Bijbel Baptist Kerk

Bijbel Baptist Kerk
Wereld Religie
nanga
Zendings Wroko
Bijbel Baptist Kerk
Wereld Religie
nanga
Zendings Wroko
Inleiding
Foe bereik trawan nanga da
boen njoensoe



Wi moesoe froestan da wereld view &
bribi foe da somea
Wi alamala abi wan wereld view disi de
wan sortoe filter efoe wan bril – en wi si
da libi foe wi doro hem.
So wi froestan wi heri libi, en ook toe wi
religie
Wi abi foeroe wereld view..

Monotheisme = wan Gado nomo




Kristen
Muslim
Djoe
Polytheisme = foeroe gado


Hinduisme
Religie foe dem Romeini & Grieki soema,
enz.
Wereld view

Monism efoe pantheisme = bribi dati
wan sortoe basis de na ondro da heelal



Classic Hinduisme
Classic Buddhism
Atheisme = gado no de kwet’kweti


Communisme
Humanisme
Wereld view

Volk religie –



40% foe ala folkoe bribi disi
Som kari demsrefi ook toe Kristen, efoe
Muslim, efoe Hindu, enz.
A de wan sortoe animisme
Wereld view



Wereld view de dem sani wi bribi abra
da basis fasi da heelal bestaat
Meestal dem no de bewust en joe no
loekoe na dem objectief
Dem kan de tegen da Bijbel, leki som
soema denki dati noti sa pasa nanga
wan boen Kristen
Western wereld view
no klop nanga da Bijbel



Supernatural = Gado, engel, takroe
jeje, religie, mysticisme
 Prati foe
Da natuur & wetenschap – da
materieel heelal
Da natuur nanga supernatural no
abi kontact, so joe kan frigiti da
supernatural
Fosi western filosofie ben agri
nanga da Bijbel


Modernisme – 18e eeuw tot 20e eeuw
A bouw tapoe




Rationalism
Empiricism
Market-driven economie
Wetenschap & technologie
Da geschiedenis foe
modernism




A ben kom na da “enlightenment” (leti
ben opo dem ai)
Dem benloekoe na wetenschap nanga
materialism leki sani ibri soema kan sabi
openbaar
Religie nanga san joe bribi de soso
“prive bribi en verkisi”
Jeje-wezen – soso de superstitie
Resultaat foe modernisme



Colonialism – disi ben bribi dati da
western cultuur de beste
Dem ben bribi dati da cultuur abi
evolutie foe primitive tot polytheism tot
monotheism tot wetenschap
Dem ben bribi dati magic ben de soso
fosi logisch denki, en a sa kaba now
dati wi abi wetenschap
Zendeling leider ben wroko da
srefi fasi


Dem ben abi debaat nanga dem leider
foe Hinduism, Buddhism, Islam, en
vergelijk nanga Kristen geloof
Zendeling ben leri da “split wereldview”



Wetenschap = vragen foe grontapoe
Religie = vragen foe hemel
Ma disi no klop nanga da Bijbel
Zendeling leider assumptions



Da regio na mindri hemel & grontapoe
no ben kisi aandacht
Dem njoen bribiwan no ben taki nanga
zendeling foeroe bikasi dem no ben
bribi abra jeje
Dem ben go doro nanga dem “owroe
gwenti” ma dem ben kibri da tori
Syncretism


Dorosei Kristen geloof ben moksi nanga
wan onderliggende animistic wereld
view
Wi si da srefi sani tide, pe soema go na
kerki ma dem doe ala dem cultuur
gwenti sani toe…
San da zendeling moesoe doe


Wi moesoe membre dati Western
gwenti no de da srefi leki Kristen geloof
Njoen bribi moesoe teki da presi foe
owroe bribi. Ma wi moesoe loekoe
boen dati a no de da “western gwenti”
disi de so vreemde disi hori pipel baka
foe drai dem libi
Sortoe attitude wi moesoe
abi?



Wi no moesoe trowe dem owroe gwenti
sondro foe denki, ma
Wi no moesoe teki dem owroe gwenti
toe – efoe dem opo doro na sondoe
Wi no moesoe abi “cultural relativism” –
disi wani taki dati ibri cultuur de boen
bikasi dem gwenti hem – ma si san da
Bijbel taki…
Contexualizatie




Stoeka da locaal cultuur leki fa a de
Proberi foe froestan dem owroe gwenti
na wan boen fasi
Stoeka joe egi cultuur. A de moeilijk
foe si wi egi wereld view leki fa a de
Leki sondoe, wi si trawan problemen
moro snel leki di foe wisrefi
Wi moesoe stoeka




San da Bijbel taki
Da doel foe da kerki de foe kari trawan
kom na Jezus
Wi moesoe vermijd ethnocentrism (mi
cultuur gwenti de da moro boen wan)
Wi moesoe si fa sani de na ini realiteit
Da doel foe wi



Wi wani si Kristus kenki wi libi leki fa A
wani
Gado lobi variety – A ben meki da
wereld nanga difrenti fasi foe doe
Som sani wi moesoe trowe, en som wi
moesoe kenki te leki a klop nanga da
Bijbel
Wantoe sani foe membre
wisrefi



Wereldview = assumptie foe realiteit.
Heel zeldzaam soema loekoe na dem en
abi vragen abra dem
Satan kan gebruiki da cultuur nanga
social structuur foe hori soema so dati
dem no drai dem libi
Da cultuur, vervolgoe, enz…
Wantoe sani foe religie wi
moesoe loekoe



Bribi – Moro foeroe, soema loekoe na
disi leki realiteit. Wi moesoe sabi dem
krin
Firi – disi kan de krakti skotoe lontoe
bribi foe hori da bribi faste
Values – san wi waarderi
Foe lagi go moro hei

Sani foe grontapoe




Sani wi si
Sani wi no si – spirits, dem gado disi no
kan go moro fara
Dem tra wereld disi wi no si
Kande wan hei gado de nanga foeroe
makti, ma a de farawe en kande a de
onverschillig…
Soms dem abi wan hipi moro
pikin gado disi no tan foe teego



Kande hipi sani leki engel efoe takroe
jeje – kande dem kan waka na mindri
foe grontapoe nanga hemel
Kande tra wezen de na bepaalde presi
na grontapoe
Soema soms aksi pardon na wan bon
fosi dem kapoe hem, efoe wan meti te
dem kiri hem…
Hafoe-gado

Soms dem taki da keizer efoe kownoe
de wan sortoe gado



Som dem taki komopo foe wan gado di abi
relatie nanga wan libisoema
Som dem taki de libisoema disi abi relatie
nanga jeje efoe libi jeje-libi
Som bribi dati da soema abi wan sieli
aparti foe da skin, efoe moro leki wan
sieli…
Aanbegi dem granavoo




Dem bribi dati avoo abi wan presi na ini
da societie, en joe moesoe wroko nanga
dem so wan fasi.
Gi dem njanjan
Taigi dem te joe gowe, enz.
Dem kan blesi da heri famiri, efoe
floekoe da heri famiri
Tra sani



Tovroeman – som abi wan fasi foe libi
disi de agensi society
Dem taki dati dem seni dem winti foe
go waka
Som bribi na sani disi no de totaal
libisoema
Tra sani


Som bribi dati meti nanga pransoen abi
jeje disi wroko na ini grontapoe. Da
natuur libi
Mana – wan krakti na ini sani disi joe
kan gi, joe kan poeroe, joe kan meki
moro tranga, enz.
Mechanistic wereld view




Fate efoe fortune – efoe joe naki kolokoe foe no,
- nummer, horoskoop,
Karma = da moreel order foe da heelal, nanga
resultaat foe joe boen wroko efoe joe ogridoe
Life –force. Joe kan doe wan soema ogri te joe
floekoe hem
Alasani disi pasa abi reden – wan jeje invloed
tapoe trawan
Feanti foe Verloesoe

Falsi Leri na Presi
foe da Waarheid
Islam




Da religie disi gro snel
A de dominant na ini 52 kondre
Totaal populatie de ongeveer
1,100,000,000 soema = 1/6 foe
grontapoe
20% nomo komopo foe midden oost.
Islam: Populatie na ini miljoen







Indonesia -171
Pakistan – 140
India – 127
Bangladesh – 110
Iran – 67
Turkey – 66
Egypt - 59
Islam: Populatie na ini miljoen







Nigeia – 46
China – 25
Morocco – 28
Algeria – 30
Ethiopie - 19
Sudan – 19
Irak – 22
Islam




Dominant na ini da midden oost
percentage
A gro snel na ini Europa
A de da di foe toe religie na ini Europa
Da percentage zendeling wroko nanga
Islam de pikin
Islam


A tai hebi nanga 7e Arabian cultuur, en
poti da cultuur dati na hei
Joe no man prati da cultuur nanga da
religie. Dem tai makandra na ini
politiek, famiri structuur, njanjan,
krosi,religie gwenti, enz.
Islam – saka na ondro


Islam = saka foe lichaam nanga sieli na
Allah
Muslim = da soema disi saka na ondro
Allah
Islam




Cultuur = autoriteit de na ini da Shiek,
disi abi absoluut autoriteit
Democracy no klop nanga Islam
Joe kan verwakti wan “tranga man”
Concept foe personal leti en civil leti per
se no de.
Islam



Libisoema no meki na ini da prenki foe
Gado
Libisoema no abi intrinsic waarti ma
moesoe saka na ondro nomo
No wan gado sa dede gi libisoema
Som modifications nanga da
west




Da burka efoe veil – soms frow no weri
hem
Da wet foe apostacy no de alatem
Dem bai western goedoe
Som presi dem no abi polygamy efoe a
no de so hipi
Conflict nanga da west





N.B. – Spesroetoe da conflict de pe da
west no hori na da leri foe Jezus moro
Western racism
Colonialism
“Vrede-oorlog”
Moreel degeneratie
Islam






A de moeilijk foe wini soema
A de moro moeilijk foe soema tan na
ini en gro
Dem kisi spotoe foe mati
Dem famiri sa gi bigi oppositie
Sociaal drukte
Economic drukte
Marki foe respeki gi wan
Muslim




Poeroe soesoe te joe go na ini wan
soema oso
Seki anoe te joe kom, en te joe gowe
No kruisi joe kindi na ini wan stoeroe
Loekoe boen foe behandel dagoe – dem
de onrein
Marki foe respeki



No alcohol
No agoe-meti, efoe bepaalde kreeft,
garnalen, enz
Hori da Bijbel nanga respeki. No marki
hem efoe poti hem tapoe da gron
Marki foe respeki




No de fri nanga da opposite sex
Lafoe abra santa sani
Loekoe boen foe jewelry foe religie
Loekoe boen foe prenki foe Jezus
Wantoe fasi foe getuigi





Wan santa libi nanga wroko foe lobi en
dienst – skoro, medicine
Abi belangstelling foe dem srefi sani
Disaster jepi
Leri engels
Seri literatuur, Bijbel curses, enz.
Getuigi



Soms, dem gi pasi foe abi openbaar
evangelistic komakandra. Begi foeroe,
gi uitnodiging tapoe papiera
Radio & TV
Sori dem Jezus, en no soso joesrefi
Basis difrenti Islam & Kristen




Gado lobi libisoema; Gado lobi sondari,
en A ben seni Jezus foe dede gi wi
Allah lobi soema disi gi hem jesi, ma a
no lobi sondari kwet’kwet
Islam – joe hopoe foe kisi libi foe teego
doro boen wroko
Kristen – joe accepteer Jezus Kristus
Verschil na kroetoe



Kristen – sondoe ben kroetoe tapoe da
kruisi
Islam no bribi da kruisi. Sinsi Gado no
jepi libisoema, joe no man sabi foe troe
san sa miti joe.
Fatalism – Allah kisi glori te a misleid en
seni soema go na hel
Mohammed srefi no ben sabi


Mohammed ben taki dati a de da
apostel foe Allah, ma a no sabi san sa
miti hem. Te joe waka na hem baka, en
froestan da Qur’an, joe mankeri
zekerheid toe
Allah no gi pardon foe wan soema disi
libi da bribi
No personal relatie nanga
Allah




Allah no lobi direkt – joe moesoe loeroe
hem foe lobi joe nanga boen wroko
A gi goedoe na dem soema disi dwingi
soema foe gi jesi na hem wet
Politiek tai nanga goedoe
Da wan enkri fasi foe sabi zeker foe go
na hemel de foe dede leki martelaar
Islam – Achtergrond
informatie




Arabie ben abi animism, en dem ben
aanbegi ston.
Da tribe foe Mohammed ben abi wan blaka
ston dati dem ben poti na ini da Ka’ba
Sabianism – aanbegi dem sani na loktoe,
spesroetoe da moen leki wan man Gado
Dem ben faste de da crescent moen ben opo
Allah



Orsprongelijk, dem ben kari da moen gado
Allah, en dem ben aanbegi da blaka ston disi
dem bribi ben saka komopo foe hemel
Da sun, disi ben de wan frow, ben trow
nanga Allah en meki drie oemapikin, disi ben
de da top foe 360 idol
Mohammed ben broko ala idol boiti da blaka
ston moro lati
Da Ka’ba


Dem bribi dati Adam ben bouw hem
fosi, ma a ben broko doro da zondoe
floedoe
Abraham nanga Ishmael ben bouw hem
baka
Mohammed – 570-632 AD



Hem tata ben dede fosi a gebore, hem
mama di a ben de 6 jari owroe
A ben tan nanga hem opa 2 jari, en a
ben dede toe
Dan a ben kweki doro wan omoe
Mohammed


Di a ben de 25 jari, a ben rij kameli na
ini wan karavan, en moro lati a ben
trow nanga wan goedoeman weduwe,
Khadijah, disi ben de 40 jari owroe
Da trow ben de boen, dem ben meki 4
oemapikin, ma toe boi ben dede leki
baby. Khadijah ben dede di Mohammed
ben de 50 jari owroe
Mohammed


Age 40 a no ben wroko moro, ma a ben teki
tem foe meditatie.
A ben miti nanga wan jeje disi a ben taki ben
de da engel Gabriel, disi ben sori hem sani
leki da moro bigi profeti. Ma a ben frede dati
a de wan jinn (takroe jeje). Ma Khadija ben
taki dati a ben de foe Gado (ma Muslim bribi
dati wan oema no man froestan boen leki
wan man kan froestan)
Mohammed



A no ben kisi revelatie 3 jari langa. A
ben denki dati a ben abi wan takroe
jeje, en foe kiri hemsrefi
Moro lati, a ben abi convulsie en dem
ben kom moro vreemde
A ben taki dati a ben taki nanga
dedewan
Mohammed



Dem “satanic versi” a ben taki dati
satan ben kori hem, en a ben kenki
dem versi
Mohammed ben kenki dem woortoe foe
hem visie di da skrifiman taki so
A ben libi Mecca, ma a ben taki dati a
ben go na Jerusalem en taki nanga dem
owroetem profeti nanga Jezus
Mohammed


Dem soema foe Mecca ben proberi foe
kiri Mohammed, ma a ben lowe go na
Medina (hijra) sept 24, 622 AD
Foeroe Djoe ben de, en Mohammed ben
teki wantoe foe dem gwenti, ma moro
lati dem Djoe ben trowe da njoen
religie, disi no ben klop nanga da OT
Mohammed



Now dem ben bigin foe feti agensi dem
karavan foe wini sani na ini da nem foe
Allah
Efoe dem feti na jihad, Allah sa gi
pardon foe sondoe
Efoe wan muslim kiri wan soema disi no
bribi, tokoe a no de waarti foe dede
Mohammed



A bigin foe kiri foeroe feanti, en iniwan
soema disi spotoe hem efoe Allah
A ben teki wan kans foe kiri 800 Djoe
man
Soms a ben sori sari-hati, soms a ben
kiri
Mohammed ben teki 11 oema




Som a ben trow foe lobi
Som ben de politiek
Wan ben de hem egi schoondochter
Aishah ben de jongoe – didon nanga
hem di a ben de 9 jari owroe
Geschiedenis baka Mohammed

Abu Bakr 632-634 A ben doe 3 sani





Heri Arabie ben de Islam
Qur’an skrifi
No wan tra religie tapoe Arabie
Umar 634-644
Dem wini Syrie, Iraq, Egypti, Persie,
Jerusalem
Geschiedenis



Uthman & Ali: Uthman moord Umar en
ben de wan gridi man. Dem ben kiri
hem baka 12 jari na ini hem oso.
Ali ben teki abra alwasi Aishah no ben
lobi hem. Dem ben kiri Ali na 661
Dan feti ben kowroe na ini Islam, en
dem ben wini foeroe
Geschiedenis


Dem ben wini ala noord Afrika, en doro
te leki zuid France en west China
Damascus ben tron hoofd stad. Dem
ben bouw da Bigi Mosque foe
Damascusl na presi foe da kerki foe St.
Johannes, en da Dome foe da Ston na
presi foe da tempel foe dem Djoe
Geschiedenis



Charles Martel ben wini na da feti foe
Tours na 732
Islam ben ontwikkel Baghdad, en
wetenschap, leri, cultuur
Dan Cairo ben kom na fesi
Da Crusades 1095-1291


Dem paus ben teki da idee of jihad over
– efoe joe dede na feti, joe sa go na
hemel
Alwasi dem ben wini som feti, dem
Muslim ben wini moro, en da crusade
ben sori dati Kristen ben lobi goedoe
moro leki jeje ontwikkeling, en a ben
poti da wroko foe Kristen nanga baka
Da feti ben go na oost


Genghis Khan ben wini te leki Egypt.
Te foe kaba, moro lati, dem Mongol ben
tron Muslim
Da intellectueel vooruitgang foe Islam
ben pori
15e eeuw



Islam lasi Spanje
Islam nanga Turkij ben wini
Constantinople tron Istanbul
Ottoman empire ben go na noord te leki
Poland, en ben go toe leisi na Vienna
Foe 18-20e dem ben tan pi




Samenvatting:
1400 jari, moro foeroe Islam ben bigin
dem feti = jihad
Muslim wani tjari wereld vrede doro da
howroe
Muslim denki dati da cultuur foe da
west de slecht
Da Qur’an



Dem bribi dati Gabriel ben gi
Mohammed dem precis woortoe foe
Gado komopo foe di foe sebi hemel
Dem woortoe de troe na ini Arabic –
iniwan vertaling no de precis da Qur’an
ma wan sortoe uitleg
Dem bosi hem, hori hem na da hede,
poti hem moro hei na ini da oso, enz.
Mohammed ben kisi dem
woortoe doro







Stuipingen
Dren
Visioen
Engel gersi wan jongoe langaman
Engel troe troe
Wan tocht na ini 7 hemel
Allah taki baka wan veil
Qur’an

Drie tem a ben kisi




Fosi Mecca period – kroetoe & openbaring
Tweede Mecca period – doctrine, som foe
da Pentateuch
Medina period – laasti 10 jari foe da libi foe
Mohammed – lanti & ethics
Mohammed no ben verwakti foe dede;
hem bakaman verzameld dem skrifi
Qur’an



Da tem foe Uthman, dem ben abi
verschillende versie foe da Qur’an.
Dem ben teki da versi foe Zaid & bron
dem 24 tra versie
Da Qur’an loekoe na da Bijbel leki a no
de compleet & a abi corruptie.
Muslim si da Qur’an leki a no stree
nanga da Bijbel ma meki hem compleet
Qur’an “corrects” da Bijbel




Farao wefi ben teki Mozes, niet hem
oemapikin
Maria de wan foe da drie-in-eenheid
Wan dinari foe Farao ben bouw da toren
foe Babel
Samaritaan ben meki da gowtoe kaw na
ini Exodus
Qur’an revisie foe da Bijbel




Abraham offer Ishmael, niet Isaak
Saul na presi foe Gideon na ini
Richteren
Dem no kruisi Jezus
Broedoe no de fanowdoe na ini da offer
Wantoe vreemde taki na ini da
Qur’an



Allah meki wantoe fisiman tron aap
Gado meki sebi hemel en sebi
grontapoe
Meteor soetoe na jinn disi wani arki da
Qur’an en tjari da woortoe gi libisoema
Contradictie na ini da Qur’an




Wan presi – wan engel taki na Maria,
tra presi wan aantal
Da dei foe Allah = 1000 solar jari, tra
presi 50,000 solar jari
Soema tjari sieli gowe na dede – dede
engel, efoe dem engel, efoe Allah
Siksi dei foe da schepping wan presi;
tra presi 8 dei
Contradictie



Hemel efoe grontapoe meki fosi – wan
presi wan, tra da trawan
Allah gi pardon foe shirk (idolatry)
Soms ja, soms nee. Dem taki dati
Abraham ben doe so, ma dem taki dati
dem profeti noiti ben doe sondoe
Difrenti fasi libisoema ben meki na
difrenti versi
Contradictie





Strafoe foe soeta – 100 wipi foe man nanga
frow wan presi; tra presi, da frow sroto hem
heri libi, ma da man kisi pardon efoe a begi
ba en meki sani boen baka
Wan foe dem boi foe Noach ben soengoe
Jezus dede efoe libi?
Farao soengoe efoe niet?
Kristen na ini hemel efoe hel?
Sunnah & Hadith


Sunna – basis foe shari’a
Hadith - wan bradi skrifi abra da heri libi
foe bepaalde sani disi Mohammed ben
taki efoe doe
Allah nanga Jehova de difrenti





Dem no de toe nem foe da srefi Gado
Allah de wan farawe kroetoeman
Allah de wan – agensi drie-in-eenheid
San Allah wani sa pasa
Allah de farawe. Mi no kan kari hem mi
tata. Mi de wan dinari nomo