Pergamon - WordPress.com

Figuur 1:Pergamonaltaar (1930), het pergamonmuseum in Berlijn
Zeusaltaar van Pergamon
Het altaar werd per toeval in 1878 door een Duitse archeoloog Carl Humann opgegraven in
de Griekse stad Pergamon. Tegenwoordig heet het Bergama, in Turkije. Pergamon was de
hoofdstad van het hellenistische Pergameense rijk.
De bouw van het altaar is rond 160 voor Christus. Na de dood van Alexander de Grote (323 v
Chr) kreeg de veldheer Lysimachus een groot deel van Klein-Azie. Hij liet Pergamon opfrissen
met de Acropolis, tempels, Zeus-altaar, theater en paleizen. Later toen Eumenes II aan de
macht kwam, liet hij het Zeus-altaar verder bouwen en de bibliotheek uitbereiden. Het altaar
maakte deel uit van een veel groter tempelcomplex. Het altaar van Pergamon staat ter ere
van de oppergod Zeus en zijn dochter Athene en is toegewijd door de koning Eumenes II. Dit
naar aanleiding van de strijd tussen de goden en de giganten. Het werd opgericht ter
herinnering aan de overwinning. Eumenes ll was een belangrijke factor bij het ontwerp en
metaforische verhaal van het Altaar.
Het altaar is van marmer en heeft de vorm van een hoef. Het bevind op de Akropolis van
Pergamon en het gebouw is 35,64 bij 33,40 meter. Aan de voorzijde van het altaar bevinden
zich trappen van 20 meter breed. Het hoort bij de vroeg-hellenistische beeldhouwkunst met
sterke uitdrukkingen en houdingen te zien op de friezen. Deze vertellen elk hun verhaal. Het
thema is de strijd tussen de goden tegen de reusachtige giganten, het verhaal tussen goed
en kwaad, waarbij de goden (de goeden) op het nippertje winnen. Dit is ook te koppelen aan
de geschiedenis van Pergamon. Rond 261 v Chr. Was het voor Eumenes I nodig om naar de
wapens te grijpen tegen de Seleuciden en de Galaten. Zijn neef Attalos I die hem in 241 v Chr
opvolgde had de Galaten in 230 verslagen. Vanwege deze overwinning kreeg hij de bijnaam
Soter (de Redder). Zo kwam Pergamon aan de macht door de goede contacten met de
machtige Rome. Na zijn door kwam Eumenes II aan de macht en liet de betrekkingen met
Rome niet los. Zo boekte hij veel succes op militair en politiek vlak. Hij zetten de grenzen
verder uit waardoor die periode als de Gouden Eeuw van Pergamon werd benoemd. Toen
kwamen verschillende kunstenaars, dichters, filosofen en wetenschappers naar de stad
waardoor de stad werd vernieuwd met nieuwe gebouwen. Al deze gevechten en
overwinningen komen overeen met de verhalen op de friezen waar er wordt gevochten en
er een winnaar en verliezer is.
Het altaar van Zeus is een expressie van politieke macht en artistieke vooruitgang van
Pentagon. Ook werd het een offeraltaar. Het altaar werd niet alleen als offerplaats gebruikt,
maar een keer in de vier jaar werd ook het Nicephoria festival gevierd. Deze festivals werden
gevierd met atletiek, poëzie en de gasten kwamen van ver voor het feest bij het altaar. In de
tijd dat Eumenes I en Attalus II regeerden, groeide Pergamon uit tot een metropool. Wat
bijzonder is aan het altaar, is dat het een apart monument is, het is geen deel van een
tempel en dit was wel gebruikelijk.
De gevechten waren vooral populair als het gaat om de friezen. Daarnaast waren ook
optochten afgebeeld zoals op het Parthenon. Deze friezen kunnen soms ook versierd zijn
met mythologische scenes of evenementen.
De kunstenaar wilde sterke dramatische effecten bereiken. De strijd woedt met weergaloos
en slaan geweld wat te zien is aan de houdingen en emotie. De friezen komen tot stand door
gebruik van een techniek. Er wordt gebruik gemaakt van reliëf, waarbij de voorkant
driedimensionaal is en de achterkant meestal plat. Een natuurlijke vorm van reliëf wordt
bereikt door het ontwerp op het oppervlak te krassen en vervolgens te verbeteren. De kleur
en verguldsel wordt toegepast om het duidelijker te maken en natuurlijk voor de decoratie.
De friezen aan de Grote Altaar combineren elementen die afgeleid zijn van het klassieke
kunst met de politiek in Pergamon. De verhalen laten de intensiteit van het conflict zien. Er is
ook een donker achtergrond, wat als duisternis wordt aangeduid. Wat ook opvalt zijn de
texturen van kleding, veters en materiaal van schoenen.
De kleine friezen rondom het altaar zijn juist verschillend in stijl. De beelden zijn gesneden in
verschillende dieptes en krijgen meer details als bomen of rotsen. Hierin wordt het leven van
Herakles´ zoon, Telephos beschreven.
De buitenzijde van het altaar is versierd met friezen met afbeeldingen van verschillende
verhalen. De volgende friezen horen bij het Pergamon-altaar.
Oostelijke fries:
Strijd tussen de goden en giganten
Apollo op het oostfries:
De god Apollo als nobele man
De titaan Phoebe op het zuidfries:
Titaan Phoebe met dochter Asteria
Zeus in gevecht op het oostfries:
Oppergod Zeus in gevecht tegen 3 giganten op de berg Olumpus.
De godin Athena op het oostfries:
Godin Athena met veel kracht
Na de opgravingen van de Duitse archeoloog is het altaar, zoals het originele, te zien in het
Pergamonmuseum in Berlijn.
Iconografie
Altaar van Zeus, ca 180 v Chr. (Pergamon)
Het Altaar van Zeus bevindt zich in Berlijn. Wat opvalt is het grote relief waarvan de beelden
uitsteken. Het vertelt de strijd van de goden tegen de Giganten. Het is HellenistischHeroisch. Het thema van de strijd tegen de Giganten heeft een centrale plaats voor Athena.
Hierdoor wordt Pergamon aangeduid als de nieuwe Athena met de heerser van Pergamon,
namelijk Eumenes.
Altaar van Zeus, Athena en Alkyoneus, ca 170-160 v Chr. (Pergamon)
Hier is de beeldengroep met Athena en Alkyoneus te zien. Er is vooral emotie te zien. Het is
druk en er zijn licht/donker contrasten. Dat komt door de verschillende textuur als huid,
textiel. Verder zijn dikke uitgeboorde plooien en open monden te zien. Ook staat iedereen
schuin, wat typerend is voor het Hellenisme.
De verhalen maar ook de manier van beelden, zoals veel emotie, heeft te maken met het
verspreiden van het christendom en de geschiedenis van de plaats waar het altaar staat.
Bronnen
Berger, C. (2013). Berlijn. Houten: Uniboek het Spectrum.
Oxfort Art Online geraadpleegd op 22-02-2014 van
http://www.oxfordartonline.com.lib.fontys.nl/subscriber/article/img/grove/art/F016295?q=
pergamon&search=quick&pos=6&_start=1#firsthit
Simonis, D. (2007). The National Geographic traveler Berlin. Utrecht: Kosmos.
Scheunemann, J. (2008). Capitool reisgidsen Berlijn. Houten: Van Reemst..