De afgelopen jaren is het aantal vluchtelingen uit Syrië, Eritrea

De afgelopen jaren is het aantal vluchtelingen uit Syrië, Eritrea, Somalië, Irak
en Afghanistan fors toegenomen. Een op de drie vluchtelingen is minderjarig.
Deze kinderen hebben vaak veel meegemaakt: een oorlogssituatie en een
vlucht met veel gevaren. In Nederland volgt een periode van onzekerheid en
bouwen zij een nieuw leven op ver van huis.
Voor wie?
Deze handreiking is bedoeld voor leerkrachten die met vluchtelingenkinderen werken.
Gewoon naar school!
Vluchtelingenkinderen en hun ouders willen niets liever dan een ‘normaal’ leven. Naar school gaan en
je daar veilig voelen heeft voor vluchtelingenkinderen een sterke beschermende invloed1. School biedt
structuur, uitdaging, spelen met leeftijdgenoten en grip op het leven in Nederland. Leerkrachten
spelen een belangrijke rol; zij kunnen een vertrouwd klimaat voor de kinderen creëren en de kinderen
emotioneel ondersteunen. Deze kinderen hebben vaak extra aandacht nodig. Sommige zijn druk,
ongeconcentreerd of juist erg stil of angstig.
Tips:








Neem voldoende tijd bij het inschrijven van kinderen: investeer in contact opbouwen met de
ouder(s), informeer naar hun gezinssituatie en leg uit hoe het Nederlandse onderwijssysteem
werkt. https://www.lowan.nl/primair-onderwijs/onderwijs/onderwijsorganisatie2/intakeformulier/
De meeste gezinnen worden begeleid door een vrijwilliger van vluchtelingenwerk. Deze
vrijwilliger ondersteunt hen bij het wegwijs maken in Nederland. Ga na of deze vrijwilliger ook
tussenpersoon wil/kan/mag zijn en bijvoorbeeld meekomt bij een oudergesprek.
Wijs voor de eerste tijd een ‘maatje’ in de klas aan.
Kinderen willen over het algemeen niet graag als ‘bijzonder’ gezien worden. Kinderen willen
als persoon gezien worden; ze willen dat leerkrachten interesse tonen in hun persoonlijke
achtergronden. Bijvoorbeeld door twee woorden in de moedertaal van het kind te leren!
Voor vluchtelingenkinderen is sociale veiligheid nog belangrijker dan voor andere kinderen.
Preventie van pesten en discriminatie is voor deze kinderen, die in het verleden vaak veel
onveiligheid meemaakten, belangrijk.
Informeer de andere kinderen in de klas over de vluchtelingenproblematiek; bijvoorbeeld door
http://www.vluchtelingenwerk.nl/wat-wij-doen/educatie (3 lessen, groep 7/8) of www.tell-me.nl
Het jeugdjournaal heeft een aantal uitzendingen gehad over vluchtelingen. Die staan nog
online. Naar aanleiding hiervan spontaan iets vertellen helpt vluchtelingenkinderen bij de
verwerking. Uitgangspunt is wel dat zij geen enkele druk voelen om dat te doen.
Veel vluchtelingengezinnen leven in een armoedesituatie. Ondersteun hen bij het aanvragen
van zaken waardoor kinderen kunnen meedoen (Jeugdsportfonds, stichting Leergeld, etc.).
Meer informatie:
 Op de website van www.pharos.nl staan factsheets met informatie over Syrische en Eritrese
vluchtelingen.
 http://www.verus.nl/sites/www.verus.nl/files/documenten/draaiboek-vluchtelingenkinderen-bijons-op-school-kpc-groep.pdf
 Een uitstekend boek over vluchtelingenkinderen op school:
https://uitgeverijpica.nl/titels/nieuw/nieuwkomers-op-school-pica
1Fazel
e.a., 2011
Een gezonde ontwikkeling
De neiging bestaat om kinderen die uit een oorlogssituatie komen als slachtoffers te zien die voor het
leven getekend zijn. De veerkracht van kinderen is echter enorm. Vluchtelingenkinderen zijn, zeker de
eerste jaren na aankomst een kwetsbare groep. Vluchtelingenkinderen vragen wel specifieke
aandacht maar die hoeft niet specifiek op trauma’s gefocust te zijn. Uit onderzoek naar kinderen uit
oorlogsgebieden weten we dat deze klachten grotendeels zonder professionele hulp verminderen of
verdwijnen2. Het versterken van (onderlinge) sociale steun is vooral belangrijk.
Tips:




Geef kinderen de ruimte om zichzelf een plaats te geven en te wennen. Luister en laat merken
dat u geïnteresseerd bent.
Schrik niet als kinderen in hun spel oorlogssituaties naspelen. Als dat spel te lang doorgaat,
begrens het door bijvoorbeeld een andere spelsuggestie voor te doen.
Als leerkracht kunt u angsten van kinderen in perspectief te plaatsen; door te vertellen dat het
normaal is om bepaalde reacties te vertonen als je erge dingen meemaakt of hebt
meegemaakt.
Vermoedt u ernstige psychische klachten? Bespreek ze binnen het SOT team. Neem contact
op met de jeugdverpleegkundige of jeugdarts Jeugdgezondheidszorg (JGZ) verbonden aan
uw school.
Meer informatie:
 Online cursus ‘Steun bieden aan vluchtelingenkinderen’ voor leerkrachten van
vluchtelingenkinderen in het primair onderwijs https://www.augeo.nl/vluchtelingenkinderen
 FC de Wereld is een lesmethode voor basisschoolkinderen die nieuw zijn in Nederland.
Doelstelling: vergroten zelfvertrouwen en positief zelfbeeld krijgen. Boek en werkmap zijn
gratis down te loaden via
http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/algemeen/webshop/product/225/fc-de-wereld
De methode wordt herzien en zal in oktober 2017 gereed zijn.
 Het boek ‘Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen’ (L. Coppens, 2016) biedt praktische
kennis en vaardigheden om als leerkracht goed om te gaan met getraumatiseerde kinderen.
Ouders worden graag betrokken
Ouders van vluchtelingenkinderen zijn meestal niet bekend met het Nederlandse onderwijssysteem.
Wij verwachten van ouders bijvoorbeeld dat zij betrokken zijn bij de leerontwikkeling van het kind. Die
verwachting is vaak nieuw voor ouders van vluchtelingen, maar wordt na uitleg vaak gewaardeerd.
Daarnaast spreken ze meestal gebrekkig Nederlands. Het organiseren van oppas ten behoeve van
oudercontacten kan lastig zijn in verband met ontbreken van een sociaal netwerk.
Tips:




2
Probeer de ouder(s) te koppelen aan een andere ouder die hen helpt bij alledaagse
schoolzaken.
Plan extra oudergesprekken in en neem hier extra tijd voor in verband met taal- en
cultuurverschillen.
‘Mee helpen’ op school is voor vluchtelingen nieuw. Nodig ze daarom bewust persoonlijk uit;
en vertel wat de bedoeling is. Actief zijn op school helpt ouders om een goed beeld van het
onderwijssysteem in Nederland te krijgen.
Wees als professional bewust van interculturele verschillen en ga een open dialoog aan.
Jeppsson e.a., 2005
Als het thuis niet goed gaat
Problemen van kinderen hangen vaak samen met de situatie thuis. Dat is kan betekenen dat ouders
die steun niet voldoende kunnen bieden. Terwijl juist steun van ouders voor vluchtelingenkinderen van
belang is om zich thuis te voelen en schokkende ervaringen te verwerken. Als ouders kampen met
stress, psychische en psychosociale problemen, komen opvoedingsvaardigheden soms in de knel.
Kindermishandeling komt mede daardoor vaker voor dan gemiddeld voor in gezinnen met
vluchtelingenkinderen. Samenwerken met buurt, wijk- en kernteams kan preventief belangrijk zijn.
Voor veel ouders is het moeilijk om hun positie en taak als opvoeder opnieuw te bepalen. Ouders
hebben vaak vragen over de verschillen tussen hoe zij zelf zijn opgevoed en hoe ze moeten opvoeden
in Nederland. Ouders zijn soms huiverig voor het vrijere opvoedingsklimaat in Nederland. Zij zijn niet
gewend om, anders dan Nederlandse ouders, actief opvoedingsvragen te stellen.
Tips:


Laagdrempelige ontmoetingsactiviteiten met andere ouders, zoals bijvoorbeeld een
koffieochtend, sluiten het beste aan bij de behoefte van vluchtelingenouders.
Neem bij opvoedingsproblemen contact op met de JGZ of (intercultureel)
(school)maatschappelijk werk.
Meer handige informatie


www.lowan.nl biedt meer informatie over weg- en regelgeving, financiering, organisatie,
onderwijs en lesmateriaal. Op het digitale forum kan kennis worden gedeeld.
www.ggdtwente.nl: voor informatie en advies inzake een gezonde psychosociale en fysieke
ontwikkeling van kinderen en volwassen vluchtelingen.