Zijn jij en je bedrijf klaar voor een investeerder?

Zijn jij en je
bedrijf klaar voor
een investeerder?
Checklist voor innovatieve ondernemers op zoek naar (durf)kapitaal
Fabien Westerik
1
Inhoudsopgave
Colofon
Voorwoord
Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Visie
1.2 Financiering als knelpunt
1.3 Wie is PPM Oost?
Hoofdstuk 2 Je hebt financiering nodig. Wat nu?
2.1 Het businessplan
2.2 Exit-strategie
2.3 Financiën
Hoofdstuk 3 Hoe vind je de juiste investeerder?
3.1 Presentatie aan investeerder
3.2 PPM Oost, een mogelijke investeerder
Tekst:
Fabien Westerik, PPM Oost
Art direction:
Myrthe Bergboer & Yaël Malchi, Caplan
Hoofdstuk 4 In welke fase kies je welke financiering?
4.1 Mogelijke financieringsbronnen
4.1.1Vanuit eigen bedrijfsvoering
4.1.2 Subsidies en regelingen
4.1.3 Bankkrediet
4.2 Risico- of durfkapitaal
5
6
8
11
13
18
22
26
27
30
34
36
38
42
42
44
46
48
Illustratie p. 54:
Marieke Thomassen, Kukel & Kuijpers
Eindredactie:
Mandy van Lankveld, Caplan
Uitgever:
Fridie van Loon, Caplan
Hoofdstuk 5 Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
5.1 Waarderingsmethoden
5.2 Factoren die de waarde beïnvloeden
5.3 De prijs
Hoofdstuk 6 Het investeringsproces
6.1 Contractueel vastleggen
6.2 De deal is gesloten, wat volgt?
62
66
68
71
72
76
77
© PPM Oost
www.ppmoost.nl
Hoofdstuk 7 Ben ik Investor Ready?
84
Niets uit deze uitgave mag door middel van elektronische of andere middelen,
Tot slot
90
Begrippenlijst
96
met inbegrip van automatische informatiesystemen, worden gereproduceerd en/of
openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van PPM Oost.
3
Voorwoord
Innovatie en ondernemerschap, dat zijn de kernwaarden die
onze economie doen groeien en die ons land voorzien van een
duurzame toekomst. Kernwaarden die PPM Oost omarmt en wil
ondersteunen door het bieden van financieringen met een maatschappelijke waarde.
Ambitieuze ondernemers met een drive, dat zijn de mensen die
we moeten hebben om die groei te bewerkstelligen. Ondernemerschap zou daarom in onze optiek een onderdeel van elke
opleiding moeten zijn. Het is een manier van denken en handelen
die altijd van pas komt.
PPM Oost stimuleert ondernemerschap en maakt zich sterk om
jonge bedrijven te helpen en te adviseren. Het belangrijkste eerste advies voor startups is meestal: maak een plan. Denk na over
je markt en je doelgroep. Omschrijf welk probleem jouw product
oplost, stel jezelf doelen. Niet voor de bank, niet voor je omgeving, maar puur voor jezelf. Dat dwingt je tot keuzes en zorgt
ervoor dat je focus krijgt en houdt.
Marius Prins
Directeur PPM Oost
Als dat plan er eenmaal is, heb je een grote stap gemaakt. Nu heb
je misschien geld nodig? En dus een investeerder. Dan komen wij
in beeld. Maar onze wereld is soms onoverzichtelijk, hoe transparant we ook willen zijn. Met deze checklist willen we je inzicht
geven in de materie en de manier van denken van investeerders.
Als jij als ondernemer beter voorbereid bent, kunnen wij immers
ons werk beter doen en is de kans op een mooie samenwerking
voor beide partijen veel groter.
Wij willen graag bijdragen aan het investeerder-klaar-zijn, de
Investor Readiness van ondernemers, of ze nu door ons gefinancierd worden of niet. Wij vinden dat we het aan onze stand
verplicht zijn om ondernemers alles te leren wat we weten. Zo
komen we samen verder.
Deze checklist is het resultaat van een ambitieuze student met
een plan. Een student die inmiddels één van onze investment
managers is geworden. Met trots schrijf ik dan ook dit voorwoord
in zijn boek. Omdat ik het met de inhoud eens ben, én omdat ik
ambitie kan waarderen.
Ik hoop dat alle ondernemers die dit lezen er beter van worden!
5
Hoofdstuk 1. Inleiding
Inleiding
Dit boek is bestemd voor iedere ambitieuze, innovatieve ondernemer die op zoek is naar (durf)kapitaal. Het is een hulpmiddel
om inzicht te krijgen in de denkwijze van een investeerder en om
je bedrijf klaar te stomen voor een investering. Ben je op zoek
naar financiering van je plannen en heb je inmiddels tevergeefs
aangeklopt bij de huisbankier? Ben je klaar om de slag te maken
van bankkrediet naar durfkapitaal?
Optimaal voorbereid
Het is voor een ondernemer best lastig om in te schatten wat
een investeerder wil weten en horen. In dit boek kun je lezen wat
je zelf als ondernemer in kaart moet brengen en hoe een investeerder te werk gaat. Zo kun je ervoor zorgen dat je optimaal
voorbereid bent.
Waar sta je, wat is er nog nodig om kansen te verzilveren en
mogelijkheden te benutten? Het antwoord op die vraag is voor
elk bedrijf verschillend. Als je het antwoord hebt geformuleerd en
onderbouwd, kun je op zoek gaan naar durfkapitaal dat past bij
(de fase van) jouw onderneming.
Klaar voor investeerder
Op dat moment is je bedrijf in principe klaar voor een investeerder. Dit heet Investor Readiness, een relatief nieuw begrip waar
PPM Oost met haar ervaring en deskundigheid invulling aan wil
geven. Er zijn verschillende instrumenten om te meten in welke fase een bedrijf zich bevindt, zoals de Technology Readiness
waarmee je kunt zien hoe volwassen of marktklaar een technologie is. De Market Readiness en Management Readiness geven
een antwoord op de vraag hoe de markt en het management
zich ontwikkelt. En de combinatie van deze drie is de graadmeter
voor een investeerder: de Investor Readiness. Feitelijk geeft dit
voor de investeerder aan hoe de balans is tussen risico en rendement op basis van de fase waarin de organisatie verkeert.
Als je de stappen in dit boek volgt, zul je beter toegerust zijn en
blijven voor het succesvol aantrekken van kapitaal.
7
“Satrax groeit
1.1 Visie
elk jaar met zo’n 100%.
Dan is het dus niet zo gek om te be-
Visie
Door het veranderende financieringslandschap en de nieuwe positie van banken kan het zijn dat je je als ondernemer met een
startende organisatie steeds meer zal moeten richten op risicodragend kapitaal. De euro’s zijn hetzelfde, maar het kapitaal dat
beschikbaar wordt gesteld door bijvoorbeeld participatiemaatschappijen, is anders dan dat van de bank.
denken dat we geld nodig hadden om die groei
goed te kunnen doorstaan. Dat vraagt van je als ondernemer een nieuwe insteek: het gaat erom dat je je kan
inleven in een investeerder. Ik realiseerde me in het begin
niet dat ik moet me moest gaan verdiepen in de business van
de investeerder, maar eigenlijk is het logisch want dat doet de
investeerder ook bij mij. We kennen PPM Oost al een lange tijd
Investor Readiness
Het aantrekken van risicodragend kapitaal vraagt van jou als ondernemer vooral een andere voorbereiding dan bij bankfinanciering. Het sturen op Investor Readiness kan hierbij een essentiële
rol spelen. Het zou zelfs een integraal onderdeel moeten zijn van
je strategische planning en financieringsactiviteiten. Duidelijkheid
omtrent Investor Readiness en de aansluiting tussen de verschillende bronnen van financiering is daarbij in het voordeel van onderneming, investeerder én bank.
en dus was samenwerking een goede optie. Ze weten wat er
regionaal speelt, maar zien tegelijkertijd ook de wereldwijde
potentie van onze nieuwe antennetechnologie. Het is een
professionele instelling; ze helpen ons om een stap
verder te komen.”
Paul van Dijk, directeur van
Satrax BV
Continu proces
Dit boek legt uit hoe de wereld van durfkapitaal in elkaar zit en
wat er van jou verwacht wordt. Uitgangspunt daarbij is dat sturen
op Investor Readiness geen eenmalige actie is, maar een continu
proces. Financiering is immers, net als personeel, huisvesting en
kennis, een middel voor een bedrijf om zich verder te ontwikkelen.
Hoofdstuk 1. Inleiding
9
provincie het IEG: Innovatie- en Energiefonds Gelderland heeft opgericht. Voor startende ondernemingen is het nu niet mogelijk duurzame projecten te realiseren zonder hulp van de provincie. Er
is in de markt weinig bereidheid om enige vorm van financieel
risico te nemen, terwijl je als duurzame ondernemer, zeker in het
begin, veel geld nodig hebt om tal van hobbels te nemen. Zonder die
investering had de nieuwe bio-energiecentrale in Ede van Bio-Energie
De Vallei er vermoedelijk nu niet gestaan. De investering uit IEG was
noodzakelijk om de banken over de streep te trekken voor de financiering van de transportleiding. Het probleem was onder meer
dat we geen aantoonbare ervaring hadden, waardoor de bank
het risico niet alleen aandurfde. Door de financiering van
IEG kregen we de handen wel op elkaar.”
Valentijn Kleijnen,
directeur van Bio-Energie
De Vallei
1.2 Financiering als knelpunt
“Ik vind het
een goede zaak dat de
Financiering als knelpunt
De concurrentiekracht van ons land valt of staat met de kracht
van het bedrijfsleven. Financiering speelt daarin een prominente
rol. Een knelpunt daarbij is dat het niet (meer) zo makkelijk is om
financiering te krijgen. De moeilijke financierbaarheid van met
name jonge, innovatieve ondernemingen is een reden tot zorg.
Het gevaar is namelijk dat ondernemers door gebrek aan financieringsmogelijkheden kiezen voor een (onnodig) risicomijdend
groeipad.
Alternatieve bronnen
Ondernemers wenden zich in eerste instantie meestal tot de
bank. Maar je zal je in toenemende mate moeten gaan oriënteren
op alternatieve financieringsbronnen. De spelregels lijken definitief veranderd. De uitleencapaciteit van banken zal vermoedelijk
verder onder druk komen staan. Door de nieuwe kapitaaleisen
worden banken gedwongen hun balansen te verkleinen. Dat betekent dat ze minder geld mogen uitlenen en risico’s moeten terugbrengen. Daardoor is er minder geld beschikbaar op de markt.
De traditionele rol van banken als belangrijkste financier van het
MKB verandert hierdoor.
Meer geld beschikbaar
Een positieve ontwikkeling is dat er via private equity fondsen
(fondsen die investeren met privégeld) juist meer geld beschikbaar komt voor met name het MKB. Omdat de rente laag is en
er veel kapitaal beschikbaar is, is er steeds meer bereidheid om
risicodragend te financieren.
Financiering is van invloed
De mate waarin je als (potentiële) ondernemer kunt voorzien
in een toereikende financiering tegen acceptabele financieringsvoorwaarden, heeft invloed op de groei en het bereiken van de
volgende fase van volwassenheid van je bedrijf.
Hoofdstuk 1. Inleiding
11
Als ondernemer heb je een groot aantal mogelijkheden om aan
geld te komen. Je kunt te maken krijgen met allerlei soorten
financieringen en kapitaalverschaffers. De keuzes die je als ondernemer maakt bij het aantrekken van financiering, kunnen wel
vergaande gevolgen hebben. Zo heeft elke financieringsbron een
aantal voor- en nadelen. Soms moet je zeggenschap inleveren of
een behoorlijk onderpand geven. Soms vraagt een investeerder
om een rol in het bestuur van de onderneming (als commissaris
bijvoorbeeld). Of de eis is dat organisatie of management anders
worden ingericht. Het hangt van jouw visie en mogelijkheden af
wat het best bij je past. Sta er in elk geval serieus bij stil.
1.3 Wie is PPM Oost?
Voor- en nadelen
Participatiemaatschappij Oost
Participatiemaatschappij Oost Nederland NV (PPM Oost) is een
participatiemaatschappij die als aandeelhouders de Universiteit
Twente (UT), Regio Twente en Oost NV heeft (de laatste heeft
als aandeelhouders het Ministerie van Economische Zaken en de
provincies Gelderland en Overijssel). Hierdoor heeft PPM Oost
een maatschappelijke verantwoordelijkheid en heeft zij een andere drive en doelstelling dan doorsnee investeerders.
Vroege fase-financiering
Investeringen in vroege fase-ondernemingen zijn erg risicovol
en private investeerders wachten liever af tot een onderneming
bewezen succesvol is. Om investeringen in deze vroege fases te
stimuleren en toch mogelijk te maken neemt de (lokale) overheid initiatief. Zo beheert PPM Oost fondsen van de provincies
Gelderland en Overijssel (Regio Twente) die zich veelal richten
op zeer vroege fase-ondernemingen. Omdat dit geld van de
overheid betreft, stelt PPM Oost eisen aan het maatschappelijk
rendement van een onderneming (dat zich bijvoorbeeld vertaalt
in werkgelegenheid).
Investeren met hoog risico
PPM Oost investeert het liefst in kansrijke bedrijven die zich
profileren als voorloper of trekker van de regionale economie.
Bedrijven in de investeringsportefeuille hebben vrijwel zonder
uitzondering een hoog risicoprofiel en een innovatief karakter.
PPM Oost investeert in bedrijven binnen de sectoren voeding,
gezondheid en technologie. Maar ook innovatieve bedrijven in
andere sectoren behoren tot de doelgroep. Het aantal participaties groeide in korte tijd van 40 naar 180 en het fondsvermogen
is in de laatste zes jaar meer dan vervijfvoudigd: van 50 miljoen
euro naar 272 miljoen.
Transparant proces
PPM Oost wil het individu met ondernemerspotentieel of een
idee met potentie centraal stellen. Voor deze veelbelovende proposities wil PPM Oost het financieringsproces transparant maken
en haar netwerk ter beschikking stellen. De flexibiliteit tussen de
13
“Voor veel MKBbedrijven is het onmogelijk nieuwe
verschillende financiële instrumenten, de kwaliteit van screening
van de ondernemer en de snelheid van toekenning van financiering zijn van cruciaal belang. In dit boek staan alle stappen die
nodig zijn om tot een succesvolle, toekomstgerichte financiering
te komen. Al dan niet door PPM Oost.
projecten uit eigen middelen te financieren. Als
het om echte duurzame innovaties gaat, vind ik dat
de overheid er met publiek geld in kan investeren. Door de
investering van PPM Oost uit het Innovatie- en Energiefonds
(IEG) hebben wij de mogelijkheid gekregen om ons SolabCool koelsysteem op de markt te kunnen zetten en de productie in Duiven te
kunnen starten. Als het aan mij ligt, zit SolabCool over tien jaar nog
steeds in Duiven. Ik vind dat SolabCool niet moet worden verkocht.
Ik hoop dat hier tegen die tijd een veel grotere schoenendoos
staat, waar tussen de 50 en 100 man werken. Ik vind niet dat
we de productie moeten weggeven. Het zou me een goed
gevoel geven als ik hier wat blijvends zouden achterlaten,
waar andere mensen op verschillende manieren
wat aan hebben.”
Henk de Beijer, directeur van
SolabCool
Hoofdstuk 1. Inleiding
15
“PPM was voor ons een
interessante partij omdat ze ons
naast vermogen ook toegang hebben kunnen
geven richting het Innovatiefonds Overijssel. Hierdoor
ontstond een hefboomwerking tussen vreemd en eigen vermogen en dat is een belangrijke toegevoegde waarde gebleken.
Met PPM Oost aan boord halen we naast de gezochte financiële
slagkracht, een aandeelhouder aan boord met veel financiële knowhow, professionaliteit en een uitstekend netwerk. Ik verwacht tevens
veel synergie met onze bestaande aandeelhouders, een consortium van
investeerders, geleid door Brooklyn Ventures. Voor de vestiging hebben
we bewust gekozen voor de The Gallery in Enschede. Wij willen optimaal
samenwerken met Universiteit Twente door de daar aanwezige
kennis en de ruime beschikbaarheid van (internationale) hoogopgeleide arbeidskrachten. The Gallery biedt daarbij als locatie
“PPM Oost heeft een
een goede combinatie van kennis, ondernemerschap en
heel goed netwerk, in allerlei
innovatie.”
industrieën. Dat is voor ons ontzet-
Hans Osnabrugge van
tend handig. Maar belangrijker: PPM Oost
RingCredible directeur
kan afstand nemen. Wij zijn zo gefocust op ons
bedrijf en idee, dan is het prettig als er een partij
is die juist wat meer van een afstand naar de situatie kijkt en vragen stelt als: ‘waarom maken jullie
die keuze?’ Terwijl wij die keuze allang normaal
vinden. Dat creëert een goede wisselwerking
en is echt prettig.”
Wouter Pol, mede-eigenaar van
Food Sense Zwolle
Hoofdstuk 1. Inleiding
17
19
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
ciering te krijgen. Via onze contacten bij de provincie
werden we gewezen op het Innovatie- en Energiefonds
Gelderland dat precies voor ons soort projecten is
opgezet. We wilden eerst op eigen kracht en met eigen
middelen groeien. Bij PPM Oost hebben ze ons er echter
van overtuigd dat we met extra middelen de groei nu
al kunnen versnellen. We hebben een verdubbeling van
groei per jaar weten te realiseren vanaf de start. We
hebben onszelf bewezen. Scholen zijn enthousiast en
melden zich zelf bij ons. Een verdubbeling vergt echter
kapitaal om die groei te financieren. Door de investering
van PPM Oost kunnen we die stevige groei doorzetten.”
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
“Het is niet eenvoudig om voor onze activiteiten finan-
Je hebt financiering nodig; wat nu?
Het aantrekken van financiering kost, zeker in het huidige economische klimaat, veel tijd en energie. Zonder duidelijke aanpak is
het gevaar groot dat dit op een lastige zoektocht uitdraait. Een
belangrijk inzicht is het begrijpen vanuit welk perspectief een financier naar een onderneming kijkt. Een investeerder is op zoek
naar evenwicht tussen het risico en het mogelijke rendement. Hij
zal dus met name aandacht hebben voor de risico’s die genomen
worden en welke (mogelijke) beloning daar tegenover staat. Als
ondernemer wil je snel de verschillende financieringsmogelijkheden met de specifieke voor- en nadelen op een rijtje krijgen om
tot een ‘project’ te komen.
Passende financiering
Bij elke financieringsbehoefte, of het nu voor een startend bedrijf
is of een bestaande onderneming, bestaat er een bron van financiering die het meest passend is. Voordat je kunt bepalen welke
financieringsbron het best bij jou past, heb je echter inzicht nodig
in de financieringsbehoefte. Die financieringsbehoefte is gebaseerd op de plannen. Het belangrijkste plan is het businessplan. Is
dat doorwrocht en volledig, dan is de eerste grote stap naar een
financiering gezet.
Eric Spies, mede-initiatiefnemer van Slim opgewekt
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
21
2.1 Het businessplan
Het businessplan
Wees reëel
Voordat je in gesprek gaat met een mogelijke financier, moeten
je plannen helder op papier staan; dit is het businessplan. Het businessplan is voor een investeerder vaak de eerste kennismaking
met jou en je bedrijf. Aan de hand van het businessplan zal de
investeerder voor zichzelf een duidelijk beeld van de propositie
kunnen krijgen en bepalen of hij verder met je in gesprek wil.
Het is cruciaal dat het businessplan er professioneel uitziet, goed
onderbouwd is en je ideeën duidelijk onder woorden brengt.
Wees wel reëel. Bedenk dat investeerders wel honderd plannen
zien en maar in een paar ondernemingen investeren. Bij PPM
Oost is deze verhouding overigens 20 : 1. Mocht een investeerder na het lezen van de executive summary of het gehele businessplan geen heil in je idee zien, dan is al het werk toch niet
voor niets geweest. Je kent na het maken van je businessplan alle
aspecten rondom je bedrijf, je weet de sterke en zwakke punten
van ieder teamlid te benoemen en je hebt alle feiten en cijfers op
een rijtje. Vraag vooral ook waarom iemand niét wil investeren.
Als je op zoek moet gaan naar een andere investeerder, ben je
beter ingelicht en daardoor zelfverzekerder.
Vragen businessplan
Het businessplan geeft antwoord op de volgende vragen:
- Welk probleem los je op met je product?
- Waarom zouden mensen je product of dienst kopen?
- De omvang en groeipotentie van de markt; hoe weet je dat
de markt die grootte bereikt?
- Hoe gaan concurrenten op je reageren? Hoe blijf je de concurrentie voor?
- Kun je de marketing- en distributiestrategie uitleggen?
- Welke ervaring hebben jij en je team? Wat zijn de zwakheden?
Welke functies moeten nog bekleed worden? Waarom vormen jullie het juiste team?
- Kun je het beste, slechtste en verwachte scenario schetsen
voor toekomstige kapitaalbehoeftes?
- Waarom moet iemand investeren in het bedrijf?
- Wanneer is iemand de juiste investeerder?
- Spelen er factoren die invloed kunnen hebben op je bedrijf?
- (Aanvullend, hoeft niet per se in het plan: Hoe ziet je privésituatie eruit?)
Executive summary
Ieder businessplan bevat als eerste hoofdstuk een executive summary. Dit is een samenvatting van maximaal twee pagina’s van
het totale businessplan, bedoeld als inleiding van de gehele propositie. De samenvatting is het visitekaartje van het plan en het
meest cruciaal. Als het niet goed genoeg is, leest een investeerder
of financier vaak niet eens verder.
Kort en bondig
Concentreer je op het kort en bondig omschrijven van de potentie van de markt, de (potentiële) klanten, de concurrentieanalyse, het financiële plaatje, de capaciteiten van het team en de
aantrekkelijke exit-strategie. Dit is wat een investeerder ook wil
weten: hoeveel levert het me op als ik weer vertrek (de exit).
Over de streep trekken
Benoem vooral ook de punten die een investeerder over de
streep kunnen trekken: intellectueel eigendom, een samenwerkingsovereenkomst met een strategische partner of een intentieverklaring van een potentiële klant.
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
23
Inhoud van het businessplan
Idee
Geef een beknopte uitleg over het product, technologie of de
dienst die je bedrijf aanbiedt. Maak duidelijk dat het een behoefte
in de markt vervult (need to have of nice to have). Vermeld ook
eventuele patenten op je product, technologie of dienst (denk
dan aan intellectueel eigendom), want daarmee laat je je concurrentievoordeel zien. Bedenk dat investeerders doorgaans niet
zitten te wachten op uitgebreide technische verhandelingen over
je product; beschrijf dit eventueel elders. Ze willen vooral lezen
waarom klanten op het product zitten te wachten.
Bedrijf
Beschrijf kort het ontstaan van je bedrijf en vermeld de successen die het bedrijf wellicht al heeft behaald. Maar laat vooral zien
wat je missie is. Waar wil je heen en wat is je verdienmodel? En:
hoe kan de investeerder rendement behalen op jouw product
of dienst? De balans tussen risico en rendement is namelijk zijn
centrale vraag.
Concurrenten
Geef een overzicht van bedrijven die vergelijkbare producten of
diensten aanbieden of die in een vergelijkbare behoefte in de
markt voorzien. Laat zien dat je de concurrenten kent, beschrijf
hun sterke en zwakke eigenschappen en laat zien dat je ze niet
onderschat.Verklaar waarom jij onderscheidend bent en beschrijf
de toetredingsdrempels voor nieuwe concurrenten.
Team
Wie zijn de mensen op de essentiële plekken binnen de organisatie, welke verantwoordelijkheden dragen ze en wat zijn hun
capaciteiten? Beschrijf van elke persoon de achtergrond, ervaring
en competenties. Wees ook zo eerlijk om te vermelden welke
vaardigheden je mist binnen je bedrijf en op welke manier je deze
leemte gaat vullen.
Markt
De groeipotentie van de markt waarin je opereert, wordt in
dit gedeelte van het businessplan duidelijk. Hieruit blijkt dat je
de markt doorgrond hebt, de trends en ontwikkelingen kent en
weet wat er gevraagd wordt om van je bedrijf een succesverhaal
te maken. Let er wel op dat je een realistisch beeld schetst van
de groeipotentie; een investeerder prikt zo door opgeklopte verhalen heen.
Klanten
Wie zijn de afnemers, wat zijn hun kenmerken, waar hebben ze
behoefte aan, wat zijn hun problemen (die jouw product oplost),
waarom doen ze hun aankopen en wat is hun uitgeefpatroon?
Laat aan een investeerder zien dat je je klanten in de consumentenmarkt of zakelijke markt kent, dat je hun afwegingen bij het
aankoopproces begrijpt en de demografie van de afnemers kent
en erop inspeelt.
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
25
Iedere investeerder wil weten hoe hij rendement gaat krijgen
op zijn investering. Door een exit-strategie in het businessplan
op te nemen, ziet een investeerder dat je hebt nagedacht over
de eindfase van je relatie met hem. Laat zien hoe zijn mogelijke
rendement op de investering eruitziet door financiële projecties
(toekomstmodellen). Noem namen van bedrijven die jouw onderneming eventueel kunnen overnemen of geef - indien mogelijk - voorbeelden van exit-strategieën bij vergelijkbare bedrijven.
2.3 Financiën
2.2 Exit-strategie
Exit-strategie
Financiën
In dit hoofdstuk van het businessplan toon je de financiële projecties (balans, winst- en verliesrekening en kasstroomprognose)
waarop je kapitaalbehoefte is gebaseerd. Je overtuigt een investeerder door prognoses te geven voor de komende 12 tot 18
maanden. Hoewel in sommige ondernemingsplannen zelfs meer
dan vijf jaar vooruit wordt gekeken, zijn veel investeerders al tevreden met een financiële planning voor de volgende 12 tot 18
maanden. Want in de praktijk blijkt het nauwelijks mogelijk om
voor de periode daarna nog betrouwbare cijfers te produceren.
Bij de financiële prognose hoort ook een waardering van de onderneming. Hieruit kan de investeerder afleiden wat voor belang
hij krijgt wanneer er een bepaald bedrag wordt geïnvesteerd.
Wat is nodig voor groei?
“Ons Customer Experience Platform is uiterst vernieuwend. Er is veel belangstelling voor. Grote verzekeraars
willen gebruikmaken van ons platform om klanten digitaal
zo goed mogelijk te kunnen helpen. De samenwerking met
een van de grootste leveranciers van bedrijfssoftware
maakte het noodzakelijk onze groeidoelstelling drastisch
te verhogen. We hadden investeerders nodig om de groei
te helpen realiseren. PPM Oost is daarin een zeer betrouwbare partij gebleken, die bovendien een goede sparringpartner is op een aantal bedrijfsstrategische kwesties.
We werken nu samen met grote internationale spelers.
Dat is voor ons nieuw, maar PPM Oost heeft al vaker
met dat bijltje gehakt. Waar moet je op letten? Wat doe
je met zaken als intellectual property bij een gezamenlijke
productontwikkeling?”
Gijs de Waal, directeur van Informaat CXP
Een investeerder let op een aantal punten wanneer de financiën worden doorgenomen. Het belangrijkste punt voor een
investeerder is de groei die de organisatie kan doormaken en
wat hiervoor nodig is. Een investeerder zoekt uiteraard naar organisaties die op den duur een schaalvoordeel hebben. Dat betekent dat er meer omzet kan komen zonder grote extra kosten.
Bijvoorbeeld een software-onderneming: wanneer het product
klaar is (grote investering vooraf) is de uitrol relatief goedkoop, er
zijn niet veel mensen voor nodig etc.
Liquiditeit
Een vraag die de investeerder hierbij stelt is: hoeveel middelen
zijn er nodig om daar te komen? Hij zal ook altijd kijken naar de
liquiditeitsbegroting, met name hoeveel liquiditeit er is om eventuele tegenslagen op te vangen en wanneer grote investeringen
gedaan worden door de organisatie. Bij de liquiditeitsbegroting
speelt ook mee wanneer er grote kosten gemaakt worden. Moeten alle kosten direct gemaakt worden om het plan uit te voeren?
Of kunnen deze in stappen gedaan worden en is de organisatie in staat om hiermee het risico te reduceren? Investeren in
stappen brengt het risico voor de investeerder iets terug ten
opzichte van een case waar grote investeringen direct nodig zijn
en waar het een ‘alles of niets’-scenario is. Beide scenario’s zijn
financierbaar, zolang de balans tussen risico en mogelijke winsten
in evenwicht is voor de investeerder. Dan is de onderneming dus
Investor Ready.
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
27
Financiële gegevens
Balans
Een balans is een overzicht van de bezittingen, de schulden en
het eigen vermogen van je organisatie. De balans bestaat uit twee
delen die met elkaar in evenwicht moeten zijn. Deze twee delen
zijn de activa en de passiva. Aan de activa-kant van de balans
staan de bezittingen van de onderneming. Voorbeelden van activa zijn: de waarde van de inventaris, stand van nog te ontvangen
vorderingen (debiteuren), banktegoeden en eventuele overige
tegoeden en vorderingen. Aan de passiva-kant van de balans
staan de schulden van de onderneming. Voorbeelden van passiva
zijn: het eigen vermogen, nog te betalen facturen (crediteuren),
bankschulden en overige schulden.
Winst- en verliesrekening
De winst- en verliesrekening is een overzicht waarin je de verwachte omzet en kosten (variabel en vast) onder elkaar zet.
Deze begroting geeft snel inzicht in wanneer en hoeveel omzet
je denkt binnen te halen, welke kosten je verwacht te maken en
wat het bruto bedrijfsresultaat is in de geplande periode.
“Bij DeepwaterEnergy hebben we een
nieuwe innovatie ontwikkeld die
energie opwekt uit langzaam stromend
water. De Oryon Watermill kan energie winnen
bij een rivierstroming van 1 meter per seconde.
Prachtig, maar om zoiets in de markt te zetten heb
je soms wel een hand in de rug nodig. Dankzij het
Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland (IIG), dat
wordt beheerd door PPM Oost, hebben we de
proof-of-concept-fase met succes voltooid en
kunnen we de markt op.”
Jaap Ory, algemeen directeur
van Deepwater-Energy
Liquiditeitsbegroting
De liquiditeitsbegroting is een kasstroomoverzicht dat een indicatie geeft hoeveel geld je ontvangt en uitgeeft. Je ziet met de
liquiditeitsbegroting (inclusief BTW) wanneer je hoeveel geld in
kas hebt en eventueel tekortkomt (liquiditeitsprobleem). Het
geeft inzicht in hoeveel geld je nodig hebt om het bedrijf te laten draaien. Dit bedrag wordt ook wel het werkkapitaal van het
bedrijf genoemd.
Investeringsbegroting
De investeringsbegroting geeft een overzicht van alle investeringen die je van plan bent te doen bij de start van het bedrijf of
project, in combinatie met een gedetailleerd overzicht van alle
uitgaven die daarbij horen.
Nu je een helder businessplan hebt, is het (ook voor jezelf) duidelijk wat de financieringsvraag is. Hiermee ben je in staat om
potentiële financiers/investeerders te benaderen.
Hoofdstuk 2. Je hebt financiering nodig; wat nu?
29
K-APIT
Hoofdstuk 3.
Hoe vind je de juiste investeerder?
geld, andere zaken spelen ook een rol
voor de klik. Ik vind dat PPM Oost een prettige
partij is om mee samen te werken, omdat hun doel niet
alleen financieel rendement is, maar ze ook verder kijken.
Service2Media ontwikkelt software voor mobiele apparaten. Die
markt gaat echter razendsnel. Het is daarom zaak om altijd op de
hoogte te zijn van nieuwe technieken, maar dat zorgt er tegelijkertijd
voor dat je heel veel moet investeren. Daardoor hebben wij de hulp
van venture capitalists nodig. Bovendien hebben we te maken met
grote, internationale spelers en dan is de nodige kennis en ervaring
op dat gebied geen overbodige luxe. PPM Oost zorgt ervoor dat
we verder kunnen doorgroeien tot een wereldwijde speler. We
willen uiteindelijk een top drie positie bereiken. Daar zijn we
nog niet, maar daar gaan we de komende jaren hard
aan werken.”
Marcel Smit, directeur van
Service2Media
Hoofdstuk 3. Hoe vind je de juiste investeerder?
“Ook al ben je op zoek naar
Hoe vind je de juiste investeerder?
Als je voldoende inzicht hebt en kunt geven in de behoefte aan
kapitaal voor je onderneming, wordt het tijd om een investeerder te zoeken. Via je netwerk, een bijeenkomst of het internet
kun je de contactgegevens van één of meerdere investeerders
in handen krijgen. Maar bekijk goed of deze investeerders wel bij
je bedrijf passen. Wees kritisch, je gaat een relatie voor langere
termijn aan!
Beoordelen van investeerder
Onderstaande vragen helpen bij het beoordelen van een potentiële investeerder:
- Heeft de investeerder genoeg vermogen om je kapitaalbehoefte te financieren? Ook als het allemaal wat tegenvalt en
er meer nodig is dan voorzien?
- Is het de eerste investering van de investeerder? Dan bestaat
het risico dat je een nerveuze investeerder aan boord haalt
die wellicht (te) snel resultaten wil zien.
- In welke bedrijven heeft de investeerder eerder geïnvesteerd?
Hoe is het die ondernemingen vergaan? In welke sector heeft
de investeerder gewerkt? En in welke branche doet hij voornamelijk zijn investeringen? Een goede match is belangrijk.
- Is de investeerder ook ondernemer geweest? Komt hij uit dezelfde branche als jouw bedrijf? Kunnen zijn sterke punten,
zoals financiën of marketing, je helpen?
- Heeft de investeerder contact met andere partijen? Wellicht
dat deze connecties van pas komen in een volgende financieringsronde.
- Verdiep je in de investeerder en kijk ook vast naar voorwaarden, kosten en rentepercentages van eventuele leningen.
- In welke fase van een bedrijf is de investeerder geïnteresseerd? Is het de pre-start-, pioniers- of doorgroeifase,
en in welke fase bevindt jouw bedrijf zich? (zie p. 37 voor
verklaring )
- Onderzoek hoe de investeerder bekendstaat in de markt.
- Luister naar je gevoel. Om in goede en slechte tijden met
elkaar zaken te kunnen doen, moet de klik kloppen.
Hoofdstuk 3. Hoe vind je de juiste investeerder?
33
3.1 Presentatie aan investeerder
Presentatie aan investeerder
Verpak je businessplan in een presentatie waarin je laat zien dat
je een interessante propositie hebt voor een potentiële investeerder en probeer afspraken te maken voor een presentatie of
gesprek (pitch). Het is goed om te weten hoeveel tijd de investeerder voor jou heeft vrijgemaakt. Pas de lengte van je verhaal
erop aan zodat er tijd overblijft voor een gesprek. Voor het maken van een goede presentatie zijn twee factoren van belang: een
duidelijke inhoud en een logische opbouw. Vertel een enthousiast verhaal, maar zorg ook voor voldoende rationele elementen.
Hou het kort en globaal en geef de investeerder kans om te
reageren. Als je te lang aan het woord blijft, verslapt de aandacht
en is je momentum weg.
- Samenvatting: opsomming van elementen waarvan je wil ze
dat de investeerder ze interesseert... onthoudt en overtuigt,
zoals je concurrentievoordeel, de grootte van je markt, de
groeipotentie van je bedrijf of de successen van je team.
- Mogelijk investeringsvoorstel: welk percentage aandelen kan
de investeerder tegemoet zien, wat is het rendement dat hij
kan verwachten en hoe ziet zijn exit-strategie eruit?
Realiseer je dat het niet de eerste keer raak hoeft te zijn. Je leert
van ieder gesprek en komt er zo ook zelf beter achter welke
investeerder wel of niet bij jouw bedrijf past.
Denk aan de volgende onderdelen
- Introductie: bedrijfsnaam, een korte beschrijving van je
bedrijf en de naam/functie van degene die het voorstel
presenteert.
- Probleem: een korte beschrijving van het probleem in de
markt en welke behoefte daardoor ontstaat.
- Oplossing: een korte beschrijving op welke manier je product
of dienst het probleem oplost en dus in die behoefte voorziet.
- Team: een overzicht van welke mensen welke functies bekleden en wat hun ervaringen en competenties zijn.
- Markt: een overzicht van de grootte van de markt, met groeicijfers uit het verleden en van de toekomst.
- Klanten: een korte omschrijving van je klanten, hun kenmerken en welke behoeften zij hebben.
- Verdienmodel: op welke manier ga je met je bedrijf geld verdienen?
- Concurrenten: een korte beschrijving van de concurrenten,
hun marktaandeel en een korte uitleg van je concurrentievoordeel.
- Financiering: een kort overzicht van je financiële projectie.
- Kapitaalbehoefte: wat is je kapitaalbehoefte en waar ga je dat
geld voor gebruiken?
“Er is veel voor
nodig om te mogen
pitchen voor investeerders,
het is een vak apart en het
vergt behoorlijk wat training om
een goede investorpitch te
geven.”
FermRFID
Hoofdstuk 3. Hoe vind je de juiste investeerder?
35
3.2 PPM Oost, een mogelijke investeerder
PPM Oost, een mogelijke investeerder
PPM Oost wordt met publiek geld gefinancierd. Hierdoor heeft
zij een maatschappelijke verantwoordelijkheid en een andere
drive en doelstelling dan doorsnee investeerders. Maar vergis je
niet, PPM Oost hanteert wel degelijk een zakelijk en financieel
model dat vergelijkbaar is met andere investeerders.
Vroege fase
Om het potentieel van lokale kampioenen te kunnen kapitaliseren, is het noodzakelijk dat een onderneming ook in de ‘vroege
fase’ van kapitaal kan worden voorzien. Anders kan het zijn dat
een jonge, sterk groeiende onderneming net een uniek product
op de markt heeft gebracht en omzet begint te genereren, maar
niet in staat is deze groei te financieren. Hierdoor zouden alle
voorafgaande faciliteiten en investeringen in de ‘pre-start’- en
‘pioniersfase’ alsnog niets op kunnen leveren.
Soorten financiële middelen
PPM Oost wil het financieringsproces juist laagdrempelig maken voor ambitieuze, veelbelovende ondernemers. Daarom
stelt PPM Oost verschillende ‘soorten’ financiële middelen
“TSD heeft de focus de afgelopen jaren al meer op de
export gelegd. Maar om daar meer te kunnen verkopen,
hebben we mensen nodig die onze producten onder de
aandacht en aan de man te brengen. Door de lening
beschikbaar, achtergestelde leningen en aandelenkapitaal, passend bij de fase waarin de onderneming zich bevindt. PPM
Oost is gefinancierd met publiek geld, dus er is altijd een private co-financier nodig. PPM Oost ziet met name kansen
voor de snelle groeiers en ‘lokale kampioenen’. Ondernemingen met regionale verbondenheid en een nationaal/internationaal perspectief. Bij een participatie neemt PPM Oost
rechtstreeks deel in het aandelenkapitaal van een onderneming.
Het aandelenbelang dat PPM Oost heeft, is altijd een minderheidsbelang. Projectfinanciering of financiering in de vorm van
achtergestelde leningen behoren ook tot de mogelijkheden die
PPM Oost kan bieden. Door deze verschillende financieringsvormen kan PPM Oost in bijna alle bedrijfsfasen investeren/financieren.
PPM Oost hanteert de volgende definities:
Pre-start Een nieuw bedrijf dat kapitaal nodig heeft terwijl het
zelf nog niet over noemenswaardige inkomstenbronnen beschikt.
Pionier Heeft financiering nodig voor productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten. Financiering van innovatieve ondernemingen die hun productontwikkeling gereed hebben en kapitaal
zoeken voor marktintroductie en commercialisering.
Doorgroei Financiering voor groei en uitbreiding van productiecapaciteit en verdere markt- of productontwikkeling.
uit het MKB Kredietfaciliteit Gelderland kunnen we extra mensen inzetten. Dat gaat zich zeker uitbetalen. De
Rabobank, die ons ook een lening verstrekte, gaf ons
de tip eens te praten met PPM Oost voor een extra investering. Dat bleek een goede keus. Het feit dat PPM
zo nauw verbonden is met de provincie Gelderland, is
voor ons een groot voordeel. PPM Oost is niet een puur
commerciële participatiemaatschappij, het kijkt ook naar
maatschappelijke belangen. Het draait niet alleen om
keiharde winstmarges.”
Erik van Ouwerkerk, directeur-eigenaar van TSD
Rationalisatie Eerste groei is doorlopen. Hoe houd je dit vast,
je moet je bedrijf professionaliseren. Is daar nieuw kapitaal voor
nodig?
Transformatie De huidige groeicurve is doorlopen, nu moet een
keuze worden gemaakt: blijf je bij de huidige innovatie of ga je
voor een volgende ontwikkeling die om nieuw geld vraagt?
Om de rol en positie van durfkapitaal in verhouding tot andere
financieringsbronnen goed in te kunnen (leren) schatten, volgt in
het volgende hoofdstuk een opsomming en uitleg van een aantal
van de mogelijke manieren om je bedrijf te financieren.
Hoofdstuk 3. Hoe vind je de juiste investeerder?
37
Hoofdstuk 4.
In welke fase kies je welke financiering?
39
de automotive-industrie. Toen Volvo bij ons aanklopte voor een grootschalig
project voor een van hun nieuw te introduceren
auto’s, hadden wij niet de capaciteit om dat te kunnen voorfinancieren. De lening uit MKB Kredietfaciliteit
Gelderland, die via PPM Oost is verstrekt, zorgt ervoor
dat we verder kunnen gaan met de ontwikkeling van onze
andere producten, terwijl het Volvo-project gewoon doorgang vindt. PPM Oost is een betrouwbare partner gebleken die ook nog eens goed aangeschreven staat.
Ze geven een stuk vertrouwen richting de bank
en helpen waar nodig.”
Harry Doornbos, directeur van
Progress Europe
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
“Wij zijn
een grote speler in
In welke fase kies je welke financiering?
In de financieringsbehoefte zijn, afhankelijk van de volwassenheid
van de onderneming, verschillende fases te onderkennen (zie
kader p. 37).
De huidige markt voor seed- en startfinanciering in Nederland
drijft grotendeels op steun van de overheid, al dan niet via de
regionale participatiemaatschappijen zoals PPM Oost en de
TechnoPartner seedfondsen. Investeringen voor ondernemingen
in de vroege fase zijn met name bedoeld voor het opschalen
van productiecapaciteit, het verbreden van de klantenbasis en
het bereiken van een substantiële, houdbare marktpositie. Voor
de doorgroei van bedrijven is het van groot belang om ambitieuze ondernemers blijvend te faciliteren, groei te versnellen en
te kapitaliseren op hetgeen in de eerdere fases (seed/start) is
opgebouwd.
Wanneer je als ondernemer bezig bent met de ontwikkeling van
een innovatief idee of product, is de financiering ervan meestal
niet het eerste waar je aan denkt. Toch is het verstandig om de
diverse mogelijkheden naast elkaar te zetten. Er zijn namelijk substantiële verschillen die op de langere termijn voor jou beter
of slechter kunnen uitpakken. Er is een globaal onderscheid te
maken in de volgende bronnen van financiering.
1. Financiering vanuit de eigen bedrijfsvoering
2. Subsidies en financieringsregelingen
3.Bankkrediet
4. Risico- of durfkapitaal
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
41
4.1.1 Financiering vanuit de eigen bedrijfsvoering
4.1 Mogelijke financieringsbronnen
Mogelijke financieringsbronnen
Een belangrijke taak om geld vrij te maken ligt bij jou als ondernemer zelf. De huidige financieringsmarkt dwingt de onderneming
het rendement op de bestaande activiteiten te optimaliseren.
Het kan interessant zijn om ‘goedkoop’ geld vrij te maken door
bijvoorbeeld het optimaliseren van het werkkapitaal in plaats van
kosten noch moeite te sparen om ‘duur’ geld aan te trekken vanuit externe bronnen. Maatregelen om snel geld vrij te maken binnen de organisatie staan dan ook bovenaan het prioriteitenlijstje
van veel ondernemers. Vaak is er binnen de organisatie meer
cashflowwinst te behalen dan geld van buitenaf aan te trekken; of
het nu door middel van het minimaliseren van voorraden is, het
verkopen of verhuren van niet-gebruikte assets, of het schrappen
van uitgaven.
Vanuit bedrijfvoering
Daarnaast is het zo dat de bestaande leencapaciteit van je onderneming wellicht ruimte biedt om aanvullende financiering aan
te trekken. Er kunnen bijvoorbeeld onverpande bezittingen of
stille reserves aanwezig zijn (bijvoorbeeld onroerend goed). Ook
kan er nog ruimte zitten in rente- en aflossingsverplichtingen van
bestaande leningen. Hiermee is soms de investering die je nodig
hebt voor innovatie al ingevuld.
“De voedselproductie moet omhoog.
Wij kunnen daar via onze preventieprogramma’s een rol in spelen.
Deze programma’s zorgen ervoor dat dieren
langer gezond kunnen leven, zonder medicijnen of
antibiotica. Onze gegevens verkrijgen we nu met een
Als dat niet het geval is, dan zijn er wellicht andere opties die vanuit de eigen bedrijfsvoering tot aanvullende financiering kunnen
leiden. Denk bijvoorbeeld eens aan financial of operational lease
of (reverse) factoring. Bij reverse factoring verleent een klant
medewerking aan de financieringsconstructie. De klant geeft
goedkeuring op de factuur en betaalt deze aan de financier. De
financier betaalt de verkopende partij gelijk uit. Dit gebeurt echter tegen een lager tarief omdat de klant instemt met de factuur.
Bedenk wel dat innovaties risico’s met zich meebrengen. De continuïteit van de rest van het bedrijf moet natuurlijk niet in gevaar
komen door de innovatie-investeringen. Afhankelijk van het risico
is het te overwegen om de investeringen in aparte BV’s onder
te brengen. Al zal de investeerder altijd het geheel in overweging
nemen.
mobiel handheld laboratorium via bloed. Op termijn
willen we detectie via urine en meer stoffen mogelijk
maken. PPM Oost kan ons dan zeker helpen bij het
vinden van nieuwe investeerders. Ze hebben een
uitgebreid financieel netwerk en kunnen ons
van de nodige tips voorzien.”
Daan Sistermans, CEO van
Blue4Green
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
43
4.1.2 Subsidies en financieringsregelingen
Deze opties zijn alleen relevant wanneer sprake is van innovatie
bij een gevestigd bedrijf. Startende ondernemingen hebben vaak
alleen nog maar een idee en nog geen product, geen klanten en
geen inkomsten en moeten daarom veelal uitwijken naar andere
mogelijkheden.
vaak nog niet het geval.
- Innovatiekrediet van de Rijksdienst voor Ondernemers
(RVO). Dit is een lening waarmee de helft van de kosten van
een innovatie gefinancierd kunnen worden.
http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/innovatiekrediet
Subsidies en financieringsregelingen
Om innovatie in het bedrijfsleven te bevorderen heeft de overheid verschillende - veelal fiscale - stimuleringsmaatregelen.
Nederland kent vele subsidies en andere financieringsregelingen
die je als ondernemer een netto financieel voordeel kunnen opleveren. Voor een ondernemer is het aantal regelingen nauwelijks
bij te houden.Veel ondernemers wenden zich dan ook tot gespecialiseerde adviseurs die op de hoogte zijn van de verschillende
regelingen en kunnen helpen de financieringsbehoefte van de
ondernemer te matchen met de beschikbare regelingen.
Er zijn verschillende soorten, zoals subsidies, fiscale tegemoetkoming en kredieten. Hieronder wordt een aantal kort toegelicht:
- Borgstelling MKB Kredieten (BMKB): bij de BMKB staat de
overheid voor maximaal 45% borg tot 1,5 miljoen euro.
Doordat de overheid garant staat voor een deel van de lening,
is de bank eerder bereid een lening te verstrekken. Startende
en innoverende ondernemingen kunnen rekenen op extra
gunstige voorwaarden.
- Seed Capital Technostarters: deze regeling biedt participatiefondsen de mogelijkheid een lening te krijgen voor het aangaan van participaties in zogeheten technostarters.
- WBSO: de WBSO is een voorziening waarmee een deel van
de loonkosten voor speur- en ontwikkelingswerk (S&O) fiscaal wordt gecompenseerd.
- Innovatiebox: zodra de ontwikkeling van innovatieve producten of diensten succesvol is en winst oplevert, kan gebruik
worden gemaakt van de Innovatiebox. De Innovatiebox verlaagt de belastbare winst (vennootschapsbelasting) uit immateriële activa tot 5% in plaats van het reguliere tarief van
25,5%. Het nadeel van deze regeling is, dat je als onderneming
al winst moet maken, en dat is bij een jonge onderneming
“Door de investering
van het Innovatie- en Energiefonds Gelderland (IEG) hebben we een
stap in de goede richting kunnen zetten. Mede
door de crisis zijn veel investeerders een stuk risicoaverser geworden, dan is het fijn dat PPM Oost ons de
mogelijkheid biedt onze doelen te verwezenlijken. Wij beogen
kanker te bestrijden met behulp van een verkoudheidsvirus. Dat
moet uiteindelijk een medicijn worden. Een medisch product in
de markt zetten gaat echter in kleine stappen, daar is heel veel
geduld voor nodig. PPM Oost geeft ons met de investering de
motivatie door te gaan en iets neer te zetten. Als je succesvol kunt zijn en patiënten kunt genezen, in welke vorm dan
ook, is dat uiterst nuttig voor de samenleving. Wie
wil dat nou niet?”
Janneke Meulenberg, directeur van
ORCA Therapeutics
45
4.1.3 Bankkrediet
Bankkrediet
Asset Based Financing
De financiële crisis mag dan over haar hoogtepunt heen zijn, de
effecten ervan zijn - met name voor het MKB - nog steeds merkbaar. Zo zijn banken meer risicomijdend geworden en stellen zich
ten aanzien van bedrijven terughoudender op dan voorheen. Ze
hebben te maken met hogere kapitaaleisen, gesteld door de
markt en de financiële toezichthouders voor de omvang en de
kwaliteit van hun buffervermogen en hun toelaatbare maximale
eisen voor kapitaalverstrekking. Hierdoor is het moeilijker voor
het MKB om financiering te verkrijgen van een bank.
Banken staan uiteraard niet stil en zijn binnen deze nieuwe kaders op zoek naar de mogelijkheden. Met ‘Asset Based Financing’
(financiering op basis van bezittingen) kunnen zij een oplossing
bieden. Geld dat vastzit in debiteuren, voorraden en bedrijfsmiddelen kan vrijgemaakt worden en ingezet voor de financiering
van innovatie en groei.
Banken lenen dus minder gemakkelijk geld uit, willen minder risico lopen en vragen meer zekerheden. Een stabiel bancair krediet
heeft vier onderdelen:
1. De ondernemer en de onderneming
2.Rentabiliteit
3. Vermogen / solvabiliteit
4.Zekerheid
De laatste twee onderdelen bieden weinig houvast, dus kijken
banken meer dan ooit tevoren naar de eerste twee aspecten. Of,
en in hoeverre, een bank een onderneming van financiering zal
voorzien is in belangrijke mate afhankelijk van het ‘duurzaam kasgenererende vermogen’. Met andere woorden: is er voldoende
vertrouwen in de toekomstige kasstromen die de ondernemer
met zijn onderneming weet te realiseren?
Innovatie moeilijk financierbaar
Dit standpunt treft met name groeiende en innovatieve ondernemingen, want groei en innovatie leveren vaak pas winst op in
de toekomst en het succes is moeilijk voorspelbaar. Daardoor
kunnen juist innovatie- en groeitrajecten moeizamer gefinancierd
worden. Ook kunnen bedrijven minder makkelijk krediet krijgen
bij hun leveranciers, omdat de percentages bevoorschotting op
bijvoorbeeld voorraden en debiteuren worden teruggeschroefd.
Opzegging en/of duurdere kredietverzekeringen maken het ook
niet eenvoudiger voor bedrijven. De mogelijkheden van traditionele bancaire kredietverlening zullen in ieder geval niet beter
worden dan dat nu het geval is, zo is de verwachting.
Kredietcontract
Zolang de onderneming aan haar verplichtingen blijft voldoen
(bijvoorbeeld ten aanzien van rapportage, rente en aflossing)
zullen banken zich redelijk afzijdig houden. Een bank moet het
vertrouwen hebben dat de cash die gegenereerd wordt met het
kapitaal dat ter beschikking wordt gesteld, voldoende is om rente
en aflossing te dekken. Daarom maken banken ook gebruik van
contracten. Hiermee houden ze grip op de operationele gang van
zaken. Als niet aan het kredietcontract wordt voldaan, of wanneer
blijkt dat de onderneming op termijn niet aan haar verplichtingen
kan voldoen, dan zal de bank onmiddellijk actie vereisen. Deze
acties zullen gericht zijn op het maximaliseren van de inkomende
kasstromen en het minimaliseren van de uitgaande kasstromen.
Hierbij valt te denken aan de verkoop van incourante activa, het
oprekken van de aflossingstermijnen met bestaande financiers en
het versneld innen van vorderingen.
Geen specialistische kennis
Ook vóór de crisis hebben banken nooit alleen op basis van
een goed idee bedrijfskredieten verstrekt. Innovatieve ondernemingen, met per definitie een grote mate van onzekerheid (lees:
onstabiele cashflow), zijn altijd al moeilijk bancair financierbaar
geweest. Daarnaast is het zo dat het beoordelen van nieuwe
technologie en de rentabiliteit van het innovatieve bedrijf vraagt
om (zeer) specialistische kennis. Kennis die bij banken niet altijd
direct beschikbaar is.
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
47
4.2 Risico- of durfkapitaal
Risico- of durfkapitaal
Zowel banken als participatiemaatschappijen hebben middelen
om innovatie en verdere groei van een onderneming te faciliteren.
Maar ze opereren beide vanuit een ander perspectief. De focus
van een bank is behoud van waarde en het minimaliseren van het
risico dat de onderneming in gebreke blijft.
De focus van een participatiemaatschappij ligt op het creëren van
waarde. In Nederland is een aantal participatiemaatschappijen actief met veel ervaring in het financieren van innovatie.
Welke rol kan risicodragend kapitaal spelen? Eind 2011 hadden
banken voor 345 miljard euro uitgeleend aan het Nederlandse
bedrijfsleven. Het is niet realistisch te denken dat durfkapitaal voor
elke ondernemer die niet in aanmerking komt voor bancaire financiering een oplossing zal kunnen bieden.
Neem durfkapitaal in overweging
Maar dat hoeft ook helemaal niet. Belangrijker is dat je als ondernemer het alternatief in overweging neemt voor financieringsvraagstukken waar risicodragend kapitaal een rol kan spelen. Wie
een beroep doet op risicodragend kapitaal gaat een wezenlijk andere relatie aan met zijn kapitaalverschaffer dan met de bank. Wie
kiest voor risicodragend kapitaal kiest voor een betrokken partij
die meedenkt met de belangrijke beslissingen binnen de onderneming.
Het is voor jou als ondernemer dus van groot belang dat je in elk
geval bekend bent met de verschillende vormen van financiering.
Innovatie en ondernemerschap vragen om durf en kapitaal en
soms is durfkapitaal het juiste antwoord.
Als je risicokapitaal zoekt, kunt je je wenden tot diverse partijen.
Hieronder de belangrijkste verschaffers van risicokapitaal.
- Vrienden en familie
(investeringen < € 30.000)
Vrienden en familie vormen de belangrijkste bron van risicodragend vermogen buiten jezelf, ook wel genoemd ‘friends, family
and fools’. Zij kunnen je vooral in de beginfase (voorbereiding,
startfase) vertrouwen geven en je plannen steunen. De bedragen
gaan meestal de 30.000 euro niet te boven en hebben doorgaans
de vorm van een persoonlijke lening zonder onderpand of aandelenruil.
- Informal investors
(investeringen € 50.000 - € 500.000)
Wie meer kapitaal nodig heeft, komt uit bij particuliere investeerders (ook wel business angels of informal investors genoemd).
Over het algemeen zijn dit vermogende ex-ondernemers die hun
geld hebben verdiend met de (gedeeltelijke) verkoop van hun bedrijf. Ze worden mede-eigenaar door een gedeelte van de aandelen te kopen of door het verschaffen van een achtergestelde
lening (vaak ook een combinatie van beide). Een goed business
angels netwerk in de regio is Meesters van de Toekomst van Oost
NV.
- Seedfondsen
(investeringen € 50.000 - € 500.000)
Seedfondsen komen voort uit de regeling Seed-faciliteit van
TechnoPartner (een onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken). Deze regeling is in het leven geroepen om de
onderkant van de risicokapitaalmarkt te stimuleren en gericht op
technostarters en creatieve starters. De inleg van de betrokken
investeerders (vooral participatiemaatschappijen) wordt voor
50%, met een maximum van vier miljoen euro, aangevuld door
TechnoPartner. Deelnemende investeerders kunnen op deze wijze onderling én met TechnoPartner de financiële risico’s beperken.
- Participatiemaatschappijen (investeringen € 0,5 - € 20 miljoen)
Een participatiemaatschappij (ook wel venture capitalist genoemd)
heeft veel meer geld ter beschikking voor investeringen dan informal investors. Een paar honderd miljoen euro per fonds is de regel.
Er zijn zo’n 150 participatiemaatschappijen in Nederland, waarvan
er ongeveer zestig zijn verenigd in de Nederlandse Vereniging van
Participatiemaatschappijen (NVP). PPM Oost is een van deze participatiemaatschappijen.
.
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
49
- Provinciale fondsen
(0,5 – 5 miljoen euro)
Verschillende provincies hebben fondsen opgericht om in innovatieve bedrijven te participeren, omdat een onderneming blijvend
wordt verankerd in de regio en de provincie daarnaast profiteert
van het rendement. Heel belangrijk hierbij is het maatschappelijk
rendement: groei van werkgelegenheid en inzetten op kennisvalorisatie. De fondsen die PPM Oost beheert, vallen hieronder.
- Super informals (2 - 50 miljoen euro)
Super informals zijn grote particuliere beleggers die over veel
meer geld beschikken dan de gemiddelde informal investor. Het
zijn met name rijke (ex-)ondernemers die ook in de Quote 500
te vinden zijn. Vaak hebben deze ondernemers, net als veel rijke
ondernemersfamilies in Nederland, hun eigen investeringsmaatschappij opgezet. Door het grote vermogen dat ze beheren hebben deze super informals weinig tijd voor begeleiding van de
ondernemer. Om toch grip op de situatie te houden, hebben ze
bij voorkeur een controlerend belang (vaak de meerderheid) in
de onderneming.
- Liquidatie preferente aandelen (liqprefs) Een liquidatie preferentie houdt in dat bij verkoop van de aandelen, de financier
voorrang heeft. Een liquidatie preferentie van 2 houdt in dat wanneer een financier 200.000 euro financiert de eerste 400.000
euro naar hem gaat. Daarna wordt het verdeeld aan de hand van
aandelen (wie welk percentage heeft).
- Cumulatief preferente aandelen (cumprefs) ‘Cumprefs’ houden het midden tussen eigen vermogen en krediet. De kapitaalverstrekker ontvangt als vergoeding een dividend. Dat is geen
dividend dat elk jaar opnieuw wordt bepaald, maar een vast percentage van het totale verstrekte bedrag (te vergelijken met rente op een lening). Cumprefs vormen echter géén lening: dit type
kapitaal is wel degelijk risicodragend zoals eigen vermogen, maar
het zijn geen gewone aandelen. De uitbetaling van het dividend
heeft namelijk voorrang op uitkeringen op andere type aandelen.
Dat biedt de kapitaalverstrekker meer zekerheid in vergelijking
met gewone aandelen.
Financiers beschikken over verschillende soorten instrumenten
om geld te steken in jouw onderneming. Bijvoorbeeld achtergestelde leningen, converteerbare leningen, liquidatie preferenties
of cumulatief preferente aandelen.
- Achtergestelde lening Een achtergestelde lening is een lening
waarbij er geen onderpand vereist is en het is een lening die
achtergesteld is aan andere schuldeisers. In geval van faillissement
van de onderneming worden eerst alle schuldeisers terugbetaald
en dan pas de lening. Door deze voorwaarden is er een hoger
risico. Om dit hogere risico te compenseren wordt er meestal
een hoger rentepercentage gevraagd.
- Converteerbare lening Een converteerbare lening biedt de
mogelijkheid om een lening te converteren/om te zetten naar
aandelen. Daarmee ontstaat ook bij leningen de kans op een
hoog rendement. Bij het afsluiten van de lening wordt een koers
afgesproken waarvoor de lening omgezet kan worden in aandelenkapitaal.
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
51
Andere manieren om aan geld te komen
Andere manieren om aan geld te komen, bestaan uit geld lenen
van meerdere (soms anonieme) partijen of mensen.
Crowdfunding
Een nieuwe ontwikkeling die extra kansen biedt voor de financiering van goede ideeën is bijvoorbeeld crowdfunding. Crowdfunding is een financieringsvorm waarbij een idee en de daarvoor
gezochte financiering doorgaans via het internet/social media
kenbaar gemaakt worden. Het geld wordt uiteindelijk opgebracht
door een grote groep mensen die ieder afzonderlijk een relatief gering bedrag inbrengen. Crowdfunding wordt steeds meer
toegepast, maar geld inzamelen via internet/social media is geen
sinecure. Het idee dat tal van kleine donateurs de gezochte financiering bij elkaar brengen die jonge ondernemers nodig hebben
om een innovatief idee verder te ontwikkelen lijkt, zeker wanneer
er grotere bedragen nodig zijn, in veel gevallen lastig realiseerbaar
in Nederland. Richt je daarom als het kan met jouw product of
dienst op Europa of de rest van de wereld voor crowdfunding.
Denk daarbij aan websites als kickstarter.com, leapfunder.com of
seeds.nl.
Nederlandse Participatie Exchange (NPEX)
Een andere optie is de in 2008 opgerichte NPEX, die al een
aantal MKB-bedrijven aan groeikapitaal heeft geholpen. Het is een
beurs waar beleggers rechtstreeks in MKB-bedrijven kunnen investeren. Investeringsbedragen beginnen bij € 500.000,-.
53
1
100%
STARTUP DIE GROEIT VAN IDEE TOT BEURSGANG
2
50%
3
50%
37,5%
37,5%
4
20%
31,2%
31,2%
16,7% 16,7%
HOE KRIJG JE HET
STAP 1 IDEE
STAP 2 PARTNERSCHAP
STAP 3 FAMILIE EN VRIENDEN
STAP 4 INVESTEERDERS (SEED)
HOEVEEL KRIJG JE
€ 0,-
€ 0,-
€ 30.000
€ 200.000
WIE BEN JE
WAT DOET IEDEREEN
FOUNDER 1
JIJ START HET
BEDRIJF
FOUNDER 1
FOUNDER 2
COMPAGNON DOET DE HELFT
VAN HET WERK
FOUNDER 1
FOUNDER 2
OOM KEES
VRIENDEN EN FAMILIE INVESTEREN VOOR DE
LAAGSTE PRIJS
FOUNDER 1
FOUNDER 2
OOM KEES
4,2
WAT GEEF JE
EEN HYPOTHETISCHE
5%
HOE STARTUP
FUNDING
WERKT IN
6 STAPPEN
ANGEL
ANGELS INVESTEREN MET HUN EIGEN GELD
= OPTION POOL AANDELEN VOOR
EIGEN MEDEWERKERS
Vrienden en familie
Informal investors
Seedfondsen
Participatiemaatschappijen
Vrienden en familie vormen de belangrijkste bron van risicodragend vermogen buiten jezelf, ook wel genoemd ‘friends, family
and fools’. Zij kunnen je vooral in de beginfase (voorbereiding, startfase) vertrouwen
geven en je plannen steunen.
Wie meer kapitaal nodig heeft, komt uit
bij particuliere investeerders (ook wel
business angels of informal investors genoemd). Over het algemeen zijn dit vermogende ex-ondernemers die hun geld
hebben verdiend met de (gedeeltelijke)
verkoop van hun bedrijf.
Seedfondsen komen voort uit de regeling
Seed-faciliteit van TechnoPartner (een onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken). De inleg van de betrokken
investeerders (vooral participatiemaatschappijen) wordt voor 50%, met een
maximum van vier miljoen euro, aangevuld
door TechnoPartner.
Een participatiemaatschappij (ook wel venture capitalist of private equity genoemd)
heeft veel meer geld ter beschikking voor
investeringen dan informal investors. Een
paar honderd miljoen euro per fonds is de
regel.
Hoofdstuk 7. Ben ik Investor Ready?
55
15,9%
HOE KRIJG JE HET
HOEVEEL KRIJG JE
WIE BEN JE
WAT DOET IEDEREEN
15,9%
10,3
41,8%
14,7%
14,7%
12,4%
9,5%
38%
STAP 5 SERIE A FINANCIERINGSRONDEN
STAP 6 BEURSGANG
0,5 tot 20 miljoen
> € 20 miljoen
€ 0,-
FOUNDER 1
13,5%
6
2,4
WAT GEEF JE
2,6
5
FOUNDER 2
OOM KEES
ANGEL
VC
COLLEGA 1
FOUNDER 1
FOUNDER 2
OOM KEES
ANGEL
VC
COLLEGA 1
BANKERS
VENTURE CAPITALISTS HEBBEN RISICOGELD TER BESCHIKKING IN RUIL VOOR
AANDELEN
INVESTMENT BANKER HELPT JE BIJ DE BEURSGANG IN RUIL VOOR PERCENTAGE OPBRENGST
NA SERIE A VOLGEN SERIE B EN SERIE C
IEDEREEN ALS JE BEDRIJF NAAR DE BEURS GAAT, KAN IEDEREEN JE INVESTEERDER ZIJN
Provinciale fondsen
Super informals
Crowdfunding
Verschillende provincies hebben fondsen
opgericht om in innovatieve bedrijven te
participeren. Heel belangrijk hierbij is het
maatschappelijk rendement: groei van
werkgelegenheid en inzetten op kennisvalorisatie.
Super informals zijn grote particuliere beleggers die over veel meer geld beschikken
dan de gemiddelde informal investor. Het
zijn met name rijke (ex-)ondernemers die
ook in de Quote 500 te vinden zijn.
Crowdfunding is een financieringsvorm
waarbij een idee en de daarvoor gezochte
financiering doorgaans via het internet/
social media kenbaar gemaakt worden.
Het geld wordt uiteindelijk opgebracht
door een grote groep mensen die ieder
afzonderlijk een relatief gering bedrag inbrengen.
8,3%
IEDEREEN
Nederlandse Participatie Exchange
(NPEX)
De in 2008 opgerichte NPEX heeft al een
aantal MKB-bedrijven aan groeikapitaal
heeft geholpen. Het is een beurs waar
beleggers rechtstreeks in MKB-bedrijven
kunnen investeren. Investeringsbedragen
beginnen bij € 500.000,-.
Hoofdstuk 7. Ben ik Investor Ready?
57
Financiering gevonden?
Financiering via publiek-private samenwerking
Er zijn veel financieringsbronnen beschikbaar om verdere groei
van de onderneming in de toekomst te faciliteren. Iedere bron
opereert vanuit een eigen kijk op de verhouding tussen het risico
en het (beoogde) financiële rendement.
PPM Oost heeft de overtuiging dat publiek-private samenwerking
stevig kan worden verankerd. Er kan een vliegwieleffect ontstaan
door de samenwerking tussen de verschillende stakeholders van
kennis en kapitaal op regionaal en nationaal niveau in te bedden
en te koppelen aan een netwerk van (internationale) partners.
Er is voor participatiemaatschappijen een steeds grotere rol weggelegd in het omzetten van kennis naar kansrijke ondernemingen. PPM Oost heeft daartoe een financieringsmodel ontwikkeld. Hierin worden met partners uit eerdere fases (pre-seed
en seed) en latere groeifases samenwerkingsovereenkomsten
gesloten (zie figuur p. 60).
Initiatieven zoals Food Valley in Wageningen, Health Valley in
Nijmegen en nanotechnologie in Twente zijn hier voorbeelden
van. Deze integrale ketens van partijen kunnen een commitment
voor lange termijn afgeven richting de ondernemer. Een commitment dat óver de grenzen van de afzonderlijke financiële instrumenten en kapitaalverstrekkers heen gaat.
In de vroege fases (pre-seed/seed) worden relatief beperkte
financiële middelen per bedrijf of project beschikbaar gesteld,
maar wel aan een groot aantal van hen. De financiële middelen
zijn risicodragend omdat het soms een lening is die bij succes
kan worden omgezet in aandelenkapitaal. Er is overigens ook een
fonds beschikbaar dat meteen in aandelen participeert.
Concreet betekent dit dat in de vroege fase (van idee naar BV)
in delen beperkte financiële middelen (bijvoorbeeld 5 maal
€ 50.000,-) beschikbaar worden gesteld. Die tranches worden
toegekend door een beoordelingscommissie. Iedere keer als de
ondernemer de afgesproken mijlpalen (milestones) haalt, weet hij
dat er een nieuwe tranche beschikbaar komt. Is hij niet succesvol,
dan stopt de financiering.
PPM Oost kan in de volgende fase voorzien in de financieringsbehoefte van de onderneming en dit mogelijk met (private) cofinanciering aanvullen.
“De resultaten die we met A-View kunnen bereiken, zijn
ongekend. Een van onze speerpunten voor de komende
jaren is dan ook: internationaliseren. Om dat goed te kunnen doen, moet Stroke2Prevent de nodige groei doormaken. Daar is geld voor nodig. Om die reden zijn we bij
PPM Oost uitgekomen. PPM Oost ziet dat wij als lokaal
bedrijf internationale ambities hebben. Dat werkt prettig
en schept ook de nodige rust: PPM Oost heeft vertrouwen in onze werkwijze en tegelijkertijd een goed netwerk.
Als de vroege fase groei volbracht is, kan PPM Oost de link naar
private equity fondsen vormen. Zij kunnen voor de verdere
doorgroei grotere bedragen inbrengen.
Dat is een goede combinatie.”
Maarten Nibbelke,
directeur van Stroke2Prevent
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
59
investor
investor
ready
ready
investor
investor
ready
ready
line
line
1st line
111st line
stst
+
Research
Research
+ Research
++ Research
Entrepreneurs
Entrepreneurs
ntrepreneurs
Entrepreneurs
>>>Food
Food
Valley
Valley
> Food
Food
Valley
Valley
>
>
Health
Health
Valley
Valley
> Health
> Health
Valley
Valley
GreenTechAlliances
GreenTechAlliances
> GreenTechAlliances
>>>GreenTechAlliances
>>RCT’s
RCT’s
RCT’s
>
RCT’s
>
Innovation
Innovation
Innovation
Innovation
>
>
Kennispoort
Kennispoort
Zwolle
Zwolle
> Kennispoort
> Kennispoort
Zwolle
Zwolle
>
>
Kennispark
Kennispark
Twente
Twente
> Kennispark
> Kennispark
Twente
Twente
Stedendriehoek
Stedendriehoek
> Stedendriehoek
>>>Stedendriehoek
New
New
Chamber
Chamber
> New
>>>New
Chamber
Chamber
of
of
Commerce
Commerce
of Commerce
of Commerce
line
line
3rd line
333rd line
2nd line
line
line
2nd 22line
rd
rd
nd
nd
Business
Business
Business
Business
development
development
development
development
!
!!!
Business
Business
Business
Business
cases
cases
cases
cases
€
€€€
vouchers
vouchers
vouchers
vouchers
innovation
innovation
loans
loans
innovation
innovation
loans
loans
venture
venture
capital
capital
venture
venture
capital
capital
pre-seed
pre-seed
pre-seed
pre-seed
(pre)
seed
(pre)
(pre)
seedseed
(pre)
seed
start
start
start
start
100%
subsidies
100%
subsidies
100%
100%
subsidies
subsidies
Growth
Growth
of
Growth
Growth
of of
of
regional
regional
economy
economy
regional
regional
economy
economy
and
and
labor
labor
market
market
andand
labor
labor
market
market
early
stage
early
stage
early
early
stage
stage
later
stage
later
stage
later
later
stage
stage
100%
revolving
100%
revolving
100%
100%
revolving
revolving
Hoofdstuk 4. In welke fase kies je welke financiering?
61
Hoofdstuk 5.
Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
€
€
€
€
€
€
€
€
€
€
€
€
63
63
€ €
Hoofdstuk 5. Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
€
Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
Om een passende financiering te krijgen, is het soms nodig
aandelen uit handen te geven aan de investeerder. Dan komt
de hamvraag aan de orde: hoeveel is het bedrijf (nu en straks)
waard?
Hoeveel procent sta je af?
Als je hebt berekend wat de kapitaalbehoefte is, volgt de vraag
hoeveel procent van de aandelen je daarvoor in ruil afstaat aan
een investeerder. Om tot dat antwoord te komen, moet je eerst
bepalen wat de waarde van je bedrijf is. En dat is een van de
moeilijkste vragen voor een ondernemer die op zoek is naar
risicodragend vermogen. Een belangrijk element hierin is wat
de financiering gaat betekenen voor de waarde van het bedrijf.
Als het idee of product niet verder komt zonder geld, dan is de
financiering dus heel bepalend en noodzakelijk voor waardevermeerdering.
Pre-money en post-money
Een investeerder hanteert daarom twee begrippen: pre-money
en post-money. Pre-money vertegenwoordigt de waarde van de
onderneming vóór de kapitaalinjectie en post-money representeert de waarde van het bedrijf na zijn investering.
Waardebepaling
Waardebepaling is geen exacte wetenschap. Er bestaat geen
standaardrekenformule waaruit na het invoeren van een paar getallen een eenduidig cijfer rolt. Daar komt bij dat het waarderen
van een bedrijf in de seed- of startupfase aanzienlijk moeilijker is
dan van een bestaande onderneming die haar bestaansrecht al
heeft bewezen.
Hoofdstuk 5. Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
65
5.1 Waarderingsmethoden
Waarderingsmethode
Er zijn tal van waarderingsmethoden voor bedrijven. Hieronder
de meest toegepaste berekeningen met een korte uitleg waarom
deze (helaas) meestal niet opgaan voor bedrijven in de seed-,
startup-, vroege groei- of groeifase.
is het bedrijf waard) hebben invloed op de waarde. De multiple
is lastig te bepalen omdat hier geen regels voor zijn. In termen
van waardecreatie en multiples zorgt een nieuwe unieke technologie bijvoorbeeld voor een hogere multiple en dus waarde.
Ook goede klanten of de unieke positie op de markt kunnen de
waarde van een onderneming bepalen.
Discounted cashflow
Berekening: De waarde wordt berekend op basis van de vrije
EBITDA
kasstromen en de risico-opslag die van toepassing is.
Bezwaar: De kasstroom wordt berekend mét het geld van de
investeerder, dus die cashflow is ook zijn verdienste. Daarnaast is
het discountpercentage bij startende ondernemingen zo hoog
(circa 30-70%), dat kasstromen in de toekomst een gereduceerde waarde hebben (bij 50% discount is een euro over een jaar
verdiend nu slechts vijftig eurocent waard).
Multiples worden meestal gegeven als x-keer de omzet of x-keer
de EBITDA. EBITDA is een Engelse afkorting die staat voor Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization. Vertaald betekent dit: winst zonder rente, belastingen, afschrijvingen
en waardeverminderingen. Een EBITDA multiple van 4 betekent
het volgende: wanneer een onderneming een EBITDA heeft van
20, dan is de waarde 4 x 20 = 80.
Intrinsieke waarde/boekwaarde
Berekening: Alle bezittingen verminderd met de schulden (ei-
Hoe bepaalt PPM Oost de waarde van een onderneming?
gen vermogen).
Bezwaar: De intrinsieke waarde zegt slechts iets over de waarde
van de bezittingen, maar niet over de toekomstige potentie om
met deze middelen geld te verdienen.
Rentabiliteitswaarde
Berekening: De ‘normale’ winst op basis van gemiddelde, genormaliseerde winsten uit het verleden en verwachtingen voor
de toekomst gedeeld door het vereiste rendement op het eigen
vermogen.
Bezwaar: Bij startende bedrijven zijn weinig tot geen financieel- historische gegevens. Bovendien het feit dat deze waarderingsmethode ervan uitgaat dat de winst tot in de eeuwigheid
dezelfde waarde aanneemt, terwijl groei juist het doel is van de
startup.
Market multiples
Een andere methode is het gebruik van markt-multiples. Dit zijn
gegevens over deals die zijn gedaan in de markt. De kosten van
de financiering en de multiples (hoeveel keer de winst of omzet
Het is lastig om bij een startup de waarde van de onderneming
vast te stellen. Deze waarde ligt veelal in de toekomst en is nooit
zeker. Door deze onzekerheid wordt vaak een Discounted Cash
Flow gebruikt om de waarde te bepalen, met een discount omdat deze waarde niet zeker is. Hoe hoog deze is, verschilt per
onderneming. De belangrijkste indicator is wellicht het gevoel dat
een investeerder heeft bij het gehele plaatje van de onderneming
en hoeveel risico er nog moet worden gelopen. Om feeling te
krijgen met de toekomstwaarde van een onderneming kunnen
markt multiples gebruikt worden. De multiples zijn gebaseerd op
actuele deals die gedaan worden in de markt. Door deze toekomstwaarde kan er ook een inschatting gemaakt worden over
de huidige waarde van een onderneming en de algehele tendens
in de markt van een bepaalde sector. De waardering van een startup hangt van veel zaken af en de
twee waarderingstechnieken die net genoemd zijn, spelen hier
een belangrijke rol bij. De belangrijkste factor is de balans tussen
risico en rendement waarover de ondernemer en investeerder
op één lijn moeten komen.
Hoofdstuk 5. Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
67
5.2 Factoren die de waarde beïnvloeden
Factoren die de waarde beïnvloeden
Het waarderen van een bedrijf is afhankelijk van een groot aantal
factoren. Niet alleen van het product, maar ook van de marktpotentie, de kwaliteiten van de ondernemer en de levensvatbaarheid van het concept. Daarnaast de schaalbaarheid van de technologie of het product, de intellectuele eigendommen, het aantal
potentiële kopers, de fase waarin het bedrijf verkeert, etcetera.
Waar is het geld voor nodig?
Hoewel ondernemers zich bij het waarderen van hun bedrijf
vaak richten op de toekomstige geldstromen, kijken investeerders anders. Kapitaalverschaffers hanteren bij de waardebepaling
meestal een combinatie van het werk dat al is verricht door de
ondernemer (zijn totale inbreng) en de potentie van het bedrijf
in de toekomst. Waar het geld precies voor nodig is, heeft invloed
op het risico dat gelopen wordt.
Belangrijke stappen in waardestijging zijn: de bètaversie van het
product, launching customers, de eerste betalende klant of de
eerste herhaalde omzet (ook wel recurring revenue genoemd).
Rendement
Het risicoprofiel van een onderneming bepaalt ook het rendement dat een investeerder zal willen behalen. Hoe hoger het
risicoprofiel, hoe hoger het potentiële rendement zal moeten
zijn. Deze rendementseis heeft een directe impact op de waardering van de onderneming. De rendementseis verschilt per type
financiering en vermogen: voor een bankier is een lening met
hypothecaire zekerheid een lager risico dan voor een investeerder die aan dezelfde onderneming risicodragend kapitaal zonder
enige zekerheid verschaft. Dit verschil in profiel zie je dus terug
in de rendementseis.
Ondernemer en het team
Fase in groei naar volwassenheid
Het risicoprofiel van de onderneming heeft de meeste invloed
op de waardebepaling. Dit komt doordat veel van de andere
factoren hiernaar terug te leiden zijn. Zo is investeren in een
volwassen bedrijf met een stabiele kasstroom minder risicovol
ten opzichte van investeren in een startup die nog aan het ontwikkelen is. Door dit verschil is de waardering van een ‘volwassen’ onderneming makkelijker. Een investeerder is bereid om een
hogere waardering af te geven omdat het risico lager ligt en de
toekomstige waarde (bij de exit) beter te voorspellen is.
Elke stap doet waarde stijgen
Voor een startup is het belangrijk te beseffen dat er bij de waardering een sterke link is naar de Investor Readiness. Voor een
investeerder is het bijvoorbeeld minder risicovol te investeren in
een startup die al launching customers heeft (de eerste klanten
die afspreken het product te gaan kopen). Dat is anders dan
investeren in pilotprojecten of in een startup die nog amper met
haar klanten heeft gesproken en waar de focus nog op ontwikkelen ligt. Bij elke stap die een startup maakt om een ‘volwassen’
onderneming te worden, zal de waarde stijgen.
Een ander belangrijk punt in de screening is de ondernemer of
het team zelf. Daarom wordt ook zeer grondig bekeken of het
team de juiste kennis en vaardigheden heeft om de onderneming
naar de volgende fase te brengen. Een beoordeling is een momentopname. Investeerders kijken ook of de aandeelhouders in
een ‘worst case scenario’ voldoende middelen hebben om continuïteit te bieden aan het bedrijf. Of moet de onderneming dan
opnieuw de markt op met een financieringsvraag?
Geloof
In de praktijk komt het vaak neer op geloof in idee en ondernemer in combinatie met de geloofwaardigheid van je cijfers. Bij
vroege fase-ondernemingen komt de waarde vaak aan op onderhandelen en geeft deze slechts een indicatie en geen harde cijfers.
De investeerder en de ondernemer moeten er samen uitkomen.
Hoofdstuk 5. Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
69
5.3 De prijs
De prijs
Je hebt je bedrijf in kaart gebracht en gepresenteerd en een investeerder gevonden die belangstelling heeft om te participeren.
Je hebt geprobeerd voor jezelf de waarde te bepalen. Nu volgt
een belangrijke fase. De prijs bepalen, erover onderhandelen en
afspreken hoe de participatie ingevuld gaat worden. Als je weet
hoe een investeerder denkt, zit je zelfverzekerder aan tafel en ben
je een goede gesprekspartner.
Kansen en risico's
In de eerste fase van het proces wil de investeerder kansen en
risico’s helder krijgen. Dit zal hij vertalen naar de prijs voor de
participatie. Hij kan de risico’s aan de onderhandelingstafel ter
sprake brengen en deze kunnen hem helpen om tot de transactieprijs te komen.
€
€
Value for money is het credo in deze fase. Investeerders hebben
duidelijke investeringsdoelstellingen. Een eenduidig beeld hiervan
is voor alle partijen van groot belang en leidt tot een transparante en bevredigende prijsbepaling.
€
€
Proces van onderhandeling
€
€
€
€
€
€
De uiteindelijke prijs die betaald wordt, is meestal wel inzichtelijk
voor de belanghebbenden; het proces van onderhandeling echter niet altijd. Het aan boord halen van investeerders moet je
niet overkomen, je moet het managen. Elke financieringsaanvraag
heeft een financier die daar het beste bij past en dat kan grote
consequenties hebben voor de verdere ontwikkeling van de onderneming. Maak die keuze dus vooraf, maar bouw de nodige
flexibiliteit in. Het financiële landschap kan immers te allen tijde
veranderen; verander mee.
€
Hoofdstuk 5. Hoe bepaal je de waarde van je bedrijf?
71
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
73
PPM Oost vanuit het Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland krijgen we de tijd door te werken aan de veredeling
van aardappelzaad. De ontwikkeling van nieuwe rassen
duurt jaren. In die tijd verdienen we nog geen geld. Voordeel van
PPM Oost als investeerder is dat ze redelijk is ingebed rondom de
Wageningen Universiteit en iets meer begrijpt van wat hier gebeurt.
De mensen van PPM Oost weten dat de horizon jaren weg ligt. Ze willen ook rendement zien op hun investering, maar het gaat ze niet alleen
om geld verdienen. Van alle partijen waren zij ook het meest content
dat we met Solynta een bijdrage kunnen leveren om een wereldprobleem als voedselschaarste op te lossen. Het is voor ons belangrijk
dat PPM Oost de business snapt, maar tegelijk veel verstand
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
“Door het geld van
Het investeringsproces
Voor een ondernemer is het van belang om ook het investeringsproces van de investeerder te snappen. Een veelgemaakte fout
is te laat te beginnen met een financieringsronde. Het gehele
traject van eerste contact tot closing (het geld staat op de bank)
duurt vaak tussen de vier en zes maanden. Dit lijkt een zeer lange
periode. Zeker voor een onderneming die het geld het liefst vandaag nog overgemaakt krijgt om kansen te kunnen grijpen. Maar
de praktijk leert dat die tijd echt nodig is. Het is van belang om
een goede verstandhouding en een vertrouwensband op te bouwen; je wordt immers partners.
Anticiperen
Ook zal de investeerder alles van jou, de onderneming en de
markt waar je je begeeft willen weten voordat er een investeringsbeslissing genomen zal worden. Dit traject kost veel tijd.
Maar als ondernemer kun je hierop anticiperen. Zo kun je zorgen dat je een goed (volledig) businessplan hebt en dat je een
dataroom hebt met alle mogelijke informatie die een investeerder zou willen inzien. Hier gaat het echt om alle informatie: van
arbeidscontracten tot IP-rapporten en van jaarverslagen tot leningsovereenkomsten. Door deze informatie gestructureerd aan
te bieden, krijgt de mogelijke investeerder sneller een duidelijk
beeld van de onderneming. Wanneer een ondernemer hier geen
ervaring mee heeft is een corporate finance bureau een optie
om het proces te begeleiden.
heeft van het groeiproces dat startups als de onze doormaken. Ze kunnen ons waarschuwen en adviseren.
Dat is ook een duidelijke meerwaarde.”
Hein Kruyt, directeur van Solynta
Wageningen
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
75
Na de onderhandeling en voorafgaand aan het sluiten van de deal
(de closing) is er aandacht nodig voor de contractuele vastlegging. Deze staat meestal in het teken van de letter of intent (LOI),
termsheets (voorwaarden om te willen investeren) en uiteindelijk de participatieovereenkomst. Hierin staat heel gedetailleerd
vastgelegd wat er is afgesproken. Een trend is dat contracten alleen maar uitgebreider en gedetailleerder worden. Alle mogelijke
situaties en worst case-scenario’s worden minutieus uitgespeld.
Juridisch
Rechtspraak toont aan dat een juiste contractuele vastlegging
cruciaal kan zijn omdat de tekstuele uitleg van contracten leidend
is.Vroeger kon een beroep worden gedaan op - kort gezegd - de
bedoeling van partijen en de subjectieve uitleg van overeenkomsten, onder juristen beter bekend als de Haviltex-norm. Tegenwoordig staat de letterlijke tekst weer centraal. De rechter hecht
in dit kader nog extra waarde aan het feit dat iemand zich door
een professionele partij heeft laten vertegenwoordigen. Een
foute formulering kan enorme financiële implicaties hebben en
vormt dan een slechte start van een nieuw begin. Het is daarom
terecht dat de contractuele vastlegging veel aandacht krijgt.
In de fases voorafgaand aan de closing van de deal wordt expertise gevraagd vanuit financieel, operationeel en strategisch oogpunt. Het werkelijke succes van de deal valt of staat echter met
de mate waarin de doelstellingen ook ná de transactie worden
gerealiseerd.
6.2 De deal is gesloten, wat volgt?
6.1 Contractueel vastleggen
Contractueel vastleggen
De deal is gesloten
Als de transactie succesvol is verlopen en de deal is gesloten,
breekt de beheerfase aan. Voor de investeerder is het nu zaak
de onderneming zo goed mogelijk te faciliteren met geld, kennis, kunde en netwerk. Uiteindelijk moet dit namelijk leiden tot
een exit (vertrek van de investeerder). Hierin staat het ten gelde
maken van de opgebouwde waarde centraal: het rendement op
de investering. Het creëren van (meer) waarde.
Waardecreatie
Hoe gaat de onderneming waarde creëren? Dat is de belangrijkste vraag van de investeerder. Waardecreatie en Investor
Readiness hebben een duidelijke relatie. Wanneer je waarde creëert, word je ook interessanter voor een investeerder. Daarom
moet het steeds een doel zijn om een volgende stap te maken
in je organisatie, een stap die waarde creëert. Investor Ready zijn.
De meest heldere stappen in waardecreatie zijn: het aantrekken van klant(en), lancering van een nieuwe technologie/product
of het aantrekken van additionele financiering en de groeicijfers.
Deze stappen brengen risico en rendement beter in balans.
Bij PPM Oost gaat waardecreatie niet in de eerste plaats om
financieel rendement. Ook de positieve bijdrage aan de economische ontwikkeling in Oost-Nederland is van belang. Natuurlijk
is waardecreatie in financiële zin ook relevant omdat de opbrengsten van een investering PPM Oost in staat stelt om in de
toekomst haar rol te blijven uitoefenen.
Duidelijke route
Wanneer een investering wordt gedaan, is het belangrijk om
een duidelijke route te bepalen. Dit is in de meeste gevallen het
businessplan van de onderneming. Hierin moet duidelijk staan
waar naartoe gewerkt wordt. Naar een volgende financiering of
naar een winstgevende organisatie. Als de richting is: een winstgevende organisatie, dan zijn de stappen van waardecreatie relatief
duidelijk, namelijk: omzet (en marge) verhogen om zo snel mogelijk een positieve kasstroom te krijgen. De andere mogelijkheid is
werken naar een volgende financieringsronde.
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
77
Waarde creëren
Het hoofddoel dan is laten zien dat de organisatie waarde kan
creëren met haar activiteiten. Een goed voorbeeld hiervan is een
x-aantal klanten verwerven en daarmee waarde toevoegen. Een
ander voorbeeld is de volgende fase in een ontwikkeltraject van
een biotech startup. Een biotech onderneming heeft een zeer
lang ontwikkeltraject dat meerdere jaren duurt. De onderneming
kan door de verdere ontwikkeling waarde creëren. Elke stap in
het ontwikkeltraject is dan een stap in waardestijging.
Pre-start Kapitaal is nodig terwijl het bedrijf zelf nog niet over
noemenswaardige inkomstenbronnen beschikt.
Pionier Bedrijf heeft financiering nodig voor productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten. Financiering van innovatieve
ondernemingen die hun productontwikkeling gereed hebben en
kapitaal zoeken voor marktintroductie en commercialisering.
Doorgroei Financiering is nodig voor groei en uitbreiding van
productiecapaciteit en verdere markt- of productontwikkeling.
Inzicht risico's
Om waardecreatie te bewerkstelligen moet gedurende het gehele financieringsproces inzicht worden verkregen in de risico’s.
Dat vraagt om consensus over het rendement dat daar tegenover moet staan en de juiste stappen om de waarde van een
onderneming te maximaliseren.
Lange of korte termijn
Deze stappen vormen het proces van waardecreatie. Een vraagstuk waar veel startups mee zitten, is of ze zich op de korte termijn moeten richten (ze hebben immers geen oneindige middelen), of toch op de langere termijn (met het oogpunt op optimale
waardecreatie). Op deze vraag is geen direct antwoord te geven.
Wel is het van belang dat de startup het langere termijnplan niet
uit het oog verliest. Het komt regelmatig voor dat startups blijven
hangen in de eerste fase doordat ze zich alleen op de kortere
termijn richten.
Verschillende rondes
In elke fase is inzicht in de kansen en bedreigingen voor de onderneming nodig. Daarom maken investeerders onderscheid in
verschillende rondes. In de pre-start investeert men in het vermogen snel te kunnen schakelen, in het vinden van het juiste
businessmodel en verder ontwikkelen van het product. In latere
fases is de risk/reward gebaseerd op de aanname dat de onderneming in staat is om het gevonden businessmodel goed uit te
voeren (executiekracht). In de doorgroeifase is waardecreatie het
centrale thema voor de investeerders.
Rationalisatie Eerste groei is doorlopen. Hoe houd je dit vast,
je moet je bedrijf professionaliseren. Is daar nieuw kapitaal voor
nodig?
Transformatie De huidige groeicurve is doorlopen, nu moet een
keuze worden gemaakt. Blijf je bij de huidige innovatie en ga je
winst genereren? Of ga je voor een volgende ontwikkeling die
om nieuw geld vraagt om meer waarde te creëren?
Exit Lening is terugbetaald, aandelen worden verkocht en kunnen hierdoor cash genereren voor de investeerders.
Optimalisatie bedrijfvoering
Waardecreatie zal na pre-start en pioniersfase met name uit de
optimalisatie van de bedrijfsvoering moeten komen: de ‘fit’ tussen
de innovatie en de markt. Voor een investeerder is dit de kern
van het vak participeren. Als investeerder neemt PPM Oost een
hele duidelijke positie in. Géén bankier zijn, niet op de stoel van
de commissarissen of de directie gaan zitten, maar helpen waar
toegevoegde waarde geboden kan worden. En beschikbaar zijn
voor de onderneming wanneer nodig.
Tussenliggende resultaten
Met het management worden concrete doelstellingen geformuleerd en wordt een rapportageproces vastgesteld. Doel hiervan
is om mogelijke knelpunten transparant te maken en openheid te geven over de (tussenliggende) resultaten. Alleen dan
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
79
kunnen - indien nodig - de juiste maatregelen worden genomen.
In een latere fase zal het beheer zich meer gaan richten op het
verbeteren van de operationele activiteiten van het bedrijf. Denk
daarbij aan het verkoopproces of aan het efficiënter maken van
de R&D processen.
Ondernemersschap
Om ondernemers te kunnen helpen moet je zelf ook ondernemerschap tonen, met name bij startende, innovatieve bedrijven.
Omstandigheden veranderen snel, als investeerder moet je dicht
op de onderneming zitten. Het gaat daarbij om een mengeling
van financieel-economische en minder harde factoren. Daarnaast
kunnen de bedrijven uit de portefeuille van PPM Oost rekenen
op het netwerk van ondernemers, sectorexperts en durfkapitalisten. PPM Oost kan ook helpen door een commissaris aan te
stellen.
Commissaris
De rol van een commissaris is in de afgelopen periode steeds
complexer geworden. De participatiecommissaris zal niet zoals
vroeger opereren vanuit een positie in de schaduw van het bestuur. Er wordt verwacht dat de commissaris zich intensief en actief bezighoudt met de gang van zaken in de onderneming en de
belangen van alle stakeholders dient. Vanuit de code Tabaksblat is
het risico van een belangenconflict groot. Het is in het persoonlijke belang van de participatiecommissaris dat deze risico’s goed
worden gemanaged. Een goede commissaris kan veel waarde
toevoegen aan een onderneming. Zo kan een commissaris met
een goede naam alleen al waarde toevoegen door zijn of haar
naam aan de organisatie te verbinden. Ook het netwerk dat een
ervaren commissaris mee kan brengen, is van veel waarde voor
een startup waarvan het netwerk nog niet erg groot is. Doordat
een commissaris vaak een zeer ervaren persoon is, kan deze ook
helpen de organisatie in te richten op groei. Een goede commissaris is een echte sparringpartner voor de organisatie.
“Dankzij onze connecties bij het UMC St. Radboud in Nijmegen hadden we al
contact met PPM Oost voordat Soteria officieel bestond. De mensen van PPM
Oost waren enthousiast over het idee en zagen de potentie direct. We hebben veel opties bekeken en afgewogen, maar PPM Oost kwam er simpelweg
het beste uit. Ze zijn een goede sparringpartner, zowel op het gebied van financieel advies als op zakelijk vlak. Er heerst een open en vriendelijke sfeer en tegelijkertijd houden ze erg rekening met ons bedrijf, zowel op de korte als lange
termijn. Ze geven advies als we dat willen en houden een vinger aan de pols.
Zulke steun hebben wij als startup nodig.”
Jan Sabisch, directeur van Soteria Medical Arnhem
“Wij hadden het geld uit de MKB Kredietfaciliteit van PPM Oost nodig om te overleven
in de crisis. Zo simpel is het. Maar dat is lang niet het enige dat PPM Oost ons heeft
gebracht. PPM Oost heeft echt de vinger op de zere plek in onze organisatie gelegd.
Daar hebben we ons voordeel mee gedaan: zo zijn we een stuk verkoopgerichter
gaan werken. We hebben daardoor ons bedrijf kunnen uitbreiden. We hebben meer
mensen in dienst en een up to date machinepark. Bovendien hebben we de kans
gekregen voor het eerst zelf een eigen product te ontwikkelen. Onze sneeuwschep is
inmiddels breed in de markt weggezet.”
Hendrik Vels, directeur van Heel Metaal
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
81
Het verhaal van Axign
Korte introductie
Axign ontwikkelt een gepatenteerde oplossing die home-soundsystemen
hifi geluid kan laten versterken en verbeteren. Digitale audio moet door
een versterker eerst worden omgezet naar analoog en daarna versterkt
worden. De chips die daarvoor op dit moment worden gebruikt vereisen het gebruik van grotere én dure onderdelen. Voor de consument
betekent dat hoge kosten en een hoog energieverbruik. De nieuwe chip
die Axign ontwikkelt, combineert omzetter en versterker en zorgt door
controle aan de uitgang voor betere geluidskwaliteit, die bovendien is aan
te passen de omgeving. Daarmee maakt de chip zowel toepassing van
kleinere en goedkopere onderdelen als innovatieve luidsprekersystemen
mogelijk.
Investeringsproces stap voor stap
“Met PPM Oost klikte het vanaf het
eerste moment. We hebben in feite dezelfde speerpunten waardoor onze normen en
waarden goed bij elkaar passen. We hebben de doelstelling om lokale duurzaamheid en werkgelegenheid te stimuleren,
maar wel met een gezond rendement. De financiering uit het Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland, dat door PPM Oost wordt
beheerd, betekent voor ons de erkenning dat we als innovatieve partij
goed aansluiten op de duurzame lokale energiebehoeften van bedrijven
en consumenten. Bovendien is het voor onze klanten veel waard dat de
overheid als onafhankelijke partij in Huismerk Energie participeert.
Zo zullen meer bedrijven, gemeenten en bijvoorbeeld woningcorporaties ons vinden als partner in duurzaamheid. Het netwerk
van PPM Oost gaat ons hier zeker bij helpen.”
Peter den Biesen,
Huismerk Energie
De business case van Axign is op verschillende manieren gefinancierd.
De financiering is stapsgewijs aangepakt. Zo heeft de organisatie allereerst een lening van € 40.000,- verkregen van Kennispark Twente om
het ‘proof of principle’ aan te tonen. Nadat dit ‘proof of principle’ was
bewezen, heeft de organisatie van Kennispark Twente een lening van
€ 250.000,- verkregen voor de ‘proof of concept’-fase. Een verplichte
milestone hierin was onder andere het vinden van een nieuwe investeerder. Om de volgende fase te financieren, nadat de ‘proof of concept’
was aangetoond, heeft de organisatie een aanvraag ingediend bij Innovatiefonds Twente/PPM Oost. De potentie van de business case was voor
PPM Oost snel duidelijk, die geïnvesteerd heeft in de organisatie om de
volgende fase te financieren: het marktklaar maken van het product. Ook
PPM Oost werkt met milestones. De milestone voor PPM Oost is het
vinden van additionele financiële middelen. De organisatie zou met de
middelen van PPM Oost in staat moeten zijn naar een niveau te komen waarop deze volgende financieringsronde vinden geen probleem
zou moeten zijn. De case van Axign laat duidelijk zien dat er voor elke
fase van een onderneming een geschikt financieringsinstrument is. Door
deze instrumenten op de juiste manier toe te passen, wordt het risico
voor zowel de ondernemer als de investeerder gereduceerd en hierdoor
wordt het een financierbare business case. Of in andere woorden: is de
case Investor Ready.
Hoofdstuk 6. Het investeringsproces
83
Hoofdstuk 7. Ben ik Investor Ready?
Hoofdstuk 7. Ben ik Investor Ready?
Ben ik Investor Ready?
Investor Readiness is het moment dat een onderneming of ondernemer klaar is om in een specifieke fase van zijn onderneming een financiering op te halen. Investor Readiness is onder te
verdelen in een drietal subniveaus: Technology Readiness, Market
Readiness en Management Readiness.
Vanuit het perspectief van de investeerder wordt de combinatie
van de drie boven genoemde onderdelen gezien als een maatstaf voor de mate van Investor Readiness. Het geeft een indicatie voor de mogelijke kansen en knelpunten (en dus kapitaalbehoefte) waar ondernemers de komende periode tegenaan
zullen lopen.
Dynamisch concept
Je kunt dus concluderen dat er niet een vaststaande Investor
Readiness is. Het is een dynamisch concept gekoppeld aan de
bedrijfsfase van een onderneming. Hierdoor is het goed mogelijk dat een onderneming Investor Ready is voor de pioniersfase, maar niet voor de groeifase. Bijvoorbeeld door een managementteam zonder de specifieke competenties of door het
ontbreken van een duidelijk probleem dat je oplost voor de
markt.
Elke fase anders
Investor Readiness kan in elke nieuwe fase dus weer anders zijn.
Het zal ook per investeerder verschillen. Investeerders zijn er in
vele soorten en maten. Sommige richten zich op een specifieke
sector (bijvoorbeeld AgroFood of LifeSciences), anderen richten
zich op een specifieke fase of situatie (bijvoorbeeld turnaround).
Leidraad voor samenwerking
Investor Readiness zou in elke onderneming een belangrijke rol
moeten spelen, ongeacht de vraag of er daadwerkelijk een financieringsbehoefte is. Het zou een leidraad moeten zijn voor
de samenwerking tussen verschillende partijen en hoog moeten
staan op de agenda van het management.
Hoofdstuk 7. Ben ik Investor Ready?
87
De drie elementen van Investor Readiness
Technology Readiness (TRL) is een veelgebruikte graadmeter
voor de status van een idee. Hoe ver is de technologie en wat
moet er nog gebeuren? TRL gaat over het verhogen van de volwassenheid van de technologie volgens een stappenplan. Het is
een meetinstrument om te meten waar een technologie staat en
welke fases het nog door moet voordat het ‘gevalideerd’ is. Dat
vertaalt zich in de vraag: hoe ver is de technologie om uiteindelijk
in producten te kunnen voorzien en welke stappen zijn nodig
voor een eindproduct?
Investor Readiness
Op de vraag wat een investeerder onder Investor Readiness verstaat is dus geen vast antwoord te formuleren. Wel is het mogelijk
om aan te geven welke elementen minimaal moeten kloppen.
Denk hierbij vooral aan de balans tussen risico en rendement. In
deze checklist zijn al een aantal handvatten gegeven hoe je moet
denken richting investeerders. Dit kan helpen om investeerders
te benaderen en de kans op financiering te optimaliseren. Het
financieringstraject voor een startup is een dynamisch proces dat
door veel ondernemers als lastig wordt ervaren.
Duidelijke strategie
Market Readiness is de link tussen de technologie of het product/dienst en de markt. Simpel gezegd: is er een marktvraag? De
Market Readiness geeft aan hoe volwassen een markt is en hoe
de acceptatie van nieuwe technologie of een nieuw product in
een markt verloopt. Hierdoor is een risico-inschatting te maken
van de toepasbaarheid in de markt van een technologie of product. Is het een bestaande technologie of is het helemaal nieuw?
Als het om een nieuwe technologie/product gaat, is de markt dan
al klaar om de technologie/product te accepteren? Als de markt
de technologie niet accepteert, wat kun je hieraan doen?
Een mogelijkheid om dit te vergemakkelijken is een duidelijke
financieringsstrategie om bepaalde fases op een bepaalde manier
te financieren en daarmee de balans tussen risico en rendement
te verbeteren. Denk hierbij aan subsidies of kennisvouchers om
in de seed/start fase een begin te maken. Al met al blijft Investor
Readiness een dynamisch begrip dat van de ondernemer een
inschatting vraagt wat het beste financieringsinstrument voor een
bepaalde fase is.
Management Readiness is het laatste onderdeel van Investor
Readiness. Het focust zich op het managementteam of de ondernemer van een onderneming. Bij Management Readiness wordt
specifiek gekeken of het managementteam geschikt is voor de
uitdagingen waar de onderneming voor staat. Is het management
klaar voor een investeerder, zien zij de noodzaak en snappen zij
ook wat dit gaat betekenen voor de organisatie? Zijn ze in staat in
te zien dat de investeerder meehelpt met waardecreatie? Dat ze
een deel van hun onderneming moeten afstaan (verkopen) om
op die manier meer waarde kunnen realiseren dan wanneer ze
dit alleen zouden doen?
Hoofdstuk 7. Ben ik Investor Ready?
89
Tot slot
en onder meer dankzij PPM Oost kunnen we ons portfolio uitbreiden. We groeien
hard, maar zijn er nog lang niet. PPM Oost is nu al zo’n vijf jaar mede-aandeelhouder
en je kunt zien dat ze zich hebben ontwikkeld in professionaliteit. Ze bemoeien zich
op een prettige wijze met ons, wat onze groei alleen maar helpt. Eerst lieten ze ons
een stuk vrijer, maar als je te maken krijgt met heel grote partijen als BP, Shell of
Tot slot
“Wij leveren op diverse continenten signalisatiesystemen voor de offshore-industrie
Tot slot: ecosysteem financiering
In de ideale wereld zou financiering een integraal onderdeel van
een ‘ecosysteem’ moeten zijn waarin een onderneming gestructureerd naar een Investor Ready-niveau wordt gebracht. Dit zou
door de verschillende stakeholders, waaronder de kapitaalverschaffers, onderkend en ondersteund moeten worden.
Samsung, is een goede sparringpartner geen overbodige luxe. Dankzij het netwerk
Een voorbeeld
van PPM Oost zijn we bijvoorbeeld gemakkelijk in contact gekomen met een aantal
De meerwaarde hiervan is dat de verschillende stakeholders
al vroeg in het traject de ‘to do’s’ onderkennen en samen een
traject doorlopen met een duidelijk einddoel. Een voorbeeld
hiervan is het ecosysteem in Twente. PPM Oost kan in samenwerking met Kennispark Twente het gehele financieringstraject
financieren. Zo biedt Kennispark Twente kleine leningen aan voor
de ‘proof of principle’-fase en een lening van € 250.000,- voor
de ‘proof of concept’-fase. Deze tweede fase kan PPM Oost ook
financieren vanuit het Innovatiefonds Twente (een van de fondsen die onder haar beheer zijn). Wanneer een organisatie een
sterke waardecreatie doormaakt, kan deze worden opgepakt
door twee andere fondsen van PPM, namelijk het Innovatiefonds
Overijssel en PPM Oost Basisfonds. Op deze manier kan de
organisatie de juiste middelen worden geboden om haar kansen
te pakken/verzilveren.
banken.”
Raynaud Mignot, managing director van IMT Beheer
Dit ecosysteem zou verder moeten voorzien in een menu van
opleidingen en trainingen op het gebied van strategie, marketing,
ondernemerschap, financiën en organisatiekunde. Met beschikbare expertise beschikbaar voor onderwerpen als octrooien, juridische zaken en financiën. Welke verplicht zijn en welke vrijblijvend,
hangt af van hoe het bedrijf er voor staat.
Maar vooralsnog bestaat deze ideale wereld niet.
93
Risicokapitaal kan, samen met banken, overheden en particuliere
investeerders, een grote rol spelen in het scheppen van een innovatief en ondernemend klimaat. Een klimaat dat de BV Nederland in staat moet stellen om kansen ook daadwerkelijk te
verzilveren.
“Ik geloof erg in de combinatie tussen overheid en ondernemers. De overheid is er
Goede voorbereiding
PPM Oost en de provincie Gelderland hebben een groot netwerk. Via PPM Oost krij-
Er verandert veel voor de ondernemer die financiering wil aantrekken. Wat blijft, is dat wie financiering zoekt goed voorbereid
moet zijn. Dat was in het verleden zo en dat zal in de toekomst
niet anders zijn.
gen we nu ook de mogelijkheid een opleidingstraject te volgen, waarbij universitei-
De mate waarin ondernemers in staat zijn snel inzicht te krijgen
in de alternatieven voor bankfinanciering en wat de juiste koers
voor het bedrijf is, in combinatie met de potentie deze koers
daadkrachtig uit te voeren, zal voor een belangrijk deel bepalen
of ondernemers op langere termijn succesvol zullen zijn.
Lieuwke de Jong, directeur van Mellon Medical
voor de wet- en regelgeving, financiering en bijvoorbeeld toegang tot universiteiten.
De ondernemer zorgt voor de drive en het ondernemerschap. Ik verwacht dat de
overheden Mellon Medical kunnen ondersteunen als we straks willen uitbreiden. Ik
zou dolgraag ons hechtinstrument zelf produceren. Contacten zijn dan belangrijk.
ten in België, Nederland en Amerika zijn betrokken. Daarbij wordt ook ingegaan op
onze specifieke case, een tailor made begeleiding dus. Met deze prachtige kans biedt
PPM Oost duidelijk meer waarde dan alleen geld.”
Succesvol?
Met de steeds beperktere mogelijkheden van traditionele bancaire kredietverlening in het verschiet, krijgen we mogelijk op
korte termijn antwoord op de vraag wie daartoe behoren. Jij
misschien?
95
Begrippenlijst
97
Begrippenlijst
Achtergestelde lening: een achtergestelde lening is een lening waarbij
er geen onderpand vereist is en de lening achtergesteld is aan andere
schuldeisers.
Asset Based Financing: financiering van de bezittingen of andere zaken
met waarde van een onderneming.
BMKB: Borgstelling Midden- en Klein Bedrijf. Kredieten waarbij de overheid tot 1,5 miljoen euro borg staat.
Boekwaarde: zie intrinsieke waarde.
Business angel: zie informal investor.
Businessplan: plannen met betrekking tot je bedrijf, product, technologie
of dienst. Aan de hand van een businessplan krijgt een potentiële investeerder een duidelijk beeld van je propositie.
Closing: het sluiten van een deal.
Crowdfunding: financieringsvorm waarbij een idee en de daarvoor gezochte financiering doorgaans via het internet/social media kenbaar gemaakt worden. Het geld wordt uiteindelijk opgebracht door een grote
groep mensen die ieder afzonderlijk een relatief gering bedrag inbrengen.
Cumpref: cumulatieve preferente aandelen die het midden houden tussen eigen vermogen en krediet.
Discounted cashflow: waarderingsmethode die berekend wordt op basis
van de toekomstige (vrije) kasstroom.
Durfkapitaal: risicokapitaal
EBITDA: EBITDA is een Engelse afkorting die staat voor Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortization. Vertaald betekent dit:
winst zonder rente, belastingen, afschrijvingen en waardeverminderingen.
Het is een methode om de gezondheid en winstgevendheid van een
bedrijf te berekenen.
Executive summary: samenvatting van je totale businessplan van maximaal twee pagina’s, bedoeld als inleiding van de gehele propositie.
Exit: het vertrek van een investeerder door aflossing lening, terugkopen
aandelen of verkoop bedrijf.
Friends, Family and Fools: vrienden en familie als belangrijkste bron van
risicodragend vermogen buiten jezelf.
Groei-financiering: financiering voor bedrijven in de groeifase, bedoeld
voor groei en uitbreiding van productiecapaciteit en verdere markt- of
productontwikkeling.
Haviltex-norm: de bedoeling van partijen en de subjectieve uitleg van
overeenkomsten.
Incourante activa: goederen die niet snel verkocht kunnen worden.
Informal investor: particuliere investeerder, over het algemeen vermogende ex-ondernemers die hun geld hebben verdiend met de (gedeeltelijke) verkoop van hun bedrijf.
Innovatiebox: zodra de ontwikkeling van innovatieve producten of diensten succesvol is en winst oplevert, kan gebruik worden gemaakt van de
Innovatiebox. De Innovatiebox verlaagt de belastbare winst (vennootschapsbelasting) uit immateriële activa tot 5% in plaats van het reguliere
tarief van 25,5%.
Intrinsieke waarde: waarderingsmethode die berekend wordt door alle
bezittingen te verminderen met schulden (eigen vermogen).
Investeringsbegroting: geeft een overzicht van alle investeringen die je
van plan bent te doen bij de start van het bedrijf of project, in combinatie
met een gedetailleerd overzicht van alle uitgaven die daarbij horen.
Investment manager: aanspreekpunt voor de ondernemer die kan meedenken, meehelpen, expertise leveren, toezicht houden op de gemaakte
afspraken of helpen de strategie te verwoorden en verwezenlijken.
Investor Ready / Investor Readiness: het moment dat een onderneming
of ondernemer klaar is om in een specifieke fase van zijn onderneming
een financiering op te halen.
Liquiditeitsbegroting: kasstroomoverzicht dat een indicatie geeft hoeveel
geld je ontvangt en uitgeeft. Je ziet met een liquiditeitsbegroting (inclusief
BTW) wanneer je hoeveel geld in kas het even eventueel tekort komt
(liquiditeitsprobleem).
Letter Of Intent (LOI): intentieverklaring. Een letter of intent heeft geen
vaste inhoud maar de meerwaarde ervan is vooral het vooraf vastleggen
van bindende (gemaakte) afspraken.
Management Readiness: focust zich op het managementteam of de ondernemer van een onderneming. Bij Management Readiness wordt specifiek gekeken of het managementteam geschikt is voor de uitdagingen
waar de onderneming voor staat. Hierbij wordt name gekeken naar de
ondernemingsfase en welke kerncompetenties hierbij nodig zijn.
Market Readiness: de link tussen de technologie of het product/dienst
en de markt, simpel gezegd: is er een marktvraag? De Market Readiness
geeft aan hoe volwassen een markt is en hoe de acceptatie van nieuwe
technologie of een nieuw product in een markt verloopt.
Multiples: dit zijn gegevens over deals die zijn gedaan in de markt. Multiples worden meestal gegeven als x-keer de omzet of x-keer de EBITDA
99
.NPEX: Nederlandse Participatie Exchange.
Participatiemaatschappij: investeert in een bedrijf door aandelen te verkrijgen in ruil voor kapitaal. Een participatiemaatschappij investeert meest
met publiek geld.
Post-money: representeert de waarde van een bedrijf vlak na een investering. Zie ook pre-money.
Pre-money: vertegenwoordigt de waarde van een onderneming vlak
voor een kapitaalinjectie. Zie ook post-money.
Private equity fonds: fonds dat investeert met privaat geld. Zie ook participatiemaatschappij.
R & D proces: research&development proces.
Rentabiliteitswaarde: waarderingsmethode die berekend wordt op basis
van de ‘normale’ winst op basis van gemiddelde, genormaliseerde winsten
uit het verleden en verwachtingen voor de toekomst, gedeeld door het
vereiste rendement op het eigen vermogen.
Reverse factoring: Bij reverse factoring verleent een klant medewerking
aan de financieringsconstructie. De klant geeft goedkeuring op de factuur
en betaalt deze aan de financier. De financier betaalt de verkopende
partij gelijk uit.
Risicodragend kapitaal: investering waarbij meer risico op verlies wordt
gelopen en waarvoor een hogere rente wordt berekend.
Seed Capital Technostarters: deze regeling biedt participatiefondsen de
mogelijkheid een lening te krijgen voor het aangaan van participaties in
zogenaamde technostarters.
Seed-financiering: financiering voor bedrijven in de seed-fase, kapitaal dat
investeerders aan een nieuw bedrijf verstrekken voordat dit bedrijf over
noemenswaardige inkomstenbronnen beschikt.
Seedfonds: regeling die in het leven is geroepen door Seed-faciliteit van
TechnoPartner (onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken)
om de onderkant van de risicokapitaalmarkt te stimuleren. Gericht op
technostarters en creatieve starters.
Startup-financiering: financiering voor bedrijven in de startup-fase, bedoeld voor productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten.
Super informal: grote particuliere belegger die over veel meer geld beschikt dan de gemiddelde informal investor.
Technology Readiness: te gebruiken als classificatie voor hoe ver een bepaalde technologie is ontwikkeld. Hiervoor zijn de Technology Readiness
levels (TRL) van NASA te gebruiken. Level 1 betekent dat het nog slechts
een concept is, terwijl level 9, het hoogste level, betekent dat het gaat om
een bewezen technologie. TRL gaat over het verhogen van de volwassenheid van de technologie volgens een stappenplan. Dat vertaalt zich in
de vraag: welke technologie ontbreekt nog om uiteindelijk in producten
te kunnen voorzien en welke stappen zijn nodig voor een eindproduct?
Venture capitalist: zie participatiemaatschappij.
Vroege fase-financiering: financiering voor bedrijven in de vroege fase,
bedoeld voor innovatieve ondernemingen die hun productontwikkeling
gereed hebben en kapitaal zoeken voor marktintroductie en commercialisering.
WBSO: voorziening waarmee een deel van de loonkosten voor speur- en
ontwikkelingswerk (S&O) fiscaal wordt gecompenseerd.
101
Leesvoer:
-
Investor readiness, scriptie Fabien Westerik
Lees voor verdere verdieping de volgende artikelen Wilco
Schoonderbeek:
- ‘Ondernemers klaar voor risicodragend kapitaal?’,
Tijdschrift Finance & Control, Februari 2013
- ‘Financiering van jonge innovatieve bedrijven’,
Tijdschrift Finance & Control, December 2011
- ‘Durfkapitaal Nieuwe Stijl’, F&O,
vakblad voor fusies en overnames, December 2011
- ‘Financiering van innovatie door innovatieve financiering’,
Tijdschrift Controlling, Maart 2011’
- ‘Hoe komen we aan risicokapitaal?’,
Tijdschrift Finance & Control, Februari 2011
- ‘Risicokapitaal: investeren in de slagkracht van
ondernemers’,
F&O, vakblad voor fusies en overnames, Oktober 2010
- ‘Value creation in turbulent times’, Kluwer,
ISBN 978-90-13-07102-3
103