De ene klap is de andere niet

De ene klap is de andere niet
Ontwikkeling en aanpak van agressief gedrag
Prof.dr. Bram Orobio de Castro
Ontwikkelingspsychopathologie
Universiteit Utrecht
- overzicht • Diagnostiek
•
•
•
•
•
Misverstanden rond begrip ‘gedragsstoornis’
Reactieve vs proactieve agressie
Ontwikkeling van agressie: van norm tot probleem
Kwetsbaarheden X Omgevingen
Agressie als vaardigheidstekort
• Aanpak
• Kwetsbaarheden X Omgevingen
• Functie-analyses
• Vaardigheden vergroten
1
“stoornis” in gedragsstoornis
• Beschrijving van combinatie van
gedragingen
• Heterogeen: Verschillende combinaties
volstaan
• Vage criteria (norm, lft, frequentie)
• BESCHRIJVING, geen VERKLARING
• “opstandige gedrag wordt veroorzaakt door
ODD” is tautologie
• Oorzaken verschillen sterk tussen kinderen!
Co-morbiditeit
2
Reactieve agressie
• Waargenomen bedreiging
• In reactie op; impulsief;
defensief
• Woede; controleverlies
• Bescherming
3
Proactieve agressie
• Waargenomen kans op
positieve uitkomst
• Weloverwogen;
initiërend; offensief
• Geen woede
• Plagen; domineren
• Bereiken doelen
Ontwikkeling
• Agressief geworden?
• Gemaakt?
• Of gebleven?
4
Normatieve ontwikkeling
• +- 2jr: fysieke agressie, temper tantrums
normatief
• +- 3jr: Opstandigheid
• +- 4jr: Beide zeker niet meer normatief!
• Midden kindertijd: verbale agressie piekt
• Vroeg adolescentie (meisjes): relationele
agressie
• Adolescentie: ‘status offenses’
60
Ontwikkeling: aangeboren,
aangeleerd, niet afgeleerd of niets
anders geleerd?
50
40
30
20
10
0
infant
high
child
desist
adolescence
desist2
limited
adult
low
5
Problematische ontwikkeling
• De afname van agressie in de kleutertijd
blijft uit
• Niet agressief geworden, maar agressief
gebleven…
Voorspellers van problematische
ontwikkeling
– Als A, hogere kans dat
later B
• Protectieve factoren:
– Als A, hogere kans dat
later B, behalve als C
100
% a a n h o u d e n d e r n s tig d e lin q u e n t
• Risicofactoren:
90
80
70
60
50
40
30
20
• Alleen combinaties
geven hoge risico’s
10
0
oudste groep jongste groep
6
Oorzaken voor gedragsproblemen
• “Bad Seed” model: antisociale aanleg
• Leertheorieën: Modelling, Conditionering
(klassiek & operant), Sociale cognitie
• Transactioneel model: vicieuze cirkels
Bad seeds?
• Antisociale aanleg?
Nee
• Wel: verschillen
in Kwetsbaarheid
7
Kwetsbaarheid
Moeilijker (sociale) vaardigheden leren?
–
–
–
–
–
–
Temperament
Emotionaliteit
Intelligentie (LVB)
Executieve functies (inhibitie)
Sociale cognitie
ASS
Leertheorie
Vaardigheden leren:
• Sociale waarneming & probleemoplossen
• Omgaan met frustratie
• Alternatief gedrag
• Leeromgeving
• Leerpotentieel kind
• Leeromgeving verandert door gedrag kind
8
Conditionering:
Coercive Interaction
Alleen bij kwetsbare kinderen!
Sociale informatieverwerking
Situatie
Waarneming
Reactie
Waardering
Probleemoplossing
9
•Vijandige schemata
•Tegendeel WEL zien
•Maar niet begrijpen
•Vijandige attributie
•Agressie
Horsley e.a., J. of Abnormal Child Psy, in press
•Vijandige intentie
•Leedvermaak attributie
•Blinde woede
•Beperkt gedragsrepertoire
•Uitkomstverwachtingen
•Normen (oog om oog)
•Geen verzoening
Kempes e.a., Behavior, 2009; Van Nieuwenhuijzen e.a.,
JIDR, 2005, 2006, AJMR, 2009
10
Sociale informatieverwerking
Situatie Waarneming
Schemata
Reactie
REACTIEF
Waardering
Probleemoplossing
PROACTIEF
De Castro e.a., 2002/3/4/5: J. of Abnormal Child Psy, in press
Individuele verschillen
Situaties
Persoonsknmerken
Omgevingsknmerken
-
- Ouder(s)
(harsh, inconsequent, …)
- Leeftijdgenoten
(rejective, pro-violence, …)
- Wijdere omgeving
(anonymous, violent, …)
Intelligentie
Aandacht
Inhibitie
Werkgeheugen
Temperament
Sociale Perceptie
Gedrag
Kinderen en ouders delen genen en omgeving
11
Transactioneel model
• Wisselwerking tussen kind, ouder(s) en
omgeving bepaalt ontwikkeling
• Kwetsbaarheid + wederzijdse beïnvloeding
• >> vicieuze cirkel
• “Goodness of fit” belangrijk
5G: Individuele Puzzels
Situaties
Persoonsknmerken
-
G
Intelligentie
Aandacht
Inhibitie
Werkgeheugen
Temperament
Omgevingsknmerken
Ouder(s)
G -(harsh,
inconsequent, …)
- Leeftijdgenoten
(rejective, pro-violence, …)
- Wijdere omgeving
(anonymous, violent, …)
G
Sociale
G Perceptie
Gedrag
G
12
Voorkomen & behandelen
Interventie?
Situaties
Child factors
Environmental factors
- Intelligence
- Attention / Inhibition
- Temperament
- Parent(s)
(harsh, inconsequent, …)
- Peers
(rejective, pro-violence, …)
- Broader environment
(anonymous, violent)
Interventie?
Interventie?
Specific social
informationprocessing pattern
Probleemgedrag
Gedragsmatig
• Functie-analyse
• Antecedenten van gewenst en ongewenst
gedrag
– Structuur (begrenzen en ruimte bieden)
– Overeising voorkomen
• Consequenties van gewenst en ongewenst
gedrag
13
Ouders:
• Pittige Jaren (Incredible
Years),
• PCIT, PMTO, etc
• Varianten LVB, ASS, ADHD
Begeleiders & ouders:
• Veel lokale varianten
• ASS: ABA
Sociaal cognitieve vaardigheden
•
•
•
•
Intensief
Op maat, zie kwetsbaarheden
Naast gedragsmatige interventie
Toegepast in eigen situatie
• Zelfcontrole
• Minder Boos en Opstandig
• PAD (school)
14
5W: Wat Werkt Wanneer voor Wie
en Waarom? Bijvoorbeeld “PAD”
10
5
9
4
P ro active A g g res sio n
R eactive A g g ressio n
8
7
6
5
4
3
2
1
3
3
2
2
1
1
0
T1
•
4
T2
OBS Controls
T3
OBS PATHS
EXP Controls
EXP Paths
0
T1
T2
OBS Controls
T3
OBS PATHS
EXP Controls
EXP Paths
Louwe, van Overveld, Orobio de Castro e.a., 2006 + in voorbereiding
Discussie
• Agressie afleren vraagt complexe vaardigheden
• Moeilijker te leren voor kwetsbare kinderen
– Temperament, Emotionaliteit
– Intelligentie (LVB), executieve functies (inhibitie), ASS
• In risicovolle omstandigheden
– Opvoeding, school, leeftijdgenoten, wijk, breder
• Vicieuze cirkels
• Diagnostiek: wisselwerking individuele
kwetsbaarheden en omgeving
• Interventie: vaardigheden en omgeving versterken,
kwetsbaarheden verminderen
• Probleem: Afstemming in NL
15
16