Het Jodendom in Praag

Praag 2015
Programmaboekje
Praag
4 HAVO
Maandag 30 maart
t/m
Vrijdag 3 april
1
Praag 2015
Inleiding
Dit schooljaar bezoeken we voor de vierde keer de prachtige stad Praag. We gaan er vanuit
dat het een leuke, leerzame en succesvolle reis gaat worden. Praag is een fantastische stad,
met mooie architectuur in verschillende wijken.
Tijdens de reis staan een drietal onderdelen centraal. Allereerst bezichtig je, in kleine
groepen, lopend of op de fiets de stad. Eén excursie gaat door de Oude Stad waar je nog
veel mooie architectonische gebouwen kunt bewonderen. Een tweede excursie leid je door
de Joodse Wijk (Josefov). De invloed van het jodendom op de stad Praag is groot geweest.
In een paar smalle straatjes leeft de magie van de oude wijk voort. De derde excursie ga je
op de fiets afleggen.
Een ander onderdeel is het outdoorprogramma met een boomparcours, mountainbike tocht
en bbq in de omgeving van Praag. Het laatste programmaonderdeel is een bezoek aan
Theresienstadt. Hier werden joden verplicht in een grote groep te wonen, ook wel ghetto
genoemd. Deze ghetto was een voorportaal voor Auschwitz. Samen met een gids gaan we
deze plaats bezoeken. Deze plek zal zeker indruk op je maken.
Tijdens de reis is het erg belangrijk dat alle leerlingen zich aan de regels houden die gesteld
worden. Er zijn verschillende momenten waarop wij een tijdstip afspreken van verzamelen.
Het is bijzonder storend als leerlingen zich niet aan deze afgesproken tijd houden. Het is niet
sociaal om een grote groep mensen op je te laten wachten. Alcohol en drugsgebruik is
verboden. Wij houden ons aan de afspraken die ook je ouders hebben ontvangen. We
vragen begrip voor deze regels en waarschuwen voor de consequenties bij overtreding van
de afspraken. Mogelijke maatregelen worden direct aan ouder(s) gecommuniceerd.
We wensen je een hele mooie en goede reis naar Praag:
Alex Tijink
Jouke Wilschut
Regina Jacometti
Chrsta Folmer
Henri Boer
2
Praag 2015
Gegevens
Begeleider
Alex Tijink
Jouke Wilschut
Regina Jacometti
Christa Folmer
Henri Boer
Telefoonnummer
00 31 6 41 29 92 59
00 31 6 42 97 34 85
00 31 6 36 17 83 40
00 31 6 24 60 87 77
00 31 6 54 37 56 84
Tijdens de reis en het verblijf in Praag is Henri Boer telefonisch bereikbaar. Contact-persoon
in Amsterdam is Marcel Lensink (afdelingsleider middenbouw), tel: 020 - 5849677
Van maandag 30 maart tot vrijdag 3 april overnachten we in Praag:
Hostel Plus
Přívozní 1562/1
170 00 Praha, Tsjechië
T. +420 220 510 046
Vertrek
Aankomst
maandag 30 maart
vrijdag 3 april
06:00 uur (locatie: Frederik Hendrikplantsoen)
23:30 uur (ongeveer)
3
Praag 2015
Praktische zaken
Wat neem je mee?
Je weet zelf het beste wat je wilt meenemen, maar om je een beetje te helpen, hebben wij
een lijstje samengesteld. Misschien wel zo gemakkelijk.
Kleding
Kleding voor zowel warm als koud weer (temperaturen kunnen tegenvallen)
Stevige schoenen waarop je goed kunt lopen
Jack of jas
Nachtkleding
Regenkleding
badkleding
Sportkleding voor outdoor programma (neem ook een lange sportbroek mee)
Voldoende ondergoed en sokken
Verder
Nederlands identiteitsbewijs/paspoort
Pinpas (Euro/wereld)
Zakgeld voor lunch/diner *
Slippers: hygiënisch en gemakkelijk
Artikelen voor persoonlijke verzorging
Handdoeken
Medicijnen (als je die nodig hebt)
Bidon of drinkflesje
Lunchpakket voor de heenreis
Schrijfmateriaal, camera, mobiel (met genoeg belminuten!)
Het programmaboekje
Nog een tip:
Neem een paar plastic zakken mee. Altijd handig voor vuile en of natte spullen.
Let op:
Maak een aparte tas voor handbagage voor alles wat je onderweg nodig hebt. Zorg er voor dat
je je Nederlands identiteitsbewijs/paspoort op zak, in je rugzak, bij je hebt. Dus niet in
je koffer. Je koffer komt tijdens de reis niet meer uit de bagageruimte!
* Zakgeld voor lunch/diner
Niet alle maaltijden worden voor je verzorgd. Zie programma. Je betaalt zelf twee keer je lunch
en het diner op de terugweg. Reken hiervoor op zo’n 20 a 30 euro. In Tsjechië betalen ze met
kronen, die kun je het goedkoopst krijgen door met je eigen pinpas te pinnen bij een
pinautomaat. Het diner op de terugweg is af te rekenen in euro’s.
4
Praag 2015
Programma studiereis Praag
Maandag 7 april
06:00 uur
Verzamelen bij school
06:15 uur
Vertrek (ontbijt/lunch in je handbagage)
19:00 uur
Inchecken
19:30 uur
Diner @ Hostel Plus
20:00 uur
Met de tram naar Mala Strana
23:30 uur
Op eigen kamer, slapen
Dinsdag 8 april
07:30 uur
Opstaan
08:00 uur
Ontbijt
09:00 uur
Met de tram naar het centrum
10:00 uur
Lopend en met de fiets de stad verkennen
- Geschiedenis van de koningsstad, route via de Karelsbrug naar de Burcht
- De Joodse wijk
- De oude stad (fietsroute)
12:30 uur
Lunch (eigen rekening)
13:45 uur
We zien elkaar bij het Jan Hus Memorial, Staroměstské náměstí.
14:00 uur
Lopend en met de fiets de stad verkennen
- Geschiedenis van de koningsstad, route via de Karelsbrug naar de Burcht
- De Joodse wijk
- De oude stad (fietsroute)
17:30 uur
We zien elkaar bij het Jan Hus Memorial, Staroměstské náměstí.
18:15 uur
Diner @ Cafe Louvre
20:00 uur
Gezamenlijke avondactiviteit (WoWshow in Theater Blanik, poolen)
22:30 uur
Met de metro/tram/bus terug naar het hostel
23:30 uur
Op eigen kamer, slapen
Woensdag 9 april
07:30 uur
Opstaan
08:00 uur
Ontbijt
09:00 uur
Met de tram naar het centrum
10:00 uur
Keuzeprogramma:
Bezoek Mucha Museum, technisch museum of sporten
12:30 uur
Lunch (eigen rekening)
13:45 uur
We zien elkaar bij het Jan Hus Memorial, Staroměstské náměstí.
14:00 uur
Lopend en met de fiets de stad verkennen
- Geschiedenis van de koningsstad, route via de Karelsbrug naar de Burcht
- De Joodse wijk
- De oude stad (fietsroute)
17:30 uur
We zien elkaar bij het Jan Hus Memorial, Staroměstské náměstí.
18:15 uur
Diner @ Restaurant Opera
20:00 uur
Gezamenlijke avondactiviteit
22:30 uur
Met de metro/tram/bus terug naar het hostel
23:30 uur
Op eigen kamer, slapen
5
Praag 2015
Donderdag 10 april
07:30 uur
Opstaan
08:00 uur
Ontbijt
09:00 uur
Vertrek met de bus naar Theresienstadt
10:00 uur
Rondleiding door Theresienstadt
11:15 uur
Vertrek met bus naar outdoor activiteit
12:30 uur
Lunch @ Tynec nas Sazavou (bij outdoor activiteit)
13:15 uur
Start outdoor activiteiten
18:00 uur
BBQ
20:00 uur
Vertrek met bus naar Hostel
23:30 uur
Op eigen kamer, slapen
Vrijdag 11 april
07:30 uur
Opstaan
08:00 uur
Ontbijt
09:00 uur
Kamers opruimen, tas inpakken
10.00 uur
Vertrek met bus naar Amsterdam
23:30 uur
Aankomst in Amsterdam
6
Praag 2015
Programma kort uitgeschreven:
Maandag 30 maart
We stappen vroeg de bus in, zorg dat je er om 6 uur bent, zodat we ons in de bus kunnen
installeren en op tijd vertrekken. Het is een lange tocht, zorg zelf voor wat eten en drinken,
muziek, spelletjes etc. Onderweg zal er af en toe gestopt worden om even de benen te
strekken.
Bij aankomst in Praag ga je met een groep naar jullie kamer. De indeling van je kamer wordt
in de bus gemaakt. Je legt je spullen op je kamer en daarna eten we in het hostel. ’s Avonds
stappen we nog in de tram en gaan we Praag in het donker vast bewonderen.
Dinsdag 31 maart
We beginnen met een gezamenlijk ontbijt(zorg dat je op tijd bent), daarna gaan we richting
het centrum van Praag en gaan de klassen uiteen. Ieder klas doet een ander programma,
sommige met een gids, anderen krijgen een opdracht mee. ’s Middags doet jouw klas een
ander programma, daartussen heb je tijd om zelf te gaan lunchen. Ieder onderdeel start en
eindigt op dezelfde plek, dat is ook de centrale plek waar we iedere keer elkaar treffen. Na
de middagactiviteit gaan we eten bij een restaurant in het centrum. Na het eten kun je
kiezen of je wil gaan poolen of naar een blacklight show wil gaan. We gaan daarna weer
samen terug naar het hostel.
Woensdag 1 april 
In de ochtend ontbijten we weer samen, daarna maak je voor jezelf een keuze of je naar het
technisch museum wil gaan, naar het Mucha museum of dat je gaat sporten in het park dat
uitkijkt over Praag. Aan het eind van deze ochtend komen we weer bij elkaar op het plein en
ga je ergens lunchen (skip de Mc…). Bedenk dat dit het laatste moment is om een souvenir
voor je pappa of mamma of je lievelingsleraar te kopen. Na de lunch gaan we de laatste
ronde van het programma met gidsen doen. Ook na deze activiteit gaan we weer met elkaar
wat eten in het centrum van Praag. We gaan daarna op tijd terug naar het hostel, zodat je
daar wat tijd voor jezelf hebt. Je kan gaan poolen, zwemmen, volleyballen of lekker chillen.
Donderdag 2 april
De laatste volledige dag in Tsjechië beloofd een mooie dag te worden. Na het ontbijt gaan
we met de bus naar het voormalig concentratiekamp Theresienstadt. Hier worden we
begeleid door een Nederlands sprekende gids. Deze rondgang is erg indrukwekkend. Hierna
vertrekken we met de bus naar het outdoorcentrum. Dit is een kleine 2 uur rijden, dus kun
je even rustig bijkomen. Hier hebben we dan een lunch en gaan we ons klaar maken voor
wat sportactiviteiten. Je kan je daar even omkleden, ga er wel vanuit dat het fris is, dus
neem naast je korte broek ook een trainingsbroek mee. We gaan daar twee onderdelen
doen, daarna hebben we daar een BBQ. Na de BBQ weer met de bus naar het hostel.
Misschien ga je je kamer alvast een beetje opruimen, hoeft dat morgenvroeg niet meer.
Vrijdag 3 april
De laatste ochtend, dus douchen, spullen pakken, ontbijten, voor degene die de vorige
avond hun kamer nog niet hebben opgeruimd doen dat nu, de kamers worden door de
docenten gecontroleerd, zorg dat het netjes is. Daarna naar de bus en terug naar paps en
mams.
7
Praag 2015
Geschiedenis van Praag
Omstreeks 900 stichtten de twee zoons van de eerste Tsjechische vorst uit het legendarische
Premyslgeslacht in de heuvels boven de Moldau de burcht Praha (Praha=doorwaadbare
plaats). Deze burcht werd de koningszetel van de Premyslvorsten en groeide in betekenis en
omvang. De bevolking groeide en de handel nam toe en in 1232 kwam de nederzetting in
bezit van stadsrechten. Deze stad is de huidige wijk Staré Mesto (Oude Stad) met de tot nu
toe bewaard gebleven bruggetoren. Nog geen 25 jaar later was ook de nederzetting op de
linkeroever, Malá Strana (Smalle Zijde) zo groot geworden dat ze stadsrechten verwierf.
Onder de zeer machtige Ottokar II werd in 1253 begonnen met de uitbreiding van de
Praagse Burcht, die pas in onze eeuw definitief werd afgerond. De grootste uitbreiding van
de Burcht vond plaats onder Karel IV, die in 1346 de Tsjechische troon besteeg en later ook
keizer van het Duitse Rijk werd. Zijn naam is direct verbonden met de gouden bloeitijd van
Praag. De beste kunstenaars, zoals Petr Parlér en Mathias van Arras werden aan het werk
gezet om de stad haar grondtrekken van haar huidige gezicht te geven. Begonnen werd aan
de bouw van de St.Vitusdom en de Tynkerk; de gotische bouwkunst vierde hoogtij. De
Karelsbrug, de eerste verbinding tussen de oostelijke en de westelijke oever van de Moldau
kwam tot stand in 1357. De eerste universiteit van Noord-midden Europa werd gesticht, het
Karolinum.
Het nationalisme
In de tweede helft van de 19e eeuw werd Praag het centrum van het opkomend
nationalisme; dit kwam o.a. tot uiting in de stichting van Tsjechische scholen, het invoeren
van Tsjechisch als tweede officiële taal en vooral in de bouw van het Národni divadlo
(Nationaal Theater). Het in 1890 gebouwde Nationaal Museum werd eveneens een symbool
van het trotse nationalisme.
Modernisering
Ten behoeve van de industrialisering werden de oude stadsmuren afgebroken, zodat de stad
zich kon uitbreiden en werd een serie bruggen over de Moldau aangelegd. Rondom de oude
stadskern ontstonden brede straten met daarlangs in Jugendstil opgetrokken huizen. In 1918
werd onder leiding van Thomás Masaryk de republiek Tsjechoslowakije uitgeroepen, een
staat met een democratisch parlementair systeem waarvan de Tsjechen maar zeer kort
hebben mogen genieten. In de jaren dertig zette de uitbreiding van Praag tot een moderne
wereldstad zich voort zonder dat hiermee afbreuk werd gedaan aan de oude architectuur. De
moderne bouwstijl van onder andere het Bauhaus paste op een harmonieuze manier in het
stadsbeeld.
Naoorlogse jaren
In de bezettingsjaren had Praag slechts weinig te lijden van het geweld van de oorlog. In
1945 werd Praag door Russische legers bevrijd. In de jaren vijftig werd Tsjechoslowakije met
harde hand omgebouwd tot een communistisch land. In 1968 veranderde Praag in een
complete chaos van tanks en militairen en met bloemen en woorden strijdende Tsjechen.
Vooral het Václavke námestí en het Staromestske námestí waren strijdtonelen. De Tsjechen
trokken aan het kortste eind, en Dubcek werd vervangen door Gustáv Husák, die een
'normaliseringsproces' inzette.
In het najaar van 1989 veranderde de stad voor de tweede maal na de Tweede
Wereldoorlog in een strijdtoneel. Dagenlang waren de pleinen vol met scanderende
demonstranten. De stad werd getekend door de nieuwe geest: overal vlaggen, portretten
van Havel, Masaryk en Dubcek, en plakkaten op ramen en muren. Op 28 november werd het
Jan Palach-standbeeld onthuld als begin van de opbouw van een nieuw stadsbeeld. Alle
communistische symbolen, zoals rode ster, hamer en sikkel, die vroeger door de hele stad te
zien waren, werden weggehaald, en tientallen pleinen, straten, metrostations en gebouwen
hebben nieuwe namen gekregen.
8
Praag 2015
De Fluwelen Revolutie
Zoals jullie al hebben kunnen lezen, viel Tjechoslowakije ook onder het communistische
regime van de Sovjet-Unie en de leiders daarvan. Samen met veel andere landen in Midden–
en Oost-Europa werd Tjechoslowakije met harde hand geregeerd. Er was geen vrijheid van
meningsuiting en geen vrije verkiezingen (geen democratie). Als je het niet met de
communistische regering eens was en je verkondigde dat hardop, dan was de kans groot dat
je je baan verloor, werd je opgepakt of werd je verbannen. De economie was slecht, er was
weinig of slecht voedsel te krijgen in de winkels en de woonhuizen waren in zeer slechte
staat.
Je kunt je voorstellen dat de mensen onder het communistisch regime niet blij waren met
deze omstandigheden. Er waren dan ook veel mensen die in het geheim samen kwamen en
wachtten op het moment dat ze openlijk in opstand konden komen!
Het Jodendom in Praag
Het Jodendom heeft in Praag in een duizendtal jaren cultuurgeschiedenis een enorme
invloed gehad. Trouwens de Joden hebben als minderheidsgroepering een stempel
achtergelaten in heel Tsjecho-Slowakije. De Joden van Praag beschikten al in de twaalfde
eeuw over hun eerste synagoge, maar de plaats daarvan is niet meer precies vast te stellen.
De oudste synagoge is de tegenwoordige Spaanse synagoge. Deze werd enige keren
verwoest en herbouwd, het laatst in 1867 in Moorse stijl, zodat van de oorspronkelijke bouw
niets meer is overgebleven. Als gevolg daarvan is de op één na oudste synagoge nu het enig
bewaard gebleven bouwwerk van het middeleeuwse type met twee schepen. (Een schip is
een hoofdruimte van een godsdienstig gebouw). Dit is de Oude-Nieuwe synagoge
(Staronova synagoge). Nergens ter wereld vinden we dit type synagoge terug. De jongste
onderzoekingen hebben zelfs uitgewezen dat de Staronova synagoge in het laatste kwart
van de dertiende eeuw werd opgericht. Dit betekent dat ze nu de oudste synagoge van
Europa is. Vóór deze synagoge staat een standbeeld van Mozes.
Andere synagogen vind je hier allemaal in de buurt. De Maiselsynagoge bijvoorbeeld,
waarin zich de tentoonstelling 'Zilver van de Tsjechische synagogen' bevindt. Hier zijn
werken te zien van oude metaalslagers - menora's, thora-versierselen, bekers, uitstalkasten
voor kostbaarheden, seiderschotels, waarvan sommige een hoge artistieke waarde hebben.
(Seideravonden zijn de twee avonden voorafgaande aan het Joodse Paasfeest).
In de Spaanse synagoge zijn religieuze doeken tentoongesteld (thora omhulsel, gordijnen).
Zeker de moeite waard om een kijkje te nemen. De Pinkasysnagoge tot slot is na de oorlog
omgezet in een monument voor de slachtoffers van de nazi-vervolging. Op de binnenmuren
de met de hand geschilderde namen van alle 77.297 Joden die in het Vernichtungslager het
leven lieten.
De oude Joodse begraafplaats is een van de trekpleisters van de stad. Deze ghettobegraafplaats heeft altijd onder plaatsgebrek te lijden gehad en er zat niet anders op dan
nieuwe aarde over de oude graven te gooien. Op sommige plaatsen liggen de graven in
twaalf lagen boven elkaar. Dit verklaart zowel de unieke opeenhoping van grafstenen, er zijn
er twaalfduizend bewaard gebleven, als wel het wegzinken van vele andere stenen. Het
beroemdste grafmonument op dit kerkhof is dat van Opperrabbijn Löw ben Bezalzel. Hij was
een van de belangrijkste Joodse denkers van de 17e eeuw.
Er zijn ontelbare legendes en sagen aan zijn leven verbonden. Zo zou hij zijn beschermheer,
9
Praag 2015
keizer Rudolf II, in een donkere ruimte de aartsvaderen uit het Oude Testament (Abraham,
Izaäk en Jacob) in levenden lijve hebben voorgeschoteld. Een andere legende vertelt hoe de
rabbijn een slot tevoorschijn toverde, waarin hij vervolgens de keizer een smakelijk maaltijd
opdiende. Maar de befaamdste legende is toch die van de golem, door de rabbijn uit klei
gekneed en via een magisch proces tot leven gewekt. Hij hield hem in leven door middel van
het Sjemzegel, een magische tekst, dat hij in de mond van de golem legde. De golem diende
zijn meester trouw. Alleen op zaterdagen, de sjabbat, moest de rabbijn het zegel weghalen
en hem voor korte tijd van het leven beroven. Maar toen de rabbijn dit eens vergat,
veranderde de goedmoedige kracht, en de Jodenstad werd met de verwoesting bedreigd. De
rabbijn slaagde er weliswaar in het wonderzegel uit de mond van de razende golem te
trekken, maar hij waagde het toch niet meer hem nog eens tot leven te wekken.
Een ander Joods element in de stad vind je terug in het oude raadhuis met zijn unieke
torenklok, waarvan het wijzerblad in het Hebreeuws is en de wijzers andersom lopen.
10
Praag 2015
Theresienstadt (Terezin)
Een kleine garnizoenstad, met zeven langs- en dwarsstraten, op een oppervlakte van
ongeveer 700 bij 500 meter. Het opvallendste in het stadsbeeld zijn een aantal grote
kazernes, architectonisch mooi, of heel mooi, opgetrokken naar plannen van Italiaanse
bouwmeesters; Vooral in het voorjaar kun je je verbeelden in een Noord Italiaans stadje te
zijn. We bevinden ons 62 km van Praag. Een volstrekte verlatenheid maakt diepe indruk.
Weinig herinnert aan het bewogen verleden; het normale leven is in het stadje
teruggekeerd.
In normale tijden woonden in Theresienstadt 7000 mensen, nu 3000. In de oorlogstijd
vertoefden er weleens 70.000, niet in een ghetto, maar in wat de Duitsers noemden: "eine
Judische Siedlung", een eiland van rust in de ellende van de oorlog en waarin de Joden
onder speciale bescherming van Hitler stonden, een bescherming tegen de gerechtvaardigde
toorn van het Duitse volk!
Theresienstadt was de coulissenstad, de toneelstad, die de Duitsers de wereld wilden
voortoveren, die ze aan een commissie van onderzoek van het Deense Rode Kruis
vertoonden en in een film lieten vereeuwigen. Met onvoorstelbaar cynisme lieten de Duitsers
de Joden meespelen in een volslagen onwerkelijk schijnwereld, waarin ze heerlijk,
welgevoed, gezellig, onbekommerd, keurig gekleed, in een nette omgeving leefden. En de
beul van Theresienstadt, de later opgehangen Rahm, streek kleine jongetjes over het haar
en nam ze als een vader bij de hand. Titel van deze film: "Hitler schenkt den Juden eine
Stadt". Een stad waar het geld regende (waardeloze 'ghettokronen'); waar het beste te koop
was, waar voor kinderen niet alleen een speelplaats bestond, waar ze op hobbelpaarden
juichend rondstoeiden, maar voor hen ook uit hout en glas een paviljoen gebouwd werd met
fraaie afbeeldingen van dieren en tevens voorzien van een keuken, douches, ligbedden en
andere spiksplinternieuwe voorzieningen. Een werkelijk ongelooflijke wereld. Alleen al de
manier waarop de benedenverdiepingen van de huizen, waar de vreemde bezoekers niet
moesten binnentreden, volledig werden opgeknapt, gemoderniseerd en van kwaliteitsvoorwerpen, alsmede vazen met bloemen werden voorzien. Alleen al de wijze waarop de
Joden openluchtsport mochten, d.i. moesten beoefenen, gymnastiek en lichaamscultuur,
alleen dat al was voldoende om de waanzin van het hele systeem de onthullen. De waanzin
en natuurlijk ook de schijnheiligheid: dit immers moest de gruwelsprookjes weerleggen, die
omtrent de vaderlijk bezorgde Führer toch nog altijd de ronde deden. En nauwelijks was de
film gereed, of de boze geruchten over een op handen zijnde deportatie verdichtten zich en
een van de ontzettendste katastrofen voltrok zich over de 'Zwanggemeinschaft'.
Drie zaken typeren het concentratiekamp Theresienstadt. Het eerste, het minimum aan
levensmogelijkheid: "Der Daseinsraum wurde durch den Sterbensraum ersetzt". Het tweede:
al het kwade werd opgeroepen in mensen, in een steeds kleinere ruimte samengeperst. Het
derde: de opeenhoping van zo ver uiteenlopende groepen uit vele delen van Europa, met als
gevolg spanningen en tweedracht. Dat was het ghetto. Het was een van de voorportalen van
Auschwitz, een van de 'sluizen' voor de gaskamers. En in deze sluis, deze fuik, werden vele,
zeer vele Joden uitgestort.
Achter Theresienstadt lag de dood. De oorlog, voor miljoenen te laat afgelopen, is echter
voor enkele duizenden daar net op tijd geëindigd, zodat ze het overleefden. Ook enkele
Nederlandse groepen waren daaronder.
11
Praag 2015
Bewaard gebleven uit Theresienstadt zijn vele kindertekeningen. Deze zijn in vele landen
tentoongesteld. Deze kinderen ondergingen allemaal het lijden, dat het leven in het ghetto
met zich meebracht, en ook de meeste van hen werden verder gedeporteerd. De hoop van
deze kinderen op overleven was minimaal, omdat ze voor de Nazi's als arbeidskrachten niet
van nut waren. Na de oorlog kwamen er maar ongeveer 100 terug en geen van hen was
ouder dan 14 jaar. Alleen al naar Theresienstadt werden meer dan 15000 kinderen
gedeporteerd.
Theresienstadt is heel laat bevrijd. De tijd, die onmiddellijk daaraan voorafging, leverde
voldoende aanleiding tot angst, zoniet tot paniek. Zeer verbreid was de veronderstelling, dat
er nog een gaskamer werd aangelegd in Theresienstadt zelf. Nu wordt gesproken van 'het
crematorium'. Ook andere methoden van afmaking van het ghetto zouden zijn overwogen.
Afschuwelijk was de intocht van hen, die in het voorjaar van 1945 uit enkele dodenmarsen
overgebleven, Theresienstadt bereikten: niet levende mensen, maar halfdode geraamten
leken de stad binnen te komen. Velen zijn alsnog gestorven. Om en nabij Theresienstadt is
nog gevochten. De stad is bevrijd door de Russen op 7 mei. Een ooggetuige: " Ziezo, dat is
het, we zijn vrij; we moeten dus toch verder leven. Geen traan, geen vreugde, geen
dankbaarheid, een ijzige onbeweeglijkheid; men is alleen maar koud; men kijkt en ziet toch
niets....."
Terezin is gebouwd als een vestingstad (eind 18e eeuw). In het zeer korte tijdsbestek van
tien jaar werd de stad gebouwd. Na de oorlog keerde het normale leven in het stadje terug.
Tot jaren na de oorlog hebben nog wel 'Block'-nummers op de muren gestaan. De 'Kleine
vesting' is nu een herdenkingsplaats. Er zijn nog enkele cellen te zien, werkplaatsen en ook
de plaats waar mensen werden terechtgesteld. In het gebouw van de voormalige
‘Kommandantur' is ee museum, gewijd aan het ghetto. Voor de ingang van de 'Kleine
vesting' ligt het nationale kerkhof met honderden grafstenen. De Eger stroomt nog steeds.
Een volstrekte verlatenheid maakt diepe indruk.
12
Praag 2015
13
Praag 2015
14