Biofeedback

Biofeedback
Bij hartpatiënten met last van stress
Inhoudsopgave
Klik op het onderwerp om verder te lezen.
Stress; een risicofactor
Wat is stress?
Nuttige stress
Negatief effect van stress op het hart
Biofeedback
De biofeedbacktraining
Biofeedback bij stress
Tot slot
Belangrijke telefoonnummers
1
1
2
2
3
3
3
4
4
Stress; een risicofactor
Stress is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten (HVZ). Na het doormaken
van een hartinfarct of hartoperatie is de kans op het opnieuw krijgen van hart– en
vaatziekten vergroot wanneer u veel stress ervaart. Het is dan ook zinvol deze
risicofactor aan te pakken en uw stressniveau te verlagen. Biofeedbacktraining kan hier
middels ontspanningsoefeningen bij helpen.
Wat is stress?
We spreken van stress wanneer het evenwicht tussen draaglast en draagkracht (het
vermogen om met de draaglast om te gaan) verstoord is:
Draaglast:
• Ingrijpende gebeurtenissen: bijvoorbeeld een hartinfarct of het overlijden van een
dierbare.
• Dagelijkse gebeurtenissen: bijvoorbeeld de zorgen rondom uw kinderen, werk,
partner, het huishouden.
Draagkracht:
• Per persoon, per situatie en over tijd verschillend: zo zal de draagkracht net na
een hartinfarct of hartoperatie lager zijn dan wanneer men lichamelijk gezond is.
• “Ik kan minder hebben” is een veelgehoorde uitspraak in deze context. Dit is te
verklaren door een stijging in de draaglast, maar tevens door een gelijktijdige
daling in de draagkracht: een verstoring van de balans is het gevolg waardoor een
stressreactie optreedt.
Stress: geen evenwicht tussen
draagkracht en draaglast
draagkracht
draaglast
7
7
Nuttige stress
Stress en spanning zijn echter niet altijd verkeerd; stress fungeert tevens als de
‘alarmfunctie’ van het lichaam. Hierbij kunt u denken aan het oversteken van een drukke
straat wanneer er net een auto aan komt. De stressreactie die optreedt wanneer u de
auto aan ziet komen, zorgt ervoor dat u op tijd opzij kunt springen.
MAAR: Te vaak stress en te lange perioden van stress hebben een negatief effect op de
gezondheid en zorgen voor het verstoren van de balans tussen draaglast en draagkracht.
Negatief effect van stress op het hart
Direct effect (‘biologisch effect’):
Ten gevolge van bepaalde hormonen die vrijkomen tijdens de stressreactie, zoals
adrenaline, kan sneller aderverkalking optreden. Dit komt omdat stresshormonen als
het ware aan de bloedvaten blijven plakken. Daarnaast stijgt de bloeddruk tijdens de
stressreactie, waardoor het hart harder moet werken om voldoende bloed rond te
kunnen pompen.
Indirect effect (‘gedragseffect’):
Wanneer u bijna continue stress en spanning ervaart, kan het zijn dat u een
zogenaamde ‘stress-leefstijl’ hebt ontwikkeld, waarin weinig tot geen plaats is voor
ontspanning en rust. Immers; in drukke tijden worden de rustmomenten vaak als
eerste geschrapt. Daarnaast kunnen roken, drinken en slechte voeding manieren zijn
om met de stress om te gaan. Deze ‘stressgewoonten’ hebben ook een negatieve
uitwerking op het hart en de vaten via bijvoorbeeld nicotine, cholesterol en vetten.
Deze stoffen kunnen tevens het proces van aderverkalking bevorderen waardoor de
kans op het (opnieuw) krijgen van hart– en vaatziekten toeneemt.
Spanningscirkel
Bij biofeedbacktraining wordt de spanningscirkel toegepast om de relatie tussen
spanning, stress en lichamelijke klachten te beschrijven.
3.
Lichamelijke klachten
kunnen ontstaan:
leiden tot het
verergeren van de
angstklachten de
zorgen
1.
Angst, Zorgen en
Piekeren: zetten een
stressreactie in gang
2.
Spierspanning stijgt
en een stressreactie
treedt op
(terug naar de inhoudsopgave)
Wanneer u veel stress ervaart, kan de spanningscirkel als volgt worden toegepast:
1. Angst/ zorgen/ piekeren
• Angst en zorgen ten gevolge van de ‘draaglast’ die u op dat moment ervaart,
waarbij bijvoorbeeld zorgen rondom uw werk, gezin of zorgen naar aanleiding van
het hartinfarct of de hartoperatie een rol kunnen spelen.
• Soms is er geen sprake van specifieke stressoren die angst en zorgen tot gevolg
hebben, maar is met name de eerder genoemde ‘stressleefstijl’ aan de orde,
waarbij u bijna continu gejaagd en gespannen door het leven gaat en weinig
rustmomenten kent.
2. Spierspanning stijgt
• Naar aanleiding van de angstklachten en zorgen treedt een stressreactie in werking,
waardoor uw spierspanning stijgt en een algeheel gevoel van ‘stress’, ‘spanning’
en/of ‘gejaagdheid’ toe kan nemen. Wanneer u een ‘stressleefstijl’ hanteert, treedt
deze stressreactie bijna continu op.
3. Lichamelijke klachten
• De toegenomen spierspanning in combinatie met de stressreactie kunnen leiden tot
een toename van lichamelijke klachten, zoals hartkloppingen en pijn op de borst.
• Tevens komen klachten als hoofdpijn, buikpijn, slaapproblemen en nek- en
schouderklachten regelmatig voor.
• Deze klachten verhogen de draaglast, waardoor het piekeren, het zorgen maken of
de angst verder toe kan nemen en de spanningscirkel opnieuw in werking wordt
gezet.
• De stressreactie blijft op deze manier soms bijna continue aanwezig.
• Het kan ook voorkomen dat u geen lichamelijke klachten ervaart. Stap 1 en stap 2
van de spanningscirkel zijn dan enkel op u van toepassing en vormen de vicieuze
cirkel.
(terug naar de inhoudsopgave)
Biofeedback
Bij biofeedback is het mogelijk verschillende stressgerelateerde lichaamssignalen te
meten en deze informatie terug te koppelen via een zichtbaar signaal op een
computerbeeldscherm. De lichaamssignalen die we bij biofeedback kunnen meten, zijn;
buik– en borstademhaling, spierspanning, hartslag, hartcoherentie (het hartritme) en
huidgeleiding. Tijdens de biofeedbacktraining leert u vervolgens via diverse
(ontspannings)technieken de lichaamssignalen in de gewenste richting te veranderen.
De biofeedbacktraining
Ten eerste worden stap voor stap de doelen voor de training vastgelegd. Hierbij wordt
eerst in kaart gebracht wat uw klachten zijn en wordt uitleg gegeven over de werking en
doelen van biofeedback.
Daarna wordt gestart met eenvoudige oefeningen en geleidelijk wordt de moeilijkheid
van de oefeningen verhoogd. Tussendoor wordt u regelmatig gevraagd hoe u u voelt en
of uw waarnemingen veranderen.
Biofeedback bij stress
Biofeedbacktraining kan u helpen door middel van ontspanningsoefeningen
spanningscirkel te doorbreken en de stress te verminderen:
•
de
Wanneer de draaglast uw draagkracht overschrijdt, treedt een stressreactie in
werking en neemt de spanning in het lichaam toe. U ervaart dan waarschijnlijk een
algeheel gevoel van stress’, ‘spanning’ of ‘gejaagdheid’.
•
Deze stressreactie kan lichamelijke klachten tot gevolg hebben, die uw draaglast nog
verder verhoogd, waardoor piekeren, angst en zorgen maken toe kunnen nemen. Dit
maakt de spanningscirkel tot een vicieuze cirkel.
•
Wanneer geen lichamelijke klachten optreden, kan de stressreactie in het lichaam
ervoor zorgen dat u zich meer zorgen maakt, meer piekert of meer angst ervaart,
omdat voortdurend een gevoel van ‘spanning’, ‘stress’ of ‘gejaagdheid’ aanwezig is.
Dit zet ook de vicieuze cirkel in gang.
•
Spanning en ontspanning gaan echter niet samen. Door middel van het leren
ontspannen op momenten dat u piekert, angstklachten ervaart, zich zorgen maakt of
een gejaagd gevoel voelt opkomen, voorkomt u dat de stressreactie verder in
werking wordt gezet en eventueel lichamelijke klachten op kunnen treden. Op deze
manier wordt de vicieuze cirkel doorbroken en nemen angstklachten, piekeren en het
zorgen maken af. Ook kan de ‘stressleefstijl’ omgezet worden in een meer
ontspannen leefstijl.
Met behulp van ontspanningsoefeningen kan NIET worden gegarandeerd dat u nooit
meer stress ervaart. Door middel van de aangeleerde technieken krijgt u wel het gevoel
dat u meer controle kunt uitoefenen op de stress. Op den duur zal dit resulteren in een
afname van de hevigheid en de frequentie van de klachten.
Tot slot
Als u na het lezen van deze brochure over biofeedback nog vragen hebt, kunt u contact
opnemen met het secretariaat Medische Psychologie telefoon: (013) 539 28 72.
Belangrijke telefoonnummers
St. Elisabeth Ziekenhuis (algemeen):
(013) 539 13 13
Secretariaat Medische Psychologie:
(013) 539 28 72
Medische Psychologie, 1.704 09-13
(terug naar de inhoudsopgave)
Copyright© St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg
afdeling Communicatie
Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.