j .f. kools afscheid van de landbouwhogeschool bos en

J .F. KOOLS
AFSCHEID VAN DE LANDBOUWHOGESCHOOL
op 30 september 1969.
BOS EN BOSPRODUCTEN
ALS
FACTOREN IN DE 18
8
EEUWSE GESCHIEDENIS.
Wageningen, 30 september 1969.
Ondertitel,
verbandhoudendemetdeinhoudvanhetgeschrifts
(FaustII)
-1ONTVIKKELINGENIIIDEBUSEXPLOITATIE,BENEVENSENIG3BESCHOUWINGEN
OVERLEBETEKENISVANBOSINHEDENENVEïtLEDSN.
Hetismerkwaardigdatmenookthansnogbijbusexploitatiezeer
vaakuitsluitend denktaanhoutinéénofanderevorm,terwijltochhet
bosveleandereproductenvanvelerleiaardlevert,cqkanleveren,
welkeproductendanveelalwordenaangeduidalsbosbijproducten(Nebennutzungen,minorforestproducts),zoalsharsen,kamfer,basten,melksappenenanderesappen,lianen,aldannieteetbarevruchten,medicinaleplantenofplantendelen,cqdierenofdelendaarvan,diealnaar
deaardendeplaatsvanhetbos,eenbeternaamwaardigzijndanhet
tochnogietwatdenigrerendewoord "bijproduct".Mendenkehierbijaan
kinabast,alhoeweldekinacultuuromeigenlijkonbegrijpelijkeredenen
nietalsbosbouwgeldt,waartoe zijtocheigenlijkwèlzoumoetenbehoren.
Kinacultuurwordtn.l.totdetropischelandbouwgerekend.
-N.B.Menbegrijpemijgoed,hetisgeenszinsmijnbedoelingomop
devalreepnogeventewillengaaningrijpeninhet studieprogramma
vandeLandbouwhogeschool.Merkwaardigerwijzewordenn.l.teeltenoogstvandebastvan
Acaciadecurrens,"looibast",weltotdebosbouwgerekend,(tussen
haakjessditboompjewordtopgroteschaaldoorparticulieremaatschap•
pijeninZuid-Afrikaaangeplant),evenalsdeoogstvandekurkschorsvan
dekurkeikinZuid-EuropaenNoord-Afrika.
Ietseveneensonbegrijpelijksvindtmenbijderubbercultuurvan
deboomHeveabrasiliensis.Derubberwordt,zoalsbekendverondersteld
magworden,gewonnendoordebastvandelevendeboomaantetappen
enuitdelatexvatendeuitvloeiendelatex,nazevenenverdunner,te
coagulerenendaarnahetcoagulumtemangelenentewassenensomste
roken,ofalleenmaartedrogen.EvenalsbijAcaciadecurrenskunnenwe
onsafvragenwaaromdeHevea-cultuur geen "bosbouw"maar"landbouw"is.Daarentegenwordtdeharswinningvanniet-fossieleharsenbijdiverse
Pinussoorten;Abiesbalsamea,Larix,Agathis,Dipterocarpaceae,Styrax,
wèltotdebosbouwgerekend,behalvedanweerdehars-enterpentijnwinningindenatuurbossenvanPinusmerkusiiinNoord-Sumatra,die
nietressorteerde onderdeDienstvanhetBoswezen,maaronderde
GouvernementsLandbouwBedrijven,thansgehetenPusatPerkebunanNegara.
Dehars-enterpentynwinningevenwelindeLandes,Spanje,Griekenland,
-2Oostenrijk,PolenenlastnotleastinhetZ.O.vandeU.S.A.wordenwel
totdebosbouwgerekend.
Kortgezegd,omwatPilatus-achtigtespreken;watisbosbouw?Wiehet
weet,maghetzeggen!
InVageningenzalnonzeggen;datisdoodeenvoudig!Bosbouwis
"Hinkeloord"plus"Dorschkamp"i
Maarlaatiktrachtenernstigtewezen.Zojuisthebikhet
gehadoverhetfeitdatmenbijbosexploitatievrijweluitsluitenddenkt
aanhoutin één ofanderevorm.Debetekenisdaarvankanzeergroot
zijn.ZoishetinteressantomonsterealiserendatPitt doorstudie
vandeFransehandels-enindustriestatistieken totdeovertuigingkwam
datFrankrijkhetgrootstegevaarwaswaaraanEngelandhethoofdzou
moetenbiedenenvooralwanneerFrankrijkgeassocieerd zouzijnmethet
stervendeSpaanseRijk.PittwasvanoordeeldatdeEngelsepolitiek
gedomineerdmoestwordendoortweedoeleinden,suprematietorzeeen
bemachtigingderFransehandelsposten.Reedsin1746kwamhijtotde
conclusie,datCanadaopdeFransenveroverdmoestwordenom5redenen
diehijvastlegde ineenmemorandum datcuriositeitshalvehieronder
isopgenomen.
1.Theconquestwould securetheentire tradeinfurand
fish.
2.TheFrenchwouldbepreventedfromsupplyingtheirWest
Indianislandswithlumber,whichwoulddriveupthe
priceofFrenchsugar,totheadvantageofoursugar
merchants.
3.Francewouldloseamarketformanufactures.
4.FrancewouldnolongerbeabletobuildshipsinAmerica
oracquiremastsandtimber.Theirnavalarmamentwould
belimited.
5.TheexpulsionoftheFrenchwouldgivesecuritytoBritish
NorthAmericancolonies.
Docheerstin1756bijhetuitbrekenvande7-jarigeoorlogkreeg
hydekans.Opgemerkt zy..nogdathetPittalleenmaargingomde
FransehandeltevernietigenennietomhetFranseRijk!Hywasniet
geïnteresseerd ingebiedsverwerving,maarindehandel,enomdeoorlog
-3tebetalendoordemeestwinstgevendehandelsbranches teveroveren.
DeCity(toenalshetwareeeneconomischeinlichtingendienst)lichtte
heminoverdeaardenwaardevandeFransehandelinArabischegom
(zoalsbekendmagwordenverondersteld,eenuitvloeiselvandeboom
AcaciasenegalennogenigeandereAcaciasoorten}Datzoudenwijnu
eenbosbijproductnoemenendantebedenkendathettoeninde18
eeuwbelangrijkgenoegwasomeenoorlogomtebeginnen.
Maarlatenweonsookrealiserendatin1492niemandvermoedzou
kunnenhebbendateenaanverwantvanhatgecoalugeerdemelksapvanCastilliaelasticaCev.4"2eeuwlatereenbuitengewoonbelangrijkproductzou
worden,n.l,rubber.
Nogmaalsietsoverdehandel,waarvanertweehoofdgebiedenwarens
Noord-Amerika.eriWest-Indië.
Noord-Amerikabetekendedebeheersingvanbont,visendez.g.
"navalsupplies"(ditisinonzetaalvrijwelonvertaalbaar,letterlijk
vertaald ishetzelfsvolgensdeConciseOxfordDictionaryÎ"allmaterials
usedinshipping".Nietdanmetschroomwaagikhetaandevolledige
juistheiddaarvantetwijfelen.Voorzovermijbekend,wordterspeciaal
onderverstaan? teer,pik,hars,terpentijn,indetijdderhoutenschepen.
ErbestaatooknunogeenAmerikaanstijdschrift"NavalStoresReview",
geheelgewijdaanharsenterpentijn,voornamelijkinZ.O.U.S.A.,hoewel
ervroegerookwelonderwerdgerekend,hetvoordescheepsbouwbenodigdehoutendehennepvoortouwwerk,zodatdeOxforddictionarytochook
welenigszinsjuistisinhaardefinities "allmaterialusedinshipping"
en"navalstores"voorteer,terpentijnenz.blijkbaareenamerikanisme
is,deOxforddictionaryonwaardig.
Hoedanook,in1759werdQuebecdoordeEngelsenveroverd,in
1760Montreal.Devis,depelzenende"navalstores"wareninEngelse
handen.In1759werdDakarveroverd,metdeAfrikaansehandelinArabischegomendeslavenhandel.Zozienwehoevroegerhout,teeren
Arabischegomdewereldpolitiekkondenbeïnvloeden.Bijdevredein
1763echterwerdDakarweeraandeFransenteruggegeven.Debronvoor
scheepsbouwbenodigdhedenvoorEngeland inEuropawasN.Europa,doch
winterenijsgang,concurrentievanDenenenHollandersindeOostzee,
oorlogeninPolenenRuslandenhetontstaanvanZwedenalsmilitaire
macht,maaktendeaanvoervanmasten,teeruitdeUkraine,Bohemenen
Pruisen,onzeker.
-4ToenonzeeersteEngelseoorlogbegonin1652,wasvoorEngeland
deSontgeslotenendaardoordeaanvoervanRigafynsparenFinse
teerenpikgeblokkeerd.Ennogerger,opheteindeder17eeuw?toen
KarelXIIZwedentoteenagressievemachtindeOostzeehadgemaakt,
weigerdehetZweedse teermonopolieEngeland tebedienen,behalvein
Zweedseschepen,i:r&ehoeveelheden enprijzenbepaalddoorZweden,Daardoorontstondeennietvoorte.stellenbevoorradingmetteerent-v^nn
werkeloosheid onderdeEngelsezeelieden.Bovendiennamdeconcurrentie
metdeHollandersenFransensteedstoe.ReedseerderhaddenEngelse
staatsliedenenkooplieden (1553-1616)endeEngelsebosbouwerJohn
Evelynmotievengevondentotontwikkelingvanhoutindustrieënnabij
deuitmuntendeN.Amerikaansehavens.ZoschreefdeBritsegezantin
Stockholm overteers ikweetnietwatervoormoeilijkhedenzijnomhet
inNieuw-Engelandtemaken,maarééndingismijnsinzienszekers
Engeland zoubeter 30%meerkunnenbetalendanhetteverkrijgenop
zo'nonzekereengevaarlijkemanieralswethansdoenjbedoeld isdus
uithetBalticum.HandelmetdetoenmaligekolonieAmerikascheen
veiligervooroorlogenstormdanhandellangsdetraditioneleEuropeseroutes.Bovendienkondenbosproductenwaaronderhout,gebruikt
wordenindeBritseindustrie enbovendienkonmendaninEngeland
schepenbouwenomtekunnenmededingenmetdeexpanderendecontinentalemachten.EnlastbutnotleastdachtmendatdeaanmaakvangrondstoffendeAmerikaansekolonisten (toentertijddusnognet Engels)zo
zoubezighoudendatzegeeneigenindustrieën zoudengaanontwikkelen.
Emigratiemaatschappijen ronseldenbosarbeidersomnaardeAmerikaanse
kolonieöntegaan.GroepenLondonsekooplieden en"gentlemen"kregen
landconcessies inAmerikaenstichttenteerenterpentijnmaatschappijen
(ja,eenkoloniewastoeneengraai-enuitzuig-gebied.').Amerikaanse
aannemerskregencontractenvoorleveringvanmastenaandeRoyal
Navy.QueenAnneenGeorgeIsubsidieerdendeproductievanpik,teer
enhennep.HetleekallesevenmooimetalsresultaatdatinMaine
enNewHampshire,delandbouwwerdverwaarloosd enom 'swinters
hongersnood tevoorkomengraanmoestwordengeïmporteerduitde
zuidelijke(toennog)kolonies.Beroemdwarendemastenvanwhitepine
(Pinusstrobus)dietoendelichtsteengrootstevanallemastenter
wereldwaren,zodatdaarvoorspecialelangmastschepenwerdengebouwd.
Ookophetgebiedvananderesortimentenv/aservolopbedrijvigheidin
-5dehoutindustrie;gezaagdwerd zowelmetdehand alsinwatermolens.
IndeZuidelijke"koloniën
specialiseerdemenzichopeikenkrommers
enknieën.Verderwasereengrotepotasindustrie,waarvoorloofhout
totaswerdverbrand,deaswerddoorinkokengeconcentreerd ennaar
Engeland -speciaalnaarIerland- uitgevoerd (maarnooitinIerse
schepeni),voorhetblekenvanlinnen.Ditgeschiedde tegendehalve
kostenvanPoolseenKussischepotas,zodatdekolonistendoordeze
bosverwoestingoogenschijnlijk (!)goedewinstenmaakten.
Teerenterpentijnmakersdrevenhunbedrijflangsdegehelekust,
maarspeciaalindelongleaf-enloblollygebiedenvanGeorgiëen
deCarolina'smethunlangoogstseizoenenmetnegerslavenalsarbeiders.
V/ezullenhiernaziendatmenhetlaterookheeftgeprobeerdmet
Lutherseréfugié"'suitDuitsland.
.Debalsemtapgeschieddeopeenvooronsthansprimitiefaandoende
manier,dooraandezuidkantvandeboomonderineengat,boxgenoemd,
tekappenendaarnaeenvlakgedeeltedaarbovenindestamtekappen.
Iedereweekwerdhetvlakkedeel (facegenaamd)naarboventoeverlengd
omdewondteopenenendebalsemuitvloeitestimuleren.Vemoetenbij
onsoordeelwelbedenken,datalthansinhetbos,nognietaanarbeids/
er
studieswerdgedacht (datkwampasinde30
jarendezereeuw m
Duitsland doorProfessorDr.HugoHilfenzijnmedewerkers).Opverschillendewijzenwerduitdegestoldebalsem terpentijn,teerenpik
gemaakt.Ookuitdoodgetaptebomenhaaldementeer.
IntussenbegonnendeAmerikaneninAmerikaschepentebouwen,die
metAmerikaansebemanningenaldezeproductennaarhet"fetiefmoederland"
brachten,ofweldecompleetuitgeruste schepenwerdenverkocht.
In1662ontstondhet'woord "lumber"inzijntegenwoordigebetekenis?
hout.ZoalsFredericCassidyschrijftinhetartikels "Languageonthe
AmericanFrontier"(inhetboekThefrontierinperspectivevanwalther
D.VymanenCliftonB.Kroeber,pag.195),betekendehetinEngeland
oorspronkelijk!"weggooi-rommel".Hetkreegzynbetekenis "hout"doordat
indenieuweAmerikaanse ontginningenhetgekaptehoutindeweglag
endusopgeruimdmoestworden(enthansnogislumberroom=rommelkamer).
Tochwasdezeleverantievanbosproductenuitde"kolonie"niet
watmeninhetstiefmoederlandervangehoopthad.Devoorzieningvan
mastenuit "NieuwEngeland"wasongeregeld enduur."Koloniale"arbeid
kostte zesmaalzoveelalsdeEuropese (waarom?).DehavensinNew
-6HampshireenMainelagendriemaalzovervanEngelandalsRiga,vijf
maalzoverwegalsdemastenhavens inNoorwegen.Gedurendedeoorlogen
metdeZevenVerenigdeNederlandenenFrankrijk,moestenfregattenbij
dekustvanNieuwLngelandpatrouillerenenbovendienmoestenzede
mastenvlootnaarEngeland convooieron.Ookwarenervaakoorlogjesmet
deIndianen,zodatgedurendedeFranseoorlogenopde "lumber"frontier
eenEngelsgarnizoenmoestkomen.Deteerproductiobleefookbenedende
ramingenbovendienvondmendekwaliteitslecht.DemeesteEngelse
harsenterpentijnondernemingengingenopdefles,ookalomdatze
trachttenhunbedrijfuitteoefeneningebiedenwaardatopgroteschaal
nietlonendwas,zoalsini'ewJersy,Pennsylvania,Connecticut enV.
Virgina;hierbevindenzichn.l.uitgesprokenloofhoutgebieden.Verder
wareneronderlinge twistenenprocessenoverdegrenzenvandeconcessies.PogingenvandeEngelseKroonomteerenpekondernemingente
stichtenliepenopnietsuit.Zewarenduurenzondersucces.
NukomenweaandegeschiedenisvandegeronseldeDuitseLutheranen
waaroverwehettevorenhadden.
In1708,toenmeerdan10000LutheranenuitdeOberPfalzomdes
geloofswillenaarEngelandgevluchtwaren,gingQueenAnneaccoordmet
eenvoorstelomeendeelvanhennaari\TewYorktelozen,metdebedoeling
zeaanhetharstappentezetten,echterzonderhundatvoorafmedete
delen.Hetplanwas,henzichtelatennederzettenlangsderivieren
MohawkenSchoharie,maarlandmetersenharsexpertsrapporteerdendat
hetgeheleSchoharie-terreinnietdeugdevoorhetdoel;erwasn.l.
geengoeddennebos,nochwarenereenvoudige transportmogelijkheden.
BovendienbevondenzichvlakindebuurtvijandigeFransenmetIndiaanse
bondgenoten. (MagikmijnleeftijdgenotenendeouderenonderUindit
verbandherinnerenaaneenkleurenfilm "DrumsalongtheMohawk",diezo
omstreeks 1939-1940werdvertoond.)
MaarnuterugnaarhetEngelandvan1708.Tochmaaktemeneen
beginmethetverplaatsingsplanvandeLutheranen.Gedurendedeeerste
tweejarenkwamenzebijscheepsladingen tegelijkinNewYorkaan.Degouverneurhadz'nmaatregelengoedgetroffen.Hijkocht "opdegoedeafloop"
eengrootstukgrondaandeHudson,waaroverhijrapporteerdedathet
goedegrondwasvoorvoedsellandbouw endathetgrensdeaanuitstekend
dennebosendiepvaarwater.Zijnadviseurszeidendatditterreinde
geheleEngelsemarinekonvoorzienvanhetnodige.Erwerdenvier"steden"
-7gestichtophetlandvandegouverneur,aandeoostoevervandeHudson
endrieopQueen'slandaandelinkeroever (wezoudenthanszeggensop
vrijLandsdoiiiein).Hetbetrofintotaal1800personen.DeDuitsers
"brachtenpaardetuig,ploegscharen,hooivorken,hoefijzersenspijkers
mee.Degouverneurverstrektehunhetnodigevoorbosarbeid.Iiaaral
directbegonnendemoeilijkhedenomdatdemisleideDuitserslandbouw
wildengaanbedrijven,terwijldegouverneur zeaanhetwerkwildezettenomharstetappen.Bovendienontdektendeimmigrantendatzeop
slechtegrondwarenneergezet,ongeschikt zowelvoorlandbouwalsvoor
veeteelt.Zoalsgezegd,kregenzeopdrachtombomentegaanaantappen
voordewinningvanterpentijn,teerenz.,eenwerkwaaraanzenietgewendwaren. (Rootopstellers decursusB.P.O.bestond toennogniet!)
Tochbegonnenzeerindelente1711ijverigmee.Maaronderdieschijnbaarrustigeoppervlaktewoeldedeontevredenheid enonzekerheid over
zichzelfenhunnageslacht.Mentrachttezezoettehoudenmet"Geduld
enHoop",waaropzereageerdenmet 5"GeduldenHoopduperendiegenen
dieerhunhandenmeevullen,m.a.w.hen,dieditsoortambtelijke
"smoesjes"voorzoetekoekopeten!"Gedurendebijna2jaarwarende
Duitsersgeprikkelddoormisnoegenenkwamenzebijnatotmuiterij!
Intussenhaddenzealeenterreinmetgoedelandbouwgrondgevonden,
dathundoelwerd.Daartoe saboteerdenzedeorderswaarzemaar
konden.Ditduurdenogeenjaar,mensenzijnnueenmaalgeduldig!
EindelijkhoordenzevanhunleiderdatdievoorhenvandeIndianen
eenvalleimetgoedegrondhadgekocht,90mijlwestwaarts,waaropallen
daarheenverhuisden endorpenbegonnentebouwen.Hoeweldegouverneur
trachttedeIndianenoptestokenomdeverkoopovereenkomst teverbreken,hadhijgeensucces.Hiermedeenmeteenfinanciëlestropvoor
degouverneureindigdedithars-en-teer-avontuur,datslechtszeer
weiniggeproduceerdhad!Dezezoonafhankelijkehoudingvaneenstelletjedisplacedpersonsineenkolonie,bevielhetEngelseGouvernement
niet.Dedisplacedpersonshaddenmoetenbeseffendathetkoloniale
bosbedoeldwasomEngeland tevoorzienvangrondstoffenennietom
landbouwgronden teontginnen.Nogveelergerwarendeinwonersvanhet
noordoostenvandeKolonie,b.v.inMassasuchetts,alwaarreedsvanaf
1720jaarlijks140à160schepenwerdengebouwd,waarvandeLondense
scheepswervenconcurrentie ondervonden,althansbeweerdenteondervinden.Bovendienprotesteerden zebydeBoardofTrade tegendeemi-
gratievanscheepstimmerliedennaarAmerika,waardelonenbeterwaren,
EnhoenoesthetdanineventuelenoodgevallengaanmetEngelands
handelennarine?Uziet,alsmenzichtoenindegeldbuidelb'edreigd
voelde,haaldemenerhetbelangvanhetvaderlandbij(excusez,dat
ikhetzocruzeg).NogergervondmeninLondendegroeivande
Amerikaanse scheepvaartendaardoordehandel,diebovendienondanks
deseriesvanActesvanNavigatie (beperkingtotEngelsehavens),
zeildewaardemeestewinstwastebehalen.Zovoerenb.v.schepen
uitNewEnglandnaardeGuinee-kustenMadagascarvoorslavenhandel
(erwarendusnogandereslavenhandelarendandemijnheervanKoekdie
doorHeinebeschrevenisin''dasSklavenschiff").EventueelverkochtendeYankeescomplete schepenaandevijandenvanEngeland,t.w.
SpanjeenFrankrijk(m.a.w.vroegevoorgangers ennavolgersvande
Nederlandersdieinde80-jarige oorloghandeldrevenmetSpanje.)
AldezeEngelsemaatregelenirriteerdendeAmerikaansekooplieden,
diedoorvrijevaartopdeAtlanticwinsthooptentemaken.Eenandere
ontevredengroepvormdendebosexploitantendiemetledeogenaanzagen
hoeeenstelletjegunstelingenrijkwerdindehandelvanwhitepine
masten.ZjjzoudenonderdeAmerikanendeeerstenzijnomeconomische
enpolitiekerebellie teorganiseren.Realiseertüzichwel,hetis
nietmijnbedoelingombijmijnafscheidnogevendebosbouwstudenten
totrebellie optestoken.
Gaanwenuevendoormetbosenrebellie (hiermedebedoelik
nietdeafdelingBosbouwvanonzeLandbouwhogeschool).DeAmerikaanse
bosexploitanten endeEngelseregeringbegonneneeneeuwvanconflict,
toenEngeland onderdwangvaneen"politiemacht",opgrondvaneen
principeuitdefeodaletijdinEuropa,allegoedewhitepinemasten
wildelatenmeikenmethetkoninklijketekens de"kraaiepoot"(alsteken
vankoninklijkeigendom!).DochdeAmerikaansekolonisten trokkenzich
daarvannietsaan,evenminalsvandeveledaarnauitgevaardigdestrafbepalingenengingendoormetkappen.Het "gezag"wasmachteloostegen
dekolonisten.Nade7-jarigeoorlogd.w.z.na1763,werddeweerstand
vandeAmerikaansebosexploitantenheviger.DeAmerikaanse persvan
diedagennoemdedetoepassingvandeBredaArrow-bepalingennogverwerpelijkerdanvandeStampAct (dietochnaaronzehuidigeinzichtan
nietveelomhetlijf had).
-9Maarhetvuurderrebelliesmeuldereeds.Inapril1775brakeen
gewapendeopstanduit,deslagbijLexington,waaraanbyde"rebellen"
enthousiastwerdmeegedaandoorbosarbeiders.Derebellen -zullenv/e
numaarzeggen- overvielenookoenEngelsmastenschipenvieleneen
Engelsoorlogsschipaan,gecamoufleerdmetsparretakkeninhunhoeden.
Zenamen(=roofden)goederenenmasten.Ditgingzodoortotheteerste
zeegevecht derrevolutie (cq"rebellie",alnaarmenhet opvat),in
mei1775.DeEngelseadmiraaldreigdetoenhetAmerikaansestadje
Palmouthinelkaartebombarderenalsreprcssaille.(Ditnoemdemenin
dez.g."koloniale"tijdookweis "kampongstuchtigen").
Maarwatwasnuheteffectvandeze "sabotage"doordeAmerikaannsebosarbeiders?(Latenweonsookevenrealiserendat4juli1776dit
Amerikazichonafhankelijkverklaarde).Hetdesastreuze effectopde
Navywasveelgroterdanmenwelzoudenken.InEngelandwasoveral
gebrekaanmasten.Schepenenmastenwarenaangetastdoordehuiszwaras
dryrot(lleruliuslacrimalis).Instormenbrakenmasten,ra's,boegsprietenalslucifershoutjes.In1778warenvandevlootvanLordHowe
-dezelfdediein1794deFransenbijOuessantversloeg- slechts êên
vandedertienlinicschepenenzevenvandenegenendertigfregatten
zeewaardig.Zozienwedattoenmastennetzobelangrijkwarenalsnu
olie.DoorgebrekaanmastenkondeBritsemarinegeenhulpbiedenaan
detroepenvanGeneraalCornwallis,diezichdanookin17Û1moestovergeven.Ditwasdusnàde4 G juli1776«
OokinEuropadreigdemastengebrek.Denoordelijkelanden,DenemarkenenZwedenhaddeneenverbondvan "Gewapendeneutraliteit"gesloten
metalsdoelsverzet,zonodigmetdewapenentegenhetonderzoekenop
contrabandedoorEngelse schepen.WaaropdoBritsevlootin1807,zonderoorlogsverklaring,Kopenhagenbombardeerde endaarbijtevensde
Deensevlootvernietigde,waarnazedeOostzeeopzeildeomdaareventueeldeRussischevlootteontmoeten.Hetbleekdaterintusseneen
nieuweTsaarwas,AlexanderI,die geen oorlogwenste.DegewapendeneutraliteitwasafgelopenendeOostzeewasvryvoordeBritten.
Maarevenreleverend,deAmerikaansehouthakkershaddenhun -zij
hetmisschienookgeenbeslissend- aandeelgeleverdindestrijdvoor
deAmerikaanseonafhankelijkheid.
OokaandeverdereontwikkelingvandeU.S.A.heefthetboszeer
veelbygedragen.Allereerstwashoutinhetbeginhetbouwmateriaal.
-10Pastoenhethoutschaarswerdgebruiktemennatuursteenenbaksteen.
(Tussenhaakjes,hetwordthoogtijd,datwijeensvanhetsprookjevan
debrandgevaarlijkheid afstappen).Meerdanergensandersspeeldehout
eengroterolindegroeivanstedenenindegroeivanhandelenindustrie,waarbijspeciaalvangrootvoordeelwas,dezeergrotekeuze
vanverschillendehoutsoorten,naald-zowelalsloofhout.DatwasvooralvoordeAmerikaanse scheepsbouweennietteverwaarlozenvoordeel,
deschepenhieldenheteengoededertigjaaruitenwarenbovendien
goedkoopensterkenspeciaalontworpenvoorhuntaaksdenkenweb.v.
maareensaandeberoemdeflyingclippers.Ookdekleinere industrie
(o.a.vanhoutenklokken,ja!metprefab-onderdelen!)Eenzeerinteressantvoorbeeldje ishetknipmes,waarmeeiedereAmerikaaninhoutzat
tekerven,ookrechtersonadvocaten,tijdensvervelende zittingenen
Congresleden tydensvervelende discussies,(eeneventuelemogelijkheid
voordestudenten,tijdensdeaanstaandeopenbare Senaatsvergaderingen??)
Numoetikerwelbijvertellendathetusancewas,gastenstukjes
houtteverstrekkenomintesnijdens(eenkleinesuggestievoordea.s.
publieketribune!)Interessant isookdatheteerstemodelvande
Coltrevolvergemaaktwasvanhoutmeteenknipmes.Eneveneensinteressantook,datmedio19eeeuwdecopiëerbankwerduitgevondendoor
ThomasBlancharduitMassachusetts,debankdieopdeExpositionUniverselle inParijs1855,aandelopendebandhoutenborstbeeldenvan
NapoleonIIIenKeizerinEugénieproduceerde.
Maarookwerdhoutomgezet tothoutskoolvoordeijzerindustrie,net
alsinZweden,ofombijzoutwellendepekelintedampenvoorzoutwinning,netalsvroegerinhetSalzkammergut.Aldusvervuldehetbos
eentaakindeindustrie (evenalsinEuropa).
Maarinhotbeginenmiddenvande19eeeuwbegondeWestwardExpansion,d.w.z.hetopdringenderAmerikaanse (maardeimport-Anerikaanse)bevolkingwestwaartsdeprairiein,toenhetgrootstearide
enonbebostegebiedvanenigeexpanderendenatie (metallerespect
voorde Amerikaanse trotsvoor "thegreatestaridandunforested
domain",komthetmijtochvoordatmenhierbijhetRussischeopdringen
inmidden-Aziëoverhethoofdgezienheefts1825-1895,ofwelmenvonddat
minderromantischdanBuffaloBillen 'Custer'slastStand",hoewel
wijvanJulesVernehebbens MichaelStrogoff"DeKoeriervandeTsaar"!)
Hoedanook,deprairiebleekgoedelandbouwgrond tezijn,d.w.z.tot
deberuchte "dustbowls",maardekolonistenhaddenveeltelerenen
-11erword toenveelnieuwsuitgevonden,o.a.prikkeldraad (vraagswat
zoudenweinonsbeschaafdeEuropahebbenmoetenbeginnen zonderprikkeldraad,nietalleenvooroorlogenengevangenkampen??Excusezsmijn
gedachtenzijnweerevenopstap!).Maarhoedanook,dezekolonisten
indeprairiehadden<5<5khoutnodig,voorheiningpalen,huizen,schuren
envoornieuwesteden.Denieuw-aangelegde spoorwegenzorgdenvoordo
aanvoervanhoutuithetoosten,zodatdeprairiënmedewerktenaande
bosverniolinginOost-U.S.A.,want "duurzaamheid"indebosbouwkende
men-nietofwildemenzichnietrealiseren.ErwerdindeU.S.A.mee
begonnendooreenSecretaryoftheInterior,CarlSchulz,diedaarop
doordegrotehoutconcernsenhunvolgelingen inhetCongreswerduitgemaaktvoor"Pruisischeimmigrantmeton-Amerikaanseideeën".Hetwerd
beschouwdalseenrem op denationaleontwikkeling.Ditzienwenunog
welinontwikkelingslandenmetgrotebosgebieden,meteenzichvormende
houtindustrie,alwaardebosbouwkundige,dienaareenwettelijkvoorgeschrevenduurzaambosbeheerstreeft,dekan3looptombeschuldigdte
wordenvansabotagevanhetparticulierinitiatief,danwelvantegenwerkingvandenationaleopbouw.Hoewel,indiversegevallenzijnde
houtindustrieëndoorschadeenschandealtotdeconclusiegekomendat
deideeënvan "dievent"tochzogeknietwaren.Ikwilmetopzetgeen
plaatsnamennoemen!
GelukkigisonsteVageningendooronzethansreedsoverledenleermeestershetidee"duurzaamheid"vaneenbosbedrijfingehamerd.Enlaten
weonstochnogevenrealiserendatde800000hadjatibosopJava
duurzaamwerdenbeheerd,opgrondvanbedrijfsplannen,metalsornlooptijd
100jaar,zodatperjaar8000hawerdgekapt,maaróók-endàtisheteenzelfdeofgrotereoppervlakte cultuurwerdaangelegd alsdegekapte
oppervlakte!Zondernubetichttewillenworden,eenoratioprodomo
tehouden,magiktochwelzeggen,dat600000haingerichtenduurzaam
beheerdbosindetropen,welietsheelbijzondersis,cq.was.
Vaardetoehoorders (cqlezers),ikhebUwellicht teveelmedegedeeldoverbosenhoutalspolitiekefactorenindewereldgeschiedenis
enbendaarbynognietvollediggeweest (gelukkigvoor U!). Eenaardig
voorbeeldwiliktochnognoemen;medio19eeeuwwasdeOostzeeniet
langereenvitalefactorin"theBalanceofPower".Metdeontwikkeling
vanijzerenstoomschepenwasGroot-Brittaniënietmeerafhankelijkvan
mastenen"navalstores"uitdeOostzeo-landen.Bovendienveranderde
inRuslandhetbelangvandeexportvanhoutindatvantarwe,waardoor
-12zijneconomischcentrumzichverplaatstevandeBaltischeprovincies
naardeUkraine ende"reddingslijn"(nooduitgang)vandeSontnaarde
Bosporus,zodat geen vanbeidetoenmaligegrootmachtenerggeïnteresseerdwasindekwestieSleeswijk-Holsteinin1848.Vatdaarnageschieddevaltwerkelijkhelemaalbuitenmijngebied.VelishetnoginteressantomtelezeninforestsandFrenchSeapower1660-1789,datde
Fransemarinehaarmastenvoornamelyktrachtte tekrijgenuitSkandinavien PolenenRusland enwonderlijkerwyzezeerweiniguitCanadaf evenminalsnà1776uitdeU.S.A.,maarhetbleefdeOostzee,vooraltoen
nà1781Russische schependeBosporusmoestenpasseren,zodatRussischPoolsemastenuitLitauenviadeMiddellandseZeenaarFrankrijkkonden,
maarookdatvielweertegenenwerddanookin1797gestopt!
Vooronsisinteressant,tewetendatin1780,weliswaartegen
hogekosten,maar,zouTopazeinzijnschoolmeesterstijd gezegdhebben?
"l'argentnefaitpaslebonheur",toendeMarinebroodnodigommasten
verlegen zatenmennietkonrekenenopveiligtransportmetneutrale
schepen,enigehonderdenFransemastendieinAmsterdam ofopde
Texelseredelagen,binnendoor,d.w.z.doordeHollandsekanalenaangevoerdwerden;daarnaviadeScheldeoverlandnaarSt.Quentinen
danweerdoordekanalenvandeLoingnaarOrléans.
Routes langsDordrecht enGenttotCambrai(Bonchainvoorzeergrote
masten),danoverlandnaarSt.Quentin,langshetCrozatkanaaltussenSt.QuentinenChauny,langsOiseenSeinenaarSaintManaèsbij
Fontainebleau;vandaarlangseenpaarkanalennaarOrléanseneindelijk
langsdeLoiretotPaimboeufenvandaarmetlichtersbestemming
BrostLorientenRochefortnaardewerven.
Zoalsgezegd,dekostenwarenhoog,maartussen1781en1733zy'n
aldus2000mastenvervoerdendeMarineenBresthebbennooitgeklaagd
overgebrekaanmasten.Ditsoorttransportkonechteralleen,als
zoweldeVerenigdeNederlandenenOostenrijkofwelwillendeneutralen
6fbondgenotenwaren.
Nogmaalsgezegd,totdatdeijzerenschepeninzwangkwamenwas
dusbosonontbeerlijkvoordescheepsbouw,ongeveerzoalsnuolie,cq
aardgasvooronzeeconomie.
Vaardetoehoorders,eenbelangrijkaspecthebiknogvergeten,
n.l.houtskoolvoordeijzerindustrio.DenkenweslechtsaandeZuidïlederlanderLouisdeGeerinZweden.
Doordetoenemendevraagnaarijzerwerdeenzwareaanvalophet
-13bosgedaan,totdatmenbegin18eeeuwvanhoutskoolopcokesoverging.
Maardatleverdealleengietijzerop.Staalmakenbleefnogeengeheim.
Réaumuronderzochthetstaalmakenwetenschappelijk,maarhethadgeen
success deijzergietersvoeldennietsvoordiegeleerdigheid (ikhoop
straksop"geleerdigheid" indebosexploitatie terugtemogenkomen).
Réaumursstemwasdusdieeenswetenden,zelfsBessemer, geen "geleerde"
maarwelwetenschappelijkonderlegd,vondmetzijnstaalprocédégeen
weerklank,nochbijdeijzergieterijen,nochbijdeprofessoreninde
metallurgie.Diewistenzoveel,datzezekerwisten,datdatnooit
kon!DaarnakwamalsconcurrentvandeBessemerpeer,hetSiemens-procédéinzwangmetdemethodeReaumurtezamen,maarpasdoordeintroductievaneenbasischevoeringdoorGilchristThomasin1879» een
amateuronderzoeker,,konmeninplaatsvandezuivereyzerertsenuit
Zweden,SpanjeenLakeSuperiormindereertssoorten (vanLotharingen)
gebruiken.Derolvanhoutindemetaalindustriewasdaardoorgelukkig
verminderd.
Haaralspoedigzoueenandere"bos-aanrander"opduiken.Alweer
Réaumurkwamophetidee,datvanhoutpapiergemaaktkonwordenen
alweernamniemand ernotitievan.Erwarenimmersgenoeglompenom
papiervantemaken!Kaarallengsnamdebehoefteaankrantentoe,
zodatookdeproductievankrantenpapierenormtoenam.Hetiszoals
bekend,zelfszo,dathetpapiergebruikpercaputvaneenland,een
maatisvoorhetnationaalinkomenpercaput.Voorlopigisdepapierfabricagenogbeperkt totdegematigde zone,vooralinhetnaaldhoutbos.
Ditbehoeftgeenszinsbosverwoestingtebetekenen;delandenmeteen
belangrijkehoutindustriehoudenviaeenlopendebosinventarisatiede
situatienauwlettend inhetoog,metderesultatenalsrichtlijnenvoor
hunbospolitiek.
Onderzoeknaardemogelykhedeninhettropenbosisallopende,
maarde20jaargeledenverwachtebrillanteresultatenzijntotnutoe
eigenlijkuitgebleven.Maardaaromnietgetreurd,watnietiskannog
komen.Latenweonsgoedrealiserendatin1933» 4jaarvéérzijndood,
Rutherfordalsvolleovertuiginguitsprakdathijnietgeloofdedatde
energieindeatoomkernooitvrijgemaaktzoukunnenworden,ennu36
jaarlaterisatoomcentraleofatoomduikboot alzo'n"gewone"klank
gewordendatmenereigenlijknauwelijksmeeropreageertdanmeteen
nonchalanti "0ja!".
-14Maarlaatiknueindely'keonsietsmededelenoverdebusexploitatieenmedaarbijbewustbeperkentotdohoutoogstannexhoutafvoer.
IndedertigerjarenbegonmeninDuitsland,onderleidingvanProfessorDr.H.Hilf,mettijdstudiesbijdehoutoogst,naderhandaangevuld
metstudiesoverdebestewerkmethode enhetbestegereedschap.Tot
danwasdehoutoogsteigenlijkzuivereervaringentraditie.EdnlichtendeuitzonderingishetonderzoeknaardebesterailbaankarakteristiekeninhetdjatibosopJavadoordegebroedersBeckingenZ.van
Doorn,waarvanwethansmoetenbetreurendatzealleeninhetNederlands
gepubliceerd zyn,maardatwasdestijds -1925-1926- nueenmaalniet
anders.Hoedanook,hetdjatibedrijfendusookdegemeenschap(want
hetwaseengouvernementsbedryf)hebbenerruimprofijtvangehad.Het
iseenvroegvoorbeeldvanmodernmanagement techniquesinlogging
(bijnarevolutionairtenoemenindie tijd!),alsmendetoenmalige
omstandigheden inaanmerkingneemt (=talrijkegoedkope arbeidskrachten)
dushet"idee"shet "loopt"zonderaldiegeleerdigheid ookwel!Dit
ideebestondookeldersindewereldderbusexploitatie,totdatzoals
ikreedsschreef,inDuitslandHilfenzijnleerlingenmettydstudies
enwerkmethodevergelykingenbegonnen.OokinZwedenenFinlanddeed
mendat,hetgeeneigenlijkweltebegrijpenisvoorlandendiehetvoor
eengrootdeelmoetenhebbenvanderesultatenvandebosexploitatie!
Indebosexploitatie overdegehelewereld is,sindslatenwezeggen1945,eengrotemechanisatie ingetreden.Geschieddedevelling
daarvóóruitsluitend inhandkracht,deuitsleepmetdierenendeverderetransporttewaterofperasmetdierlyketrekkracht,datis
evenwelnietdemeestfundamenteleverandering,ondanksdeenorme
machinesdiethansookvoordevellinggebruiktworden.Fundamentele
veranderingisdetoepassingvan"operationsresearchinlogging",om
maarhetEngelsewoord tegebruiken,metcomputersensimulatie.Op
eeneenvoudigermanierishiermedereedsin1943begonnendoorMatthews
inzijnboekCostcontrolintheloggingindustry,diedenadruklegde
opdeafstanddersleepwegenenookopdekwaliteitderautotransportwegen,motnamedemogelijkesnelheid.OokinZwedenenFinlandis
hieraangewerkt.InCanadaisdetopfiguuropditgebiedProfessor
L.J.Lussier,vroegerLavalUniversity,Quebec,thansbijeengrote
papiermaatschappij.Lussiernoemtalstoekomstmogelijkheden,MonteCarlo
methode,simulatiemethoden.Inditverbandwilikextramededelendat
reedsenigeingenieursstudenten desimulatiemethode alsscriptie-
-15ondcrwerpkozen.
Enthansnogalslaatste? "WasistderlangenRedekurzerSinn?"
(Schiller);weiswetendoormeten!
Magikhiermedeeindigenonderexcusesvoorditlangeverhaal?
Mogemijnopvolgerdezelfdebevrediginginvernieuwingvindenalsik!
Detijdstaatnietstil.
Nogoenafscheidswoordaandestudentens destudiebestaatniet
alleenuithet "halen"vanvakken,erwordtstraksalsacademicus
vanUeenruimekijkverwacht.
Hooggeachtemedewerkers,thansisheteindedaar!HetgaUallen
goed,inwelkeruimteweetikniet.MededankzijUisop"Hinkeloord"
eentraditiegegroeid dietochnietzoalsvaaktraditieskunnenzijn,
remmendwerkte.
Einde,
Prof.Dr.Ir.J.P.Kools.
Wageningen,31.7.1969.