Fetish Hits Fashion

Fetish Hits Fashion
(and we will love it!)
Auteur: Charlotte Poppelaars
Afstudeerrichting: Fashion Management
Begeleider: dhr. Jordaan
Datum: November 2011
1
Voorwoord
Mode vertaalt een gevoel van de samenleving. Dat is een van de eerste dingen die je leert op
AMFI. In het eerste jaar wordt dit nog eens bevestigd in vakken als trends en modestudie.
Echter de jaren daarop vervalt het bij de studie Fashion Management naar de achtergrond.
En houdt trendforecasting niet veel meer in dan kijken welke kleuren,materialen en vormen
we veel zien. Dan ben je in mijn optiek niet aan het forecasten, forecasten is voorspellen, het
bepalen wat de tendens van een samenleving is, en daar uiting aan geven. Een gevoel is een
emotie, en is niet enkel te herleiden uit abstract beeld.
Dat abstracte denken is mij op een gegeven moment echt tegen gaan staan. En tegen de tijd
dat ik af moest afstuderen had ik geen idee waarop, want mode interesseerde me eigenlijk
niets meer. Tot ik toevallig vanuit een ander onderwerp stuitte op fetisjisme. En míjn gevoel
zei dat daar potentie in zat. Waarom wist ik eigenlijk niet.
Al snel was ik gegrepen door het onderwerp en kan ik achteraf wel zeggen, dat ik een fetisj
voor fetisj had. Heb op allerlei manieren informatie verzameld zoveel mogelijk kennis tot me
genomen, en dat leidde tot allemaal zeer waardevolle informatie….waar vervolgens alleen
geen conclusie uit te trekken was omdat het zo complex met elkaar verwoven is en een
wisselwerking heeft.
Wat de relevantie van dit onderzoek dan mijn inziens dan ook is, is om te benadrukken hoe
essentiëel het is om het gevoel van de mode te vertalen. Niet eens zozeer vanuit
maatschappelijk belang maar juist vanuit het oogpunt om innovatief en trendsettend te zijn,
precies op het juiste moment je product de markt in the drukken. Te weten wat je
verkoopt,zowel in producten, maar ook in de vorm van experience en het imago wat daaruit
voortvloeit. Daarnaast ook om kennis te hebben van de doelgroep. Want die zelfverzekerde,
modebewuste vrouw die goed in het leven staat, welke in iedere doelgroepomschrijving
weer opduikt, zegt natuurlijk helemaal niks. Terwijl ze volgens mij nagenoeg letterlijk is te
citeren, mits je de taal van de mode echt verstaat.
Het heeft mijn passie voor mode in ieder geval weer helemaal op doen bloeien.
Een paar mensen wil ik in het bijzonder bedanken. Ten eerste alle “fetisjisten” voor hun
openheid. Dhr. Jordaan voor de vrije begeleiding en Dhr. Mossinkoff voor de scherpe blik.
“
2
Inhoudsopgave
1.
Inleiding
4.
2.
2.1
2.2
“Fetisjisme?”
Definitie van fetisjisme
Benadering vanuit de psychologie
7.
8.
8.
2.3
2.4
2.5
BDSM
Fetisj kleding
2.4.1 Het Korset
2.4.2 Uniformen
2.4.3 Lingerie
2.4.4 Second skin
2.4.5 Hakken….minsten 10 cm hoge hakken
De invloed van fetisjisme de afgelopen vijf jaar
12.
14.
14.
16.
16.
20.
22.
24
3.
3.1
3.2
3.2
3.3
3.4
3.5
“Hmmm fetisjisme dus..?!”
Sexuele revolutie tot nu toe
Emancipatie
Spititualisatie
Polygamie vs Monogamie
Experience
Kleding als verleidingselement
19.
26
28.
31.
36.
42.
44
4.
4.1
4.2
4.3
“And That’s when Fetish hits Fashion”
Rolspel
Boudoir
D&S&S&M
47.
50.
53
55
5
5.1
5.2
“Powerdressing anno 2012”
Kledinganalyse
Visuele analyse
58.
59.
60.
6
Conclusie
Bronnenlijst
Bijlage 1
Bijlage 2
61.
65
66
69
3
1.
Inleiding
“Oeh sexy! Hoge hakken.”
“Wat is daar sexy aan?”
“Je krijgt er mooie lange benen van.”
“ Wat is er sexy aan lange benen?”
“…..stil….”
Wij vinden heel veel dingen sexy. Maar als we echt verder vragen blijkt dat we eigenlijk
helemaal niet weten waarom.
Fetisjisme daarentegen kent een negatief geluid en is altijd erg onderhevig geweest aan
oppervlakkige vooroordelen. Veelal wordt er voornamelijk gedacht aan SM, echter wordt er
bij SM vooral gedacht aan fysieke pijn.
Toch ligt daar het antwoord.
We zijn de afgelopen jaren continue zintuiglijk geïnjecteerd met seks. “Sex sells” maar op
een gegeven moment zou je toch gaan denken dat we daar een beetje genoeg van gaan
krijgen?!
Een andere term die we tegenwoordig veel tegenkomen is experience, dat is zelfs een
economie op zich geworden: de beleveniseconomie. We kopen niet meer zomaar een
product maar willen er het liefst een verhaal bij, een ervaring als we het kopen, waardoor
een product meer emotionele waarde krijgt. In de mode is dit een zeer sterk fenomeen.
Echter verteld een kledingstijl ook de cultuur van een groep, maar ook van een individu en
zelfs het gevoel van een individu op een bepaald moment.
Het gaat nog verder: regelmatig wordt er door vrouwen geroepen dat ze HOUDEN van
bijvoorbeeld onze schoenen. Ze gaan dus in wezen een relatie aan met een levenloos object.
Er wordt nu bij het voorbeeld gebleven van de schoen maar dit gebeurd met meer
kledingstukken, met meer levenloze objecten….vreemd?!
Wat dit alles met elkaar verbind en antwoorden op onder andere reeds gestelde vragen zal
duidelijk worden in dit onderzoek. Met als uitgangspunt de onderzoeksvraag:
Wat is de invloed van fetisjisme op de hedendaagse mode en wat zegt dat over de huidige
tijdsgeest?
4
Geleid door de hoofdstukken zal in deze scriptie de verhaallijn van fetisjisme en de invloed
op de mode worden geschetst. Beginnend bij de oorsprong en de weg die het in het
verleden heeft afgelegd, vervolgd door de weg die het nu aflegt uitkomend bij het resultaat,
wat we er nu van terug zien en gaan zien.
In hoofdstuk twee wordt vooral gekeken naar de achtergrond van fetisjisme en de invloed
die het reeds heeft gehad. Zo wordt er antwoord gegeven op de vragen:
Wat is fetisjisme?
Wat zijn de bekendste fetisjelementen/-kleding?
Wat is de geschiedenis en achterliggende gedachte achter die kledingstukken?
Waar komen de erotische associaties vandaan?
Is het al een keer uit de underground opgedoken?Zo ja hoe uitte zich dit?
Hoofdstuk drie gaat over de commercialisatie van fetisjisme, hoe het nu zijn weg vind van
underground naar mainstream.
Is fetisjisme de mogelijke nieuwe modetrend?
Wat zijn de huidige trendontwikkelingen welke een deur openen voor fetisjisme om
door te dringen in de cultuur?
Wat is de invloed van de mode op ons en hoe werkt het fetisjisme in de hand?
In hoofdstuk vier zal concreet worden gekeken naar de aankomende mode. Subvragen die
hierbij behandeld zullen worden zijn:
Wat zijn de modetrends voor 2012?
Welke fetisjelementen vinden we hierin terug?
Hoofdstuk vijf is een modeanalyse. Duidelijk is dan wat de aankomende modetrend zal zijn.
De aspecten van de modetrend zullen naast de belangrijkste ondervindingen uit de
maatschappelijke trendanalyse worden gelegd. \om vervolgens antwoord te geven op de
vragen:
Hoe worden de fetisj elementen ingezet?
Welk beeld wordt er door de mode gecreëerd?
Hoe sluit dat aan bij de huidige tendens van de samenleving?
In hoofdstuk zes worden alle conclusies op een rijtje gezet en zal in de slotconclusie blijken
wat de uiteindelijke invloed van fetisjisme op de mode is en wat dat zegt over de huidige
tijdsgeest.
Methode van onderzoek
Dit is een etnographisch onderzoek gebasseerd op grounded theory.
Bij de start van dit onderzoek in februari wist ik, net als veel mensen, nauwelijks iets
fetisjisme af en dat heeft, in het kader van objectiviteit, in mijn voordeel gewerkt.
Normaliter begint een onderzoek met desk research en pas dan wordt er over gegaan op
field research. Bij dit onderzoek liep het nagenoeg parallel. Om persoonlijke redenen heb ik
bij de start van dit onderzoek alleen het boek “Fetishism: Fashion, Sex & Power” van Valerie
Steele gelezen voor de nodige basis kennis en een overschot aan inspiratie. Vervolgens zijn
er verschillende soorten fetisjfeesten zijn bezocht. Er is met veel met fetisjisten gesproken,
maar ook met fetisjontwerpers, organisatoren van fetisjfeesten en fetisjwinkeliers zowel in
5
Nederland als in New York. Daarnaast ben ik gaan observeren welke elementen je terug ziet
op straat, in de winkels, op de catwalks, in modebladen en op TV. Al snel bleek dat hoewel
de term fetisjisme gemeden wordt, de invloed van fetisj kleding de afgelopen vijf jaar steeds
groter is geworden
Om een goed beeld te krijgen wat fetisjisme inhoud is pas toen er genoeg informatie uit
field research is verkregen voor informatie boeken en internet gaan raadplegen. De
informatie, verkregen uit beide researches, monden uit in een genuanceerd en fascinerend
onderzoeksresultaat.
6
2.
“Fetisjisme?!”
Het horen van het woord fetisjisme roept
veelal negatieve associaties op. Als er op
doorgevraagd wordt hoe men het begrip
zou definiëren wordt meestal de relatie
tussen SM en fetisjisme benoemd maar is
dit terecht? Dit hoofdstuk biedt inzicht in
wat fetisjisme nu precies inhoudt. Hoe de
beeldvorming is ontstaan en hoe het nu
gezien kan worden. Beginnend bij de
definitie van de term en het begrip. Er zal
zowel worden gekeken hoe het begrip
wordt het gedefinieerd in de
woordenboeken. Als naar de benadering
vanuit de psychologie. Om het overzichtelijk
te houden zijn in het onderzoek de
belangrijkste ondervindingen van
psychologen opgesomd, een uitgebreidere
samenvatting kunt u vinden in Bijlage
1.Vervolgens zal er worden gekeken naar
de relatie tussen fetisjisme, SM en mode en
erotiek. Bijlage 2 zijn de
fetisjkledingstukken concreet geanalyseerd.
7
2.1
De definitie van de term Fetisjisme
Uit antwoorden van fetisjisten op de vraag, wanneer iemand fetisjist genoemd kan worden
en wanneer niet, bleek al snel dat hier niet echt eenduidig antwoord op kan worden gegeven
omdat het erg afhankelijk is van de context. Vanuit de definitie volgens de woordenboeken
Dikke van Dale, CambridgeAdvanced Learners Dictionary en Oxford Dictionaries of English,
kunnen we de term fetisjisme in chronologische volgorde als volgt definiëren:
In de basisbeginselen heeft fetisjisme niets met erotiek te maken en is de term te definiëren
als:
1. Het toekennen van bovennatuurlijke krachten aan een levenloos object
Vb. Indianen en totempalen of Voodoo in West Afrikaanse culturen
2. Het vereren van een voorwerp.
Vb. Katholieken en een beeld van Jezus aan het kruis
Dat kan verder uitgediept worden in seksueel fetisjisme:
3. Een vorm van seksuele bevrediging vanuit een abnormaal verlangen naar een
bepaald object, kledingstuk of lichaamsdeel anders dan de genitale organen
Hoe onderhevig fetisjisme is aan tijd en context blijkt als we naar de jongste definitie van de
term kijken. Dan kan het namelijk ook gelezen worden als:
4. Een irrationele devotie of verbintenis voor een specifiek ding
Met als voorbeeld de relatie tussen vrouwen en tassen en schoenen
5. Een activiteit of voorwerp waar je zo geïnteresseerd in bent dat je er onredelijk veel
tijd aan besteedt door eraan te denken, of te doen.
Vooral de laatste omschrijving stelt dus eigenlijk dat een fetisj in de huidige tijdsgeest als
synoniem voor obsessie gelezen kan worden.
2.2
Benadering vanuit de psychologie
Fetisjisme ontwikkelt zich in onze hersenen en uit zich in gedrag, er zijn dan ook veel
psychologen en psychiaters die al eeuwen studie naar fetisjisme hebben verricht en zo de
grond hebben gelegd voor de beeldvorming van fetisjisme.
Maar eerdere bevindingen bieden ook een verklaring waarom sommige kledingelementen
erotische associaties teweeg kunnen brengen, hoe we überhaupt fetisjen ontwikkelen.
Bevindingen die erg belangrijk zijn geweest voor het denkbeeld en dit onderzoek zijn in
chronologische volgorde opgesomd:
Sigmund Freud, 1856-1939
Het theoretisch belang van fetisjisme. In het fetisjisme wordt volgens hem namelijk
de werkelijkheid vervalst zonder psychotisch te worden. Iets wat, naar hij stelt,
zonder fetisjisme mogelijk wel zou gebeuren.
De remmingen om er niet aan over te geven zijn walging, schaamte en fatsoen.
De angst voor castratie die het belang van een erectie benadrukt
Belang dat een fetisj niet wordt doorzien door anderen.
8
Richard von Krafft- Ebing , 1840-1902
Opsplitsen van fetisjisme in:
Fysiologisch fetisjisme, een voorkeur voor bepaalde bijzondere fysieke
kenmerken bij personen van het andere geslacht
'pathologische, erotische fetisjisme'. Dit was niet alleen gericht op specifieke
delen van het lichaam, maar uitgebreid tot levenloze objecten, meestal
artikelen van vrouwelijke kleding, of in de richting van specifieke materialen
zoals bont of fluweel.
fetisjisme is een verkering van psychopathische staat en een seksuele stoornis.
Masud & Kahn, 1979
narcistische problematiek in relatie tot perversies, het dwangmatig iemand seksueel
op willen winden.
moeder-kind relatie, verzorgend en dominant
Bancroft, 1989
ongewone stimuli kunnen een erectie teweeg brengen, sterker nog, conditioneren
een erectie.
het feit dat mannen eerder seksueel opgewonden raken door zintuigelijke prikkeling,
bijvoorbeeld het zien/voelen van een object en textuur, dan een vrouw.
persoonlijke betekenis die het individu aan een object van stimulus geeft, welke sterk
onderhevig zijn aan verschillende sociale invloeden.
Louise Kaplan ,1991 gaat dieper in op het bestuderen van vrouwelijke fetisjen. Haar
voornaamste bevindingen waren:
Vrouwelijke fetisjen komen veelal meer voort uit het feit dat vrouwen moreel
superieur zijn ten opzichte van mannen doordat vrouwen opwinding en orgasmes
kunnen voorwenden en mannen niet.
Indien de maatschappij een grotere seksuele vrijheid zou scheppen, vrouwen net zo
pervers zijn als mannen.
Ze verlaat de definitie van perversie als afwijkend seksueel gedrag en legt de nadruk
op de mentale strategie waarbij stereotiep gedrag van mannelijkheid of
vrouwelijkheid op zo’n manier wordt gebruikt dat de toeschouwer om de tuin wordt
geleid.
Wat de perversie onderscheidt is de mate van wanhoop en fixatie, er is geen andere
keuze: ondergang in angsten, depressie en psychose dreigt.
De perverse vrouwen vermommen zich als normale vrouwelijke types: de
gehoorzame vrouw, de koesterende moeder, de passieve maîtresse die zichzelf
gewonnen geeft, de verwachtingsvolle ontvangster van de fallische goederen, zodat
niemand ooit zal vermoeden hoe graag ze wil bezitten, werktuig zijn, domineren,
overnemen, eisen, slagen en winnen.
9
2.2.2 Fetisjisme volgens DSM
Dit is de ontwikkeling van de beeldvorming van fetisjisme tot nu toe. En wederom benadrukt
dit de context en tijd gevoeligheid van het begrip. Dat blijkt ook als we kijken naar de
diagnosecriteria voor fetisjisme. DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders)
is een Amerikaans handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen dat in
de meeste landen als standaard in de psychiatrische diagnostiek dient. In de tweede versie
van dit handboek (1968) werd fetisjisme nog in één zin benoemd samen met necrofilie,
pedofilie en seksueel sadisme. In DSM IV, het handboek wat nu gehanteerd wordt, zijn de
diagnosecriteria sterk aangescherpt en zullen ook in DSM V worden meegenomen.
10
11
2.3
BDSM
BDSM is een erotische voorkeur en seksuele
expressie met betrekking tot het consensuele
gebruik van dwang, intense zintuiglijke
stimulatie en fantasie/macht gerelateerd
rollenspel en bestaat uit drie aspecten:
B/D: Bondage and Discipline
D/S: Dominance and Submission
S/M: Sadism and Machochism 1
De relaties en activiteiten binnen de context van
BDSM worden gekenmerkt door ongelijke rollen
welke in D/S naar voren komen. De dominante rol (de Dom.) en de onderdanige rol (de
Sub.)
Maar het hoeft vervolgens niet zo te zijn dat de Dom. ook perse de sadist is.
Waarom er eerder benadrukt werd dat SM een onderdeel is van BDSM is omdat door het
verkeerde gebruik van het woord, het psychologische aspect van het gehele spel naar de
achtergrond verdwijnt. Terwijl het nou net het psychische aspect is, de rolverdeling, wat het
tot een spel maakt. De S/M komt niet voor niets als laatst. Het is ook niet zozeer het
ondergaan of toebrengen van fysieke pijn, SM kan ook psychische vernedering zijn.
Daarnaast kun je het doseren in intentie. Het is zo speels, kinky of hard uit te voeren als je
wenst, al naargelang je behoefte.
Het klinkt misschien gek, maar waar het bij BDSM vooral om draait, is de devotie aan elkaar.
De Sub wil zijn of haar Dom behagen. Andersom voelt de Dom zich verantwoordelijk voor
het welzijn van de Sub. Beider genot is dus belangrijk.
De Sub en Dom kunnen in verschillende rolspellen tot uiting komen. Veel voorkomende zijn:
Meester(es) - slaaf
Legerofficier (of aanverwanten) - onderdanige/gevangene
Leraar - student
French maid (Sub)
Verpleegster (kan zowel Dom als Sub zijn) - patiënt of arts
1
Wikipedia, 2011
12
13
2.4
Fetisj Kleding
De kleding elementen zijn uiteraard afhankelijk van het soort rollenspel maar zijn een zéér
essentieel onderdeel van de rolspellen. Het doel van BDSM is om in een vorm van seksuele
extase te raken. Dat kan door middel van pijn maar kleding en materialen elementen
versterken dit en vergroten de kans hierop door visuele en sensorische stimuli.
In de jaren ’80 heeft BDSM de trend van power dressing op de kaart gezet, een kledingstijl
geïnspireerd door de kleding van de Dominatrix. Wat zijn die kleding elementen en waarom
brengen ze erotische associaties teweeg?
2.4.1 Het korset.
Het korset heeft, van alle kledingitems die ook als fetisj werden behandeld, tot de meeste
controversie geleid. Er waren twee voorname redenen: een medische reden en een seksuele
reden. De medische reden is het populaire idee dat vrouwen in de Victoriaanse tijd ribben
moesten laten verwijderen. Toch moet daar een kritische noot bij worden geplaatst, dat is
namelijk nooit bewezen. Het korset is wel in de Victoriaanse tijd ontstaan. Vrouwen en
meisjes werden gedwongen tot het ondergaan van pijnlijke ribkneuzende thight lacing als
onderdeel van bewust beleid van vrouwelijke onderdrukking. Sommige vrouwen droegen
hun korset dag en nacht voor het reduceren van hun taille. Sommigen hadden een taille van
25 cm. Een artikel over een meisje uit de Victoriaanse tijd bewijst hoe normaal het was om
de taille te vormen middels een korset. Ze was op vijftienjarige leeftijd op een school
geplaatst waar het normaal was dat de taille van de scholieren 2.5 cm per maand
gereduceerd werd tot de directrice hem smal genoeg vond.
Het korset begon uit het modebeeld te verdwijnen rond 1907, toen de Franse couturier Paul
Poiret een neoklassieke stijl introduceerde.
De dragers van korsetten zijn onder te verdelen in vier groepen 2
1
De korset non-conformist, welke de vorm van hun taille willen veranderen.
2
De korset indentificationist, welke korsetten met vrouwelijkheid en
vrouwenlingerie associëren.
3
De korset masochist, de thight lacers welke erotisch discomfort creëren .
4
Degene die het als mode item dragen.
Het symbolisme van het korset bij de tight lacers hangt er van af welke rol ze in de SM
spelen. Zo dient het korset bij de Dominatrix als schild/wapenuitrusting en bij de slaaf als
martelwerktuig. De erotische betrekking van het korset kan gerelateerd worden aan het
mysterie van de vrouw. Hoe dan ook worden vrouwen met smalle tailles onder tight lacers
seksueel opwindend gezien voor mannen en vrouwen. Ook kan het aantrekken van een tight
laced korset erotische associaties oproepen. De drager wordt aan de voorkant
vastgehouden, of houdt zich stevig vast, terwijl iemand aan de achterkant ferme rukken aan
de veters geeft waardoor de drager steeds naar achter wordt getrokken. Vervolgens zit het
korset zo strak om de taille dat er nog maar oppervlakkig adem kan worden gehaald met de
borst waardoor er meer zuurstof naar de hersenen stijgt en de zuurstof stroming intenser
wordt.
2
Steele, 1995a
14
Maar ook de designers waren dol op de wespen taille. Zo lag de nadruk bij Dior’s New Look
op een smalle taille, gevormd door matige korsetten, middels coupenaden in de taille. In de
jaren zeventig waren het de punkers die seksueel geassocieerde kledingelementen als
“streetwear” begonnen te dragen. Toen in de jaren tachtig het korset weer terug in de mode
kwam, ging Vivienne Westwood ermee
aan de slag.
Hoewel haar korsetten visueel krachtig
waren, waren ze minder gestructureerd
dan voorheen. Ze waren een stuk lichter,
waardoor ze inspeelde op de jongere
manier van denken over comfort.
Daarnaast sloten de korsetten middels
een ritssluiting in plaats van veters. Toch
was het haar korset wat in 1985 de
borsten een push up effect gaf. Juist dat
inspireerde andere designers. De Franse
couturier Jean Paul Gaultier is
waarschijnlijk de meest bekende omdat
hij Madonna’s roze, geveterde satijnen
korset (én de torpedo bh) heeft
ontworpen. 3 Zijn collectie van 1987
bevatte veel korsetten, gordels en bh’s
waaronder een paar rubberen
korsetjurken welke over de hele rug
geveterd waren. Een stijl die ook in de
jaren ’30 voorkwam in de pornografische
fotografie. Ook had hij enkele jasjes voor
zowel mannen als vrouwen die op een
dergelijke manier geveterd waren.
Ook Thierry Mugler maakte van het
korset een integraal deel van zijn show:
1. Korset Vivenne Westwood
Femme Fatale.
Hij liet agressieve korsetten zien met spikes en
versieringen op de borsten die op tepelpiercings leken. Zo zijn er nog vele andere
ontwerpers die korsetten ontwierpen zoals Christian Larrouix en
Valentino. Tegen 1994 functioneerde het
korset zowel als ondergoed als kledingstuk.
15
2.4.2 Uniformen
Hoewel korsetten meestal gerelateerd worden aan vrouwen zijn er ook periodes in de
geschiedenis geweest dat het korset ook bij de mannen populair was.
Het Oostenrijkse keizerrijk had spectaculaire uniforms, welke veel geïmiteerd werd op
Franse en Engelse fancy-dress gala’s. Begin 1900 was het ook heel normaal in Oostenrijk om
een korset te dragen.
Vooral het Pruisische leger (later het Duitse leger) heeft veel invloed gehad. Veel van de
Pruisische officieren droegen korsetten. Niks kon een man of jongen zo statig rechtop laten
lopen en staan als een korset. De Nazi’s daarentegen waren korset hatende anti fetisjisten,
wat zeer opmerkelijk is aangezien het Hitler wordt gezien als één van de grootste fetisjisten
die de wereld ooit gekend heeft4. Hij zou namelijk poep- en plasseks hebben gehad met zijn
nichtje. Voor dit verhaal zijn echter geen bewijzen gevonden.
Uniform fetisjisme is nog steeds een significante subcategorie van kleding fetisjisme, wat
vaak geassocieerd wordt met fantasieën over dominantie en overgave. Hoewel deze vorm
onschuldig lijkt, is de link met mode erg groot. Zo is de populaire trenchcoat door Burberry
ontwikkeld voor het leger vanwege het uitbreken van de eerste wereld oorlog. Maar ook de
army boot, beter bekent als kisten, welke haar gloriedagen vooral in de jaren ’80 kende en
onder de punkers erg populair was, is geïnspireerd op het schoeisel van soldaten en staat
symbool voor alles dat sterk is en bereid is te vechten, de macho.
Maar uniformen hoeven niet perse beïnvloed te zijn door het gezag van de man. Onder
uniformen vallen alle kledingelementen die een rol uitbeelden. En zoals bij de voorbeelden
van rolspelen bij BDSM reeds betoogd, kan dit bijvoorbeeld de French maid zijn, of de
strenge lerares. De grootste invloed van de vrouwelijke uniformen is de kokerrok.
2.4.3 Lingerie
Bij dit onderdeel is een beetje historische achtergrond nodig om het onderwerp in context te
zien. De ontwikkeling in het vroege moderne Europa van ondergoed is een belangrijke stap
in de zich ontwikkelende erotiek van kleden. De oorsprong van ondergoed was praktisch,
niet erotisch. De noodzaak van onderkleding is ontstaan in de middeleeuwen onder de adel
en was bedoeld om de dure bovenkleding te beschermen tegen het bezwete vieze lichaam
eronder. Daarnaast beschermde het het lichaam tegen irritatie van wol en zorgde het voor
extra warmte. Pas in de 18e eeuw kwam de focus te liggen op de erotische kant van
ondergoed, een ontwikkeling die versnelde in de tweede helft van de 19 e eeuw. Het
kunstmatig verhullen van het lichaam, vooral de genitaliën, verhoogde de seksuele
nieuwsgierigheid en verbeelding. Daarnaast was het ontdoen van het ondergoed een soort
van voorspel.
De beha
Borsten staan symbool voor vrouwelijkheid, en het is misschien moeilijk voor te stellen maar
ze kunnen ook gezien worden als een fallisch symbool. Zo komen vrouwen in seks reclames
meestal met stijve tepels in beeld, in fetisjkleding waarin borsten worden nagebootst zijn ze
groot en puntig. De beha is ontstaan in het begin van de twintigste eeuw, toen het korset
geen dienst meer deed als een adequate borstondersteuner. De eerste beha’s waren twee
4
Steele 1995a
16
zakdoeken met lintjes eraan. Eind jaren twintig maakte de beha een grote ontwikkeling
door. Rosalind Klein vond de beha cups uit. Dit product werd erg bekend. Het feminisme was
erg tegen de ontwikkeling van de beha. De bustehouder was bedoeld als comfortabel
ondergoed. De feministische vrouwen zagen het echter als een seksueel object. Mannen
konden opgewonden raken van een vrouw in beha en sommige mannen raakten zelfs
opgewonden van het zien van enkel een beha. Deze vrouwen protesteerden tegen dit
product door het niet te dragen.
In 1963 werd de push-up beha uitgevonden.5 Deze beha viel toen niet erg in de smaak. Pas
in de jaren negentig zorgde topmodel Eva Herzignova voor de doorbraak van deze
bustehouder middels een modeshow van Victoria’s Secret. Tegenwoordig wordt de push-up
beha, ook wel bekend als wonder bra, wel gewaardeerd. De beha zorgt voor een mooie
decolleté doordat de borsten omhoog geduwd worden, wat de borsten groter doet lijken. In
2008 werd de push-up beha door drieduizend vrouwen gekozen tot beste mode uitvinding
ooit6.
In 1990 verscheen Madonna met een gepunt korset van Jean Paul Gaultier. Dit was echter
niet het idee van Gaultier maar van Madonna. Toen Gaultier zijn mode begon te showen
beschuldigde sommigen hem van seksisme. Een afgeleidde van dit korset was de torpedo
beha. De kegel beha vooral, leek op fetisj ondergoed. Maar Gaultier benadrukte dat het een
grap was maar tegelijkertijd radicaal en leuk. Hij gaf wel toe dat de beha misschien een
beetje agressief was .
De torpedo gevormde borst was echter niet noodzakelijkerwijs fetisjistisch want in de jaren
veertig en vijftig waren soortgelijk gevormde cups in de mode. De harde en nasty kant van
de gevormde beha’s trok de punkers erg aan als een tegenreactie op de beha-loze hippie
generatie in de jaren zeventig. De Punks en later de Gothics vergruisde in de jaren tachtig de
symbolen van seksuele onderdrukking en droegen uitdagend de beha’s en heupgordels als
bovenkleding. Volgens de gehele trend van ondergoed als bovenkleding, die een heel grote
rol heeft gespeeld de afgelopen decennia, moet onder andere worden opgevat als poging
om seksuele taboes te doorbreken 7. De tijd dat ondergoed werd gezien als verboden
seksuele kleding is voorbij. Zelfs conservatieve modehuizen als Dior showen lingerie op de
catwalk.
De ontwikkeling van lingerie, in de vorm van onderbroek en beha, heeft groot belang gehad
in de mode via de ontwikkeling van de bikini.
5
wetenschap.infonu.nl (2011)
Enquete Caroline Adams van Debenhams,
7
Elsaesser, 2000
6
17
18
Onderbroek versus de string
Venitiaanse courtisanes (hofdame/minnares van de vorst) droegen onderbroeken tijdens de
Renaissance, maar de stijl werd niet breed overgenomen door de historische associatie in
het Westen tussen broeken en mannelijkheid. In het Westen werden ze eerst gedragen door
prostituees, danseressen en kleine meisjes. “Fatsoenlijke” vrouwen begonnen ze geleidelijk
aan te dragen in de loop van de 19e eeuw om redenen van zedigheid, warmte en hygiëne.
Toen het probleem van ongepastheid verdween kwamen onderbroeken snel in de mode en
werden ze in toenemende mate gemaakt in elegante materialen als zijde. Alhoewel sommige
mannen steen en been klaagden omdat de kans om een glimp van het vrouwelijk
geslachtsdeel op te vangen extreem werd verkleind, werd een nieuw soort voyeurisme
geboren namelijk die van de onderbroek zelf. Zo ontstond bijvoorbeeld de Can Can dans.
Langzaam verdween de link naar mannelijkheid en werden onderbroeken geassocieerd met
seksuele allure van het vrouwelijk geslachtsdeel. Toch was het vroeger niet zo populair in de
fetisj scene als korsetten en hoge hakken. In 1930 werd de eerste excentrieke slip
ontworpen, gemaakt van konijnenbont. Later, in de jaren ’60, kwamen de echte fetisj slips,
gemaakt van leer, met een slotje eraan, of zonder kruis. In de jaren ’70 kwam de candypants
op de markt, een slip die opgegeten kan worden.
De echte grote verandering sinds de uitvinding van de onderbroek is de string. De string
werd in 1974 geïntroduceerd als badpak. Rudi Gernreich introduceerde het stringbadpak
voor vrouwen én mannen. Een echte hit werd het hebbeding niet. Drie jaar later maakte
Woody Allen de vrouwen bewust van hun onderbroekafdruk in de film 'Annie Hall'. Het
duurde echter nog 4 jaar vooraleer de Amerikaanse lingerieketen Frederick's op de proppen
kwam met een string voor vrouwen. Vijf jaar later maakt het merk Hanky Panky de string ook
comfortabel door stretchstof toe te voegen.
In 2000 toont Britney Spears nog trots haar string, waarop vrouwen wereldwijd het item
aantrekken. Een jaar later komt de neerval echter door de film Bridget Jones Diary, waarin
Jones voor een corrigerende onderbroek kiest in plaats van een string. De jaren daarop
verschijnen steeds meer sterren in een grote onderbroek of shortjes. De string lijkt dan ook
aan een neerwaartse spiraal bezig te zijn. Lingerieproducenten geven zelfs toe dat de
normale onderbroek en shortjes dubbel zoveel verkocht worden als strings. Een trend waar
Bjorn Borg goed op in wist te spelen met zijn boxershorts waarvan de band boven de
broeken uit kwam en dus een onderdeel van de bovenkleding werd. Naarmate de
kledingsilhouetten weer strakker om het lichaam gevormd werden, kwam de string weer
terug in het modebeeld. Waarom de string over het algemeen sexyer wordt gevonden dan
een onderbroek is niet alleen omdat het meer huid onthuld, het omlijst de billen en legt de
nadruk op de rondingen.
Stockings en panty’s
Eerder bij het onderdeel van de hoge hak werd verondersteld dat hoge hakken sexy worden
gevonden doordat ze onder andere de benen langer maken. Maar wat is er dan sexy aan het
hebben van lange benen? Benen zijn een pad naar de geslachtsdelen. Stockings leiden het
oog van de kijker langs het been omhoog. Voor veel mannen is het als pijlen die wijzen naar
het beloofde land, vooral als de naad op de achterkant zit. De band aan het einde van de
stocking is als een grens, welke je wel of niet over mag gaan. Dat is precies de reden waarom
stockings erotischer worden gevonden dan panty’s welke het geslachtsdeel helemaal
afsluiten. Zwart in het bijzonder is een significante kleur, het symboliseert de zondige,
agressieve vrouw waar wit staat voor puurheid en maagdelijkheid. Daarnaast steekt zwart af
19
op de blanke huid. Stocking fetisjisten zijn schaars maar heel veel mannen hebben een wel
voorkeur voor stockings en vinden het sexy. Stockings of panty’s worden soms ook
geassocieerd met fantasieën over verstikking. Ook kan het aantrekken van een kous erotisch
gevonden worden, doordat de kous via het been omhoog getrokken wordt richting de
erogene zone van de vrouw.
2.4.4 Second skin: leer, rubber, latex.
Nog maar een paar jaar geleden was rubber een hardcore fetisj materiaal en was het zeer
kinky toen in 1989 de januari editie van Vogue een skin-on-skin thema had gewijd aan de
sensuele precisie van zacht zwart leer. Naomi Campbell poseerde in stilettohakken en een
rubberen jurk. Zulke materialen hebben een krachtige erotische aantrekkingskracht op
grond van zowel hun tastbare, geurende en visuele kenmerken als hun symbolische
associaties. Maar de populariteit van specifieke fetisj materialen is door de jaren heen flink
veranderd, vooral door de technologische ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld de uitvinding
van PVC. Er schijnt ook een historische verschuiving te zijn geweest van vrouwelijke naar
mannelijke materialen. Zo lag de focus begin 20 e eeuw op materialen als satijn, bont en kant
en later in de 20e eeuw lag de nadruk op harde mannelijke materialen als leer en latex. Deze
materialen vallen onder second skin omdat ze strak om de huid vallen, zoals de term als
zegt: als een tweede huid.
Rubber en latex
Het eerste rubberen kledingstuk was een mannen nachtshirt, welke naar verluid een vrije en
gezonde transpiratie veroorzaakte wat goed was tegen reuma. Onder het mom van
gezondheid verschenen er toen meerdere kledingstukken. Rond 1920 was er een
verscheidenheid aan rubber kleding verkrijgbaar in Duitsland, Engeland en de US. Echter
was er geen ready-made kledij verkrijgbaar tot uiteindelijk een paar kleine ambachtelijke
bedrijven rubber shirts, korsetten en andere kledingstukken gingen produceren.
Bij het uitbreken van WWII en de bedreiging van luchtaanvallen werd er gesuggereerd dat
het dragen van rubber je voorbereidde op een gasaanval. Zo verschenen er foto’s van
vrouwen in een rubber jas, -broek, -hoed, -handschoenen, gasmasker en hoge hakken.
Gasmaskers uit de tweede wereldoorlog zijn nog steeds vintage verkrijgbaar in fetisj shops.
Rubber heeft meerdere bronnen van aantrekkingskracht voor de fetisjisten. Het zit strak om
de huid, wat een gevoel van veiligheid kan creëren. Doordat het het lichaam als een tweede
huid omsluit worden alle vormen van het lichaam benadrukt. Het materiaal kan als
comfortabel worden ervaren maar de voornaamste reden is dat het aangenaam stimulerend
kan werken. Het materiaal ademt niet waardoor de huid verstikt en begint te zweten, die
vorm van lijden zorgt voor een kick bij de drager.
Sinds 1970 is rubber meestal vervangen door latex maar daarmee kwam er nog geen einde
aan de rubber fetisj, het breidde zich enkel uit met latex, PVC en plastic. Vooral de uitvinding
van PVC was heel belangrijk want daarmee werd de wet-look mogelijk gemaakt. Rubber
maakte in de 80’s zijn comeback, ook in de vorm van sieraden en accessoires.
20
In afgelopen jaren heeft rubber en plastic fetisjistische
kleding zich opgesplitst is twee categorieën:
1
stereotype vrouwen en infantiele kleding
2
tweede huid kleding
De eerste heeft een kleine relatie tot de mode, de tweede
daarentegen een veel grotere.
Het huidstrakke silhouet bleek heel aantrekkelijk te zijn
voor een breed publiek, vooral naar mate de mainstream
mode steeds meer lichaamsbewust wordt. Latex kleding
heeft de lijn tussen fetisj en mode vervaagd. Het begin
met zwemkleding en vervolgens pikte de moderne
jongeren de trend op en begonnen te experimenteren met
wetlook vinyl en latex.8
Catsuits kwamen in de mode, mede door de beeldvorming
zoals Sandy die daardoor van onschuldig meisje
transformeerde in een vamp.
Leer
2. Sandy in catsuit
Leer wordt veel gebruikt voor kleding zoals schoenen, riemen, jassen,
tassen en handschoenen. Leren kleding bestond zelfs al voor de
neolithische stijl, maar is pas een fetisjistisch materiaal sinds de 19 e eeuw, en dan
voornamelijk als schoenenfetisj. In de 20e eeuw werd de symbolische waarde van leer steeds
belangrijker. Het kwam in de mainstream fashion door de Duitse piloten uit de eerste
wereldoorlog, maar nog meer door associaties met de Nazi’s van tweede wereldoorlog. In de
geschiedenis van het leren jack zijn vele referenties aan de Gestapo, de SS en de Luftwaffe
piloot, allemaal gehuld in een zwart leren jack. Het mysterie van de motor is ook sterk
gerelateerd aan leer en seks. Natuurlijk heeft leer een functionele kant, namelijk
bescherming, maar al in de jaren’ 50 werden leren motorpakken geassocieerd met motor
bendes als in Marlon Brando’s film The Wild Ones. Daarnaast werd er ook een link gelegd
naar sadomasochistische seks. In de jaren ‘20 en ‘30 verschenen heel vaak pornofoto’s met
mensen in zwart leer, betrokken in SM activiteiten. Niet dat alle SM’ers zich aangetrokken
voelen tot leer, noch alle leer fetisjisten tot SM maar er is wel degelijk een overlappend
aspect. Ook al heeft leer een bepaalde “attitude”, in werkelijkheid impliceert het niet
noodzakelijkerwijze een positie in SM. Behalve als symbool voor SM, kan het is ook
bijvoorbeeld homoseksualiteit symboliseren. Leer was zowel een symbool voor de
tegencultuur als een embleem van status. Leer zorgde ervoor dat homoseksualiteit niet
meer als vriendelijk werd gezien. De homo’s droegen leer op een manier die niks te maken
had met de hedendaagse mode.(zie afbeelding) Lesbiennes daarentegen, combineerden het
met elementen uit de punk street fashion en creëerden zo een krachtige nieuwe stijl.
Homo’s klaagden dat leer zijn pit verloor, doordat het zo modieus werd. Maar het was juist
de pit die zorgde dat het in de mode kwam. In 1960 was Yves Saint Laurent de eerste grote
designer die leer modieus maakte. Het maakte echter zijn grote opmars in de jaren ’70 toen
homoseksualiteit en SM meer geaccepteerd werden. Punk straatstijl en high fashion
benadrukken leer en begin jaren ’80 was leer alomtegenwoordig. Het verloor zijn link naar
8
Steele, 1995a
21
de Gestapo, motorgroepen en SM en het werd hèt materiaal dat iedereen wilde hebben, de
denim van de jaren ’80…maar dan luxe. Leer is veelzijdig, je kan het zowel overdag als ’s
avonds aan en het kreukt niet, maar de voornaamste reden voor de aantrekkingskracht had
te maken met symbolisme. Het is een symbool van potente mannelijkheid. Een leren jack
verhult de lichamelijke gebreken en zorgt voor een gevoel van verhoogde seksuele
bewustwording, maar het is ook een icoon van macho, ranzige, zelfs wrede mannelijkheid.
Leer heeft de attitude en integriteit van denim. Donna Karan reageerde: “Het is zo’n
prachtig materiaal, vrouwen zijn bereid er veel voor te betalen. En het is sensueel, niets
voelt zoals leer op je huid”.
2.4.5 Hakken… minstens 10 cm hoge hakken.
Lang voordat de mode hoge hakken benadrukte, deden de fetisjisten dat al en waren hun
hakken significant hoger dan de mode norm. Hoge hakken staan, na het korset, op een
tweede plaats qua populariteit. Een fetisj schoen van begin 1900 uit Wenen had een
extreem hoge hak welke was ontworpen voor anale penetratie. De hooggehakte schoen is
een object van toewijding die grenst aan gepassioneerde aanbidding. In een hooggehakte
schoen wordt de voet een mysterieus wapen welke de passieve man bedreigt. Het is een
symbool van zowel liefde als agressie. Het straalt kracht uit. Het idee van een vrouw die
hoge hakken draagt, is om haar natuurlijke dominante en agressieve kant te benadrukken.
Echter is dit niet altijd het uitgangspunt geweest.
In het westen, evenals in China, worden kleine voeten
geassocieerd met vrouwelijke schoonheid. De voeten
van de Chinese vrouwen waren zo klein dat ze in een
handpalm paste en ook de kleine stapjes werden gezien
als erotisch. Van voet bondage werd ook gedacht dat het
de vaginale spieren aantrok. Chinese voetbondage
besloeg in de 14e eeuw het grootste deel van de
vrouwelijke populatie en duurde voort
4. Chopine
tot begin 20e eeuw.
3."Gouden Lotus"
Voetbondage was een zeer pijnlijke
procedure die de vrouwelijke mobiliteit ernstig beperkte. De
vier kleine tenen werden gebroken en onder de bal van de
voet geduwd. De voorvoet en de hiel werden naar elkaar toe
geduwd waardoor de vouwen alleen op hun grote teen
stonden. Botten werden gebroken en de voet vormde een
grote curve, waardoor een spleet in het midden van de voet
werd gecreëerd. Het silhouet gaf het effect van een hoge
hak. De grote teen functioneerde als fallisch instrument en
de spleet in het midden van de voet diende als pseudo
vagina. Ook stopten mannen de gehele voet in hun mond.
Deze voet werd de “Gouden Lotus” genoemd.
22
Ook in het westen kwamen hoge hakken voor. De meest opvallende was de Chopine uit de
renaissance tijd. Het waren platform schoenen voor zowel mannen als vrouwen. Maar deze
schoen was ontworpen uit praktisch oogpunt en bedoeld om de drager bijvoorbeeld uit de
modder te houden. In de 17e eeuw veranderden de platform schoenen in hoge hakken die
wederom ook door mannen werden gedragen maar later alleen door vrouwen. Op dit punt
komen de Oosterse en Westerse cultuur samen. De voornaamste reden waarom de hoge
hak, ook nu, zo sexy wordt gevonden is omdat een klein voetje in een delicate schoen een
sierlijke loop, lange benen en een gewelfde taille geeft. Door het onderlichaam in een
toestand van spanning te duwen wordt de beweging van de heupen en billen benadrukt. De
rug wordt gevormd en duwen de borsten naar voren. Hoge hakken veranderen ook de
contouren van de benen, het verhogen van de curve van de voet en het naar voren kantelen
van de enkel en de voet creëren verleidelijk lange benen.
Veel vrouwen houden van schoenen en kunnen er niet genoeg hebben. Toch heeft het bij de
vrouw minder erotische associaties als bij de man. Bij de vrouwen hangt hun interesse in een
bepaalde schoen meer af van de mode. Al in de jaren ´60 showde Yves Saint Laurent
heuphoge krokodillenleren laarzen welke geïnspireerd waren op de kinkyboots uit de
fetisjscene. In de jaren ´70 waren de plateauzolen helemaal hot. In de jaren ´80 hadden de
fantasie schoenen de hoofdrol en in de jaren ´90 passeerden al deze stijlen de revue, vooral
de bitchy shoe (schoenen met een puntige neus afgeleid van de jaren ‘50 schoen).
Avantgarde designers als Vivienne Westwood en Jean Paul Gaultier werden voornamelijk
geïnspireerd door fetisjgerei. Westwood ontwierp zulke hoge plateauzolen dat Naomi
Campbell viel tijdens de modeshow. Gaultier gebruikte rubberen laarzen en creaties met
veel spikes.
In Bijlage 2 kunt u concrete analyse van de kledingelementen vinden. Hierin is direct duidelijk
hoeveel invloed fetisj kleding heeft gehad. Eigenlijk alles wat nu het concept “sexy” of
“vrouwelijk” toebedeeld krijgt komt voort uit de erotische aspecten van de fetisjkleding.
23
2.5
De invloed van fetisjisme op de mode in de afgelopen vijf jaar.
In de Haute Couture werd de invloed van de fetisjelementen de afgelopen jaren steeds
directer. Naast korsetten, transpirante materialen en leer konden we de afgelopen jaren af
en toe al getuigen zijn van laklederen, rubber en PVC objecten op de catwalks. Vooral in
shows van bijvoorbeeld Thierry Mugler, waarvan bekend is dat hij altijd al gefascineerd is
geweest door onder andere seksueel fetisjisme en dan ook vaker gebruik maakt van
materialen als PVC, rubber, leer, plastic en plexiglas. Echter borrelde de afgelopen jaren de
inspiratie uit fetisjelementen bij steeds meer modehuizen op en kwamen we het steeds
vaker en directer tegen.
De interesse was gewekt en de mode-industrie besloot dit beeld voorzichtig te
implementeren in het straatbeeld. Alhoewel lak in de mainstream vooral gebruikt werd als
materiaal voor accessoires als tassen, schoenen en jassen is de “wetlook” daar ook een
uitvloeisel van. Twee soorten broeken waren de afgelopen jaren niet weg te denken: de
legging en de skinnyjeans. Beide zorgden ze voor strakke contouren en legden het accent op
de benen en billen. Toen de consument genoeg gewend was aan dit beeld, werd er vanuit de
mode-industrie een schepje bovenop gedaan door leggings van PVC te produceren en de
skinnyjeans een glanzende coating te geven. Om vervolgens door te stevenen naar de
volgende stap: de leren broek. Leer, dan wel imitatieleer, was de afgelopen jaren een zeer
geliefd materiaal.
Het leren jack heeft bijvoorbeeld nooit die voorzichtige introductie nodig gehad, die trend
sloeg in als een bom. In de winter liep iedereen met ook maar het kleinste gevoel voor mode
in een (imitatie) leren jack. In de loop der tijd werd het gedetailleerd met studs, riempjes en
fringes. En het bleef niet bij leren jassen, ook items als leren giletjes, jurkjes, shorts en rokjes
werden en worden gretig uit de winkels geplukt.
Tegelijkertijd heeft ook de hak een evolutie doorgemaakt. Nadat flatjes (platte schoenen) en
cowboy boots de schoenenmode een tijd gedomineerd hadden, werd rond 2006 de pump
steeds populairder en de hak steeds hoger tot het rond 2010 normaal was om op minstens
10cm hoge naaldhakken door de straten te paraderen. De smalle tailles werden benadrukt
door (brede) taille riemen. En dan zijn er nog de op de gezaghebbende geïnspireerde
colberts, de regelrechte invloed van uniformfetisj.
Zeker niet te vergeten zijn de beha’s van Marlies Dekkers. Haar lingerie kenmerkt zich door
een strak lijnenspel van bandjes en doorkijkjes door het gebruik van openingen en
transparante materialen. Geïnspireerd door shibari, een japanse vorm van bondage. “Op
deze manier houdt de draagster de touwtjes in handen!" aldus de ontwerpster. De bandjes
van de beha kwamen boven de tops uit en de beha werd op die manier onderdeel van een
outfit. De beha kreeg internationale bekendheid, werd veel gekopieerd door andere
lingeriemerken en werd door heel veel vrouwen gedragen.
Los van de fetisjelementen in kleding werd er een mysterieuzer beeld van de vrouw
gecreëerd. De brunette werd de nieuwe blondine, bloedrode lippen en/of donkere
oogschaduw zijn de trend op make-up gebied. Doordat de vele volumemascara’s toch niet
het gewenste valse wimper effect wisten te creëren, werden wimper extensions
(kunstwimpers met een natuurlijker effect dan plakwimpers) populair.
24
3.
“ Fetisjisme dus…?!”
Als we om ons heen kijken zien we dus best wel wat
elementen en duidelijk afgeleiden daarvan in het
modebeeld terug komen. Echter in de modebladen
worden er verzachtende termen gegeven aan de
elementen en de uitstraling. Toch… zou fetisjisme een
nieuwe trend kunnen worden? Als mode een reactie is
op de tendens van een samenleving, dan zou een
trend onderzoek veel kunnen vertellen over dat
gevoel en of we eventueel open zouden staan voor
fetisjisme. Vandaar is er grondig trendonderzoek
gedaan. Gekeken wordt naar de seksuele
ontwikkelingen maar omdat een fetisj zich
ontwikkeld in de hersenen is er ook dieper
doorgegraven op bepaalde psychologische aspecten.
25
3.1
De seksuele revolutie tot nu toe.
De seksuele revolutie begon in de jaren zestig en zeventig. De jonge generatie van toen zette
zich af tegen de normen en waarden van hun ouders en op alle mogelijke manieren werd de
confrontatie gezocht. Op het gebied van politieke moraal, religieuze moraal en ook de
seksuele moraal. De seksuele revolutie van de jaren zestig en zeventig leidde tot een
bevrijding van seksuele normen. Preutsheid werd in toenemende mate afgekeurd als een
historisch product van de religieuze traditie. Zeker met de komst van de pil verdween het
moraal van seks als voortplanting naar de achtergrond en was het genot wat regeerde .
In de jaren tachtig vervlakten de confrontaties tussen de verschillende partijen en religieuze
verschillen deden er, naar mate de kerken leger werden, steeds minder toe. Angst voor
ziektes, zoals AIDS, maakte mensen seksueel weer terughoudender, maar de ontwikkeling
van nieuwe medicijnen maakte mensen vervolgens weer vrijer.
Echter heeft er in de jaren tachtig nog een andere belangrijke stap in de seksuele evolutie
plaatsgevonden. Daarvoor moet er eerst gekeken worden naar de geschiedenis van het
vrouwelijk genot.
In de 19e eeuw beschreef Freud twee soorten vrouwelijke kwalen. Aan de ene kant was een
vrouw die niet tot een orgasme kon komen door middel van penetratie ziek, aan de andere
kant benoemde hij de vrouwelijke kwaal: hysterie. Een hysterische vrouw was een vrouw die
“vaak” zin had in seks. Als vrouwvriendelijkere oplossing werd uiteindelijk, door een man, de
vibrator uitgevonden. In de jaren tachtig werd de Tarzan van Japan naar het Westen
gehaald. Een draaiende kunstpenis met een vibrerend aapje op de achterkant bevestigd.
Veelal wordt niet ingezien hoe belangrijk dat is geweest. Zo is een veelvoorkomende
mannelijke reactie dat er voor de
Tarzan ook genoeg huis-, tuin- en
keuken artikelen waren waarmee de
vrouw de vagina kon penetreren.
Jonge vrouwen in onze tijd reageren
vaak met een soortgelijke opmerking,
dat de vrouw toch altijd vingers heeft
gehad?! Vanuit de huidige tijdsgeest is
de opmerkingen van de vrouwen een
logische reactie, maar die hadden
vrouwen wellicht niet gemaakt als de
Tarzan niet op de markt was
verschenen.
Voor de jaren ’80 bestonden er
“hulpmiddelen en kunstpenissen”
voor de vrouw. Deze waren bedacht
en ontwikkeld door mannen.9 In
eerste instantie dus als middel tegen
hysterie, later ook voor de
“gewone”vrouw. Bij het ontwikkelen
van deze producten was er dan ook te
9
www.veilligglijden.nl (2011)
26
weinig aandacht voor de behoeftes van de vrouw en ze mochten niet beledigend naar
mannen toe zijn. Allereerst waren ze enkel gericht op penetratie, waren vaak te groot,
maakten veel lawaai, hadden scherpe randjes en waren gemaakt van weekmiddelen. In de
jaren ’80 ging de vrouw met deze hulpmiddelen en kunstpenissen aan de slag. Allereerst
werden de namen veranderd in vibrators en dildo’s. Ze werden van andere materialen
gemaakt zoals silicone. Maar wat de Tarzan uniek maakt is dat de kunstpenis een draaiende
beweging maakt voor de stimulatie van de interne erogene zone, de g-spot, en aan de
buitenkant een aapje met een trillend tongetje bevestigd is ter stimulatie van de clitoris.
Echter snapten in het begin veel vrouwen niet eens het nut van dat aapje. Hoe dan ook het
belang van de Tarzan is dat het genot van de vrouw centraal kwam te staan en dat werd
erkend dat de vrouw door meer dan alleen penetratie gestimuleerd wordt. In de jaren
negentig en in het begin van het nieuwe millennium werd seks als iets normaals en
makkelijks gezien. In veelgelezen tijdschriften voor tieners stonden seksrubrieken waarin
lezers vragen konden stellen aan een seksuoloog.
Zo verkocht de Break Out bijvoorbeeld in 2000 een sekswoordenboek bij het tijdschrift
waarin op alfabetische volgorde seksuele termen als vingeren en pijpen werden uitgelegd en
toegelicht maar aan de andere kant werden ook SOA’s als chlamydia benoemd.
Met de komst van internet werd seks nog veel makkelijker en toegankelijker. Je hoefde niet
meer in een hoekje achteraf in de videotheek naar porno te zoeken maar met één druk op
de knop stond het op de computer. De beeldvorming ging hier in mee. Dagelijks werden we
langs alle kanten geprikkeld met een beeld van één type vrouw: mooi, jong en seksueel
beschikbaar, net als in de porno. Muziek ging steeds minder over liefde en romantiek maar
gewoon over liefdeloze platte seks. Mannen waren “Pimps” en vrouwen “Chicks”. De nadruk
lag ook bij de vrouw op het feit dat ze lekker moest zijn, zangeressen als bijvoorbeeld Britney
Spears en Christina Aguilera droegen dan ook weinig verhullende kleding en de Pussycat
Dolls hadden in 2005 een wereldhit te pakken met Don’t cha (wish your girlfriend was hot
like me). Door deze ontwikkeling werden jongeren steeds eerder seksueel actief, hetgeen
niet zelden ziektes en lichamelijke problemen bij meisjes tot gevolg had. Het beeld van
vluchtige seks, met het genot van de jongen als uitgangspunt, was hier ten dele
verantwoordelijk voor. Natuurlijk wordt er hier gesproken over jongens en meisjes die net
seksueel actief zijn en dus de kneepjes van het vak nog niet helemaal doorhebben en al
doende moeten leren. Maar het feit dat ook mannen bij het genot van de vrouw nog steeds
vooral aan penetratie denken en ook vrouwen op hun beurt lang niet altijd genoeg aangeven
wat zij willen en orgasmes “faken” geeft wel aan dat de seksuele revolutie nog lang niet
voltooid is.
Het vrouwelijk genot wordt echter geleidelijk aan wel subtiel benadrukt. Zo is er een markt
ontstaan voor vrouwelijke porno, voor vrouwen die gewone porno te vrouwonvriendelijk
vinden. Daarnaast zijn vibrators tegenwoordig niet alleen meer te verkrijgen in seks shops en
via internet maar staan deze nu ook te pronken in het assortiment van commerciële
drogisterijen als Etos naast glijmiddel, massageolie en andere seksuele attributen om het
genot voor beide seksen te verhogen.
27
3.2
Emancipatie
De verschuiving van de positie van de vrouw in het patriarchaat, emancipatie , is al lange tijd
aan de gang. In de jaren tachtig mondde dat uit in feminisering. Hierin stond vooral centraal
wat vrouwen beter konden dan mannen en waarom vrouwen beter waren dan mannen.
Vrouwen waren echt agressief naar de man toe. Mannen hadden de politieke en
economische macht in de jaren tachtig, terwijl er veel sociale ongelijkheid was, hoge
werkeloosheid heerste en een constante dreiging van een nucleaire oorlog was. Al met al
werd de wereld er niet beter op en volgens de vrouw was de man daar verantwoordelijk
voor. De man ging niet snel genoeg in de emancipatie mee. Feminisering ging niet meer over
gelijkheid maar de vrouw was superieur aan de man.
Het feminisme uitte zich in de mode in de vorm van power dressing, kleding geïnspireerd op
de stijl van de Dominatrix werd de modetrend van de jaren tachtig.
Waarom de nadruk bij feminisering lag op wat vrouwen beter konden dan mannen is om de
man wakker te schudden. Inmiddels zijn we dertig jaar verder en is het misschien eens goed
om te kijken hoe emancipatie zich doorontwikkeld heeft. Hoe geëmancipeerd zijn we nu? Is
die man wakker geschud en is de vrouw iets minder agressief?
Er zijn nu gelijkenissen met de jaren tachtig. Ook nu hebben we een economische crisis. En
hoewel we het in Nederland nog niet direct in de portemonnee te voelen is, staan een aantal
Europese landen op het randje van faillissement. Het verschil met de jaren tachtig is echter
dat nu niet de man in het algemeen de schuld toebedeeld krijgt. Maar meer specifiek de
mannen hoog in de hiërarchie, dus de bankdirecteuren en de politieke leiders.
Als we terug gaan naar 2004 zien we dat daar een heel belangrijke stap is gezet. Het
ontstaan van “de nieuwe man”. De metroman is een neoglisme wat in 2004 opkwam. Het
betreft een heteroman die zijn vrouwelijke kant durft te tonen. Deze mannen besteden
meer aandacht aan hun uiterlijk in de vorm van kleding, haardracht maar ook crèmes en
zelfs cosmetica en zij durven ook emotioneel te zijn. De man is dus naar de vrouw
toegegroeid op emotioneel vlak.
Vrouwen hoeven zich allang niet meer aan te passen aan het gedrag van mannen, maar
bepalen zelf steeds meer de norm. Op sociaal vlak heeft emancipatie ertoe geleid dat de
vrouw dezelfde rechten kreeg als de man. Hierdoor zijn steeds meer vrouwen gaan studeren
en gaan werken. Met als resultaat dat we steeds meer vrouwen op hoge functies
tegenkomen. Dit maakt de vrouw zelfstandig en onafhankelijk. Niet alleen in het
bedrijfsleven, maar ook in de politiek vinden we steeds meer vrouwen op belangrijke
functies, al wordt er nog steeds veel gediscussieerd over het feit dat het er nog steeds te
weinig zijn. En daar zit wat in. Vrouwen hebben gelijke rechten, ze kunnen studeren, ze
kunnen hoge functies bekleden en discriminatie op geslacht komt in steeds mindere mate
voor. Desalniettemin kiest in 2010 25,5% van de alleenstaande, hoogopgeleide moeders
voor een carrière van 35 uur per week of meer, en bij gedeeld ouderschap ligt datzelfde
percentage op slechts 16%10.
De verschuiving van patriarchaat naar gelijkheid heeft ook consequenties op seksueel vlak.
De vrouw is de baas over haar eigen leven en dus ook haar seksleven. De klassieke volgorde
van flirten, verliefd worden, trouwen en kinderen krijgen is zo vanzelfsprekend niet meer. Zo
10
CBS, 2011
28
gaan jonge stelletjes bijvoorbeeld, als het al zo ver komt, eerst samenwonen, leven hun
eigen leven samen, en beginnen pas op latere leeftijd aan kinderen.
Waar voorheen alleen van mannen werd “geaccepteerd” dat ze meerdere bedpartners
hebben gehad, gaan jonge vrouwen nu steeds meer bewust op zoek naar bevrediging van
hun seksuele verlangens. Ze gaan erotische activiteiten aan, experimenteren en drukken hun
seksuele voorkeur uit. Niet langer is alleen de vrouw het lustobject maar mannen net zo
goed.
De hit serie Sex & the City is een goed voorbeeld hiervan.
Vier onafhankelijke, sterke, single vrouwen in de grote stad op zoek naar een man die aan
hun behoeftes voldoet, niet andersom. Als de gevonden man toch niet perfect blijkt te zijn,
gaan ze door, single en alleen, op zoek “naar een man die beter past”. Eigenlijk zijn mannen
vrouwelijker geworden en vrouwen mannelijker en zijn daarmee meer naar elkaar toe
gegroeid.
29
Als we gaan kijken wat de emancipatie heeft gedaan met onze waarden zien we een
verschuiving van de psychologische dimensie van rationeel naar emotioneel zoals hieronder
weergegeven:
In Nederland is het waardensysteem toegepast op 2 dimensies. De psychologische dimensie
en de sociale dimensie. Deze zijn constant. De waarden, dus de maatschappelijke waarden,
markt- en consumenten waarden veranderen met de tijd tussen die dimensies. De waarden
van een consument bewegen zich op de psychologische as van rationeel (waarbij de
waarden zich richten op beheersing, zekerheid, status en functionaliteit), naar emotioneel
(waarbij de waarden zich richten op spontaniteit, levendigheid en expressiviteit).
Op de sociale as bewegen de waarden zich van sociaal (waarbij de waarden bijvoorbeeld
bescherming, geborgenheid en betrokkenheid zijn), naar individueel (originaliteit,
zelfontplooiing en onderscheidenheid).
Emotioneel; extraversie
Emotionaliteit, uitdaging zoeken,
spontaniteit, grensverleggend zijn,
openstaan voor verandering,
modern zijn
Waarden van
de huidige
samenleving
Individueel; het zelf
Psychologische dimensie
Sociale dimensie
Genieten, aantrekkelijk zijn,
ontspannen, succes hebben, jong
blijven.
Sociaal; de ander
Behulpzaam zijn, verantwoordelijk
zijn, begripvol zijn, rekening houden
met de ander.
Rationeel; introversie
controle, beheerst zijn, veiligheid en
functionaliteit zoeken, verzetten
tegen verandering en traditioneel
zijn
30
3.3
Spiritualisatie
De basis van een cultuur wordt over het algemeen deels bepaald door normen en waarden
afkomstig van de voornaamste religie. In veel westerse landen was dat het Christendom. De
aanhang van de Christelijke kerken neemt al jaren af, mede doordat we onze eigen
persoonlijke denkbeelden willen ontwikkelen. We willen niet meer als groep dezelfde
denkbeelden hebben maar gaan steeds meer op zoek naar onze eigen invulling daarvan, als
individu en daarmee werd de trend individualisme geboren. Nu lijken we echter nog een stap
verder te gaan, we lijken genuanceerder te worden. Wie is dat individu zoals we ons
profileren? Waar ooit individualisme meer gericht was op imago, gaan we nu meer opzoek
naar onze identiteit, onze ware aard. Echter met het wegvallen van religie blijven veel vragen
weer onbeantwoord, want als God ons niet gecreëerd heeft, wat dan wel? Wat is de ware
aard van de mens? Er ontstaat ruimte voor een meer spirituele kijk op het leven en op
onszelf. Ook al zijn we namelijk niet meer echt religieus, weinig mensen pretenderen echt
atheïst te zijn. We geloven vaak wel dat er meer is, bijvoorbeeld dat er leven na de dood is11.
De bestseller “The secret12” heeft haar succes te danken aan de zoektocht naar “meer”. Met
de kernboodschap dat we alles kunnen bereiken, als we er maar in geloven, in onszelf en in
onze omgeving. Alleen wordt in dit verhaal toegespitst op het verkrijgen van materiële
rijkdom en succes. Maar toch staat die boodschap helemaal niet zover van de kern van het
geloof af. In, onder andere, de Bijbel staat volgens onder andere meerdere
cultuurpsychologen der religie: God is alles13! De mensheid, de kerk, heeft God
gepersonifieerd allen al door de termen Hij en Hem eraan te verbinden. Onbewust lijken we
dus nog wel in God te geloven maar niet meer in het concept dat de kerk er ooit bij
verzonnen heeft. We geloven niet meer in de religieuze God, als de man met de grijze baard
die ergens hierboven rondzweeft en angstvallig met een checklistje miljarden mensen
tegelijkertijd in de gaten houdt of ze dingen goed of fout doen. Maar als God alles is, ieder
persoon, ieder dier, iedere plant, de omgeving, de aarde, het universum. Is God ook niet
langer een Hij maar een Het. Het is spiritueel, niet door een instantie bepaald maar flexibel
en vatbaar voor persoonlijke interpretatie en invulling. We zoeken het goddelijke in onszelf,
van religieus naar spiritueel. In religie was het leven op aarde slechts een pad om in de hemel
te komen, dat was het doel. Nu valt dat doel weg en wordt het leven zelf als doel gezien, dus
gaan we meer uit het leven en uit onszelf halen. Hier en nu.
Met de trend van Spiritualisatie willen we ons meer bewust worden van onszelf en onszelf
ontplooien om zo meer uit het leven te halen. Geleid door wat ons gevoel ons ingeeft. De
vraag is: Wat is meer en hoe ver gaan we om meer te vinden? In de Christelijke moraal was
seks er louter ter voortplanting en genot was zondig. Naarmate de Christelijke moraal naar
de achtergrond verdween werd seks steeds normaler. Tot voor kort werden we continue
overspoeld met seksuele beelden en kregen zo een overkill aan seks, dat wordt nu niet meer
gewaardeerd. Zo blijkt onder andere uit de ophef die is ontstaan over de campagne
“Shameless” van Suitsupply.
11 Blijkt uit het aanbod aan tv programma’s met mediums als Char, Derek Olgilvie, het zesde zintuig.
31
In deze campagne worden perfect gestijlde mannen in pak uitgebeeld met
naakte/halfnaakte vrouwenlichamen in pikante, volgens sommigen, aanstootgevende poses.
Hierbij krijgt de kijker een voyeuristische rol toebedeeld. De campagne schoot bij de
Londenaren compleet in het verkeerde keelgat. Suit Supply heeft zelfs al enkele beelden van
de campagne Shameless van zijn Facebookpagina moeten verwijderen op verzoek van
Facebook zelf. Ook in Nederland heeft de Reclame Code Commissie veel klachten ontvangen
over de campagne.
Dat er zoveel ophef is ontstaan over deze campagne kan meerdere oorzaken hebben, die
wellicht per persoon verschillen. De meest voorkomende reactie is dat de vrouw geen goed
recht wordt gedaan in de campagne, de man dominant in zijn pak en de vrouw onderwerpt
zich aan hem als een lustobject. Dat druist in tegen de moraal van seksuele gelijkheid. Maar
is het wel zo duidelijk dat zij zich aan hem onderwerpt? Ze pakt de man bij zijn broek, kijkt
hem aan, trekt hem naar zich toe. Dus blijkbaar wil ze zelf ook wel en is de man net zo goed
een lustobject. Als we gaan kijken naar de behoeftes van de samenleving die op zoek is naar
meer verleiding en mysterie, zien we dat het daaraan schort. Het is duidelijk dat ze seks gaan
hebben, daardoor is er geen mysterie en dat is wat er niet gewaardeerd wordt.
32
We zijn dus klaar met makkelijke seks. En hebben des te meer behoefte aan spanning,
mysterie en verleiding. We hebben het gehad met standaard openingszinnen en
oppervlakkige one night stands, maar hebben des te meer behoefte aan seks met aandacht.
Aankleding, rolspellen, “fantasie seks” of tantrische seks. We gaan experimenteren.
Volgens Times en Forbes is één van de meest invloedrijke personen op het moment en
volgens Forbes dé meest invloedrijke celebrity van het moment: Lady Gaga. Zij is het
boegbeeld van de huidige tijdsgeest.
Door haar extravagante voorkomen weet deze zangeres vele ogen op zich te richten. Haar
kleding is echter niet zomaar extravagant, maar vooral behoorlijk fetisj. Gaga vertaalt de
Dom en de Sub, de Sadist en de Masochist zowel in haar muziekteksten, als in haar
videoclips, als in haar kleding. Ook andere artiesten hebben zich duidelijk laten inspireren
door BDSM.
Rihanna bijvoorbeeld met de hit S&M, doordat in de bijbehorende clip de fetisjelementen
felgekleurd zijn in plaats van zwart, krijgt het een speelsere, ondeugendere, minder
agressieve uitstraling. Toch liegt de tekst er niet om.
Platte seks is dus uit de mode, er is behoefte aan meer spanning en mysterie, we willen
meer kwaliteit uit seks halen, op zoek naar genot. We staan onszelf een meer hedonistische
levensstijl toe. Kijkend naar de term spiritualisatie past dit wel in het plaatje. Spritual is
tweeledig, “Spirit” betekent geest, energie, drijfveer en “Ritual” is ritueel. Daarmee wordt
seks een ritueel en BDSM is daar een voorbeeld van, het is een methode om uiting te geven
aan die behoefte. In het BDSM ritueel worden er ook kledingelementen gebruikt die voor
een erotische extase kunnen zorgen, latex bijvoorbeeld. Waar seksueel fetisjisme voorheen
door een kleine groep gepraktiseerd werd, kan spiritualisatie ervoor zorgen dat het meer
mainstream wordt.
Gezien het succes van Lady Gaga en Rihanna vindt BDSM zijn weg naar het grote publiek.
33

I want your drama, The
touch of your hands,
I want your leather studded
kiss in the sand
I want you love
You know that I want you,
And you know that I need
you ,I want a bad, bad
romance
I want your loving and I
want your revenge
You and me could write a
bad romance
I want your loving, All your
lovers revenge
You and me could write a
bad romance
I want your horror, I want
your design. Cause you're a
criminal as long as you're
mine
I want your love
Walk walk, fashion baby
Work it, move that bitch crazy
Walk walk, passion baby
Work it, I'm a free bitch baby
I want your love
And I want your revenge
I want your love
I don't wanna be friends
Oh want your bad romance,
caught in a bad ramance


34

Feels so good being bad
There's no way I'm turning
back
Now the pain is my pleasure
cause nothing could measure
Love is great, love is fine
Outta box, outta line
The affliction of the feeling
leaves me wanting more
Cause I may be bad, but I'm
perfectly good at it
Sex in the air, I don't care, I
love the smell of it
Sticks and stones may break
my bones
But chains and whips excite
me
Oh, I love the feeling you
bring to me, oh, you turn me
on
It's exactly what I've been
yearning for, give it to me
strong
And meet me in my boudoir,
make my body say ah ah ah
I like it-like it, Come on
S.S.S & M.M.M

35
3.3
Polygamie vs. Monogamie
Vooral door religie, waarden van de maatschappij en de sociale afhankelijkheid van de vrouw
is monogamie de enige geaccepteerde samenlevingsvorm geweest. Door de verschuiving in
de waarden van de samenleving is er meer ruimte ontstaan om ons gevoel te volgen.
Monogamie komt niet voort uit onze genen. Onze persoonlijkheid wordt gevormd door
interne en externe factoren. De interne factoren zijn onze genen. Genetische kenmerken zijn
erfelijk. Elk mens wordt gedreven door oerdriften, of in de termen van Maslow lichamelijke
behoeften: eten, slapen en seks. In 1879 gaf Charles Darwin in ‘The origin of species’ reeds
aan dat polygamie één van de belangrijkste voorwaarden is voor de gunstige evolutie van
een soort, dat geldt dus ook voor mensen. Ook Richard Dawkins stelt dat de mens van nature
polygaam is. Sterker nog een man is theoretisch in zijn leven in staat 100.000 vrouwen te
bevruchten, dat stelt vrouwen op hun beurt in staat het beste zaad eruit te selecteren. De
externe factoren zijn de invloeden van buitenaf, opvoeding, religie, algemene normen en
waarden, kennis, mensen, ervaringen, media etc. Deze externe factoren, in combinatie met
herinneringen uit het verleden, vormen onze persoonlijkheid en dus ook bijvoorbeeld hoe we
genot ervaren.
14
Volgens cognitieve gedragsanalyse komt gedrag als volgt tot stand:
-
Gebeurtenis, bij die gebeurtenis krijg je een bepaalde
Gedachte, die gedachte veroorzaakt een
Gevoel, en dat resulteert in een bepaald
Gedrag
De manier waarop we een bepaald concept interpreteren, is afhankelijk van emoties die
door eerdere herinneringen zijn verbonden met dat concept. Die verbindingen worden
gelegd in ons neuronetwerk, die verbindingen zijn flexibel en kunnen we beïnvloeden.
De hersenen bestaan uit zenuwcellen, de neuronen. Neuronen hebben vertakkingen en
vormen zo een neuronetwerk. Waar neuronen elkaar raken ontstaat een gedachte mede
gevormd door eerdere herinneringen.
Bepaalde emoties zijn door associatieve herinneringen, ideeen, gedachtes verbonden met
concepten in dit neuronetwerk15.
14
Interview cognitieve gedragstherapeut drs. J Heeringa, AMC
15
What the bleep do we know?!
36
Voorbeeld:
Het concept: Liefde. Als je liefdesrelatie bruut eindigt, verbinden de volgende neuronen zich
met elkaar:
verdriet
liefde
boosheid
woede
De hersenen maken geen verschil tussen wat ze zien en wat ze herinneren, want dezelfde
neuronetwerken lichten op. Wetenschap heeft verder aangetoond dat
neuronen/zenuwcellen die tegelijk oplichten, ook samenwerken. Als je dat vaker herhaalt
krijgen die cellen een relatie. Dus, als we bij het voorbeeld blijven, als je lang genoeg in die
negatieve spiraal blijft zitten bij het concept liefde, dan voed je dagelijks dat neuronetwerk
en heeft dat neuronet een langdurige relatie met deze negatieve emoties. Zenuwcellen die
niet meer samenwerken (positieve emoties in dit geval) raken op den duur hun relatie kwijt.
Deze verbindingen kunnen dus veranderen en we kunnen er ook invloed op uitoefenen.
37
Als we dan gaan kijken naar het concept monogamie blijven we daar mogelijk aan
vasthouden omdat het in de loop der tijd geïndoctrineerd is met positieve ideeën en emoties
en een langdurige relatie heeft met ‘positieve neuronen’.
Voorbeeld:
liefde
geluk
monogamie
veiligheid
genot
De invloeden van buitenaf zijn over het algemeen vrij monogaam.
Als we ons dus steeds meer laten leiden door ons gevoel, in hoeverre komt die oerdrift dan
naar boven? Is het een strijd tussen de polygame interne factoren en monogame externe
factoren? Waar leidt dat heen?
Rond 1850, leefden we gemiddeld veertig jaar. De levensverwachting van de huidige
generatie ligt in 2011 bij mannen gemiddeld op 84,5 jaar en bij vrouwen op 87,4 jaar 16. We
leven dus langer maar toch ervaren we tijd sneller. Tijd is consistent, een minuut is en blijft
een minuut, maar de prikkels die we in die minuut ervaren en moeten verwerken maken dat
het sneller lijkt te gaan. We hebben nu veel meer prikkels te verwerken dan een eeuw
geleden, wat we bij wijze van speken nu in drie maanden meemaken, maakten we vroeger in
ons hele leven mee. “De langere levensduur in combinatie met een stijging aan prikkels
maakt dat we levensfases intenser ervaren en we echt veranderen als persoon” stelt
trendanalist Adjiedj Bakas. Daarnaast komen mannen en vrouwen ook steeds meer en
directer in contact met elkaar, door de verschuiving in het patriarchaat. Dan kunnen we ons
afvragen of monogamie niet een verouderd concept is. Zolang we single zijn vormt
polygamie niet zozeer een probleem, dan zijn liefde en seks niet meer perse aan elkaar
gerelateerd en biedt dat ruimte voor seksuele expressie. Maar het wordt een ander verhaal
als we een relatie krijgen. Dan nog steeds speelt lust een grote rol in seks maar wordt het
wel weer teruggekoppeld naar liefde en dat behoor je uit monogaam moraal alleen met je
partner te delen. Wat is er dan sterker? Monogamie, of toch polygamie?
16
CBS.nl (2011)
38
Het aantal echtscheidingen valt volgens de statistieken van CBS ieder jaar lager uit dan
verwacht. “We verwachtten, juist een stijging”, zegt demograaf Jan Latten van het Centraal
Bureau voor de Statistiek. Eind vorig jaar dachten de statistici dat men de crisis mogelijk nog
niet voelde, waardoor de spanningen niet opliepen en echtparen het met elkaar volhielden.
“Er verdwenen nog niet massaal banen”. Maar sinds halverwege 2010, gaat die analyse niet
meer op. Adjiedj Bakas wijdt dit niet zozeer aan het feit dat de huwelijken allemaal zo goed
verlopen, maar aan polygamie wat in de volksmond een negatief geluid krijgt met de term
vreemdgaan17. Zo blijkt uit zijn onderzoek dat steeds meer mensen meerdere relaties
tegelijkertijd hebben, wat de partner overigens in de meeste gevallen niet weet, en noemt
dit een trend die naar verwachting zal blijven groeien 18.
We schijnen namelijk op grote schaal vreemd te gaan, en niet alleen de mannen!
Cosmopolitan deed onderzoek naar monogamie onder 513 mannen en vrouwen en hoewel
90% vreemdgaan afkeurt, bleek één op de vier ondervraagden wel eens vreemd te gaan en
vier op de vijf ondervraagden vond totale monogamie een illusie. Het is deze dubbele moraal
die het spanningsveld tussen monogamie en polygamie laat zien. Het is een duidelijke aanval
op de oude gevestigde monogame moraal die in strijd is met de huidige tijdsgeest. De
tijdsgeest van het meer willen, meer krijgen en het bewust worden.
Het feit dat de partners in de meeste gevallen niets weten van de polygame uitspattingen
van hun geliefde, bevestigt echter wel hoe diep monogamie in ons systeem geworteld zit.
Monogamie en polygamie hebben via het neuronetwerk verbinding met vele emoties (in
werkelijkheid natuurlijk meer dan in onderstaand diagram zijn weergegeven). Met
monogamie hebben de concepten veiligheid en liefde een sterke verbinding, bij polygamie is
de verbinding met de concepten genot en angst overheersend. Maar angst kan juist ook een
genotsverhogende factor zijn.
Voorbeeld
schuld
liefde
geluk
geluk
polygamie
monogamie
angst
veiligheid
genot
genot
17
18
Dikke van Dale; vreemdgaan; seks hebben met een ander dan de vaste partner.
De toekomst van de liefde; Adjiedj Bakas
39
Veranderingen in de waarden van de samenleving, brengen op individueel niveau dus
veranderingen teweeg in het neuronetwerk, zowel het monogame concept als het polygame
concept zijn aan verandering onderhevig.
De strijd tussen monogaam en polygaam opent mogelijk de deuren voor het seksueel
fetisjisme.
Doordat we opener tegenover seks staan, meer bewust worden en opzoek gaan naar, en
laten leiden door, onze persoonlijke behoeftes krijgt onze polygame oerdrift wellicht meer
de kans om naar buiten te komen. We staan daarmee open voor onze seksualiteit met
anderen en komen eerder in contact met andere vormen, andere rituelen. Polygamie zorgt
in ieder geval voor spanning, is het niet in de vorm van verleiding, dan wel in de vorm van
vreemdgaan, dan wel in de angst om bedrogen te worden. Dit besef zorgt ervoor dat we in
iedere situatie, monogaam of polygaam ons best zullen moeten blijven doen om
aantrekkelijk te zijn en te blijven. Indien monogamie de voorkeur heeft zal polygamie ons
dus dwingen daar meer ons best voor te doen. We hoeven wellicht niet perse vreemd te
gaan als de seksuele spanning uit onze relatie verdwijnt. Binnen een monogame relatie
kunnen we ook samen op zoek gaan naar meer, samen gaan experimenteren en ervaren.
3.5
Experience
We willen in ieder geval ervaren, veel ervaren. Deze trend is al lange tijd gaande en is
versterkt door de economische crisis. Door de economische crisis hebben we gezien dat
materiële rijkdom kwetsbaarder is dan we dachten, waardoor we immateriële rijkdom
(ervaringen) meer waarderen. Dit sluit aan bij spiritualisatie dat we vrij worden van
materiële dwang en aantrekkingen.
Experience economy, waarbij het niet gaat om de materiële maar de immateriële waarde
van een product.
Het liefst verkopen bedrijven de ervaring al op het moment van aanschaf.
Pine & Gilmore stellen in hun boek The Experience Economy dat zodra de welvaart een
bepaald niveau heeft behaald, de aandacht verschuift van goederen en diensten naar
‘experiences’. Niet langer kopen we een product om het product maar we willen er een
verhaal bij. Verhalen maken een belevenis rondom een product, geven er diepgang en
uniciteit aan. Het product wordt daardoor persoonlijker. Echter lag het initiatief steeds bij de
aanbieder en niet bij de klant en ook Pine en Gilmore werden kritisch over deze invulling van
de experience economie. Zij constateerden dat er in een periode dat de omzet in
experiences hoger is dan ooit, de roep om echtheid, om authenticiteit toeneemt. 19
De modebranche drijft op het verkopen van experiences. Zowel in winkels, advertenties als
brandimages. Maar kleding vertegenwoordigt ook een gevoel. Op macro niveau wordt het
gevoel van een samenleving vertaald door de hedendaagse mode. Op meso niveau bevindt
zich de kledingstijl van een subcultuur zoals bijvoorbeeld Gothics. Op micro niveau vertelt
kleding iets over de drager als individu, wie deze persoon is, hoe deze in het leven staat, hoe
19
The experience economy, 1999
40
deze zich voelt op een bepaald moment in een bepaalde situatie. Echter werkt het ook vice
versa, soms kiezen we een kledingstuk omdat het ervoor zorgt dat we ons bijvoorbeeld
zekerder gaan voelen. Kleding vertaalt dus niet alleen onze emotie het kan onze emotie ook
beïnvloeden. Kennen we “bovennatuurlijke“ krachten toe aan kleding?
Antropologe Agnes Jasper: “we gaan relaties aan met kledingstukken”. Een veelgezien
verschijnsel bij vrouwen is bijvoorbeeld dat ze menen te HOUDEN van hun schoenen. Maar
ook oude spijkerbroeken die niet meer gedragen kunnen worden omdat ze zo versleten zijn,
kunnen niet altijd weggegooid worden. Het gaat er hierbij niet om of het van een
hoogstaand merk is of dat het en masse geproduceerd is door H&M. 20
Hoe kan dat? Is dit een vorm van fetisjisme? En hoe komt het dat vrouwen houden van hun
schoenen?
Om hier antwoord op te vinden zal er moeten worden gekeken naar wat een experience
nou eigenlijk is. Beginnend bij de term zelf.
In het Engels is er namelijk maar één term voor Experience: Experience. In het Nederlands
kennen we de begrippen “belevenis” en “ervaring”. Mede door de overheersende Engelse
literatuur worden deze begrippen, ten onrechte, als synoniemen gebruikt. Waarom dit ten
onrechte is, wordt duidelijk in het ervaringsproces dat Filosoof John Dewey als volgt weer
geeft:
Zintuiglijke waarneming zorgt voor indrukken die emoties in ons oproepen. Het complex van
deze emoties zorgt voor een belevenis (onbewust). De interactie met onze omgeving en de
betekenis die wij zelf aan deze belevenis geven, is onze uiteindelijke ervaring (bewust).
Vervolgens gaan we zin geven aan deze ervaring.
Belevenissen zijn dus een onderdeel van een ervaring: en ook deze zijn context en
tijdgebonden!!
Bij een belevenis kan bovendien onderscheid worden gemaakt tussen primaire en
secundaire belevenissen.
Primaire belevenissen, de belevenissen uit eerste hand, zijn het contact van je
zintuigen met de omgeving. Teruggekoppeld naar kleding is dit dus het voelen van
het materiaal, het zien van de kleur etc.
Secundaire belevenissen zijn de belevenissen wanneer we erover vertellen en delen
met de omgeving. Dit begint al bij het beeld dat de mode ons voorschrijft.
In onze huidige cultuur waarin (sociale) media een invloedrijke rol spelen, slaat de balans in
door naar secundaire experiences.21
Dan is het wellicht niet zo raar om te stellen dat mode niet alleen een tijdsgeest vertaalt,
maar ook bepaalt.
Hoe beïnvloedt de mode ons? En waarom is mode de laatste decennia vooral gericht op de
vrouw?
20
Iinterview voor dit onderzoek
21
Economie van experiences, 2011
41
Kleding en mode vertalen niet alleen een gevoel en een persoonlijkheid, noch is kleding
louter praktisch op het gebied van bescherming. Aankleding is de eerste stap in verleiding.
De vrouw verstrikt de man door er verleidelijk uit te zien, het presenteert het lichaam als
een prachtig pakketje wat uitgepakt moet worden 22. Het verhoogt de seksuele verbeelding,
deels door onthulling van lichaamsdelen, maar vooral door de discretie van het niet
onthullen. Zo zegt cultureel theoreticus Jean Baudrillard: “Mode geeft sterke kracht aan de
vrouw, het geeft weer dat de man zwak is en zij sterk, het verandert haar positie van
achterstand in het patriarchaat tot een heimelijke controle en sociale vooruitgang”. 23 Mode
Historicus James Laver gaat nog een stapje verder, hij stelt dat de mode bepaalt wat erotisch
gevonden wordt. Zo stelt hij: “De mode zoemt in op een specifiek deel van het lichaam dat
erotisch geacht wordt. Vrouwen in het bijzonder doen moeite het te laten zien voor het
vermaak van mannen. Als mannen vervolgens gewend raken aan deze aanblik, gaat de mode
door, en creëert een nieuwe erogene zone om zo de mannelijke interesse weer opnieuw te
prikkelen”. 24 James Laver noemt dit “shifting erogenous zone”. Dit sluit naadloos aan bij
wat de psychiaters stellen over de ontwikkeling van fetisjisme. Bancroft stelde: Fetisjen zijn
zelden volledig willekeurige objecten of attributen. Hoewel Bancroft er wel op wijst dat het
specifieke doel, gekozen door een individu, een goed kan zijn puur door persoonlijke
betekenis, maar door de mode benadrukte erogene zones spelen hier ook een rol bij. Er
blijven verschillende terreinen op het gebied van fetisjistische interesse, welke eigenlijk
continu veranderen door de tijd. Zo heeft Krafft-Ebing het over een veelvoorkomende
handfetisj terwijl Bancroft schrijft dat een handfetisj zelden voorkomt. Voeten en schoenen
daarentegen trekken veel mensen aan. Qua materialen heeft Krafft-Ebing het vooral over
satijn, fluweel en bont terwijl in de twintigste eeuw rubber de voornaamste materialen fetisj
is. Dit kan gelinkt worden aan het feit dat rubber steeds meer gebruikt werd in het dagelijkse
leven. Dit suggereert dat fetisjen niet alleen psychologisch bepaald zijn, maar ook sterk
onderhevig zijn aan verschillende sociale invloeden. Zoals eerder is betoogd, is mode een
zeer belangrijke externe factor in de beeldvorming. In de 19e eeuw was een enkel erotisch
omdat benen altijd bedekt waren en een glimp van een enkel al uniek was, nu heeft de
mode van benen erogene zones gemaakt door de strakke broeken, hotpants en rokjes. In
2012 wordt dit nog verder benadrukt door de panty’s met een naad op de achterkant van de
benen en hotpants zo kort als onderbroeken waar de rand van de billen onderuit komt.
Maar waarom nemen vrouwen die moeite?
3.6
Kleding als verleidingselement.
Verleiding is een troef die vrouwen altijd hebben bezeten, altijd gebruik van hebben
gemaakt, bewust dan wel onbewust. Mannen reageren op het idee aan seks, vrouwen
stimuleren, de verwachting van seks wat filosofe Jane Billinghurst noemt: “expectation of
delight”25. Uiteraard is verleiding niet de enige troef die vrouwen in handen hebben, daar
zou de vrouw tekort mee worden gedaan en een te simplistisch beeld van de man geschetst
22
23
Unfashionable Human Body, 1971
seduction, 1998
24
Modesty in Dress: The Fundamentals of Fashion, 1969
25
Temptress:from the original bad girls to women on top, 2003,
42
worden. Maar de kracht van seks, of liever gezegd, de gedachte aan seks moet niet worden
onderschat. Freud betoogde dat bij alles wat we doen het verlangen om aantrekkelijk te
worden gevonden door het andere geslacht, een belangrijke drijfveer is. Het is zeker
mogelijk dat een dergelijke oerdrift in ons gedrag altijd op de achtergrond aanwezig is. Dit
sluit ook aan bij de evolutietheorieën van Darwin en Dawkins en de behoefte analyse van
Maslow. De meest voorkomende reactie van vrouwen op de vraag waarom ze ervan houden
om zich mooi en modieus aan te kleden is: “Omdat ik me er goed in voel”. Klinkt logisch,
maar waarom maakt kleding dat we ons goed voelen? Natuurlijk kan dat gevoel veroorzaakt
worden door onze eigen zintuiglijke waarneming (primaire belevenis), maar uiteraard speelt
beeldvorming ook een grote rol. Mode schept een bepaald beeld bij een kledingstijl, door
ons in die stijl te kleden proberen we (bewust of onbewust) die boodschap uit te dragen (de
eerste secundaire belevenis). Als we de boodschap gaan delen met de omgeving en we
vinden bevestiging door reacties van anderen, is dat de tweede secundaire belevenis. De
ervaring dat we ons goed voelen in kleding wordt dus mede veroorzaakt door de bevestiging
van anderen.
Met betrekking tot de fetisj kledingelementen in het huidige modebeeld zegt Valerie Steele:
“Één van de redenen dat designers er steeds weer op terug vallen is omdat fetisjisme net
een palimpsest is, een stuk perkament wat steeds weer hergebruikt kan worden met
letterlijk lagen en lagen van krachtige beelden, die designers keer op keer kunnen
herontdekken en mee kunnen spelen op de manier die ze willen en die bij de tijd past”.
Steele herkent fetisj als standaard referentie hoe de designers via erotiek en mode de kracht
van het individu benadrukken. ”Power dressing” bijvoorbeeld, is altijd een soort van subtekst
in de mode van het naar voren duwen van persoonlijkheid en identiteit. De aankleding van
de vrouw kan zeggen: “ik ben rijker dan jij”. Soms is de boodschap niet eens status of seks
gerelateerd maar zegt het gewoon: “deze skinnyjeans maken mij dunner dan jij bent, dus
beter dan jij bent.”26 Maar als dat niet seks gerelateerd is, waarom is het dan beter om
dunner te zijn?
Dun zijn is in deze tijd het schoonheidsideaal, met de skinnyjeans wordt getracht om aan dat
schoonheidsideaal te voldoen, om aantrekkelijk gevonden te worden. Het is zoeken naar
bevestiging, zelfs al komt die bevestiging van vrouwen. Dan gaan we nog een stukje dieper
het konijnenhol in, waarom willen we die bevestiging? Uiteraard om ons ego te strelen, om
te weten dat we goed, mooi, sexy etc. zijn. Als we goed in ons vel zitten, stralen we dat uit
en dat heeft zijn uitwerkingen op de buitenwereld. Zo krijgt een zelfverzekerd persoon
bijvoorbeeld eerder een baan dan een onzeker persoon. Een baan bijvoorbeeld, maakt de
vrouw onafhankelijker. Daar vallen Dawkins, Beaudrillard en Freud samen. Al met al worden
we aantrekkelijker, ook voor het andere geslacht. Een onafhankelijke, aantrekkelijke vrouw
krijgt meer aandacht van mannen en krijgt zo de gelegenheid te gaan selecteren. Op die
manier scheppen mannen en vrouwen mogelijkheden voor elkaar.
26
Elle UK, 07, 2011.
43
Prada winter 2012
44
Door het ervaren en de zin die de vrouw vervolgens aan die ervaring geeft, ontstaat ook die
irreële devotie van vrouwen voor bijvoorbeeld schoenen en tassen. Dus niet het object zelf,
want zoals gezegd ontwikkelen vrouwen minder snel een fetisj door middel van zintuiglijke
prikkeling. Maar komt meer voort uit het feit dat vrouwen seksueel moreel superieur zijn
aan de man. Beeldvorming heeft hier ongetwijfeld invloed op gehad, zo had Carry uit Sex
and the City een echte schoen obsessie die nadrukkelijk benadrukt werd. Het feit dat
mannen het aantrekkelijk vinden is een niet te missen feit, ook al is het nog zo onbewust.
Een tassenfetisj ligt genuanceerder. Hoewel in de beeldvorming ook wel geprobeerd wordt
de link naar de dominante vrouw te leggen, is een handtas heel persoonlijk, het schijnt zelfs
dat aan de inhoud van een tas de persoonlijkheid van de vrouw afgelezen kan worden. Een
tas maakt deel uit van haar persoonlijkheid, van haar leven en ze draagt hem dicht bij het
lichaam. Hij maakt deel uit van haar identiteit. Een tassenfetisj betreft echter wel vaak dure
tassen, Louis Vuitton, Birking bag, Fendi zijn hier een goede voorbeelden van. Dan draagt het
wel weer die boodschap uit van: “Ik kan me een Louis Vuitton veroorloven dus ik ben rijker
dan jij”. Status en dominantie.
Toch is hier nog niet alles mee verklaard en zal fetisjisme altijd een mysterieus fenomeen
blijven. Waar we in de basis naar veiligheid zoeken, zoals een kind in zijn knuffel, een
echtpaar in monogamie, en religieuzen in hun geloof komen we terug op de essentie van
fetisjisme: het vervalsen van de werkelijkheid. 27
27
Zoals Freud en Kaplan hebben betoogd. Zie hoofdstuk 2.2.1
45
Waar het op neer komt is het volgende.
Louise Kaplan stelde dat in een tijd dat de maatschappij grote seksuele vrijheid zou scheppen
vrouwen net zo pervers zijn als mannen. Het heeft er alle schijn van dat deze tijd nu is
aangebroken. Echter biedt de huidige tijd niet alleen seksuele vrijheid maar ook heel veel
onzekerheid. Remmingen om niet over te geven aan fetisjisme (walging, schaamte en
fatsoen) vallen weg. Er wordt overgegeven aan fetisjisme om de werkelijkheid te vervalsen.
46
4.
…And That’s when Fetish hits Fashion!!
Leer, lakleer, latex, bont, lingerie, kant, jarretels, bondage, uniformen, korsetten, Tight
lacing, alles waar een fetisjist van droomt, verscheen in 2011 op de catwalks in de shows
voor de wintermode van 2012. Er was dit jaar geen modehuis te vinden dat niet minstens één
fetisjelement in zijn collectie had verwerkt. Aan de opsomming moeten zelfs elementen
worden toegevoegd die in dit onderzoek niet eens uitgelicht zijn maar ook deel uitmaken van
de fetish fashion: De lange zwarte handschoenen tot over de elleboog, überhaupt leren
handschoen, kinkyboots, heuphoge laarzen met uiteraard een flinke hak eronder. Ook
elementen van bondage in de vorm van teugels, handboeien, riemen en kettinkjes. Het kan
niet langer worden ontkend, er kan niet langer omheen worden gedraaid en het beestje
wordt nu dan ook openlijk bij de naam genoemd. Geen creatieve verzinsels meer, het is
gewoon straight to the point: FETISJ. Een aantal modehuizen verkochten de hele fetisj
experience met hun shows, waarbij catwalks omgetoverd werden tot een heus decor waar
modellen met de fetisjelementen aan het lijf meerdere facetten van het verhaal van
fetisjisme vertelden. Hoewel iedere designer de elementen anders inzette, kunnen we
onderscheid maken tussen drie vertellingen: Rolspel, Boudoir, en S&M.
47
4.1
Rolspel
Marc Jacobs zette de toon voor de fetisj comeback. Het idee
om de fetisjkant uit te gaan kwam voort uit een discussie
over de fetisj van vrouwen voor tassen. De show van Louis
Vuitton was één groot rolspel geïnspireerd op de film The
Night Porter uit ’74 waarin een Nazi officier een
sadomasochistische relatie krijgt met een overlever van
een concentratiekamp. De vrouwen kwamen ten tonele uit
vier verschillende liften, geopend door oude piccolo’s, als
sexy leger officieren met een militairen cap en –jassen met
enkel een broekje, zo kort als een onderbroek,
gecombineerd met stockings, transparante of PVC
kokerrokken, als onderkleding. Rubberen tassen werden
met een handboei bevestigd aan de pols als symbool voor
de vrouwenfetisj voor tassen. Lakleer en PVC, al dan niet
gecombineerd met materialen als wol en katoen. En op de
korset geïnspireerde riemen accentueerde de smalle
contouren van de taille. Naast de officieren was het een
komen en gaan van: echtgenotes, minnaressen, prostituees
en french maids.
48
49
50
4.2
Boudoir
In de Victoriaanse tijd was het Boudoir de speeltuin voor man
en vrouw. Daar maakte de man de vrouw het hof…of was het
andersom? De show van John Galliano (onder) vond plaats in
een victoriaans landhuis. De modellen waren verleidelijk en
mysterieus. Gehuld in zachte, sensuele materialen als zijde,
satijn en bont gecombineerd met latex items. Schoenen die met
metalen kettinkjes om de enkel geketend waren. Hoewel
Galliano vanwege zijn rasistische uitlatingen weg is bij Dior
(boven), was ook bij die collectie zijn handtekening te
herkennen. Jurken geïnspireerd op negligés en lingerie
voerden de boventoon. De zachte materialen en kleuren ogen
sensueel, verleidelijk en ongevaarlijk maar staan in sterk
contrast met de donkere make up. De twijfel ontstaat of het
allemaal wel zo onschuldig is en daar is ze: de vrouwelijke,
sensuele verleidster. Deze stijl oogt misschien minder fetisj,
maar zoals Louise Kaplan opmerkte over de perversie van de
vrouw: “extreem stereotiep gedrag om de toeschouwer om de
tuin te leiden”. Daarmee is deze stijl wel degelijk fetisj.
51
52
4.3 D&S&S&M
Alexander McQueen en vooral Thierry Mugler legden
de nadruk op duistere erotiek. McQueen wisselde witte
ijskoninginnen af met in agressief zwart gehulde
vrouwen. Duidelijk geïnspireerd door bondage
showden de koninginnen van kilte en duisternis
heuphoge geveterde laarzen, dogcollars, lange leren
handschoenen en korsetten. Thierry Mugler wilde een
sexy, donker gevoel uitstralen vanuit een visie met
geen regels, geen grenzen aldus Nicola Formichetti,
creative director bij Mugler (Elle, 2011). Dit resulteerde
in latex beha’s, lichamen gehuld in strakke second
skin items, zwarte lak rokken, jarretelgordels en
stockings gepresenteerd door modellen, omgevormd
in haast demonische rebellen, zwalkend langs
betonnen plavuizen. En niemand kan die rol beter kan
vervullen dan Lady Gaga, de koningin van fetisjmode.
Ze is de muse van de designer, die tevens haar stylist
is, en in eigen persoon speciaal model tijdens de show
53
D&S&S&M
Alexander McQueen en vooral Thierry Mugler legden
de nadruk op duistere erotiek. McQueen wisselde witte
ijskoninginnen af met in agressief zwart gehulde
vrouwen. Duidelijk geïnspireerd door bondage
showden de koninginnen van kilte en duisternis
heuphoge geveterde laarzen, dogcollars, lange leren
handschoenen en korsetten. Thierry Mugler wilde een
sexy, donker gevoel uitstralen vanuit een visie met
geen regels, geen grenzen aldus Nicola Formichetti,
creative director bij Mugler (Elle, 2011). Dit resulteerde
in latex beha’s, lichamen gehuld in strakke second
skin items, zwarte lak rokken, jarretelgordels en
stockings gepresenteerd door modellen, omgevormd
in haast demonische rebellen, zwalkend langs
betonnen plavuizen. En niemand kan die rol beter kan
vervullen dan Lady Gaga, de koningin van fetisjmode.
Ze is de muse van de designer, die tevens haar stylist is
en in eigen persoon speciaal model tijdens de show
54
55
4.
Powerdressing anno 2012
Bij powerdressing draait het om het naar voren
drukken van persoonlijkheid en identiteit. In de
jaren tachtig was het echt een afgeleidde van de
Dominatrix-look. Dat had een agressieve
uitstraling en vertolkte ook de woede van de
vrouw tegenover de man. De vrouw had een
duidelijke rol, een duidelijke boodschap. Nu is
überhaupt de rolverdeling meer gelijk, en echt
woede heerst er niet naar de man. Wel is er
behoefte naar verleiding, spanning en mysterie.
Dat zien we terug door de BDSM aspecten. Hoe
groot is de invloed van fetisjisme op de mode
eigenlijk? Reikt die niet veel verder dan louter de
kledingelementen? Refererend naar wat er in
hoofdstuk 2 werd gezegd over de vrouwelijke
perversie:
Vrouwelijke fetisjen komen veelal meer voort uit
het feit dat de vrouw seksueel superieur is aan de
man, het feit dat zij de man op kan winden en
daarmee kan spelen.
In hoeverre spelen de designers met die perversie? Hoe wordt dat vertaalt in de mode? En
wat zegt dat over de huidige tijdsgeest?
56
4.1
Kledinganalyse.
Als we de boodschap van de mode willen verstaan moeten we eerst weten wie het
uitdraagt. Wie is de vrouw? Deze vrouw is krachtig, maar ergens ook heel verleidelijk.
Dat komt omdat er twee invloeden van fetisjisme zijn.
1. Krachtige, mannelijke kant:
Harde materialen:Leer, latex,
mannelijke uniformen, Dominatrix elementen (wat gezag uitstraalt, dus dominant),
harde vormen,
veelal zwart.
Deze stijl bevestigt de dominante kant van de vrouw.
2. Verleidelijke, vrouwelijke kant:
Zachte materialen:Transparante materialen, kant,
Stockings, lingerie, hotpants,
ronde vormen.
Zachte kleuren
Deze stijl bevestigd eerder een stereotype verleidelijke vrouw, vanuit een achterstand in het
patriarchaat.(onderdanig dus)
Beide stijlen worden niet alleen door elkaar gegooid in items, de materialen worden ook
gemixt. Zachte, vrouwelijke materialen met harde,mannelijke materialen. Zoals we bij de
analyse van fetisjelementen hebben kunnen zien scheppen de korsetten en de torenhoge
hakken diezelfde verwarring.
Door deze elementen door elkaar te gooien kunnen we de vrouw geen rol toe bedelen in de
vorm van Dom. of Sub. maar ook niet in de vorm van Sadist of Masochist. Dit is in de trends
terug te herleiden naar de emancipatie, de gelijkheid van de seksen.
We weten dus eigenlijk niets van de vrouw behalve dan dat ze gevaarlijk is. Maar waarom is
ze gevaarlijk, alleen omdat we haar niet kunnen peilen?
57
5.2
Visuele analyse
Waarschijnlijk komen we meer te weten als we goed naar het beeld gaan bekijken wat aan
de kleding gekoppeld wordt. Als voorbeeld wordt een advertentie van Phillipp Plein
genomen.
Op het eerste gezicht is de vrouw, en dan met name de blonde vrouw hier dominant, de
femme fatale, sex on her commands en wetend dat ze begeerlijk is kijkt ze de waarnemer
recht in de ogen. Hoewel de andere vrouw duidelijk onderdanig is aan haar (sub.), lijkt het
de man te zijn die het onderspit delft. Hij zit alleen, wordt immobiel gemaakt door zijn zicht
weg te nemen en wacht af. En toch aan de reactie van de vrouwelijke sub. te zien vormt hij
ergens een bedreiging voor haar. Als we nog beter kijken staat de Dom. ook tegenover de
man, haar knie wijst naar hem. Als we dan ook eens op de houding van de man gaan letten,
kijkt hij ( ook al kan hij niets zien) richting de dom. in een quasi actieve houding. Hij wacht op
haar commands, hij verwacht seks; Ze creëert “the expectation of delight”28. Echter is het
helemaal nog niet zo duidelijk of dat er wel van gaat komen. Dit gegeven plus het mysterie
rondom haar rol maakt de vrouw tot de mysterieuze verleidster. In zekere zin is dit een
vorm van BDSM. Discipline wordt afgedwongen, het is een rolspel, alleen is niet echt
duidelijk wie welke rol uiteindelijk gaat vervullen. Er wordt vanaf beide kanten mysterie en
spanning gecreëerd. Het is de mentale strategie waarbij stereotiep gedrag van mannelijkheid
28
Jane Billinghurst; seduction.
58
of vrouwelijkheid op zo’n manier wordt gebruikt dat de toeschouwer om de tuin wordt
geleid.29
Waarom creëert de vrouw the expectation of delight?
Dat antwoord zit in de dominante kant van het power dressing.
“To seduce is to render weak”
(De vrouw domineert door verleiding)
De boodschap van de mysterieuze verleidster:
Zie het als een dwingend duwtje in de rug van de man. Dat als hij iets wil hebben, hij er zijn
best voor moet doen! Zowel op maatschappelijk als persoonlijk vlak, want anders…tja.
29
Zie Louise Kaplan. Hoofdstuk 2.2.
59
5.
Conclusie
60
Dit onderzoek is tot stand gekomen vanuit de vraag:
Wat is de invloed van fetisjisme op de huidige mode, en wat zegt dat over de huidige
tijdsgeest.
Fetisjisme is enorm onderhevig aan tijd en context. In de huidige tijd staat fetisjisme voor
een (seksuele) obsessie of een irrationele devotie voor een levenloos object. Bijvoorbeeld de
relatie tussen vrouwen en schoenen/ tassen.
Er bestaat een belangrijk verschil in het ontwikkelen van een fetisj tussen mannen en
vrouwen. Waar mannen seksueel opgewonden kunnen raken door sensorische en visuele
prikkeling, komt een vrouwelijke fetisj eerder voort uit het feit dat de vrouw seksueel
superieur is aan de man, het feit dat zij de man op kan winden en daarmee kan spelen.
Echter is de mentale strategie waarbij stereotiep gedrag van mannelijkheid of vrouwelijkheid
gebruikt worden om de toeschouwer om de tuin te leiden niet perse afwijkend seksueel
gedrag te zijn. En dat blijkt.
Fetisjisme komt in de fetisjscene vaak tot uiting in BDSM. Hoewel SM een bekend begrip is in
de mainstream, zijn niet in de laatste plaats consensuele dwang en rolverdeling uiterst
belangrijke aspecten. Dat maakt BDSM namelijk tot een erotische expressie. Kleding is hierin
een niet te missen factor, mede door de erotische associaties die de items teweeg brengen.
Dit is doorgevoerd in de mainstream mode. Als wij het concept “sexy” toedelen aan kleding
is dat de invloed van fetisj.
De afgelopen vijf jaar zagen we fetisjkleding steeds vaker en directer bij modehuizen terug
en de mode industrie besloot dit voorzichtig te implementeren in het straatbeeld. De
wetlook, skinny jeans en leggings. Leer was en is nog steeds een geliefd materiaal en de hak
werd steeds hoger. Ook los van de fetisjkleding werd er heel subtiel een mysterieuzer,
sterker maar toch verleidelijker beeld van de vrouw gecreëerd.
Dit is te herleiden naar de maatschappelijke trendontwikkelingen en -factoren.
In de eerste plaats naar emancipatie. Mannen en vrouwen zijn meer naar elkaar
toegegroeid. Mannen zijn emotioneler geworden en vrouwen hoeven zich al lang niet meer
aan te passen aan het gedrag van mannen maar bepalen zelf steeds meer de norm. Ook op
seksueel gebied heeft dit consequenties. Naast het mannelijk genot wordt ook het
vrouwelijk genot steeds belangrijker. Ook jonge vrouwen gaan nu steeds meer bewust
opzoek naar bevrediging van hun seksuele verlangens, ze experimenteren en gaan erotische
activiteiten aan. Niet langer is louter de vrouw het lustobject, maar de man net zo goed.
Daarnaast zijn de waarden van samenleving verschoven. Onze waarden zijn:
Emotioneel; daarbij moet worden gedacht aan waarden als uitdagingen zoeken,
grensverleggend zijn en openstaan voor verandering.
Individueel; waarbij originaliteit en onderscheidend zijn hoog in het vaandel staan.
We willen ons meer ontplooien, meer uit ons leven halen, meer ervaren, we staan onszelf
een meer hedonistische levensstijl toe. We laten ons niet meer leiden door religieuze
moraal en antwoorden. Naarmate emancipatie doorontwikkelde en de Christelijke moraal
61
naar de achtergrond verdween, werd seks steeds normaler. We kregen een overkill aan seks
waardoor platte, makkelijke seks nu uit de mode is. Er is nu des te meer verlangen naar
verleiding, spanning en mysterie. Op een vernieuwende manier wordt BDSM, door
boegbeelden van deze tijd, als antwoord op dat verlangen gegeven.
Onze polygame driften komen meer naar de oppervlakte en dit zorgt in ieder geval al voor
spanning. Is het niet in de vorm van verleiding, dan wel in de vorm van vreemdgaan, dan wel
in de angst om bedrogen te worden. Het stimuleert ons om meer ons best te doen om
aantrekkelijk te zijn en te blijven.
De economische crisis heeft de kwetsbaarheid van materiële rijkdom benadrukt en heeft
daarmee de aantrekking van immateriële waarde bij een product versterkt. Zeker wat
betreft mode en kleding.
Louise Kaplan stelde dat indien een maatschappij grote seksuele vrijheid biedt, vrouwen net
zo pervers blijken als mannen. Het heeft er alle schijn van dat deze tijd nu is aangebroken.
Echter biedt de huidige tijd ook onzekerheid. Zowel door polygamie, als door het wegvallen
van religieuze antwoorden als door een instabiele economie. Remmingen om niet over te
geven aan fetisjisme verdwijnen naar de achtergrond.
And That’s when Fetish hits Fashion
Zowel BDSM als de vrouwelijke perversie hebben een gigantische invloed op de
aankomende mode.
De vrouwelijke tassenfetisj zette Marc Jacobs op het spoor van fetisjisme voor zijn
wintercollectie van 2012. Louis Vuitton was echter niet het enige modehuis. Alles waar een
fetisjist van droomt, verscheen op de catwalks. Qua kledingelementen maar ook qua
experience: BDSM in verschillende rolspellen. Het was een mix van rolspel, boudoir en SM..
De vrouw is krachtig, dominant maar ook verleidelijk. Door het gebruik van zowel
mannelijke als vrouwelijke materialen, vertolkt de vrouw verschillende rollen en is ook niet
duidelijk wat ze nou eigenlijk wil, wat haar doel is.
Ook in beeldvorming van de mode wordt “the expectation of delight” gecreëerd. Stereotiep
gedragWaarom? To seduce is to render weak. De vrouw domineert de man door middel van
verleiding. Daarmee wordt gehoor gegeven aan het verlangen naar verleiding, spanning en
mysterie maar tegelijker tijd kan het gezien worden als een dwingend duwtje in de rug van
de man. Zowel op maatschappelijk als persoonlijk vlak. Dat als hij iets wil, hij er zijn best voor
moet doen.
62
Bronnen
Literatuurlijst
Bancroft, J.H.J. ([1989] 2008) Human Sexuality and its problems. Churchill Livingstone.
ISBN 9780443051616.
Beaudrillard, J. ([1979] 1990) Seduction. Saint Martins Press. ISBN 9780312052942.
Bayley, S.(2009) Before Behind Between Above Below Women as Design. Octopus Publishing
Group. ISBN 9781840915327.
Billinghurst, J. (2003) Temptress: From Original Bad Girls to Women on Top. Greystone Books.
ISBN 9781550549997
Boswijk, A. & Olthof, S. & Peelen, E. (2011) Economie van Experiences. Pearson Education.
ISBN 978904301978.
Cova, B. & Kozinets, R. V. & Shankar, A. (2007) Consumer Tribes. Butterworth- Heinemann
imprint of Elsevier. ISBN 9780750680240.
Cox, C. (2006) Seduction: A celebration of sensual style. HarperCollins publishers.
ISBN 9780061138157.
Darwin, C. ([1879] 2004) The Origin of Species. CRW Publishing Limited.
ISBN 9781904633785.
Dawkins, R. (2006) The Selfish Gene. Oxford University Press. ISBN 9780199291144
Dewey, J. ([1938] 2007) How we think & Education and Experience. Frederick Ellis.
ISBN 9781934568224.
Dikke van Dale; Term: Fetisjisme; Vreemdgaan.
Gilmore, J.H. & Pine II, B.J. (1999) The Experience Economy, Work is theatre and every
business a stage. Harvard Business School Press. ISBN 9780875848198.
Harford, T. (2008) Waarom we doen wat we doen. Little Brown. ISBN 9789047000327
Heimann, J. & Nieder, A.A. 20th Century Fashion. Taschen
Kaplan, L. J. ([1991] 1997) Female Perversions. Jason Aranson. ISBN 9780765700865.
Kotler, P. & Armstrong, G. & Wong, V. (2008) Principles of Marketing. Pearson Education.
ISBN 9780451529060
Kyoto Costume Institute Fashion: A History from the 18th to the 20th Century. Taschen.
Laver, J. (1969) Modesty in Dress: The Fundamentals of Fashion. Heinemann.
Masud, M. & Kahn, R. (1979) Alienation in Perversions. Karnak Books. ISBN 9780946439621.
Mendes, V. & Haye, de la A. (1999) 20th Century Fashion. Thames & Hudson.
ISBN 0500203210
Roothart, H. & Pol, van der W. (2001) Van Trends naar Brands. Kluwer Amsterdam.
ISBN 9014079648
Rudofsky, B. (1971) The Unfashionable Human Body. Doubleday.
Steele, V. (1995) Fetish: Fashion, Sex, and Power. Oxford University Press. ISBN 0195090446
Steele, V. (2001) The Corset: A Cultural History. Yale University Press. ISBN 0300090714
63
Fashion Magazines
Avant Garde
Blend, jrg. 2008-2011
Elle Uk jrg. 2006 – 2011
Elle Stijlbijbel, jrg. 2011 nr. 2
Elle UK jrg. 2011, nr 07 Fetish p.160- 163
Grazia jrg. 2009 nr. 14
Supertrash Magazine jrg. 2010 nr 2.
Vogue Accessory, jrg. 2011 nr. 2
Vogue Italia jrg. 2006 – 2011
Vogue Italia; Couture jrg. 2011 ; supplemento al numero 733. Settembre .
Vogue Italia; Dossier Sfilate jrg. 2007 – 2011
Vogue Paris; Collections Fall - Winter 2012
Links
www.alexandermcqueen.com
www.bakas.nl; De Toekomst van de liefde (toegang 09.2011)
www.dsm5.org (toegang 08.2011)
www.fashionencyclopedia.com (toegang 06.2011)
www.freudfile.org (toegang 05.2011)
hommage.a-madame.nl (toegang 05.2011)
www.ladygaga.com (toegang 08.2011)
www.louisvuitton.com (toegang 08.2011)
www.cbs.nl; Consumentenvertrouwen (toegang 08.2011)
www.cbs.nl; Driekwart van de jongeren wil trouwen (Toegang 09.2011)
dictionary.cambridge.org; Fetishism (toegang 04.2011)
divergencephilosophique.blogspot.com; hedi-slimane-vogue-russia-abbey-lee. (toegang
04.2011)
www.fashioncollections.org; thierry mugler-fall-winter-2011-2012 runway-lookbook
(toegang 04.2011)
www.fashionotes.com; louis-vuitton-fashion-is-fetish (toegang 04. 2011)
www.fashionunited.nl; Fetisj is mode ( toegang 04.2011)
www.gecertificeerdemediators.nl; aantal echtscheidingen lager dan verwacht (toegang
08.2011)
www.girlscene.nl;designers_onder_de_loep_vivienne_westwood (toegang 04.2011)
www.guardian.co.uk; life and style fashion.(toegang 04.2011)
hubpages.com; Lady Gaga Fetish Fashion (toegang 05.2011)
www.huffingtonpost.com; rihanna (toegang 08.2011)
www.interaxis.org; katrien van nieuwenhove editor. (toegang 07.2011)
mens-en-gezondheid.infonu.nl; seksfetish welke zijn er (toegang 05.2011)
www.mixitup.nl; modetrends herfst winter 2010 2011 fashion trend report (toegang 04.2011)
nederlands.skepdic.com; wicca. (toegang 05.2011)
www.oed.com; fetishism (toegang 04.2011)
www.rlwclarke.net; Sigmund Freud Fetishism 1927 (toegang 06.2011)
64
Statline.cbs.nl; Kerncijfers: Bevolking, huishoudens en bevolkingsontwikkeling vanaf 1899
(toegang 09.2011)
Statline.cbs.nl; Kerncijfers: Consumentenvertrouwen, economisch klimaat en koopgedrag
(toegang 09.2011)
uk.askmen.com; love secrets. (toegang 05.2011)
valeriesteelefashion.com; interview-with-john-galliano (toegang 05.2011)
www.veiligglijden.nl; De geschiedenis van de vibrator (toegang 09.2011)
www.vogue.co.uk; fashion autumn-winter-2011 (toegang 09.2011)
weblogs.nrc.nl; het festisjfestijn van Louis Vuitton (toegang 04.2011)
En.Wikipedia.org; BDSM (toegang 05.2011)
wikipedia.org; Metroman(toegang 07.2011)
www.youtube.nl; Exclusive interview Lady Gaga with Jean Paul Gaultier (toegang 09.2011)
www.z24.nl; mediareclame (toegang 07.2011)
Documantaires
What The Bleep do we know?!
What The Bleep down the rabbithole
Geloof, sex en (wan)hoop 2 (IKON 2008)
Overig
Sex and the City (HBO) seizoen 1 tm 6 (1998-2004)
Spuiten en Slikken (BNN 2005-2011)
The sex files ( Discovery channel 2003-2006 )
Sexcetera ( Playboy TV 2002-2005)
65
Bijlage 1. Benadering vanuit psychologisch oogpunt
Het concept van erotisch fetisjisme is ontstaan met de Franse psycholoog Alfred Binet (beter
bekend van zijn werk op intelligentie testen) in een artikel gepubliceerd in 1887 in de Revue
philosophique. Echter was het Richard von Krafft-Ebing die het wijder verspreidde door
boekpublicaties tot aan zijn dood in 1902. Hij maakte een onderscheid tussen wat hij
noemde fysiologisch fetisjisme, een voorkeur voor bepaalde bijzondere fysieke kenmerken
bij personen van het andere geslacht, en wat hij omschreef als 'pathologische, erotische
fetisjisme'. Dit was niet alleen gericht op specifieke delen van het lichaam, maar uitgebreid
tot levenloze objecten, meestal artikelen van vrouwelijke kleding, of in de richting van
specifieke materialen zoals bont of fluweel. Maar ook von Krafft-Ebing concludeerde dat er
niet echt een harde scheidslijn was. Hij schreef de ontwikkeling van fetisjisme toe aan een
bepaalde gebeurtenis waarbij erotische gevoelens geassocieerd worden met bepaalde
lichaamsdelen. Ook veronderstelde hij dat personen die deze bizarre associaties vormden in
psychopatische staat verkeerde en een overmatig sexueel verlangen hadden ofwel een
sexuele stoornis. Recentere schrijvers, zoals John Bancroft met zijn boek over “menselijke
seksualiteit en haar problemen” (1989), voert hij het experimentele bewijs dat de
mannelijke erectiële respons kan worden geconditioneerd om te reageren op ongewone
stimuli. De reden waarom de geconditioneerde reactie op bepaalde prikkels resulteert in de
vorming van een fetisj komt volgens Bancroft meer voor onder mannen door de
vanzelfsprekendheid van een erectie. Hierin is een niet te missen visuele en sensorische link
tussen het object van de stimulus en seksuele opwinding. Volgens Bancroft hebben vrouwen
minder kans op het oproepen van plezierige gevoelens door bepaalde objecten of texturen.
De vraag blijft waarom sommige bepaalde stimulus de focus van erotische sensatie wordt,
en waarom sommige meer kans hebben te worden geconditioneerd dan anderen. Fetisjen
zijn zelden volledig willekeurige objecten of attributen, hoewel Bancroft erop wijst dat het
specifieke doel, gekozen door een individu, een goed kan zijn puur door persoonlijke
betekenis. Er blijven verschillende terreinen op het gebied van fetisjistische interesse, welke
eigenlijk continue veranderen door de tijd. Zo heeft Krafft-Ebing het over een
veelvoorkomende handfetisj terwijl Bancroft schrijft dat een handfetisj zelden voorkomt.
Voeten en schoenen daarentegen trekken veel mensen aan. Qua materialen heeft KrafftEbing het vooral over satijn, fluweel en bont terwijl in de twintigste eeuw rubber de
voornaamste materialen fetisj is. Dit kan gelinkt worden aan het feit dat rubber steeds meer
gebruikt werd in het dagelijkse leven. Dit suggereert dat fetisjen niet alleen psychologisch
bepaald maar ook sterk onderhevig aan verschillende sociale invloeden.
Freud (1856-1939) wees op het theoretisch belang van de bestudering van perversies, met
name van het fetisjisme dat de kern van alle perversies zou bevatten. Freud ontdekte dat
wat in de neurose verdrongen wordt, in de perversie juist wordt uitgeleefd. Vandaar dat hij
de neurose het negatief van de perversie noemde. Perversies zijn daarom wel verheerlijkt,
vooral door de neurotici die de intense lustbeleving moesten ontberen. Freud gaf ook een
ander theoretisch belang aan, namelijk dat er met de perversie een mogelijkheid wordt
geschapen om de werkelijkheid te vervalsen zonder psychotisch te worden. Freud ontdekte
de ontwikkeling van de seksualiteit. Namelijk vanaf de geboorte. Freud zag perversies als
fixatie aan, dan wel regressie naar fasen en zones van de pre-genitale seksuele ontwikkeling
als gevolg van de wijze waarop het Oedipus-complex doorlopen was: de mate van
castratieangst. De belangrijkste remmen die op een perverse ontwikkeling staan zijn
66
walging, schaamte en fatsoen. In zijn latere werk komt Freud op de perversies terug en
noemt hij vooral het fetisjisme, als prototype voor iedere perversie. Hij redeneert als volgt:
de aanblik van het vrouwelijk genitaal beangstigt het jongetje dermate dat hij de
afwezigheid van de fallus loochent. De fetisj is een toevallige vondst waarmee over de
castratie-dreiging getriomfeerd wordt. Het prettige is dat de betekenis door anderen niet
gemakkelijk wordt doorzien en dat de fetisj (en daarmee seksuele bevrediging) makkelijk
bereikbaar is. Hoe meer de fetisj zowel de castratie van de vrouw loochent als bevestigt, hoe
solider de constructie tegen beïnvloeding van buitenaf. De fetisjist weet dat de vrouw geen
fallus heeft maar een deel van hem houdt vast aan de constructie dat ze er wel een heeft.
In Engeland droeg Masud Khan in belangrijke mate bij met zijn boek ‘Alienation in
Perversions’ (1979). Enerzijds beschrijft hij de narcistische problematiek in relatie tot
perversies, anderzijds vestigt hij de aandacht op de vroege moeder-kind relatie.
Nu wordt er echter constant een brug geslagen tussen de man en fetisjisme, maar fetisjisme
komt zeker ook onder vrouwen voor. Louise Kaplan somt in ‘Vrouwelijk Perversies’ (1991)
een aantal verklaringen die gegeven zijn op. Vrouwen zouden op de een of andere manier de
mannen aansporen; vrouwen zijn moreel superieur aan mannen; Er wordt ook wel beweerd
dat vrouwen ruimschoots de gelegenheid krijgen om hun afwijkende seksuele verlangens af
te reageren op hun kinderen en dat de hormonen de verschillen in fijngevoeligheid voor
intermenselijke relaties bepaalt en dat het verschil dus door het biologische noodlot komt.
Mannen moeten erecties hebben om seksueel iets te presteren, zij kunnen hun genitale
angsten niet verbergen terwijl vrouwen heel bedreven zijn in het voorwenden van
opwinding en orgasmes. Vrouwen hoeven geen fetisjen te hulp te roepen om zich te
bewijzen. Indien de maatschappij een grotere seksuele vrijheid zou bieden zouden vrouwen
net zo pervers zijn als mannen. Vrouwen hoeven geen prostituees te bezoeken om geslagen
en overheerst te worden: mannen doen het met plezier thuis en voor niets. Louise Kaplan
verlaat de definitie van perversie als afwijkend seksueel gedrag en legt de nadruk op de
mentale strategie waarbij stereotiep gedrag van mannelijkheid of vrouwelijkheid op zo’n
manier wordt gebruikt dat de toeschouwer om de tuin wordt geleid. Wat de perversie
onderscheidt is de mate van wanhoop en fixatie, er is geen andere keuze: ondergang in
angsten, depressie en psychose dreigt. Vrouwen hanteren andere listen om hun demonen
gunstig te stemmen. Wanneer onze aandacht beperkt blijft tot de zichtbare en duidelijke
doelen dan is dat een weerspiegeling van de perverse strategie, we trappen er dan dus
heerlijk in. In de stereotype opvattingen over normale vrouwelijkheid zullen we de
vrouwelijke perversie ontdekken.
De infantiele fantasieën over de fallus dan wel
gecastreerd zijn, worden overgeplant op de maatschappelijke normen van mannelijkheid en
vrouwelijkheid. De opvoering er van zijn de groteske geslachtskarikaturen die bij mannen het
etiket perversie hebben gekregen. De perverse vrouwen vermommen zich als normale
vrouwelijke types: de gehoorzame vrouw, de koesterende moeder, de passieve maîtresse
die zichzelf gewonnen geeft, de verwachtingsvolle ontvangster van de fallische goederen,
zodat niemand ooit zal vermoeden hoe graag ze wil bezitten, werktuig zijn, domineren,
penetreren, overnemen, eisen, slagen en winnen.
67
Fetisjisme volgens DSM
De diagnose criteria zijn in DSM IV:
A. Over een periode van ten minste 6 maanden, terugkerende, intense, seksueel
opwindende fantasieën, seksuele driften en gedragingen met betrekking tot beide
het gebruik van niet-levende objecten en / of een zeer specifieke focus op
niet-genitale lichaamsdeel.
B. de fantasieën, seksuele drang of gedragingen in significante mate lijden of
beperkingen op sociaal, beroepsmatig, of andere belangrijke gebieden van
functioneren veroorzaakt.
C. De fetisj objecten zijn niet beperkt tot artikelen van de kledij gebruikt in
decrossdressing
(zoals in travestie Fetisjisme) of hulpmiddelen speciaal
ontworpen met oog op de tactiele genitale stimulatie (zoals een vibrator)
68
Bijlage 2. Analyse fetisj kledingstukken
Fetisj element:
Erotisch aspect:
Het Korset; Tight Lacing
*
Het korset benadrukt de vrouwelijkheid.
De wespentaille benadrukt de ronde vormen van de borsten en heupen.
Geeft een rechte, trotse houding.
*
Het korset draagt bij aan de seksuele verbeelding van de
man.
Hoewel door het power dressing van de jaren ’80 het korset nu vooral
de link naar de Dominatrix gelegd wordt hult de oorspronkelijke
boodschap van het korst de man in mysterie. Het zegt namelijk niets
over haar rol ten opzichte van de man, omdat zowel in de rol van de
dom. als de sub. een korset gedragen kan worden en doet functie
vanuit sadistisch als masochistisch hulpmiddel. Hier zijn we ons wellicht
nauwelijks van bewust, maar onbewust brengt het die mysterie nog
steeds teweeg.
Invloed op de mode: *
De smalle taille en het eventueel benadrukken hiervan.
Dior’s New Look zette het schoonheidsideaal van de wespentaille
(gecreëerd door het korset) voort door de contouren van een korset in
kleding te verwerken maar dan in comfortabele vorm.
*
(Brede) Tailleriemen
Fetisj element:
Lingerie; beha, onderbroeken/string, jarretels en stockings
Erotisch aspect:
*
Benadrukt de stereotype kenmerken van vrouwelijkheid en
vrouwelijk gedrag.
In de vorm van verleiding.
*
Geleid het oog naar de vrouwelijk genitale zones
Benen zijn de peilers naar “het beloofde land”. Waarom Stockings
sexier worden gevonden dan panty’s is omdat de band de grens
symboliseert die al dan niet overgegaan mag worden. Jarretelgordels
benadrukken het beloofde land: het vrouwelijk orgaan.
Invloed op de mode: *
Gebruik van transparante en kanten stoffen/ materialen;
*
De bikini;
*
De hotpants;
*
Lingerie als onderdeel van een outfit.
Fetisj element:
Erotisch aspect:
*
van de
Uniformen/ rolspel
Mannelijke Uniformen symboliseren visueel de rolverdeling
Dom. door de mannelijke uitstraling van gezag.
In de vorm van bijvoorbeeld het uniform van een legerofficier
69
*
Vrouwelijke uniformen symboliseren visueel de rolverdeling
van de Sub. door de vrouwelijke karikatuur als onderdanige
ontvanger.
In de vorm van bijvoorbeeld de french maid, de pin-up en de
secretaresse.
*
De dominante vrouw weergeven al dan niet als onderdanige
ontvanger.
De strenge juffrouw, de strikte en intelligente bibliothecaresse.
Invloed op de mode: *
*
*
Fetisj element:
Erotisch aspect:
Colberts en jassen met uniformele uitstraling.
- Dubbele rij knopen
- (riempjes op de schouders)
Schoenen in de vorm van legerkisten en afgeleide daarvan
Kokerrokken
Second skin; Leer, rubber en latex
*
Een lichaam gehuld in een rubberen catsuit symboliseert
visueel
zowel een grotesk stereotype kenmerk van mannelijkheid als
dat het de vrouwelijkheid benadrukt.
- Een erectie in een condoom.
- Vrouwelijke vormen komen nadrukkelijk naar voren doordat
het als een tweede huid om het lichaam sluit
*
Leer benadrukt het stereotype mannelijk gedrag.
- De macho, stoer en krachtig, bereid om te vechten.
*
Een vorm van masochisme
Doordat het materiaal niet ademt wordt de huid verstikt, deze
vorm van lijden (masochisme) kan een erotische stimulans
teweeg brengen bij de drager.
70
Fetisj element:
De hoge hak
Dat de hoge hak invloed van de hak kunnen we kort zijn. Een hak is in de mode of niet. Het
erotisch aspect van de hoge hak behoeft echter meer uitleg aangezien de oorsprong van het
erotische aspect afkomstig is uit het Chinese voetbondage van de 14e eeuw en aanhield tot
de 20e eeuw. Dit was evenals het tight lacing een pijnlijke procedure voor de vrouw doordat
de voet op meerdere plekken werd gebroken. De achterliggende gedachte was al even
vrouwonvriendelijk. Toch heeft het wel invloed gehad op het denkbeeld. Namelijk:
*
*
-
Het schoonheidsideaal van de kleine voet
Het maakt dat de vrouw immobiel is.
Dit maakt dat ze onderdanig is aan de man
Kleine pasjes, ze loopt langzamer waardoor de man langer de tijd krijgt om het
vrouwelijk lichaam goed te bekijken.
De fetisj scene gaf echter een ander karakter aan de hoge hak, de eerste hoge hak in Europa
is ontstaan in Wenen, vanuit oogpunt van anale penetratie, waarbij de hak de penis
symboliseert. Bijgestaan door het feit dat de voeten van vrouwen nu niet meer gebroken
worden en de schoenen comfortabeler zijn valt de immobiliteit grotendeels weg. Wat er
overblijft is wat we nu sexy vinden aan de hoge hak:
*
Een sierlijke loop
Lange benen, een gewelfde taille. Heupen en borst worden naar voren geduwd.
*
De hak als mysterieus wapen
Het benadrukt symbolisch de liefde en de agressie van de vrouw
Waarin liefde voor ontvangen en onderdanigheid staat, vertaald de agressie de
natuurlijke dominantie van de vrouw, het maakt haar langer, groter. Dit is bedreigend
tegenover de passieve man.
71