1612-als plassen moeilijk gaat.indd

UROLOGIE
Als plassen
moeilijk gaat
BEHANDELING
Als plassen moeilijk gaat
Deze folder informeert u over problemen met plassen bij
de wat oudere man, veroorzaakt door een goedaardige
prostaatvergroting. Misschien hebt u tegenwoordig problemen
bij het plassen. Of denkt u dat u zich dit maar verbeeldt.
Onderstaand zijn een aantal vragen geformuleerd, die u kunt
beantwoorden. Lees deze vragen aandachtig door en omcirkel
de juiste antwoorden. Aan de hand van uw score kunt u zien of
u inderdaad plasklachten hebt en of het nodig is om hiervoor
naar uw huisarts te gaan.
Als u plast, merkt u dan dat de straal
een paar keer stopt en weer begint?
Hoe vaak moet u er ‘s nachts uit om
te plassen?
a. nooit
b. soms
c. meestal
a. nooit
b. 1 tot 3 keer
c. 4 keer of meer
Is de urinestraal de laatste tijd zwakker
geworden?
Als u voelt dat u moet plassen, moet u
dan meteen snel naar het toilet gaan?
a. nee
b. een beetje
c. ja, veel zwakker
a. nooit
b. soms
c. meestal
Hebt u het gevoel dat de blaas nog niet
leeg is, nadat u heeft geplast?
Verliest u wel eens per ongeluk een
beetje urine?
a. nooit
b. soms
c. meestal
a. nooit
b. soms
c. meestal
1
Moet u wel eens binnen twee uur
nadat u geplast hebt, alweer plassen?
Mocht u bij het plassen nog andere verschijnselen opmerken, zoals bijvoorbeeld
bloed in de urine, of een pijnlijk en branderig gevoel bij het plassen, dan moet u
zeker niet wachten met het bezoek aan de
huisarts. Overigens is het wel zo dat u meer
moet plassen als u overdag en ’s avonds veel
drinkt. Noteer hoeveel kopjes koffie, thee,
glazen water, bier, melk u op een dag drinkt
en laat dit aan de huisarts zien.
a. nooit
b. soms
c. meestal
Moet u wel eens persen om de
urinestraal op gang te brengen?
a. nooit
b. soms
c. meestal
Een veel voorkomend en
onderschat probleem
Komt het wel eens voor dat er, wanneer u denkt klaar te zijn met plassen
toch een beetje urine nadruppelt, dat
soms vlekken in uw ondergoed maakt?
Er zijn mannen die problemen met het plassen afdoen als een ouderdomsverschijnsel,
waar niets aan te doen is. Daarom gaan
ze er niet mee naar de huisarts. Anderen
schamen zich voor hun klachten en durven
er daarom niet mee voor de dag te komen.
Deze mensen leiden op een gegeven moment een vrij geïsoleerd bestaan, omdat ze
vanwege hun plasproblemen het contact
met andere mensen zoveel mogelijk beperken. Dat is jammer en ook helemaal niet
nodig, want plasklachten kunnen over het
algemeen goed worden verholpen. Zeker als
u er tijdig mee naar de dokter gaat. Deze
klachten komen veel voor en u kunt dan
ook vrijuit met hem hierover praten. Stelt u
een bezoek aan de huisarts te lang uit, dan
kan er op den duur ernstige schade optreden aan de blaas en de nieren. Ook kan de
plasbuis waar de urine doorheen stroomt,
op een gegeven moment helemaal worden
geblokkeerd.
Dan is snel ingrijpen vereist om de urine
weer te laten afvloeien. Soms betekent dit
een acute opname in het ziekenhuis.
a.nooit
b. soms
c. meestal
Beoordeling
Heeft u alle vragen met A beantwoord, dan
zijn er geen plasklachten.
Voornamelijk B als antwoord:
U hebt regelmatig plasproblemen. Een bezoek aan de huisarts is wenselijk. De kans is
groot dat uw problemen op een eenvoudige
manier kunnen worden opgelost.
Een paar keer C als antwoord:
Ook al hebt u maar een paar vragen met C
beantwoord, dan nog is het duidelijk dat
uw plasklachten vrij ernstig zijn. In dit geval
is het zeker raadzaam naar uw huisarts te
gaan.
2
Wat is de oorzaak
Goedaardige
prostaatvergroting
Veel mannen krijgen op een gegeven moment problemen met plassen door een vergrote prostaat. In enkele gevallen worden
plasklachten veroorzaakt door andere ziekten, zoals een prostaatontsteking of prostaatkanker. Dit komt gelukkig minder vaak
voor dan goedaardige prostaatvergroting.
Hoe eerder de juiste diagnose is gesteld,
hoe beter de patiënt kan worden behandeld.
Reden te meer om bij plasproblemen tijdig
naar de huisarts te gaan om uit te zoeken
waardoor de plasproblemen zijn ontstaan.
Onder invloed van veranderingen in de hormoonspiegels in het bloed gaat de prostaat
na ongeveer het 45ste levensjaar langzaam
groeien. We noemen dit goedaardige prostaatvergroting. Het is een verschijnsel dat
bij het ouder worden hoort. Bij de één verloopt dit proces sneller dan bij de ander. Op
zichzelf is prostaatvergroting geen levensbedreigende aandoening. Het merendeel
van de mannen met een vergrote prostaat
krijgt echter wel in meer of mindere mate
klachten. Op 50-jarige leeftijd heeft ongeveer 30% van de mannen plasklachten,
oplopend tot 40% bij 60 jaar en 50% bij
70 jaar. Boven die leeftijd neemt het aantal
klachten door prostaatvergroting alleen
maar toe.
Nier
Wervelkolom
Door de vergrote prostaat kan de urine-afvoer worden belemmerd. Om de urine toch
naar buiten te krijgen moet de blaas zich
meer inspannen. Hierdoor wordt de blaaswand steeds dikker en daardoor kan in een
later stadium de blaas soms flink worden
uitgerekt. Hierbij bestaat het gevaar dat er
op een gegeven ogenblik steeds een beetje
urine in de blaas achterblijft (blaasresidu).
Dit kan blaasontstekingen of zelfs een nierbekkenontsteking veroorzaken. Ook kan de
urineafvoer helemaal geblokkeerd raken. Dit
noemen we een acute retentie. Dit is een
gevaarlijke en pijnlijke situatie; direct ingrijpen is nodig om de blaas met een katheter
te ledigen.
Blaas
Anus
Prostaat
Plasbuis
Zaadbal
De prostaat
De prostaat is een klier die alleen bij de man
voorkomt. Hij is ongeveer zo groot als een
walnoot en ligt vlak onder de blaasuitgang
om de plasbuis heen. Via de zaadleiders
staat de prostaat in verbinding met de
zaadballen (testikels), waar de zaadcellen
(spermatozoa) worden geproduceerd. De
prostaat produceert een vloeistof die bij de
zaadlozing samen met de zaadcellen naar
buiten komt (sperma).
3
Typische verschijnselen
van een prostaatvergroting
prostaat vergroot is en tevens kan hij de
structuur (normaal, hard of bobbelig) beoordelen. Het onderzoek is snel gebeurd,
het doet geen pijn, maar kan hoogstens
even een vervelend gevoel geven.
• het vaak lozen van kleine plasjes, binnen
twee uur na de vorige plas
• een plotseling opkomende drang tot
plassen; eenmaal op toilet wil de plas
niet meteen komen en moet u persen
om de straal op gang te brengen
• een zwakke urinestraal
• het stoppen tijdens het plassen en het
weer beginnen
• nadruppelen
• het gevoel dat de blaas na het plassen
niet helemaal leeg is
• ‘s nachts dikwijls het bed uit om te plassen
• soms komt er ongewild een beetje urineverlies.
Bloed- en urineonderzoek
De arts kan zonodig bloed en urine laten
onderzoeken. Soms neemt (de assistente
van) de huisarts zelf bloed af en stuurt dit
naar het laboratorium. Het bloed wordt o.a.
onderzocht op het functioneren van uw
nieren en de prostaat. De urine wordt onderzocht om een eventuele ontsteking aan
te tonen. Indien de onderzoeken aantonen
dat uw plasklachten worden veroorzaakt
door een goedaardige prostaatvergroting
zal de behandelend arts vervolgens een plan
voor behandeling instellen en dit samen
met u bespreken.
Uw klachten kunnen echter ook andere
oorzaken hebben. Mensen van alle leeftijden moeten dikwijls plassen als ze onder
spanning of stress staan. Niemand kijkt daar
vreemd van op. Maar vooral oudere mannen
denken bij deze klachten nogal eens dat ze
een ernstige ziekte hebben. Hierdoor worden ze nerveus, waardoor ze steeds meer
plasproblemen krijgen. Na onderzoeken en
een gerustellend gesprek met de huisarts
verdwijnen de klachten in een dergelijk
geval meestal vanzelf. Als het vermoeden
bestaat dat spanning of stress de oorzaak
van de plasklachten is en er zijn uit de
onderzoeken geen afwijkingen naar voren
gekomen, dan zal de huisarts u geen behandeling voorschrijven. Wel kan hij u vragen
over twee á drie maanden nog eens ter
controle te komen. Blijken de klachten dan
Naar de huisarts
Wat staat u te wachten
De huisarts zal u eerst een aantal vragen
stellen om een zo goed mogelijk beeld te
krijgen van de klachten. We noemen dit ook
wel het opnemen van de anamnese ofwel
de ziektegeschiedenis.
Rectaal toucher
Vervolgens zal de arts u lichamelijk onderzoeken. Omdat de prostaat diep in het bekken ligt, kan dit orgaan alleen door inwendig
onderzoek worden gevoeld, het zogenaamde rectaal toucher. De arts brengt de
wijsvinger voorzien van een handschoen
door de sluitspier van de anus naar binnen.
Op deze manier kan hij nagaan of de
4
foto’s worden gemaakt. Echografie is ongevaarlijk, eenvoudig en pijnloos. Echografie
kan zowel uitwendig als inwendig (via de
anus) worden gedaan. Uw arts zal uitleggen
hoe de echografie in zijn werk gaat.
nog te bestaan of zelfs verergerd te zijn,
dan is verder onderzoek nodig.
De uroloog
Als de huisarts het nodig vindt, zal hij u voor
verder onderzoek naar de uroloog verwijzen. Dit is een arts die gespecialiseerd is in
onderzoek en behandeling van afwijkingen aan urinewegen en de mannelijk geslachtsorganen. Deze zal in eerste instantie
hetzelfde doen als de huisarts. Hij zal u de
(bekende) vragen stellen om zoveel mogelijk informatie over uw klachten te verzamelen. En vervolgens zal hij een lichamelijk
onderzoek en een rectaal toucher uitvoeren.
Daarnaast kan hij nog een of meerdere
onderzoeken doen om het vermoeden van
een prostaatvergroting te bevestigen of om
andere ziekten dan kanker en infecties van
de prostaat uit te sluiten. De onderzoeken
kunnen poliklinisch worden gedaan.
De volgende onderzoeken zijn mogelijk:
Uroflowmetrie (meten van de kracht van
de urinestraal).
Terwijl u op een speciaal toilet plast, wordt
de urinestraal gemeten met een speciaal
apparaat dat de ‘flowmeter’ wordt genoemd.
Biopsie
Bij inwendige echografie wordt soms met
een naald een stukje weefsel van de prostaat weggenomen. Dit noemen we een
biopsie. Het verwijderde weefsel wordt
microscopisch onderzocht. Dit gebeurt om
de diagnose van goedaardige prostaatvergroting te bevestigen en om de mogelijke
aanwezigheid van kanker van de prostaat uit
te sluiten.
Cystoscopie
Dit is een onderzoek, waarbij de arts een
‘kijkje’ in uw blaas neemt. De cystoscoop,
een dun flexibel of star buisje, wordt via de
plasbuis in de penis naar binnen gebracht.
Aan het uiteinde van de cystoscoop zit een
kijkertje waarmee de arts de binnenkant van
de blaas kan bekijken. Ook kan hij met dit
onderzoek vaststellen of de plasbuis door
de prostaat wordt dichtgedrukt.
Röntgenonderzoek van de urinewegen
Echografie van de prostaat
Dit wordt een IVP (intraveneus pyelogram)
genoemd. Voor dit onderzoek wordt een
speciale contrastvloeistof in een ader van
uw arm gespoten. De vloeistof verspreidt
zich snel, wordt door de nieren uitgescheiden en verzameld zich in de urinewegen Op
de röntgenfoto is vervolgens te zien of er
nog andere afwijkingen zijn, zoals bijvoorbeeld urinestenen, divertikels (uitstulping
aan de blaas) of gezwellen. Het inspuiten
Hierbij wordt de prostaat met ultrasonore
geluidsgolven onderzocht. De geluidsgolven
worden door de organen onderin de buik
teruggekaatst en op het beeldscherm is dan
te zien hoe o.a. de prostaat er uitziet. Ook
kunnen de blaas en de nieren op deze manier zichtbaar worden gemaakt. Verder kan
de arts zien hoeveel urine in de blaas achterblijft. Tijdens het onderzoek kunnen ook
5
Middelen die overactieve spieren tot
rust brengen
van de vloeistof kan een raar gevoel geven.
Ook kunt u even een beetje misselijk worden. De dag voor het onderzoek krijgt u een
laxeermiddel, omdat de urinewegen het
duidelijkst te zien zijn als de darmen leeg
zijn.
Als de klachten worden veroorzaakt door
overmatige actieve spieren van blaashals en
prostaat, dan zijn er medicijnen zoals alfuzosine. Deze heffen de verkramping in de
aangedane spieren op, waardoor de plasbuis
weer doorgankelijk wordt en de urine weer
kan doorstromen. Bij de patiënt die medicijnen gebruikt voor hoge bloeddruk, kan bij
gelijktijdig gebruik van alfuzosine de bloeddruk te laag worden. Andere bijwerkingen
kunnen zijn: hoofdpijn, misselijkheid, braken en huiduitslag. De dosering is drie- tot
viermaal per dag één tablet.
Behandeling
Vroeger was de enige mogelijkheid tot behandeling van een prostaatvergroting een
operatie. De chirurg verwijdert een deel
van de prostaat. Tegenwoordig zijn er ook
anders behandelingsmogelijkheden die
goede resultaten kunnen geven, waaronder
medicijnen.
Operatie
Medicijnen
Als uit onderzoeken blijkt dat snel ingrijpen
noodzakelijk is, bijvoorbeeld bij een dreigende retentie of bij steeds terugkerende
urineweginfecties, dan kan de arts een operatie adviseren. Een operatie kan ook nodig
zijn, wanneer na verloop van tijd blijkt dat
de behandeling met medicijnen niet voldoende resultaat heeft opgeleverd.
Er zijn twee verschillende operaties mogelijk:
• de TURP, waarbij een gedeelte van de
prostaat in stukjes en brokjes in de plasbuis wordt verwijderd;
• de open prostatectomie, waarbij de vergrote prostaatklier van buitenaf wordt
verwijderd. Meestal wordt de TURP verricht.
De open prostatectomie operatie wordt
toegepast indien de prostaat erg groot is.
De letters TURP staan voor ’TransUrethrale
Resectie van de Prostaat’.
Middelen die de groei tegengaan
Sinds kort is er een geneesmiddel met als
werkzame stof finasteride. Dit middel is
aangewezen als duidelijk is vastgesteld
dat de belemmering in de urineafvloed
wordt veroorzaakt door een vergrote
prostaat. De werking van het medicijn is er
namelijk op gericht verdere groei van de
prostaat tegen te gaan. Na enkele maanden
gebruik blijkt de vergrote prostaat zelfs
weer kleiner te worden. Hierdoor vermindert of verdwijnt de druk op de plasbuis.
Bij de meeste patiënten verbeteren de
prostaatklachten snel, maar soms is het
nodig enige tijd te wachten totdat het resultaat merkbaar is. Het medicijn kan langere
tijd zonder problemen worden gebruikt. De
meeste mannen verdragen het middel goed.
Soms treden er bijwerkingen op zoals minder zin in vrijen. De dossering is één tablet
per dag, met of zonder eten in te nemen.
6
Dit betekent dat de operatie door de plasbuis wordt gedaan. De uroloog brengt via
de penis een instrumentje, de rectoscoop
naar binnen, waardoor hij kan kijken. Bovendien zit aan het uiteinde van het buisje een
metalen lusje, waarmede hij kan snijden en
dichtbranden. Hiermee snijdt hij het deel
van de prostaat dat de plasbuis dichtdrukt in
kleine stukjes weg. Na afloop worden deze
stukjes met spoelvloeistof afgevoerd. De
operatie duurt gemiddeld een uur. Het herstel na een TURP is vrij snel; meestal kunt u
na een dag of vijf weer naar huis.
Nieuwe ontwikkelingen
Er zijn de laatste tijd nieuwe behandelingsmogelijkheden in ontwikkeling, o.a. verhitting van de prostaat met microgolven en
laserbehandeling. Deze behandelingsmethoden bevinden zich nog in een ontwikkelingsstadium en worden dan ook slechts in
een paar ziekenhuis in Nederland en België
toegepast. De uroloog kan u er meer over
vertellen.
7
St. Antonius Ziekenhuis
T 088 - 320 30 00
E [email protected]
www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp
088 - 320 33 00
Urologie
088 - 320 25 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1, Utrecht
(Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek
Utrecht Overvecht
Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein
Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten
Hofspoor 2, Houten
St. Antonius Spatadercentrum
Utrecht-De Meern
Van Lawick van Pabstlaan 12,
De Meern
8
Meer weten?
Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
1612/05-’13
Dit is een uitgave
van St. Antonius Ziekenhuis