Ontwikkelingen in de financiële verhouding

Ontwikkelingen in de financiële
verhouding
Aandelen overheidslagen in uitgaven (2012)
Slechts een klein deel van de belasting- en premieopbrengst gaat
naar gemeenten
(Bron: rapport Adviescommissie Financiële ruimte voor gemeenten)
Inkomstenbronnen 2016 Totaalinkomsten € 56,9
miljard
gemeentefonds
specifieke uitkeringen
gemeentelijke heffingen en
belastingen
onttrekkingen reserves
overige middelen
•
•
•
•
•
•
•
Bestuurlijke ontwikkelingen gaan snel
Decentralisatie
Schaalvergroting
Regionalisatie urbanisatie vs krimp
Focus verschuift van publieke naar persoonsgebonden diensten
Toenemende rol burgers en maatschappelijke organisaties
Financiële verhoudingen lopen achter
Ontwikkelingen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Rapport Rinnooy Kan: Bepalen betekent betalen.
Brief Plasterk/Wiebes: mogelijkheden uitbreiding lokale belastingen
RFV/VNG: kijk eens naar de verdeling
Moties Tweede Kamer:
Werkgroep Bzk
Omgevingswet
Wetsontwerp Veldman
Afschaffen precario
Voorstellen nieuwe trap op trap af
Versterken lokale democratie
Advies RFV: eerst de politiek dan de techniek
Advies CPB: een economische blik op verevening
Advies Raad van State
Verkiezingsprogramma’s
CPB: Keuzes in Kaart
Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv)
•
advies Eerst de politiek, dan de techniek
Financiële verhoudingen hangen af van maatschappelijke
voorkeuren
•
•
Eerst politieke keuzes maken
Daaruit volgen gewenste financiële verhoudingen
Discussie gaat te vaak alleen over onderdelen
•
•
•
•
Gemeentefonds
Lokaal belastinggebied
Specifieke uitkeringen
Decentralisaties
Maar: een hangt met ander samen - partiële analyse werkt niet
Gemeentefonds
•
Uitkering van het Rijk, beheerd door Ministers van Financiën en Minister van
BZK
•
In 2016 bijna € 28 miljard
• Algemene uitkering:
• Integratie-uitkering sociaal domein:
• Decentralisatie- en integratie-uitkeringen:
15,6 mld
10,0 mld
2,3 mld
•
Besteding niet gekoppeld aan bepaald doel, maar ‘vrij besteedbaar’
•
Groei gemeentefonds is voor het grootste deel gekoppeld aan groei
rijksuitgaven
Onderdelen gemeentefonds 2017
7%
35%
58%
Algemene uitkering
Decentralisatie- en Integratieuitkeringen
Integratie-uitkering sociaal domein
Ontwikkelingen gemeentefonds
•
Normeringssystematiek (trap op trap af)
•
Verdeling
•
Sociaal domein
Begrotingsbeleid Kabinet
2013
2014
2015
2016
2017
UITGAVENKADER
243,7
254,2
259,5
264
266,9
9,50%
RIJKSBEGROTING
104,2
107,6
109,3
110,7
111,5
7,00%
SOCIALE ZEKERHEID
73,3
76,9
80,2
80,9
80,9
10,30%
ZORG
66,2
69,7
70
72,4
74,6
12,70%
Normeringssystematiek
•
Sinds begrotingsjaar 1995
•
‘Gelijk de trap op én gelijk de trap af’: ontwikkeling grootste deel van het
gemeentefonds gekoppeld aan ontwikkeling rijksbegroting
•
Vuistregel: 20% van elke euro die het Rijk extra uitgeeft gaat naar het
gemeentefonds (en omgekeerd)
Waarom nieuwe systematiek ?
•
Instabiliteit bestaande systematiek
•
Integratie sociaal domein (3D) in gemeentefonds (nu aparte
groeiafspraken)
Ontwikkeling AU en groei economie
8%
6%
4%
2%
0%
-2%
-4%
Nominale groei
Reële groei
Groei BBP
Stabiliteit over jaren
•
Voorkeur voor koppeling aan totale rijksuitgaven
•
Sociaal domein goed geïndexeerd
•
Stabielere uitkomsten door brede basis
Vooruitblik kabinetsformatie
•
Centraal Planbureau: Keuzes in Kaart
•
Opschalingskorting
•
Apparaatskorting
Verdeling gemeentefonds.
Verdeling gemeentefonds moet zorgen dat
alle gemeenten een gelijkwaardige voorzieningencapaciteit kunnen
aanbieden aan hun burgers met gelijke lasten.
Rekening houden met kostenverschillen en verschillen in
belastingcapaciteit.
Verschillen in kosten en in belastingcapaciteit worden verevend.
Waarom verevenen ?
•
Geen verevening, dan grote verschillen in voorzieningenniveau en
belastingdruk
•
Sommige gemeenten hebben relatief veel “klanten” (schoolgaande
kinderen, hulpbehoevende ouderen, …)
•
Sommige gemeenten hebben meer “fysieke” kosten (slappe bodem,
groot buitengebied)
•
Belastingcapaciteit verschilt
Redenen om te verevenen
Rechtvaardigheid
•
gelijkwaardig voorzieningenniveau
Doelmatigheid
•
locatiekeuze
Verzekering tegen regionale schokken
•
inzakkende bedrijfstakken, krimp
Maakt prestaties lokale bestuurders zichtbaar
•
maatstafconcurrentie
Verdeelmaatstaven educatie
•
bedrag
•
1,04
162,25
41,71
230,78
370,38
2.312,25
48,34
217,62
220,56
256,36
0,07
8,59
8,56
2,95
4.422,19
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
inwoners
jongeren
huishoudens met laag inkomen
leerlingen (V)SO
leerlingen VO
achterstandsleerlingen (drempel)
minderheden
minderheden (drempel)
extra groei leerlingen VO
extra groei jongeren
klantenpotentieel regionaal
land
binnenwater
omgevingsadressendichtheid
kernen
Verdeling algemene uitkering 2015
Top 5 Gemeenten
euro per inwoner
Laagste vijf Gemeenten
•
Blaricum 509
Bloemendaal 527
Bunnik 565
Laren 576
Son en Breugel 576
•
Schiermonnikoog 2286
Vlieland 1959
Amsterdam 1553
Rotterdam 1458
Den Haag 1395
•
Gemiddelde uitkering per inwoner: 874
•
•
•
Discussies over verdeling
Steeds meer taken op regionaal niveau uitgevoerd
Hoe weet je dan de gemeentelijke kosten ??
Krimp versus verstedelijking
Kan verdeling prikkelen tot economische groei
Verevening
Redenen om niet te verevenen
Huishoudens en bedrijven vestigen zich op “dure” plekken
Slappe bodem
Gemeenten kunnen investeringen niet “terugverdienen” uit hogere woz-waarden
Prikkel om te onderscheiden ontbreekt
Er treden nu geen schaalvoordelen op
•
Veel verevenen
•
Weinig verevenen
Sociale rechtvaardigheid
Economische doelmatigheid
Weinig acceptatie voor verschillen
bij persoonsgebonden
voorzieningen
Regio vanwege schaalvoordelen
Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv)
•
advies Eerst de politiek, dan de techniek
Financiële verhoudingen hangen af van maatschappelijke
voorkeuren
•
•
Eerst politieke keuzes maken
Daaruit volgen gewenste financiële verhoudingen
•
HOE ??
Financiële verhoudingen hangen af van maatschappelijke voorkeuren
•
•
•
•
Door beslissen, betalen en genieten in één hand te leggen
Wie bepaalt, betaalt
Samen leven, samen beslissen, samen betalen
Dus niet “winkelen met andermans portemonnee”
Eerst de politiek dan de techniek:
Beslisboom
Weinig beleidsvrijheid
Veel verevenen
Weinig verevenen
Veel beleidsvrijheid
Keuzes gemaakt: financiële verhoudingen volgen
Bron: Rfv: Eerst de politiek, dan de techniek
Uitbreiding belastinggebied
•
Ingezetenenheffing
•
Onroerende zaakbelasting voor gebruikers woningen
Ingezetenenheffing
•
•
Aantal huishoudens
Aantal 18+
•
Voorbeeld:
•
Elke miljard extra ingezetenenheffing kost:
€ 130 per huishouden
€ 77 per ingezetene ouder dan 18
•
•
7,7 miljoen
13 miljoen
Onroerende zaakbelasting
•
•
- Totale woningwaarde 2016: 1.569.786 mln
Iedere 1 miljard extra ozb :
•
Tariefsverhoging 1000 mln / 1.569.786 mln = 0,063%
•
•
•
De gemiddelde woningwaarde is € 219.000
De extra heffing voor een gemiddelde woning is 0,063% * 219000 = €
138 .
Omvang clusters in de algemene uitkering
Cluster
Omvang (in miljarden)
Eigen inkomsten
-3,3
Werk en inkomen
1,9
Jeugd
1,0
Maatschappelijke ondersteuning
2,9
Educatie
Cultuur en ontspanning
2,1
3,3
Infrastructuur en gebiedsontwikkeling
4,2
Riolering en reiniging
-0,4
Openbare orde en veiligheid
1,5
Bestuur en algemene ondersteuning
2,0
Overig
0