Resultaatmanipulatie

Pouseele B. & C°, Bedrijfsrevisoren
Ter Reigerie 7 bus 3, 8800 Roeselare
www.pouseele.be
Resultaatmanipulatie
Pouseele B. & C°, Bedrijfsrevisoren
Resultaatmanipulatie
Bij resultaatmanipulatie wendt de bedrijfsleiding
technieken aan om het gerapporteerde resultaat naar
willekeur te beïnvloeden.
Om de pejoratieve klank van het begrip manipulatie te
vermijden, wordt deze beïnvloeding ook wel
omschreven als resultaatmanagement of
winstmanagement.
Resultaatmanipulatie
Resultaatmanipulatie heeft niet noodzakelijk negatieve
effecten voor de gebruiker (aandeelhouders, klanten,
schuldeisers, bankiers, werknemers, kandidaatovernemer,…) van de jaarrekening.
Resultaatmanipulatie mag niet automatisch worden
gelijkgesteld met fraude (er zijn keuzemogelijkheden
inzake accounting- en waarderingsmethodes).
Resultaatmanagement
Resultaatafvlakking
Druipnat-boekhouden
Fiscale optimalisatie
Resultaatfixatie
Verliesafkerigheid
Resultaatmanagement
Resultaatafvlakking (“income smoothing”):
de bedrijfsleiding vermindert de schommelingen in het
gerapporteerde resultaat om een stabielere evolutie
over de tijd te bekomen.
Druipnat-boekhouden (“big bath accounting”):
als we toch verlies maken, dan boeken we er beter dit
jaar nog wat kosten bij om volgend jaar met een
propere lei te herbeginnen.
Resultaatmanagement
Fiscale optimalisatie: de bedrijfsleiding beïnvloedt het
gerapporteerde resultaat om de belastbare basis te
verminderen of te verschuiven.
Resultaatfixatie: de bedrijfsleiding streeft ernaar om
het vorig jaar gerapporteerde resultaat te benaderen.
Verliesafkerigheid: de bedrijfsleiding is geneigd in een
verliessituatie uitzonderlijke winsten in resultaat op te
nemen.
Resultaatafvlakking
In het verleden opgespaarde en verborgen gehouden
reserves of in de toekomst verwachte winsten worden
onmiddellijk tot uiting gebracht.
1. Afvlakkingsmotieven
2. Afvlakkingsneigingen
3. Afvlakkingsdimensies
4. Afvlakkingsinstrumenten
5. Afvlakkingsvoorwerpen
Resultaatafvlakking
1. Afvlakkingsmotieven
Afvlakkingsmotieven
Waarom wenst de bedrijfsleiding het resultaat af te
vlakken?
Maximalisering van de waarde van de aandelen of de
onderneming: variabiliteit van de resultaten geldt als
maat voor het risico van de aandelen of de
onderneming en bepaalt de door de belegger gewenste
opbrengstvoet als verdisconteringsvoet voor
toekomstige rendementen:
Bv. 120/10% = 1.200 maar 120/12% = 1.000
Afvlakkingsmotieven
Wegnemen van “ruis” (toevallige succesjes of
ongelukjes) waardoor het gerapporteerde resultaat de
voorspelbaarheid van de toekomstige prestaties van de
onderneming verbetert.
De beter geïnformeerde bedrijfsleiding vermijdt een
verkeerde interpretatie van het resultaat door de
gebruiker van de jaarrekening.
Afvlakken van het resultaat: manipuleren of
informeren?
Afvlakkingsmotieven
Resultaatgebonden verloning van de bedrijfsleiding:
eigen inkomen stabiel houden, streven naar
werkzekerheid.
Welke is de invloed van onverwacht goede resultaten?
- Geen fundamentele verhoging werkzekerheid.
- Grotere kans op toekomstige negatieve uitschieter.
Afvlakkingsmotieven
Fiscale optimalisatie vergt boekhoudkundige
manipulatie.
België: (weliswaar niet volledige) overeenstemming
tussen boekhoudkundig en fiscaal resultaat.
Resultaatafvlakking
1. Afvlakkingsmotieven
2. Afvlakkingsneigingen
Afvlakkingsneigingen
Hangt afvlakking samen met bepaalde kenmerken van de
onderneming?
Resultaatafvlakking neemt toe met de veranderlijkheid
van de resultaten (want prestatie van de bedrijfsleiding
wordt positiever ingeschat bij afgevlakte resultaten).
Resultaatafvlakking neemt toe met de risicograad van
de onderneming (want resultaatafvlakking heeft een
potentieel risicoverminderend effect).
Afvlakkingsneigingen
Resultaatafvlakking hangt af van de eigendomsstructuur
van de onderneming: meer in beursgenoteerde bedrijven
(risicovermindering, communicatienoden,
werkzekerheid) en in grote ondernemingen (grotere
visibiliteit, sterkere vakbonden, meer schuldeisers, …),
bv. looneisen personeel, reactie banken.
Resultaatafvlakking hangt af van wettelijk raamwerk
en kwaliteit van de financiële verslaggeving en
controle (de gelegenheid maakt de dief).
Resultaatafvlakking
1. Afvlakkingsmotieven
2. Afvlakkingsneigingen
3. Afvlakkingsdimensies
Afvlakkingsdimensies
Gebeurt de afvlakking door werkelijke transacties of door
zuiver boekhoudkundige operaties?
Natuurlijke afvlakking
Bewuste afvlakking
Afvlakkingsdimensies
Natuurlijke afvlakking (“natural smoothing”) komt
automatisch tot stand, bv. wanneer de omzet daalt,
nemen ook de variabele kosten af.
Bewuste afvlakking (“intentional smoothing”) vergt
het ingrijpen van de bedrijfsleiding;
twee manieren:
- reële afvlakking (“real smoothing”)
- papieren afvlakking (“artificial smoothing”)
Afvlakkingsdimensies
Natuurlijke afvlakking
Bewuste afvlakking
Reële afvlakking (tijdens het boekjaar)
Papieren afvlakking (tijdens of na het boekjaar)
Reële afvlakking
Gebeurt door het uitvoeren of niet-uitvoeren van reële
transacties.
Moet tijdens het te beïnvloeden boekjaar plaatsgrijpen.
bv. meerwaarden bij de verkoop van vaste activa.
Afvlakkingsdimensies
Natuurlijke afvlakking
Bewuste afvlakking
Reële afvlakking (tijdens het boekjaar)
Papieren afvlakking (tijdens of na het boekjaar)
Resultaatbeïnvloeding
Resultaatclassificatie
Papieren afvlakking
Gebeurt door het uitvoeren van boekhoudkundige
operaties, waarbij het resultaat niet wordt gerealiseerd,
enkel geboekt.
Kan zowel tijdens als na het te beïnvloeden boekjaar
plaatsgrijpen.
bv. boeking van waardeverminderingen op
activabestanddelen.
Papieren uitzonderlijke opbrengsten
Terugneming van afschrijvingen en van
waardeverminderingen op immateriële en materiële
vaste activa.
Terugneming van waardeverminderingen op financiële
vaste activa.
Terugneming van voorzieningen voor uitzonderlijke
risico’s en kosten.
Andere uitzonderlijke kosten.
Als herstructureringskosten geactiveerde uitzonderlijke
kosten.
Papieren uitzonderlijke kosten
Uitzonderlijke afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en
materiële vaste activa.
Waardeverminderingen op financiële vaste activa.
Voorzieningen voor uitzonderlijke risico’s en kosten.
Andere uitzonderlijke kosten.
Papieren afvlakking
Papieren afvlakking hoeft niet noodzakelijk het
resultaat van het boekjaar te wijzigen
(resultaatbeïnvloeding): resultaatclassificatie kan ook
nuttig zijn. Hierbij worden opbrengsten of kosten
verschoven binnen de resultatenrekening.
bv. transfert van opbrengsten van het uitzonderlijk
resultaat naar het bedrijfsresultaat: meerwaarde op de
realisatie van vaste activa worden gerapporteerd als
bedrijfsopbrengsten ipv uitzonderlijke opbrengsten
(resultaat blijft onveranderd, voorstelling oogt anders).
Resultaatafvlakking
1. Afvlakkingsmotieven
2. Afvlakkingsneigingen
3. Afvlakkingsdimensies
4. Afvlakkingsinstrumenten
Afvlakkingsinstrumenten
Welke posten van de resultatenrekening worden gebruikt
om het resultaat af te vlakken?
Gebruik van uitzonderlijke resultaten.
Vaststelling of wijziging van de waarderingsregels
bv. voorraadwaarderig en afschrijvingsregels, (zowel
wat de methode betreft als de duur).
Gepaste timing van de transacties, bv. vervroegen of
verlaten van aankopen, verkopen, betalingen en
boekingen van kosten en opbrengsten, uitkering van
dividenden door dochtervennootschappen, …
Resultaatafvlakking
1. Afvlakkingsmotieven
2. Afvlakkingsneigingen
3. Afvlakkingsdimensies
4. Afvlakkingsinstrumenten
5. Afvlakkingsvoorwerpen
Afvlakkingsvoorwerpen
Welk resultaat wil de bedrijfsleiding beïnvloeden?
Het resultaat van het boekjaar, vóór (code 70/66)
of na belastingen (code 70/67) (de “bottom line”).
Het resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening, vóór
belastingen (code 70/65) , met uitsluiting van de
uitzonderlijke resultaten.
Het bedrijfsresultaat (code 70/64), dat enkel de
bedrijfsopbrengsten en –kosten omvat, met uitsluiting
van de financiële en uitzonderlijke resultaten en de
belastingen op het resultaat.
Conclusie
Resultaatmanipulatie is vooral gericht op
resultaatafvlakking:
Een goede jaarrekening is in de realiteit
nog beter, een slechte jaarrekening is in de
realiteit nog slechter!
(wat de professionals al lang weten)
Voornaamste bron: Resultaatmanipulatie in België:
het gebruik van uitzonderlijke opbrengsten en kosten
Prof. Door. Joël Branson en Gunter Loits
Ced.Samsom
Kwartaalschrift A. & B., jrg. 22, 1997, nr. 1
Pouseele B. & C°, Bedrijfsrevisoren