Van presbyfagie tot sarcopene dysfagie - Anne-Sophie

VVL-tweedaagse
3/12/'15
2015 was een goed (slik)jaar …
Van presbyfagie tot
sarcopene dysfagie
ANNE-SOPHIE BEECKMAN
Logopedist
Slikkookboeken 2015
https ://vime o.c om/60944 58 4
Presbyfagie: definitie
Leeftijdsgerelateerde veranderingen in
orofaryngaal en oesofagaal slikken bij gezonde
volwassenen.
(Robbins et al., 2006)
[email protected]
1
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Presbyfagie vs dysfagie
↓ func tione le
presbyfagie
re s e rve
↓ ne uromus c ulaire
Functionele
reserve
c ontrole
‘primary aging’
as ymptomatis c h
*
s ymptomatis c h
dysfagie
‘s e c ondary
aging’
start opening UES
(Loge mann, 2000; Kos te rmans
* = ( func tio ne le ) re se rve o ude re
manne n ( 1 à 2 mm)
Loge mann, Paulos ki, Rade make r, Colange lo, Kahrilas , & Smith (2000)
e t al., 2013; Lie s e nborghs e t al., 2013)
Functionele
reserve
**
Effect van veroudering
start opening UES
•
Verschillende slikfasen
•
Andere systemen
** = ( func tio ne le ) re se rve jo nge manne n
( 8 mm)
Loge mann, Paulos ki, Rade make r, Colange lo, Kahrilas , & Smith (2000)
Orale voorbereiding sfase
orale fase
=
• speekselproductie
≠
• verlies tanden/kunstgebit
• kauwproblemen
Compensatie
• ↑ duur
• ↑ aantal kauwbewegingen
(Malandraki & Robbins , 2013; De jae ge r e t al., 2015)
[email protected]
2
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Kunstgebit
u
Kunstgebit
↓ kauwkracht
Kunstgebit ‘s nachts in:
↑ tijd om te kauwen
u kauwefficiëntie vermindert met ca. 16-50%
u
Slecht passend kunstgebit:
u
↑ orale microbiële last
u
↑ orale infectie
u
↑ pneumonie
kans op luchtwegobstructie bij aspiratie
u
u
vermijden van vezelige/crunchy/droge vaste voeding
u
↓ ↓ feeding performance
All health-care providers working with denture-wearing patients should
make night-time removal and cleaning of dentures a high priority.
(Le de r & Sas aki, 2015, p. 58)
!!! Belang anamnese !!
(Cic he ro, 2006; Coffe y, 2012; Malandraki & Robbins , 2013; Nogue ira, 2015)
Orale fase
Sensorische veranderingen
=
• oraal somatische gewaarwording
• aantal smaakpapillen
≠
• smaak: ↓ gevoelig voor smaken
• reuk: ↓ (>> smaak!)
• xerostomie à ↑ risico op cariës
(Iinuma
e t al., 2014)
Orale fase
Motorische veranderingen
=
• tongkracht tijdens slikken
≠
•
•
•
•
↓
↑
↓
↑
functionele reserve van tongkracht
oraal residu
zuigkracht tijdens drinken
dipper slikbeweging
!! Effect van extrinsieke factoren op smaak/reuk!!
(Coffe y, 2012; Malandraki & Robbins , 2013, Nogue ira, 2015)
(Cic he ro, 2006; De jae ge r e t al., 2015)
Tipper- vs dipper-slikbeweging
faryngale
fase
Tipper
Dipper
Dodds , Ste wart, Ke rn, Loge mann, & Cook (1989)
[email protected]
3
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Faryngale fase
Faryngale fase:
motorische verschillen
=
• neerwaartse beweging epiglottis
• actieve stembandsluiting
• velofaryngale sluiting
≠
• motorisch niveau
• sensorisch niveau
FYSIEKE EIGENSCHAPPEN
• farynx: groter + ↑ dilateren
• weefselveranderingen
≠
(~ sarcopenie)
• ↑ rol voor zwaartekracht (clearing)
(Molfe nte r e t al., 2015, p. 324)
(De jae ge r e t al., 2015)
Faryngale fase:
motorische verschillen
TIJD
≠
bolustransport = langer
↓
bolus langer naast open luchtweg
↓
↑ kans op penetratie
(De jae ge r e t al., 2015; Le onard & Shake r, 2013; Molfe nte r e t al., 2015)
Faryngale fase:
motorische verschillen
VERPLAATSING
• ↓ faryngale constrictie
• obstructie UES
≠
à cricofaryngale bar (30%)
Alle n & Be lafs ky, 2012, p. 111
(De jae ge r e t al., 2015; Le onard & Shake r, 2013; Molfe nte r e t al., 2015)
Faryngale fase:
sensorische verschillen
(De jae ge r e t al., 2015; Le onard & Shake r, 2013; Molfe nte r e t al., 2015)
Faryngale fase
=
• vertraagde slikreflex
≠ • ↓ sensibiliteit posterieure farynxwand à ↑ hoeveelheid
faryngaal residu vooraleer ‘clearing’ slik
(De jae ge r e t al., 2015)
[email protected]
• neerwaartse beweging epiglottis
• actieve stembandsluiting
• velofaryngale sluiting
Compensatie
• motorisch niveau
≠
• sensorisch niveau
↑ faryngale contractiliteit
(De jae ge r e t al., 2015)
4
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Oesofagale fase
oesofagale
fase
=
• tijd + snelheid drukgolf
≠
•
•
•
•
↓ oesofagale transitsnelheid
↓ efficiëntie in clearing van slokdarm
↓ amplitude oesofagale drukgolf
slokdarmspasmen
(Cic he ro & Murdoc h, 2006; Nogue ira, 2015)
Presby-oesofagu s?
DUS …
u ↓ integritieit in slikefficiëntie
Older patients may have intermittent weakening of
peristalsis and multiple NPCs in the distal esophagus in the
absence of esophageal symptoms, a relatively common
manifestation of aging known as presbyesophagus.
u ↑ nood aan adaptatie
(Le vine , 2013)
MAAR
u slikplaatje nog onvolledig
The term presbyesophagus could be a misnomer and
simply represent diffuse esophageal spasms in older
people.
(Nogue ira, 2015)
(Le vine , 2013, p. 82)
Cognitief systeem
u ↓ concentratie
u ↓ aandacht
+ ↓ functionele reserve à aspiratie
Effect van veroudering
•
Verschillende slikfasen
•
Andere systemen
(De jae ge r e t al., 2015)
[email protected]
5
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Spijsverteringssyst eem
Ademhalingssy st eem
u vertraagde maaglediging
à sneller gevoel van verzadiging
u ↓ sensibiliteit oesofagus
u ↓ hoestreflex
u ↓ clearing door cilia
u verzwakking ademhalingsspieren
u ↑ stijfheid oesofagus
(De jae ge r e t al., 2015)
(De jae ge r e t al., 2015)
DUS …
u belang om inzicht te hebben in leeftijdsgerelateerde
veranderingen
u aandacht voor verschillende aspecten
u
mondhygiëne
u
obstructieve processen (vb. cricofaryngale bar, osteofyt)
u belang van grondige + gerichte anamnese
Prevalentie dysfagie
Prevalentie dysfagie
u 60+’ers:
15-40 %
(Logemann et al., 2008)
u Acute setting:
25-45%
(Sitoh et al., 2000)
u CVA:
> 30%
(Cichero, 2011)
u RVT’s:
66%
60-80%
(Logemann et al., 2008)
u Neurodegen. ziekte:
(Cichero, 2011)
“De literatuur vermeldt schattingen van de
prevalentie van dysfagie bij verpleeghuisbewoners
van 50-75%.”
(van der Maarel-Wierink, 2013)
“Prevalence of swallowing difficulties in patients with
dementia ranged from 13 to 57%.”
(Alagiakrishnan, Bhanji & Kurian, 2013)
[email protected]
6
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Subjectieve beleving van dysfagie
Sarcopenie
ETYMOLOGIE
u
“Twenty-five (23.4%) of the total
107 participants believed that voice
and swallowing difficulties are
a natural part of aging.”
< Grieks
u
σάρξ (sarx) à vlees
u
πενία (penia) à arm aan/verlies
DEFINITIE
u
↓ skeletspiermassa
u
↓ spierkracht
normaal
(Che n e t al., 2009, p. 4)
s arc ope nie
Cruz-Je ntoft
Sarcopenie
e t al., 2010
Sarcopenie
DIAGNOSE
u
Pathologisch wanneer – 2 SD
onder gemiddelde
PREVALENTIE
u
> 80 jaar: 50%
normaal
s arc ope nie
(Smithard, 2014)
Sarcopenie: evolutie
Secundaire sarcopenie
Ziekte
Leeftijd
spierfunctie
↓ activiteit
Nutritioneel
Sarcopenie
Primaire sarcopenie
Onbruik
Ondervoeding
Immobiliteit
Primaire sarcopenie
leeftijd
Cruz-Je ntoft
[email protected]
Ziekte
Drempel
e t al., 2010
Paridae ns , 2013
7
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Sarcopenie: diagnose
u Spiermassa (≥ -2 SD tov jongere populatie)
u
Bio-elektrische impedantiemetrie
u Spierkracht à handgreep
Sarcopene dysfagie
“Sarcopenic dysphagia is characterized by
difficulty in swallowing as a result of
sarcopenia of the general skeletal muscles
and swallowing muscles.”
Sarcopenie: aanpak
AANPAK (ONDER)VOEDING
u
dieetadvies
u
snacks
u
“aanreiken”
u
voedingssupplementen
REVALIDATIE
u
Weerstandstraining!
Sarcopene dysfagie
Diagnostiek
IOPI?
Wakabayas hi, Mats us hima & Sas hika (2015, p. 411)
Maxim ale tongkr ach t
anter ieur
Sarcopene dysfagie
Aanpak
Aanpak dysfagie
u
Mondzorg
u
Revalidatietechnieken
u
Voedingsaanpassingen
Aanpak sarcopenie
Vanderwegen,
Guns, Van Nuffelen, Elen & De Bodt (2013)
[email protected]
Wakabayas hi, 2014
8
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Sarcopene dysfagie
Aanpak
Sarcopene dysfagie
Aanpak
“The findings indicate that lingual resistance
exercise is promising not only for preventing
dysphagia due to sarcopenia, but also as a
treatment strategy for patients with lingual
weakness and swallowing disability due to
frailty or other age-related conditions.”
“The potential effect of lingual exercise
on reducing dysphagia-related
comorbidities (pneumonia,
malnutrition, and dehydration)
and healthcare costs while improving
quality of life is encouraging.”
Robbins e t al. (2005, p. 1483)
Robbins e t al. (2005, p. 1483)
Diagnostiek
anamnese
Diagnostiek
(maaltijd-)
observatie
dossierstudie
slikonderzoek
diagnostiek
[email protected]
anamnese
(maaltijd-)
observatie
dossierstudie
slikonderzoek
goede
diagnostiek
9
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Diagnostiek
anamnese
ANAMNESE
(maaltijd-)
observatie
u ↓ betrouwbare anamnese? à heteroanamnese
u ziektespecifiek (vb. ROMP-slikken)
u formulering!
dossierstudie
T:
Pt:
T:
Pt:
slikonderzoek
goede
diagnostiek
Verslikt gij u soms?
Nee gij.
Moet ge soms hoesten bij eten of drinken?
De hele tijd!
Anamnese (1)
Anamnese (2)
u
Slikklachten: onset? progressie? frequentie? welke
consistentie? effect vermoeidheid?
u
Gewicht: onbedoeld vermagerd? Hoeveel kg op
hoeveel tijd?
u
Blijft voedsel steken? Welke voeding? Waar? Welke
reactie? Effectief?
u
Speekselverlies? (à cfr. DFSS, ROMP-saliva)
u
Droge mond? Taai slijm?
u
Pillen: moeite met inname? Waarmee innemen? Blijven
steken?
u
Voeding
u
Huidige voeding? (à FOIS)
u
Verspreid over dag?
u
Voeding vermijden?
naar (Kalf, 2013)
naar (Kalf, 2013)
Diagnostiek
anamnese
Maaltijdobservatie
(maaltijd-)
observatie
u Steele maaltijdscreeningsinstrument
u Logemann Northwestern Dysphagia Patient Check
Sheet
u MISA: McGill Ingestive Skills Assessment
dossierstudie
slikonderzoek
goede
diagnostiek
[email protected]
10
VVL-tweedaagse
3/12/'15
Diagnostiek
anamnese
Logopedisch slikonderzoek
(maaltijd-)
observatie
dossierstudie
slikonderzoek
goede
diagnostiek
LEGENDE
ZS = ze lfs tandig
O=ontbijt, MM=middagmaal,
AV=avondmaal
L=liquide , HV=halfvas t, V=vas t
Logopedisch slikonderzoek
Instrumenteel onderzoek
Wanneer doorverwijzen?
u
u
u
Watersliktest
1.
Koffie le pe l
2.
Ne us be ke r
1.
Nie t-ze lfs tandig
2.
Ze lfs tandig
Halfvast (yoghurt)
1.
Nie t-ze lfs tandig
2.
Ze lfs tandig
(Koekje/boterham zonder korst)
u
‘Niet-pluisgevoel’
u
u
Vermoeden stille aspiratie
Niet-gedocumenteerde/aanslepende slikproblemen in
voorgeschiedenis
u
(Onverklaarbare koorts)
Wanneer NIET doorverwijzen?
u
Ethische redenen (palliatief beleid)
u
Onderzoek zal therapie/voedingsbeleid niet veranderen
Dank aan dr. Despiegeleer &
dr. Desimpelaere & geriatriecollega’s!
[email protected]
11
VVL-tweedaagse
Bronnen
3/12/'15
Bronnen
u
Allen, J., & Belafsky, P. C. (2012). Gastroesophageal Reflux Disease, Globus, and
Dysphagia. In E. Ekberg (Ed.), Dysphagia (pp. 107-131). Berlin: Springer.
u
De jae ge r, M., Lie s e nborghs , C., & De jae ge r, E. (2013). Pre s byphagia. In Spe ye r, R., & H. Bogaardt
(Eds .), Se minars in dys phagia (pp. 55-67)). Inte c k.
u
Chen, P. H., Golub, J. S., Hapner, E. R., & Johns III, M. M. (2009). Prevalence of perceived
dysphagia and quality-of-life impairment in a geriatric population. Dysphagia, 24(1), 1-6.
u
Dodds , W. J., Taylor, A. J., Ste wart, E. T., Ke rn, M. K., Loge mann, J. A., & Cook, I. J. (1989). Tippe r and
dippe r type s of oral s wallows . Ame ric an Journal of Roe ntge nology, 153(6), 1197-1199.
Iinuma, T., Arai, Y., Abe , Y., Takayama, M., Fukumoto, M., Fukui, Y., ... & Komiyama, K. (2014).
De nture we aring during s le e p double s the ris k of pne umonia in the ve ry e lde rly. Journal of de ntal
re s e arc h, 002203451455249 3.
Cichero, J. (2006). Improving swallowing function: compensation. In J. Cichero & B.
Murdoch (Eds.), Dysphagia: Foundation, theory & practice. Brisbane: John Wiley
Cichero, J. (2006). Swallowing from Infancy to Old Age. In J. Cichero & B. Murdoch
(Eds.), Dysphagia: Foundation, theory & practice. Brisbane: John Wiley
u Coffey, M. (2012). The normal aging swallow. In R. Newman & J. Nightingale (Eds.),
Videofluoroscopy. A multidisciplinary team approach (pp. 123-135). Oxford: Plural
Publishing.
u
u
u
u
Cruz-Jentoft, A. J., Baeyens, J. P., Bauer, J. M., Boirie, Y., Cederholm, T., Landi, F., ... &
Zamboni, M. (2010). Sarcopenia: European consensus on definition and diagnosis Report
of the European Working Group on Sarcopenia in Older People. Age and ageing, 39,
412– 423.
Bronnen
u
Lie s e nborghs , C., Omari, T., Sc he e re ns , C., Se lle s lagh, M., Coc k, C., Fras e r, R., . . . Romme l, N.
(2013, Se pte mbe r 13). Pharynge al pre s s ure flow me tric s are inde pe nde ntly influe nc e d by age
and pre s e nc e of dys phagia. [Oral pre s e ntation], Dys phagia: diagnos is & tre atme nt (a
multidis c iplinary c halle nge ) ESSD 2013.
u
Loge mann, J. A., Curro, F. A., Paulos ki, B., & Ge ns le r, G. (2013). Aging e ffe c ts on oropharynge al
s wallow and the role of de ntal c are in oropharynge al dys phagia. Oral dis e as e s , 19(8), 733-737.
u
Loge mann, J. A., Paulos ki, B. R., Rade make r, A. W., Colange lo, L. A., Kahrilas , P. J., & Smith, C. H.
(2000). Te mporal and biome c hanic al c harac te ris tic s of oropharynge al s wallow in younge r and
olde r me n. Journal of Spe e c h, Language , and He aring Re s e arc h, 43(5), 1264-127.
u
Loge mann, J., Ste wart, C., Hurd, J., As c hman, D., & Matthe ws , N. (2008, January). Diagnos is and
manage me nt of dys phagia in s e niors [We b page ]. Re trie ve d April 23, 2011, from
http://ame ric andys phagiane twork.org/phys ic ian_e duc ation_c ours e
u
Malandraki, G. A., & Robbins , J. (2013). Effe c ts of aging on the oral phas e of de glutition. In R.
Shake r (Ed.), Princ iple s of De glutition: A multidis c iplinary te xt for s wallowing and its dis orde rs (pp.
215-225). Ne w York: Springe r.
u
u
Kalf, J. G. (2014). Orofarynge ale s liks toornis s e n bij de zie kte van Parkins on. Tijds c hrift voor
ge rontologie e n ge riatrie , 45(5), 282-289.
u
Kos te rmans , T., De Bodt, M., & Vande rwe ge n, J. (2013). Mc Gill inge s tive s kills as s e s s me nt. Ee n
ne de rlands e ve rs ie van e e n e valuatie -ins trume nt voor de func tione le e e t- e n s likvaardighe de n bij
oude re n. Logope die , 2, 33-41.
u
Le onard, R. J., & Shake r, R. (2013). Effe c t of aging of the pharynx and the UES. In R. Shake r (Ed.),
Princ iple s of De glutition: A multidis c iplinary te xt for s wallowing and its dis orde rs (pp. 215-225). Ne w
York: Springe r.
Le vine , M. S. (2013). Radiographic Evaluation of the Es ophage al Phas e of Swallowing. In R. Shake r,
C. Eas te rling, P. Be lafs ky & G. Pos tma (Eds .), Manual of Diagnos tic and The rape utic Te c hnique s for
Dis orde rs of De glutition (pp. 49-84). Springe r Ne w York.
u
Bronnen
u
Paridae ns , K. (2013, 3 oktobe r). Waarom oude re n ve rmage re n(pre s entatie ). Brus s e l: Dië tis te ndag
Fre s e nius -Kabi. Onuitge ge ve n public atie .
u
Robbins , J. A., Bridge s , A. D., & Taylor, A. (2006, May 16). Oral, pharynge al and e s ophage al motor
func tion in aging. GI motility online [We b page ]. Nature Publis hing Group. Re trie ve d Fe bruary 13, 2011,
http://www.nature .c om/gimo/c onte nts /pt1/full/gimo39.html
u
Robbins , J., Gangnon, R. E., The is , S. M., Kays , S. A., He witt, A. L., & Hind, J. A. (2005). The e ffe c ts of lingual
e xe rc is e on s wallowing in older adults . Journal of the Ame ric an Ge riatric s Socie ty, 53(9), 1483-1489.
Sas aki, C. T., & Le de r, S. B. (2015). Comme nts on s e le c te d re c e nt dys phagia lite rature . Dys phagia, 30(5),
586-590.
u
u
Smithard, D.(2014, 24 oktobe r). Pre s byphagia. Onuitge ge ve n pre s e ntatie ESSD-c ongre s Brus s e l.
u
Vande rwe ge n, J., Guns , C., Van Nuffe le n, G., Ele n, R., & De Bodt, M. (2013). The influe nc e of age , s e x,
bulb pos ition, vis ual fe e dbac k, and the orde r of te sting on maximum ante rior and poste rior tongue
s tre ngth and e nduranc e in he althy Be lgian adults . Dys phagia, 28(2), 159-166.
u
Wakabayas hi, H. (2014). Pre s byphagia and s arc ope nic dys phagia: ass oc iation be twe e n aging,
s arc ope nia, and de glutition dis orders . J Frailty Aging, 3, 97-103.
Wakabayas hi, H., Sas hika, H., & Mats us hima, M. (2015). He ad lifting s tre ngth is as s oc ia te d with dys phagia
and malnutrition in frail olde r adults . Ge riatric s & ge rontology inte rnational, 15(4), 410-416.
u
Nogue ira, D. (2015). Pre s byphagia. In G. Manke kar (Ed.), Swallowing–Phys iology, Dis orde rs ,
Diagnos is and The rapy (pp. 189-218). Springe r India.
Dysfagieboeken 2015
u
Groher, M., & Crary, M. (2015). Dysphagia: Clinical management in adults and
children. St-Louis: Mosby.
u
De Bodt, M., Guns, C., D’hondt, M., Vanderwegen, J., & Van Nuffelen, G. (2015).
Dysfagie. Handboek voor de klinische praktijk. Antewerpen: Garant.
u
Mankekar, G. (2015). Swallowing– Physiology, Disorders, Diagnosis and Therapy.
Londen: Springer-Link.
u
Speyer, R., & Bogaardt, H. (eds.) (2015). Seminars in dysphagia. à gratis download
via http://www.intechopen.com/books/seminars-in-dysphagia
[email protected]
Dysfagiekookboek en 2015
u
Meersman, Y. (2015). Als eten moeilijker wordt … . Vlaamse Parkinson Liga.
u
(2015). Hapklaar, beetgaar: Makkelijke recepten voor wie met ouderen werkt.
Neno. à meer info: http://www.zorgneticuro.be/nieuws/nieuw-kookboekjehapklaar-beetgaar-recepten-voor-soft-fingerfood
u
Mercer, L. (2015). Safe Swallowing With Dysphagia: A Puree Cookbook For
Dysphagia-Related Lifestyles.
12