoedigingsbeleid en het bevorderen van het verantwoord
omgaan met alcohol te komen, hebben we gekeken naar de achterliggende factoren die (overmatig)
roken & drinken veroorzaken. We willen een integrale en intersectorale aanpak. We zetten in op de
volgende ‘pijlers’: voorlichting ten behoeve van kennis vermeerdering, weerbaarheid &
ondersteuning, inrichting van de omgeving, signalering & advies en regelgeving & handhaving.
Signalering, doorverwijzing, voorlichting, stimuleren eigen kracht & weerbaarheid
De consultatiebureauartsen, JGZ verpleegkundigen en de sociaal verpleegkundige 4-19 en de
kraamzorgmedewerkers hebben contact met vele (jonge) ouders en kinderen. Tijdens deze
contacten kunnen zij ook het onderwerp roken en alcoholgebruik ter spraken brengen en ouders
2
Mogelijk wordt de leeftijdsgrens voor het niet drinken van alcohol t.z.t opgehoogd naar 18 jaar, wanneer er
medio 2013 een wetswijziging wordt doorgevoerd.
7
waar nodig informatie geven. Ouders of hun kinderen die een probleem met roken of drinken
hebben, zullen zij doorverwijzen naar de huisarts of specialist.
Meeroken is opgenomen in het RIVM rapport 'Activiteiten Basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg 0
-19 jaar per Contactmoment', waardoor het thema (mee)roken in ieder geval aan de orde komt in vijf
contactmomenten van de JGZ in de leeftijd 0-4 jaar en drie contactmomenten in de leeftijd 4-19 jaar.
STIVORO heeft een handreiking 'Rookvrij Opgroeien' ontwikkeld. Voor JGZ professionals, de
dorpscoaches en kraamverpleegkundigen kan deze handreiking een prettige ondersteuning in de
begeleiding zijn. Daarom zullen we er voor zorgen dat zij deze handreiking tot hun beschikking
krijgen. We zullen onder de JGZ professionals en Dorpscoaches ook de Toolkit 'roken, drinken,
blowen; van het RIVM kenbaar maken. Deze digitaal te bereiken toolkit biedt veel gratis te
downloaden materialen die gebruikt kunnen worden om over het thema in gesprek te raken en
(groeps)voorlichting te geven. In dit digitale tijdperk zijn er nog een aantal interessante e-health
programma's en websites die ondersteuning bieden voor professionals en hulp dichter bij brengen
voor ouders. De professionals in de Deel maken gebruik van de websites: www.uwkindenroken.nl, de
websites www.hoepakjijdataan.nl/professionals en het programma 'Rookvrij opgroeien'.
Via de dorpscoaches en schuldhulpverlening worden mensen zonder (kleine) kinderen met een lage
SES bereikt. Zo kunnen ze gestimuleerd worden om gebruik te maken van ondersteuning bij het
stoppen met roken. Het ‘non-vermogenden-verzekeringscontract’ biedt ons als gemeente de
mogelijkheid om afspraken te maken met verzekeraars. We zullen nagaan of er bij één van de
grotere zorgverzekeraars in het noorden; Menzis, een bepaling kan worden opgenomen om een
extra investering te doen om groepen met een lage SES te bereiken, te motiveren om te stoppen met
roken en toe te leiden naar verzekerde behandeling van tabaksverslaving.
Ook het jeugd en jongerenwerk heeft een belangrijke rol in het voorlichten, signaleren en
ondersteunen van jongeren ter preventie van middelengebruik zoals alcohol, roken en cannabis. In
het programma van de jongerenwerker is er nu al geregeld aandacht voor het thema. Samen met de
jongerenwerker richten we ons op een aanpassing van de situatie in de soos, waarbij de soos alcohol
moet schenken om financieel rond te kunnen komen. Zo willen we de consumptie van alcohol in de
soos verminderen. Met het bestuur van de Soos wordt gesproken en worden vervolgens afspraken
gemaakt, die we zullen controleren. De jongerenwerker zal de vrijwilligers in de soos ook stimuleren
om geen alcohol te drinken als zij dienst hebben. Daarnaast zal zij de alcoholvrije momenten van
jeugd tussen de 12 en 15 jaar uitbreiden. Naast de voorlichting die de jongerenwerker tijdens
activiteiten aan jongeren geeft, zal het jongerenwerk de ‘Tour of love bus’ inzetten. Ook sturen we
de jongerenwerker materialen van Stivoro en het Trimbos-instituut toe, welke zij onder de aandacht
zal brengen bij jongeren. Het gaat om flyers over de "coole" e-health programma's
www.smokealert.nl' en 'Wat doet drank', en het tijdschrift Control!. Het tijdschrift Control is een
jongerenmagazine over het thema eigen gezonde keuze en sociale invloed in het algemeen en over
alcohol, tabak, cannabis en seks in het bijzonder.
De school is tevens een goede plaats om te werken aan signalering, voorlichting en weerbaarheid.
Veel scholen besteden al aandacht aan gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan lessen over alcohol, roken
of weerbaarheid. De activiteiten worden echter vaak ad-hoc uitgevoerd. Met een planmatige,
structurele en integrale aanpak wordt meer effect gesorteerd. Een school waar gezondheid integraal
onderdeel uitmaakt van het schoolbeleid, wordt een 'Gezonde School' genoemd. Een Gezonde
School is een school die systematisch en structureel werkt aan de gezondheid van leerlingen en
leerkrachten. Het Gezonde Schoolmodel bestaat uit een aantal thema’s waar een school aan kan
werken en een deelcertificaat voor kan behalen. We zullen samen met de scholen in Ten Boer
nagaan of zij het deelcertificaat alcohol willen behalen. Scholen kunnen binnen de Gezonde School,
thema alcohol middels diverse interventies aandacht aan het thema besteden. De
Gezondheidsbevorderaar van de GGD zal de school ‘De Gezonde School en genotmiddelen' (‘DGSG’)
8
adviseren. Binnen dit programma van VNN krijgen kinderen uit groep 7 en 8 en hun ouders via
verschillende manieren informatie ter preventie van alcoholgebruik.
Regelgeving, handhaving en inrichting van de omgeving
Regelgeving en handhaving zijn nodig omdat roken en overmatig drinken van alcohol slechts beperkt
kan worden overgelaten aan de eigen verantwoordelijkheid: anderen hebben er namelijk last van of
leiden gezondheidsschade. Wat roken betreft willen we toezien op de naleving van de Tabakswet.
Daarnaast blijven we een rookvrije publieke ruimte en rookvrije scholen en sportverenigingen
stimuleren.
Wat alcohol betreft staan wij een minder vrijblijvende aanpak voor. De preventie aanpak van alcohol
die we in 2011 zijn gestart, zullen we voortzetten. De nieuwe Drank- en Horecawet die op 1 januari
2013 van kracht wordt geeft ons daarnaast mogelijkheden om nog meer inzet te plegen. De wet
noodzaakt ons als gemeente namelijk om de verordening aan te passen en een aparte verordening
voor paracommerciële instellingen te maken (vast te stellen voor 31 december 2013). In 2013 zullen
we daarmee steviger kunnen toezien op de uitvoering van de Drank- en Horecaverordening. We
zullen toezien op de handhaving van verkoop alcohol aan jongeren onder de 16 in winkels en
horecagelegenheden, en het alcoholgebruik openbare ruimte zoveel mogelijk inperken. Daarnaast
willen wij het alcoholgebruik in sportkantines ontmoedigen en hierover afspraken maken met de
besturen van de verenigingen. Dat willen we doen aan de hand van de methodiek gezonde
sportkantine, die ontwikkeld is door Huis voor de Sport Groningen.
9
2.2 Speerpunt Gezond gewicht
Wanneer mensen lichamelijk en psychisch gezond zijn, draagt dit bij aan vele zaken in een
mensenleven, zoals aan participatie en kwaliteit van werk. Overgewicht bij volwassenen en kinderen
wordt de laatste jaren steeds meer als normaal beschouwd en mensen worden ook steeds minder
snel te dik gevonden. Maar overgewicht is wel degelijk een serieus probleem, waaruit ernstige
chronische ziekten voort kunnen komen die de kwaliteit van leven, participeren en werken negatief
beïnvloeden. In de nieuwe gezondheidsnota van de rijksoverheid wil men met name inzetten op meer
bewegen en het vergroten van weerbaarheid ter preventie van overgewicht. In de gemeente Ten Boer
sluiten wij daarbij aan; weerbaarheid is zeer belangrijk als basis om leefstijlproblematiek te
voorkomen en ook sport en bewegen is een essentieel onderdeel. Daarnaast vinden we het vergroten
van kennis ten behoeve van overgewichtpreventie van groot belang, evenals het inzetten op een
omgeving die gezond gedrag stimuleert. Ook het signaleren van overgewichtproblemen en het bieden
van de juiste ondersteuning vinden wij belangrijk. Kortom; de preventie van overgewicht zullen we de
komende jaren voortzetten door middel van een brede aanpak.
2.2.1 Doelstellingen en doelgroep
De gemeente Ten Boer heeft de volgende doelstelling voor de aanpak van overgewicht:
 het percentage volwassenen met overgewicht moet minimaal gelijk blijven;
 het percentage jeugdigen met overgewicht moet dalen.
Omdat overgewicht het beste bestreden kan worden door gezond gedrag al vanaf jongs af aan te
leren, richten wij onze pijlen vooral op de doelgroep 0- 12 jaar en de ouders van de jeugd. En gezien
uit onderzoek is gebleken dat mensen met een lage SES vaker ongezond gedrag vertonen dat tot
overgewicht kan leiden en zij ook vaker overgewicht hebben, heeft ook deze groep onze aandacht.
2.2.2 Wat gaan we doen?
Om tot een plan voor een succesvolle aanpak van overgewichtpreventie te komen hebben we
gekeken naar de achterliggende factoren. We willen een integrale en intersectorale aanpak. Om deze
aanpak concreet te maken, beschrijven we de 'pijlers' waar we op inzetten. Het gaat om voorlichting
ten behoeve van kennis vermeerdering, weerbaarheid, inrichting van de omgeving en signalering,
advies en ondersteuning.
De Omgeving, weerbaarheid en (collectieve) voorlichting
Een omgeving die gezonde voeding stimuleert
Hoewel het voorkomen van overgewicht primair de eigen verantwoordelijkheid is willen we als
gemeente de burger wel een steuntje in de rug geven bij het behouden of verkrijgen van een
gezonde leefstijl. Want in de huidige samenleving is het niet eenvoudig om verleidingen te weerstaan
en 'de gezonde' keuze te maken: bijna iedereen heeft beschikking over een auto, de lift, internet
(zodat we de deur niet meer uithoeven voor een boodschap), kant-en-klaar maaltijden (handig voor
in onze vol geplande levens) en automaten met energiedrank en snoep.
Als gemeente kunnen we deze omgevingsfactoren niet wegnemen, maar we kunnen een omgeving
die gezond gedrag bevorderd wel stimuleren. Dat zullen we ten eerste doen door i.s.m. Huis voor de
Sport met de sportverenigingen te overleggen over de mogelijkheden om gezonde producten in de
sportkantine meer te promoten, zodat een 'gezonde sportkantine' ontstaat. Daarbij zullen we nagaan
of er in de automaten bij de verenigingen en sporthal gezondere snacks en dranken kunnen worden
geplaatst. Voor een gezonde omgeving op school, zal de gezondheidsbevorderaar van de GGD met
scholen nagaan of zij aan het thema gezond gewicht willen werken binnen ‘de Gezonde
Schoolmethodiek’. Scholen die aan het thema willen gaan werken, zullen ook worden geadviseerd
om SchoolGruiten als één van de uitvoeringsactiviteiten in te zetten. Middels SchoolGruiten wordt
10
het eten van voldoende groente en fruit via de school bevorderd, bijvoorbeeld door minstens twee
fruit-meeneemdagen in te stellen en gratis fruit beschikbaar te stellen.
Een omgeving die uitnodigt tot bewegen
De afgelopen jaren hebben we tevens maatregelen genomen om het autoverkeer van en naar school
te verminderen. Dat heeft al geresulteerd in 'kiss & ride' stroken bij twee basisscholen. Via het OOGO
zullen we met scholen nagaan welke mogelijkheden er zijn om bij alle scholen in Ten Boer
maatregelen te treffen die ouders om hun kinderen niet met de auto naar school te brengen.
Onder het thema 'de omgeving' behoren ook de beweeg- en sportmogelijkheden die in het bereik
van inwoners zijn. De sportmogelijkheden voor kinderen binnen het onderwijs zullen we in stand
houden door de vakdocent bewegingsonderwijs te handhaven. Voor de jeugd in Ten Boer streven we
i.s.m. Kids2b, de scholen, de MJD, HvdSG en stichting KAT ook naar een samenhangend aanbod van
tussen- en naschoolse activiteiten, waarin bewegen en sporten een belangrijk onderdeel is en waarin
bovendien op een speelse manier kennis over gezonde leefstijl wordt bijgebracht.
Om de naschoolse activiteiten goed te laten lopen is afstemming nodig, iemand moet het regelen en
organiseren. We gaan na welke medewerker of betrokken organisatie (kinderopvang, jeugd en
jongerenwerk, Huis voor de Sport Groningen) deze taak op zich zouden kunnen nemen.
Deze medewerker zal ook een grote rol hebben binnen-, of nauw samenwerken met het project
'sportdorp' in Ten Boer, wanneer de aanvraag voor dit project wordt gehonoreerd. Stichting
Recreade en sportverenigingen doen met ondersteuning van Huis voor de Sport een aanvraag voor
dit project in het kader van ‘Sportimpuls’. Wanneer de middelen worden toegekend door de
sportimpulscommissie, zal het project gaan draaien onder verantwoordelijkheid van Stichting
Recreade, ondersteund door het Huis voor de Sport Groningen en in samenwerking met
verschillende sportverenigingen in Ten Boer. Sportdorp beoogt ook voor de volwassenen in Ten Boer
passend sport- en beweegaanbod te creëren. Middels Sportdorp wordt dit aanbod in samenspraak
en samenwerking met bewoners en partijen vormgegeven. Het uitgangspunt is daarbij dat bestaande
initiatieven worden aangevuld en door het hernieuwde aanbod de participatie van bewoners
toeneemt, wat ten goede komt aan de leefbaarheid. Een bestaand initiatief, zijn de
bewegingsactiviteiten voor ouderen die Stichting Recreade biedt. Voor deze doelgroep is beweging
een ‘must’: niet alleen houdt dit hen fitter, ook heeft het een sociale functie. Met de
sportimpulsgelden voor Sportdorp kan sport voor ouderen worden ondersteund.
Het goede voorbeeld
Naast de fysieke omgeving speelt ook de sociale omgeving een rol in gezond gedrag. Om gezond
gedrag te stimuleren zijn mensen met een voorbeeldfunctie nodig. In de overleggen met de
sportverenigingen zullen trainers gevraagd worden om een dergelijk rol zich te nemen. Ook
leerkrachten, peuterleidsters, jongerenwerker, jongeren zelf, ouders en medewerkers in de Deel
hebben een zodanige voorbeeldrol. Er zal een deskundigheidsbevordering gezonde leefstijl voor
professionals worden georganiseerd, waarin ook wordt besproken op welke wijze zij hun
voorbeeldrol nog meer zouden kunnen benutten en jongeren/ ouders kunnen inzetten om hun
'peers' te stimuleren tot gezond gedrag. Een nog niet genoemde partij met een voorbeeld rol zijn wij
zelf, de gemeente Ten Boer. We zullen nagaan hoe wij ons kunnen profileren als een gezond en fit
bestuur.
Weerbaarheid
Om de ongezonde verleidingen in de fysieke en sociale omgeving tegen te gaan, is het erg belangrijk
dat mensen ook weerstand kunnen bieden. Weerbaarheid kan het beste al op jonge leeftijd
aangeleerd worden. Daarom zullen we ervoor zorgen dat binnen het aanbod op school aandacht is
voor weerbaarheid en dat er na schooltijd de mogelijkheid is om een cursus/ workshop te volgen die
de weerbaarheid versterkt. De naschoolse workshops vanuit het project 'ik ben een topper' blijken
erg waardevol bij het vergroten van de weerbaarheid bij kinderen. Daarom zullen we nagaan of de
11
methodiek van ‘ik ben een topper’ geïmplementeerd kan worden in de buiten- en binnenschoolse
activiteiten, zoals op de vorige pagina van dit uitvoeringsplan beschreven. Het jongerenwerk zal
aandacht besteden aan het vergroten van weerbaarheid onder 12+ jeugd, door het thema te
integreren in de activiteiten die zij aanbieden.
Voorlichting
Met kennis over gezonde voeding en voldoende bewegen kunnen mensen gemakkelijker kiezen voor
de meer gezonde mogelijkheden die de omgeving biedt. Door collectieve voorlichting kan informatie
worden verstrekt die de kennis vergroot. Afgelopen jaren kwam deze voorlichting grotendeels tot de
inwoners via tv-spots en artikelen vanuit landelijke campagnes. Vanaf 2012 is dit afgeschaft, met
uitzondering van de 'na-aapje' campagne die ouders bewust probeert te maken van hun invloed op
de leefstijl van hun kinderen. In de gemeente zullen we de collectieve voorlichting de komende jaren
op drie manieren aanvullen. Ten eerste zullen we er voor zorgen dat het thema gezonde leefstijl
wordt geïntegreerd in de naschoolse programma's, zoals reeds genoemd. Ten tweede zullen we
kennis proberen te verspreiden via De Deel en andere locaties waar veel inwoners komen, zoals
gezondheidscentrum de Kiep en de jongerensozen. In De Deel en de Kiep zullen we informeren door
foldermateriaal en door posters die bezoekers prikkelen tot vragen/ een gesprek. Informatie aan
jongeren over een bepaald thema, zoals energiedrank, zal worden geïntegreerd in bestaande
activiteiten. Ten derde zullen er vanuit De Deel workshops worden aangeboden die ingaan op
leefstijlthema's. Echter worden deze workshops niet gepromoot onder het thema leefstijl, maar sluit
de titel en een groot deel van de workshop aan bij de vragen en belangen van de doelgroep. Zo zou
er voor ouders van kinderen die naar het voortgezet onderwijs gaan, goed een workshop
georganiseerd kunnen worden onder de noemer: Uw kind naar school in de stad; wat staat u en uw
kind te wachten? Tijdens de workshop kan vervolgens ook over groepsdruk/ weerbaarheid met als
gevolg gedrag als niet ontbijten, energiedrank en brood weggooien en in de supermarkt een
croissant kopen worden besproken. Wat de vragen en belangen van de doelgroep zijn, weten de
professionals die contact met hen hebben. Omdat de JGZ medewerkers en dorpscoaches veel
cliënten spreken, hebben zij ook zicht op problemen, vragen en behoeften die bij veel mensen
hetzelfde zijn. Zij zullen in hun team aangeven welke problemen en vragen zij vaak tegenkomen en
vervolgens bespreken op welke wijze er een collectief aanbod voor deze mensen kan worden
gerealiseerd. Denk bij een collectief aanbod aan een workshop zoals hierboven beschreven of een
wandelclubje, een scootmobielochtend of ouderenspreekuur op De Deel, waarbij stoelgymnastiek
wordt aangeboden, een supermarktrondleiding of koffieochtenden waarin een bepaald thema wordt
besproken.
Gezondheidsweek
Om het inrichten van een gezonde omgeving extra kracht bij te zetten, zullen we in Ten Boer een
Gezondheidsweek 'Samen fit' houden. In deze week kunnen burgers kennis maken met het diverse
sport & participatie aanbod in de wijk. Werving van bewoners zal gebeuren door gebruik te maken
van social marketing, wat betekend dat wordt uitgegaan van de interesses van bewoners. Ook speelt
'zelforganisatie' een grote rol: via diverse kanalen - waaronder de dorpscoaches- zullen mensen
persoonlijk gevraagd worden om mee te denken, mee te beslissen en mee te werken voor deze week.
Er zal een folder verspreidt worden, waarin kortingsbonnen te vinden zijn voor een gratis activiteit of
een activiteit met korting. Daarnaast vindt men in de bibliotheek een hoekje met boeken over
gezonde leefstijl, wijst men in De Deel extra op informatie over het thema ‘fit’ en is daar meer
uitgebreide en specifieke informatie dan normaliter, kunnen mensen vragen stellen en workshops
volgen. Eén van deze workshops zal gaan over solliciteren en werken. Met de ondernemers
vereniging Ten Boer en SoZaWe zullen we in het kader van werk & sociaal maatschappelijk
ondernemen overleggen of we tijdens deze week ook een 'arbeidsmarkt' kunnen organiseren in of in
ieder geval vanuit de Deel. Tijdens deze markt kunnen organisaties een ochtend hun organisatie
presenteren en worden bezoekers vervolgens in de gelegenheid gesteld om te solliciteren (na de
workshop) op een (vrijwillige) functie.
12
Signalering, individuele voorlichting/ advisering, ondersteuning en doorverwijzing
In de vorige paragraaf is gesproken over collectieve voorlichting, stimulering en ondersteuning. Naast
deze collectieve voorlichting wordt er ook individuele voorlichting gegeven vanuit de
Jeugdgezondheidszorg (consultatiebureau en sociaalverpleegkundig op de basisschool) aan met
name ouders/ opvoeders en vanuit de eerste lijn (verloskundige, kraamhulp, huisarts). Op het CB en
vanuit de kraamhulp wijst men ouders bijvoorbeeld op het belang van gezonde voeding tijdens de
zwangerschap, op het belang van borstvoeding en geeft men adviezen m.b.t. baby en peutervoeding.
De JGZ is ook de plaats waar overgewicht bij kinderen wordt gesignaleerd. Vervolgens wordt het
gesignaleerde overgewicht besproken en worden ouders gemotiveerd en begeleid volgens het
'overbruggingsplan overgewicht'. Als gemeente vinden we het van groot belang dat onze JGZ
overgewicht op een uniforme wijze signaleert en men ouders zeker niet direct adviseert en een
folder meegeeft, maar hen motiveert, doorverwijst en begeleid. We verwachten dat de JGZ-richtlijn
"Overgewicht- preventie, signalering, interventie en verwijzing" van mei 2012 en de aanvulling
daarop vanuit onze GGD deze werkwijze versterkt.
Ook de dorpscoaches, huisartsen, intern begeleiders op de basisscholen en peuterspeelzaalleidsters
kunnen in de vele contacten die zij met inwoners hebben overgewicht en/ of een ongezonde leefstijl
signaleren en mensen vervolgens motiveren, ondersteunen en doorverwijzen. Om ervoor te zorgen
dat deze professionals voldoende van het thema weten zodat zij problemen signaleren en daar iets
mee kunnen doen, zullen we al deze professionals inclusief de JGZ medewerkers in de gemeente Ten
Boer een deskundigheidsbevordering over het thema aanbieden.
13
2.3. Speerpunt: Bevorderen van psychische gezondheid
Gezondheid is niet alleen de afwezigheid van ziekte. Gezondheid en welzijn zijn nauw met elkaar
verbonden. Mensen die psychische problemen ervaren, bijvoorbeeld door een burn-out,
werkloosheid, relatieproblemen, huiselijk geweld (Wet huisverbod), eenzaamheid of pesten, zijn
geneigd een meer ongezonde leefstijl aan te wenden.
De afgelopen jaren is al veel bereikt op dit gebied zoals versterking van de OGGZ-netwerkstructuur
en incorporatie in De Deel en sinds begin 2012 de 'keukentafelgesprekken' door de dorpscoaches,
waarmee ook psychische problemen gesignaleerd kunnen worden. Maar psychische gezondheid met
in het bijzonder het bestrijden van eenzaamheid blijft een belangrijk aandachtspunt.
2.3.1 Doelstellingen en Doelgroep
De jeugd is onze toekomst. Psychosociale problematiek bij jongeren wordt vaak laat of niet
gesignaleerd, terwijl de problemen bij deze doelgroep nog goed te verhelpen zijn. Daarom zetten we
hier op in. De psychische gezondheid kan bij de jeugd ook nog goed beschermd worden, door
pestgedrag op school tegen te gaan en aandacht te hebben voor de thuissituatie van de jeugd.
Mensen die op meerdere fronten in hun leven problemen hebben, zoals opvoedingsonmacht,
werkloosheid en financiële problemen, hebben ook meer kans op psychische problemen. Daarom
richten wij ons ook op deze doelgroep. Ouderen en alleenstaanden hebben tevens onze aandacht,
omdat zij extra gevoelig zijn voor psychische problemen.
In de landelijke beleidsnota ‘Gezondheid dichtbij’ wordt de doelgroep ouderen, naast de doelgroep
jeugd, specifiek benoemd onder de kop ‘Ouderen: een lang, gezond en zelfstandig leven’. Het kabinet
stelt dat gemeenten een belangrijke rol spelen bij de preventieve zorg voor ouderen vanuit de Wpg
en de WMO met het doel (onnodig) gebruik van zwaardere zorg in de langdurige zorg of curatieve
zorg wordt tegengegaan. Gemeenten dienen daarbij sectoren als wonen, welzijn, vervoer en
(preventieve) zorg in hun aanpak aan elkaar koppelen om tot maatwerk te komen.
Thema’s die in de landelijke nota ‘Gezondheid dichtbij’ worden benoemd zijn:
- Tijdig opsporen van gezondheidsproblemen.
- Eenzaamheid en sociale steun.
- Mantelzorg.
- Bewegen.
- Ondervoeding.
Aan voeding en bewegen is in het vorige hoofdstuk aandacht besteed. Onder het thema psychische
gezondheid willen wij werken aan de volgende doelen voor ouderen en de andere prioritaire
doelgroepen:
* Ouderen: een lang, gezond, gelukkig en zelfstandig leven.
* We werken in eerste instantie preventief aan welzijn, daarnaast willen we problemen zo vroeg
mogelijk signaleren en de toeleiding naar interventies en hulpverlening laagdrempelig en
bereikbaar maken.
* Onjuiste ideeën en vooroordelen over depressie en andere psychische problemen bijstellen en
het belang van mentale vitaliteit benadrukken
* Aandacht voor pesten in curriculum van basisscholen
* Stimulering (vrijwilligers)werk en/ of mantelzorg
14
2.3.2. Wat gaan we doen?
Voor een effectieve aanpak van psychosociale problemen moet dit zowel bij burgers als
hulpverleners als belangrijk thema worden erkend. Wij vinden het daarom belangrijk dat scholen de
aanpak tegen pesten blijven voortzetten (pestprotocol en contactpersoon pesten). Wanneer scholen
vragen hebben over pestgedrag of met ernstige pestsituaties kampen, is er in de stad Groningen een
consultatieteampesten die de scholen kan ondersteunen. Wij zullen nagaan of Ten Boer ook gebruik
kan maken van dit consultatieteam. Tevens zullen we in het OOGO-/LEA overleg i.h.k.v. de Gezonde
Schoolmethode ook met scholen bespreken of het thema mentale vitaliteit in het curriculum van het
VO en de bovenbouw van het BO geïntegreerd kan worden ten behoeve van bewustzijn en een beter
begrip van psychische gezondheid.
Om inwoners bewust te maken van psychische gezondheid zullen we tevens via folders,
postermateriaal en individuele gesprekken in De Deel en in Gezondheidscentrum de Kiep aandacht
besteden aan het thema.
Naast erkenning van het probleem is ook de herkenning van eenzaamheid, (beginnende) depressie
en pestgedrag essentieel. Een (ernstige) depressieve stoornis kan voorkomen worden door
vroegtijdige signalering en vroegtijdig ingrijpen. Belangrijk is dat zorgverleners de risicofactoren en
signalen van een depressie kunnen herkennen.
We willen daarom onderwijsgevenden en andere intermediairs (zoals sportinstructeurs) trainen in
het vroegtijdig signaleren en herkennen van (voor)stadia van depressie en pestgedrag. Daarnaast
willen wij hen qua kennis en deskundigheid beter toerusten op het aanpakken bij pestsituaties en het
bespreekbaar maken en doorverwijzen bij depressie. We zullen deze intermediairs een aanbod doen
via onze lokale educatieve agenda.
Ter preventie van eenzaamheid en psychosociale problemen is ook het hebben van
(vrijwilligers)werk en of een andere vorm van dagbesteding van belang. Vooral wanneer door deze
activiteiten contacten ontstaan met anderen, helpt dit eenzaamheid en depressie voorkomen.
Werk en/ of vrijwilligerswerk willen we stimuleren via de inzet van de dienst SoZaWe en de
dorpscoaches. De dorpscoaches hebben bij hun ‘keukentafelgesprekken’ veel aandacht voor de
situatie van een persoon en bespreken zaken als het hebben/ krijgen van werk. Waar nodig verwijzen
zij iemand door naar bijvoorbeeld maatschappelijk werk. Ook vragen zij altijd of mensen iets in de
sfeer van vrijwilligerswerk kunnen of willen doen. De samenwerking tussen de dopscoaches en de
dienst SoZaWe is ook erg belangrijk. Deze samenwerking zullen we verstevigen. Vanuit ‘De Deel’ kan
tevens ondersteuning worden gegeven aan vrijwilligersinitiatieven.
Specifiek voor het aanpakken van eenzaamheid willen we op basis van best practices elders in het
land een pilot inzetten, waarbij de dorpscoaches en de huisartsen nauw samenwerken.
15
2.4. Samenwerking bij alle leefstijlproblematieken
Bij (vroeg) signaleren van en doorverwijzen bij leefstijl problematiek, of het nu gaat om alcohol
misbruik, roken, overgewicht of psychische ongezondheid, is het erg belangrijk dat er een sluitende
keten is van warme overdracht/ signalering, naar motiveren en begeleiden en waar nodig naar
doorverwijzing. Bij de eerste fase in deze keten komen signalen vaak binnen bij de Deel, waar deze
door de dorpscoach worden opgepakt. Biedt deze vorm van ondersteuning 3 geen soelaas, dan wordt
doorverwezen naar specifieke hulptrajecten. Daarbij is het van belang dat de professional die
doorverwijst weet of de cliënt is aangekomen bij de deskundige waar naar is doorverwezen. En dat
deze professional ook weet hoe het de cliënt vergaat. Om dit te bereiken, willen we inzetten op het
verkrijgen van ‘korte lijnen’ oftewel; onderling contact en samenwerking tussen professionals. Want
wanneer mensen elkaar kennen en weten wat het werk dat zij doen inhoud, zullen zij eerder elkaar
opzoeken en naar elkaar doorverwijzen. Bij deze samenwerking zijn duidelijke afspraken over
verantwoordelijkheden en regie nodig.
Ontwikkelingen t.b.v. samenwerking: ZVJG, De Deel, Passend onderwijs, Transitie Jeugdzorg
De regie vindt plaats vanuit De Deel. Vanaf 2012 is in de gemeente Ten Boer De Deel operationeel.
Dit is de centrale plaats waar inwoners terecht kunnen met vragen over opvoeden en opgroeien van
kinderen, maar ook over werk en uitkering, WMO voorzieningen en diensten. Daardoor is het ook de
plek waar alle zorg rondom cliënten, waaronder kinderen en gezinnen samenkomt. De komende
jaren zal De Deel inhoudelijk verder vormgegeven worden. Daarbij zal veel aandacht zijn voor de
samenwerking t.b.v. een optimaal sluitende zorgketen, in het licht van vele nieuwe ontwikkelingen.
Eén van die ontwikkelingen is nieuw beleid rondom Passend Onderwijs. Een andere ontwikkeling is
de decentralisatie van de Jeugdzorg. Door deze ontwikkelingen worden onderwijs,
jeugdzorgorganisaties en gemeente meer dan voorheen gezamenlijk verantwoordelijk voor de zorg
voor kinderen en jongeren. In goed onderling overleg zullen we zorgen voor samenhang tussen
leerling-zorg in de school enerzijds en jeugdvoorzieningen, opvoeding- en opgroeiondersteuning
buiten de school anderzijds. Het onderling overleg en onderlinge afstemming van de zorg loopt via
het OOGO/LEA-overleg.
Aan de 'achterkant' van De Deel heeft de afgelopen jaren ook een ontwikkeling plaats gevonden. Op
1 januari 2010 de provinciale verwijsindex ZVJG; 'Zorg voor jeugd Groningen' ingevoerd. Dankzij dit
systeem kunnen problemen bij kinderen van 0-23 jaar vroegtijdig worden gesignaleerd. Het systeem
maakt bovendien duidelijk welke instellingen betrokken zijn bij een jeugdige. Daarnaast wordt in
ZVJG de coördinatie van zorg in de keten, de zorgcoördinatie, georganiseerd. Door de invoering van
ZVJG wordt voorkomen dat er gaten in het zorgaanbod ontstaan, waardoor de zorg van verschillende
instanties niet goed op elkaar aansluit.
Door de invoering van ZVJG heeft het buurtnetwerk 0-12 jarigen een andere status gekregen. Er
vinden geen vanuit de gemeente georganiseerde netwerkbijeenkomsten plaats, omdat
casusbespreking en coördinatie van zorg vanuit de backoffice CJG wordt geregeld. De netwerkleden
zullen elkaar wel blijven ontmoeten om zorgsignalen te delen en elkaar onderling te consulteren. De
dorpscoaches en JGZ medewerkers zullen ook de contacten met de intern begeleiders van de scholen
in Ten Boer verstevigen. Voor de scholen in Ten Boer is door de opheffing van het buurtnetwerk
namelijk een hiaat ontstaan, omdat de scholen via de structuur die zij hebben (weer Samen Naar
School) zich voornamelijk richten op samenwerking buiten het Zorgnetwerk Groningen. Door goed
contact te houden met de intern begeleiders kunnen signalen toch worden 'op gepikt'.
Om de intern begeleiders van voldoende informatie over een kind te voorzien, is het belangrijk dat er
een 'warme overdracht' plaats vindt wanneer een kind van de voor- en vroegschoolse voorzieningen
3
Uitgangspunt is dat mensen met ondersteuning en inzet van eigen omgeving en netwerk en evt. collectieve
voorzieningen hun problemen aanpakken.
16
(peuterspeelzaal en kinderopvang) naar de basisschool gaat. Deze warme overdracht, is een
mondelinge overdracht waarbij de leidster toets- en observatiegegevens doorgeeft en daarnaast
aanvullende informatie geeft over o.a. wat het kind kan en hoe het kind het beste leert. Via het LEA
overleg zullen we bespreken of tijdens deze warme overdrachtsgesprekken ook nadrukkelijk
aandacht kan zijn voor de lichamelijke ontwikkeling van het kind zoals de motorische vaardigheden
en opvallende zaken rondom de gezondheid en thuis-/ opvoedsituatie van het kind.
Welzijn nieuwe stijl
Nog een belangrijke vernieuwing die binnen de gemeente veel aandacht krijgt is ‘Welzijn nieuwe stijl’.
Welzijn nieuwe stijl kent een drietal hoofddoelstellingen namelijk de WMO meer maatschappelijk,
professioneler/ effectiever en efficiënter uitvoeren. De nieuwe werkwijze kent 8 bakens, bedoeld om
richting te geven aan het denken, het maken van afspraken en het handelen. De Bakens zijn onder
andere: richten op de eigen kracht van de burger, ‘erop af, in gesprek’, versterken eigen sociale
netwerken, integraal werken, ruimte voor de professional met mandaat. De al eerder genoemde
dorpscoaches hanteren de principes van het nieuwe werken. De acties in dit uitvoeringsplan passen
bij deze nieuwe stijl van werken en kunnen door De Deel professionals worden uitgevoerd volgens
het werkmodel Welzijn nieuwe stijl.
Verbinden eerste en tweedelijn
We zetten ook in op de verbinding tussen de eerste en de tweede lijn. Om dit te realiseren zullen de
dorpscoaches en JGZ medewerkers de huisartsen actief opzoeken om kennis met hen te maken en
de samenwerking aan te gaan.
17
2.5. Binnenmilieu
Een thema dat niet als speerpunt is genoemd, maar dat wij in Ten Boer wel belangrijk vinden is het
binnenmilieu op scholen. Het binnenmilieu is de omgeving waarin we ons bevinden als we binnen
zijn. Het binnenmilieu is gezond als de lucht schoon en fris is, weinig stofdeeltjes, vluchtige stoffen en
micro-organismen bevat. Voor mensen met luchtwegproblemen zoals astma is schone lucht
essentieel. Bij kinderen neemt de kans op astmaklachten in vochtige woningen toe met een factor
1,5 tot 3,5. Een slecht binnenmilieu op scholen beïnvloedt de gezondheid en de (leer)prestaties van
kinderen en hun leerkrachten negatief. TNO heeft onderzoek gedaan bij een basisschool met
leerlingen uit groep 7 en 8. Het bleek dat de kinderen minder fouten maakten in de reken- en
taalopdrachten als zij in een geventileerd klaslokaal zitten. Een signaal dat ventilatie in klaslokalen
serieuze aandacht verdient.
2.5.1 Doelstellingen en doelgroep
Het binnenmilieu in scholen is vaak ongunstig als gevolg van -de beperkingen van het gebouw en
door het gebruik, zoals onvoldoende ventileren. Dit leidt tot meer ziekte en verminderde
leerprestaties. In Ten Boer willen we een gunstig binnenmilieu op scholen.
2.5.2 Wat gaan we doen?
We hebben in eerste instantie de drie grootste basisscholen in Ten Boer (De Huifkar, CBS de Fontein
en GBS de Poort) aangemeld voor het project 'Binnenklimaat en energiezuinigheid bij basisscholen',
dat onderdeel is van het Europese programma NEND. Inmiddels is bekend dat alle scholen in de
gemeente aan dit project meedoen. Doel van het project is om vanuit een integrale benadering
inzicht te krijgen in de staat van de schoolgebouwen. Elk schoolgebouw wordt onderzocht op zaken
als energieverbruik, binnenklimaat, bouwkundige en bouwfysische staat en functionele geschiktheid
van het gebouw. De onderzoeksresultaten kunnen we vervolgens gebruiken bij ons overleg over een
duurzaam en integraal huisvestigingsbeleid. We zijn dan in staat om de maatregelen en de
noodzakelijke investering in de schoolgebouwen duidelijk af te zetten tegenover de kwaliteit die zij
voor de toekomst kunnen realiseren.
Ten slotte willen we de GGD vragen om sociaalverpleegkundigen van de JGZ voor kinderen met
astma zo nodig een saneringsadvies op te laten stellen voor thuis en op school.4
4
De opdracht voor een saneringsadvies voor thuis loopt via de longverpleegkundigen vanuit de ziekenhuizen of
huisarts. Een gespecialiseerde verpleegkundige Astma/COPD van Thuiszorg (TSN) voert dit uit. Zij is neemt
contact op met de JGZ medewerker als blijkt dat ondanks saneren en medicatie het kind problemen met de
luchtwegen houdt. Aan de keten tussen longverpleekundige, de verpleegkundige Astma/COPD, JGZ en de
afdeling Milieugezondheidszorg SZ&V wordt gewerkt door de GGD en het astmafonds (Project Overal
opgelucht ademhalen)
18
Hoofdstuk 3. Spoorboekje
In dit hoofdstuk worden per speerpunt de beschreven acties schematisch weergegeven. Daarbij
wordt ook de doelgroep waar de actie voor bestemd is benoemd, evenals het resultaat dat we willen
behalen, de partners die aan de actie meewerken en de middelen die we willen inzetten om de actie
ten uitvoer te brengen.
Speerpunt Alcohol Doelgroep
& roken
Doel & fasering
Regie
Betrokkenen
Budget
V.a. najaar 2013:
Prof. Hebben aandacht voor thema’s
in hun werk: hebben kennis t.b.v.
voorlichtings-(producten), anticiperen
op signalen. En bespreken het thema
tijdens de contact momenten waar
nodig en standaard in de JGZ.
Eind 2013: Afspraak met Menzis over
ondersteuning bij stoppen met roken
De Deel
Dorpscoaches, JGZ
verpleegkundigen,
Jongerenwerker
Beleidsmed.
LGB
In 2016 is met alle scholen in ten Boer
over het gezonde schoolmodel, thema
alcohol gesproken en hanteert ten
minste 2 school ‘het gezonde
schoolmodel, thema alcohol’.
In 2016 hanteren ten minste
3 basisscholen een interventie t.b.v.
alcoholpreventie. DGSG heeft de
voorkeur.
Gezondheidsbevordering
GGD
Beleidsmedewerkers
LGB
Wethouder
Dorpscoaches
Directeuren,
leerkrachten en
ouderraad BO
GGD: afd. GB
Beleidsmed. LGB
Directeuren,
leerkrachten
GGD
Geen kosten
aan verbonden
toolkits. Voorl =
regulier.
Tijdschrift
jongeren: 1 euro
pst.= 100 (LGB)
Geen extra
kosten aan
verbonden
Actie
Signaleren en bespreekbaar
maken roken & drinken met
behulp van toolkits RIVM,
Stivoro, websites
Volwassenen
rokers/ drinkers
(ouders), jongeren
(circa 10-18 jaar)
Uitzoeken mogelijkheid
ondersteuning van Menzis
voor toeleiding naar
verzekerde behandeling
Aandacht op school voor het
thema alcohol & jongeren
m.b.v. ‘het gezonde
schoolmodel’
Volwassen rokers
Inzet interventie
alcoholpreventie n.a.v.
gezonde schoolmethodiek.
Voorkeur: Gezonde School &
Genotsmiddelen
Alcoholvrije drankjes &
gezonde producten
promoten en regels over
alcohol bij sportverenigingen
als onderdeel Gezonde
sportkantine methodiek
Jeugd bovenbouw
basisscholen
Sporten Jeugd,
volwassenen,
toeschouwers
(ouders)
2016: Ten minste 4 Sportverenigingen
(kantines) hebben getraind personeel
achter de bar en hebben zelf regels
m.b.t. alcoholbeleid opgesteld en
houden zich daaraan. Ze hebben
een vignet gezonde sportkantine
ontvangen en opgehangen.
HvdSG
Huis voor de sport
Groningen
4000 (uit LGB
budget)
Verordening drank & Horeca
aanpassen en een aparte
verordening voor
paracommerciële
instellingen maken5
Verstrekkers
De verordening moet gereed zijn voor
31 december 2013
Beleidsmedewerk
veiligheid
Politie
Gemeente
Regulier
Versterking toezicht op
handhaving leeftijdsgrens
van 16 jaar
Politie
Verstrekkers
Toezicht is sluitend eind 2013
Horeca,
middenstand, politie
en gemeente
Budget politie
Beperking alcoholgebruik in
de openbare ruimte
Bevolking
algemeen
Aantal overtredingen zijn lager eind
2014
Politie
Budget politie
Huisbezoek door politie aan
ouders van jongere na
alcoholmisbruik
Ouders, jongeren
Huisbezoeken in protocol politie
2012-2016
Politie,
dorpscoaches,
ouders, jongeren
regulier
Jeugd bovenbouw
basisscholen
Gezondheidsbevordering
GGD
Regulier
8500 (uit LGB
budget)
Politie
Politie
5
Mogelijk wordt de leeftijdsgrens voor het niet drinken van alcohol t.z.t opgehoogd naar 18 jaar, wanneer er
medio 2013 een wetswijziging wordt doorgevoerd.
19
Doelgroep
Doel & fasering
Regie
Betrokkenen
Budget
Sporten Jeugd,
volwassenen,
toeschouwers
(ouders)
Kinderen BO
2016: Sportverenigingen
promoten de verkoop van gezondere
producten, hebben het vignet gezonde
sportkantine opgehangen.
Met alle scholen in TB zijn gesprekken
gevoerd en ten minste één BO school
heeft het certificaat in 2016 en voert
Schoolgruiten uit.
kinderen die met de auto
naar school worden gebracht, kunnen
in 2016 niet voor/ naast school
worden afgezet
Min. 2x p. week gym 2012-2016
Min. 1 x p. week door vakleerkracht
In 2014 is ten minste 1/3 van het
naschoolse aanbod wordt bewegen
gestimuleerd en is op een speelse
manier aandacht voor gezond eten.
HvdSG
Huis voor de sport
Groningen
Gezondheidsbevorderaar GGD
GGD Groningen;
gezondheidsbevorde
ring
Behoort bij
opdracht
alcohol: zie actie
alcoholsportver.
Regulier
Gezondheidsbevorderaar GGD
Directie scholen
RO
GGD
Regulier
HvdSG
HvdSG
Aanjager
‘bredeschoolsport- cultuur’
Kids2b, BO scholen
Ten Boer, HvdSG,
Middelen combi
-natiefunctie
Budget LEA,
middelen
combinatiefunct
ies + budget de
Deel
Jeugd
Versterking weerbaarheid door
integratie methodiek in naschools
aanbod v.a. 2014
Aanjager
‘bredeschoolsport- cultuur’
Kids2b, BO scholen
Ten Boer, HvdSG,
Budget LEA
Jeugd &
volwassenen
Eind 2012 schrijven projectplan t.b.v.
gelden sportimpuls. V.a. 2014 inzet
sportdorp
St.Recreade
i.s.m. HvdSG
Sportimpuls
senioren
Aantal deelnemers gestegen in 2014
Deskundigheidsbevordering
Gezonde leefstijl voor
professionals van De Deel
Infomateriaal in De Deel,
gezondheidscentrum,
Bibliotheek, Sozen, die
bezoekers prikkelen tot
vragen/ een gesprek
Informatie over voeding
(zoals energiedrank)
integreren in bestaande
activiteiten jongerenwerk
Professionals Deel
2012: Prof. Zijn zich bewust van
belang preventie overgewicht en
hebben meer kennis & handvaten
Bezoekers reageren op de posters
in de Deel en nemen flyers mee. Prof.
Hebben vaker gesprekken over
gezonde leefstijl. V.a. eind 2012
De Deel
HvDSG, St. Recreade,
sportverenigingen
gem. Ten Boer
Ouderen
Stichting
sportrecreade
Externe
workshopleider: ‘nu
of ooit’ + GGD
Prof. Deel,
gezondheidscentrum
,Jongerenwerkers,
Sozen
Jongerenwerker
Jongerenwerkers
Regulier
Collectief aanbod/
Workshops vanuit de Deel
over leefstijl, maar
georganiseerd n.a.v.
behoefte. Promotie a.d.h.v.
social marketing
Actieweek/
Gezondheidsweek: ‘samen
Fit’. Bewoners maken kennis
met de cursussen, sport en
recreatie faciliteiten en
kunnen in De Deel niet
alleen van alles leren over
Ouders/
volwassenen,
mensen die
gebruikmaken van
middelen WMO
Jongeren in Ten Boer hebben op
dusdanige wijze informatie gekregen,
dat zij minder energiedrankjes
nuttigen, meer water drinken en fruit
eten.
Ouders/ bezoekers van de Deel
hebben d.m.v. de workshop toch info
gekregen over het thema gezonde
leefstijl en geven naderhand aan meer
bewust te zijn/ iets met de info te
kunnen.2012-2016
Start ontwikkelen actieweek: 2013
Actieweek is uitgevoerd: lente 2014
De Deel
Professionals Deel
Reguliere
gelden de Deel +
2000 LGBbudget
Beleids.med
LGB
Prof. De Deel,
SoZaWe,
supermarkten,
Horeca, scholen,
bibliotheek,Jongeren
werk, Ouders,
Jongeren
4400 LGB
budget
Speerpunt
Overgewicht
Actie
Gezonde producten in
sportkantine promoten als
onderdeel van ‘de gezonde
sportkantine’
Deelthema leefstijl Gezonde
School model (GSM)
implementeren. Bij
uitvoering advies Gruiten.
Mogelijkheden om verder
van de basisscholen af te
parkeren onderzoeken als
onderdeel GSM
Bewegingsonderwijs
handhaven
Voortzetten ‘buitenschoolse
activiteiten’: Ook in het
tussen en naschoolse
aanbod wordt structureel
aandacht besteed aan
voldoende bewegen &
gezonde leefstijl
Nagaan of methodiek ‘ik ben
een topper’
geïmplementeerd kan
worden in ‘buitenschoolse
activiteiten’.
Trachten om sportdorp
(sportimpuls) in te zetten
Stimuleren van sporten/
bewegen onder senioren
Kinderen BO en
ouders/ opvoeders
Kinderen BO
Kinderen 0-12 jaar
Sportrecreade
Jongeren en
volwassenen
(ook – jongeouders)
Jeugd
Jongeren, ouders
Beleidsmed.
LGB
20
Uit budget
sportdorp
Uit budget
scholing Deel
Folders etc.:
gratis tot een
paar euro
leefstijl, maar ook over werk
Doelgroep
Doel & fasering
Pestprotocol &
contactpersoon pesten
Docenten
Protocol aanwezig 2012-2016
Onderzoeken mogelijkheden
inzet consultatieteam
pesten op BO Ten Boer
Basisschoolkinderen
leerkrachten
I.h.k.v gezonde
schoolmodel; scholen
kunnen kiezen voor thema
mentale fitheid in
curriculum
Belang van psychische
gezondheid onder de
aandacht brengen via De
Deel & De Kiep
Trainen onderwijzers en
prof. De Deel in signaleren,
herkennen, bespreken,
doorverwijzen bij
(voor)stadia van depressie
en pestgedrag
Huisartsen en Dorpscoaches
werken samen t.b.v.
tegengaan eenzaamheid
Basisscholen ten
Boer
Eind 2012 is duidelijk of het
consultatieteam ingezet kan worden,
wat de kosten daarvan zijn. Bij een
positief antwoord wordt een traject
gestart t.b.v. de implementatie.
Getracht wordt om tussen 2014 en
2016 3 scholen aandacht te laten
besteden mentale fitheid.
Stimuleren
(vrijwilligers)werk &
mantelzorg
Volwassenen
(eenzaam/zonder
werk)
Speerpunt
Psychosociale
gezondheid
Regie
Betrokkenen
Budget
Scholen, GGD
regulier
BJZ
Gemeente Groningen
Scholen
De Deel
Onderzoek:
regulier.
Gezondheidsbevorderaar GGD
Schooldirecties,
leerkrachten,
ouderraad, GGD; afd.
GB, Lentis
Regulier
De Deel
Professionals Deel &
1e lijns professionals
Regulier
Beleidsmed.
LGB
BJZ
Scholen
De Deel
GGD
Budget De Deel
+
€ 1000.- LGB
budget
De Deel
Gemeente/ De Deel
Budget De Deel
De Deel *
SoZaWe
De Deel. Dorpscoaches. Contactfunctionaris. Vrijw.
Instellingen
SoZaWe
Regulier
Actie
Jeugd &
volwassenen
Professionals brengen het thema
mentale gezondheid daar waar dat
nodig is ter sprake. 2012-2016
Intermediairs
Training(en) gegeven 2012-2016
Volwassenen/
senioren
Huisartsen en dorpscoaches hebben
samen een werkmodel ontwikkeld
waarin zij eenzaamheid vroeg kunnen
signaleren en korte lijnen met elkaar
hebben t.b.v. doorverwijzen en hulp
Meer mensen doen aan
vrijwilligerswerk/ mantelzorg t.b.v.
sociale cohesie
Contactpersoon
pesten op
school
Beleidsmed.
LGB
21
Doelgroep
Doel & fasering
Regie
Betrokkenen
Budget
Overleg t.b.v.
samenhang tussen
leerlingzorg in de school
en in de eerste lijn en
jeugdvoorzieningen,
opvoeding- en
opgroeiondersteuning
Mondelinge warme
overdracht waarin ook
aandacht is voor
motorische
vaardigheden,
gezondheid en
opvoedsituatie
Zorgen voor een goede
lijn van signalering,
hulpverlening en
coördinatie van zorg
met een verbinding
tussen De Deel en de 1e
lijnszorg (Huisarts,
diëtist, fysio)
Uitvoering coördinatie
verwijsindex Zorg voor
jeugd
Kinderen en
ouders
Door het overleg is goede samenwerking
ontstaan tussen onderwijs, De Deel en de
1e lijn en wordt een opgroei-opvoed
programma aangeboden dat de
ontwikkelingskansen van kinderen vergroot
en eigen kracht van ouders benut. 20122016
Bij ieder kind dat van voorschool naar
primair onderwijs gaat is sprake van een
georganiseerde overdracht van informatie
waarbij aandacht is voor de leefstijl van het
gezin en de motorische ontwikkeling van
het kind. 2012-2016
LEA
Onderwijs (via
OOGO/ Lea overleg),
Professionals van De
Deel, 1e lijn
Regulier
Scholen
Voorschoolse sector,
onderwijs, JGZ
Regulier
Professionals en
zorgbehoevenden
Professionals van De Deel, scholen en 1e lijn
hebben korte lijnen en werken samen, wat
signaleren, hulpbieden en doorverwijzen
positief beïnvloed.
2012-2016
LEA en De Deel
Regulier
Professionals,
ouders, jeugd
Professionals gebruiken de verwijsindex
naar behoren en weten waar zij met vragen
terecht kunnen
2012-2016
ZvJG
Voorschool, Scholen
(leerkrachten, intern
begeleiders) , prof.
De Deel, Huisartsen,
Fysiotherapeuten,
diëtisten,
psychologen, (Jeugd)
zorg
Zorg voor Jeugd
Groningen
Prof De Deel
Speerpunt
Binnenmilieu
Doelgroep
Doel & fasering
Leerkrachten en
leerlingen
In 2016 hebben alle scholen in Ten Boer
deelgenomen
Ketenaanpak
Acties
Kind en ouder
Regulier
Betrokkenen
Budget
Schoolbesturen,
gemeente
Europese
subsidie.
Gemeente
fonds
Acties
Scholen nemen deel
aan het project
‘binnenklimaat en
energiezuinigheid bij
basisscholen’
LEA
22
Hoofdstuk 4. Financiën.
In het vorige hoofdstuk, ‘het spoorboekje’ staan achter de afzonderlijk in te zetten acties de
benodigde middelen weergeven.
Dit hoofdstuk geeft een totaaloverzicht van de benodigde middelen ter uitvoering van de acties.
Onderstaand schema laat zien welke kosten er per speerpunt gemaakt zullen worden ter uitvoering
van de acties. Zo wordt direct ook de verdeling van de middelen over de thema’s inzichtelijk. Aan het
speerpunt alcohol preventie wordt het grootste deel van de middelen besteed, gevolgd door
overgewicht preventie en psychosociale problematiek. De thema’s ‘samenwerken’ en binnenmilieu
staan in dit uitvoeringsplan ook apart beschreven. Onder samenwerken vallen de acties overleg t.b.v.
samenhang leerlingenzorg op school, de eerste lijn en jeugdvoorzieningen, opvoeding en
opgroeiondersteuning, warme overdracht, ‘goede, korte lijnen’ tussen professionals en uitvoering
ZvjG.
Thema
Speerpunt roken & alcohol
Speerpunt Overgewicht
Speerpunt psychosociale
problematiek – incl. preventie
eenzaamheidSamenwerken
Binnenmilieu
Totale LGB kosten thema voor 4 jaar
12600 voor 4 jaar (& regulier)
6400 (& regulier)
1000 (& regulier)
Totale LGB kosten thema per jaar
3150
1600
250
Regulier; geen LGB budget
Europese subsidie: geen LGB budget
0
0
Totaal thema’s
20000
5000
Conclusie
Om integrale acties van voldoende kwaliteit in te kunnen zetten ter preventie van alcohol, roken,
overgewicht en psychosociale problemen is een budget van 5000 euro per jaar benodigd.
Daarvan wordt 3025 euro per jaar ingezet voor de preventie van alcoholgebruik (onder de 16 niet en
daarboven verantwoord) en de preventie van roken en middelengebruik. 1/3, namelijk 1600 euro
van het budget van 5000 euro zal worden besteed aan de preventie van overgewicht. Het resterende
budget wordt ingezet ter preventie van psychosociale gezondheid.
23
Hoofdstuk 5. Verantwoording en volgen van de uitvoering
Om meerdere redenen is het een lastige opgave om de effecten van ons gezondheidsbeleid te meten.
Enerzijds omdat effecten vaak pas na lange termijn zichtbaar worden – waarbij het nog de vraag is
wát daarop van invloed was – maar ook omdat de bijdragen aan een beter gezondheid veelal
impliciet zijn verwerkt in andere beleidstrajecten. Om deze reden hebben wij in het voorgaande
‘spoorboekje’ veel procesdoelstellingen opgenomen, naast inhoudelijke ijkpunten waar dat
mogelijk is.
Belangrijke monitoren zijn de vierjaarlijkse gezondheidsenquête en de eveneens vierjaarlijkse
jeugdpeiling van de GGD. Omdat deze rapporten gegevens tot op subregionaal niveau leveren willen
wij deze rapporten ter kennis brengen van de raad, voorzien van een eigen beschouwing ter zake van
onze beleidsprioriteiten.
Jaarlijks willen wij de globale voortgang van ons gezondheidsbeleid beoordelen binnen het bestek
van de jaarrekening. Gewenste bijstelling van het beleid kan dan worden meegenomen in de
begroting van het opvolgende jaar. Ook de bestuurs-rapportage na de zomer kan een indicatie
opleveren voor bijsturing. Daarnaast stellen wij na twee jaar uitvoering een tussenrapportage op en
na 4 jaar een eindrapportage. In 2016 zullen wij ten slotte het gezondheidsbeleid breed evalueren
aan de hand van de plannen in het uitvoeringsprogramma, aangevuld met een procesevaluatie. Wij
willen onze samenwerkingspartners uiteraard graag hierbij betrekken. De werkzaamheden rondom
deze monitoring worden uitgevoerd vanuit de dienstverleningsovereenkomst met de gemeente
Groningen.
Hoofdstuk 6. Communicatie
Wat betreft de uitvoering van dit plan willen wij de communicatie vooral koppelen aan de
uitvoeringsactiviteiten. Waar mogelijk worden gezondheidsthema’s behandeld in de lokale en
regionale media. Ook participeren wij in publieksgerichte voorlichtingstrajecten van onze GGD m.b.t.
de speerpunten in dit Uitvoeringsprogramma.
24
Bijlagen
Lijst van afkortingen
CJG
Centrum voor Jeugd en Gezin
De Deel
centrale plaats voor vragen over opvoeden en opgroeien,
werk en uitkering, WMO voorzieningen en diensten
GGD
Gemeentelijke Gezondheidsdienst
GGz
Geestelijke Gezondheidszorg
IGz
Inspectie Gezondheidszorg
Jgz
Jeugdgezondheidszorg
LGB
Lokaal gezondheidsbeleid
Kiep
Gezondheidscentrum in Ten Boer
LEA
Lokaal educatieve agenda
MBvO
Meer Bewegen voor Ouderen
MJD
Maatschappelijke en Juridische Dienstverlening
NASB
Nationaal Actieplan Sport en Bewegen
OGGz
Openbare Geestelijke Gezondheidszorg
OOGO
Op overeenstemming gericht overleg Scholen, voor+naschool
RIVM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
SES
Sociaal Economische Status
Stivoro
Stichting Volksgezondheid en Roken
SoZaWe
Dienst sociale zaken en welzijn
Sportimpuls
Subsidieregeling die lokale sport- en beweegaanbieders
financieel ondersteunt
TNO
Kennisorganisatie toegepast onderzoek
VNN
Verslavingszorg Noord Nederland
VTV
Volksgezondheid Toekomst Verkenning
VWS
Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Wcpv
Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid
Wmo
Wet maatschappelijke ondersteuning
Wpg
Wet publieke gezondheid
Wvr
Wet veiligheidsregio’s
ZvJG
Zorg voor Jeugd Groningen
Zvw
Zorgverzekeringswet
25