Duurzaam organiseren?

MASSAAL HANDEN EN VOETEN
GEVEN AAN DUURZAAM
ORGANISEREN
Vanuit een groeiend bewustzijn hoe we willen leven
Dr. Tonnie van der Zouwen MCM
Lector Sustainable Working and Organising
Springtijforum, 26 september 2015
Workshop Programma
Eerste helft:
• Kennismaking
• Theorie en praktijk van duurzaam
organiseren
• Voorbeeld uit de praktijk van Marieke de Wal
Tweede helft:
• Zelf ervaren van co-creatie principes: World
Café
• Plenair het net ophalen: ervaringen en
conclusies
Expertisecentrum Sustainable Business
Nieuw expertisecentrum met 6 lectoraten:
1. Improving Business
2. International Business
3. New Marketing
4. Sustainable Finance and Accounting
5. Sustainable Strategy and Innovation
6. Sustainable Working and Organising:
De organisatorische kanten van duurzame
ontwikkeling
Duurzaamheid?
Duurzame
ontwikkeling?
Duurzaam
organiseren?
1. Duurzaamheid begint met toename in bewustwording
2. Van jezelf, van anderen en van het grotere geheel
3. Van hoe we willen leven, nu en in de toekomst
4. Daarop kan je anticiperen door meer mogelijkheden
te leren zien
5. En het handen en voeten geven door ander manieren
van organiseren
Alles wat leeft wil tot bloei komen
“Scientific understanding and
practical experience are like
two legs without which we
cannot walk”
Francisco Varela.
Niets zo praktisch als een goede theorie
De Logica van het Gevoel (Arnold Cornelis)
Waarom deze theorie?
• Tijd komt in beeld
• Gevoel speelt een belangrijk rol
• De gelaagdheid van onze werkelijkheid: zowel
formele als informele kanten
• Onbewuste en lichamelijke aspecten van mens
zijn worden meegenomen
• Op alle niveaus van organiseren toe te passen
• Kapstok voor duurzame ontwikkeling
De gelaagdheid van onze werkelijkheid
Ontwikkeling
capaciteiten
communicatief
zelfsturingssysteem
Zelfsturing:
communicatie
sociaal regelsysteem
externe sturing:
discipline
natuurlijk systeem
interne sturing:
lef
Gebaseerd op “De Logica van het gevoel” van
Arnold Cornelis, 1996
Tijd
Concept voor organisatieontwikkeling
Ontwikkeling
capaciteiten
Ons gevoel geeft aan of en waar nieuwe
waarnemingen passen
beelden voor
de toekomst
verdriet
erkenning
communicatief
zelfsturingssysteem
Zelfsturing:
communicatie
communicatieve
eigenschappen
boosheid
rechtvaardigheid
structuren, regels,
procedures, functies,
managementsystemen
sociaal regelsysteem
externe sturing:
discipline
formele
eigenschappen
angst
zich thuis voelen
symbolen, tradities,
verhalen, rituelen,
huisstijl
informele
eigenschappen
Gebaseerd op “De Logica van het gevoel” van
Arnold Cornelis, 1996
Tijd
natuurlijk systeem
interne sturing:
lef
Rol gevoel
• Basis van ons geheugen
• Gids voor het plaatsen van
nieuwe waarnemingen
• Behartiger van onze belangen
(stuurdoelen)
• Leidraad voor keuze ontwikkelaanpak
Wat is duurzame ontwikkeling?
• Duurzame ontwikkeling is tot bloei komen
• Volgens de Logica van het Gevoel:
ontwikkelen van communicatieve
zelfsturing, van stuurvermogen in relatie
tot anderen
• Een groeiend bewustzijn en meer
mogelijkheden kunnen zien
• Collectief verandervermogen ontwikkelen,
om te kunnen sturen op wat zinvol is.
Wat is dan duurzaamheid?
Positieve duurzaamheid
• Duurzaamheid is iets dat voortduurt, dat is
niet per definitie iets goeds
• Negatieve duurzaamheid is gericht op
reduceren van negatieve effecten van de
huidige gang van zaken
• Positieve duurzaamheid is gericht op hoe
we willen leven, nu en in de toekomst
(Paul James)
Het ijsbergmodel van duurzaamheid
Uit het boek Leiden vanuit de Toekomst,
van Otto Scharmer en Katrin Kaufer
Positieve duurzaamheid:
ontwikkeling naar eco-systeem bewustzijn
Stadium
Gezondheidzorg
Scholen
Bedrijven
1.0 Traditioneel
Bewustzijn
Hiërarchie
Autoritair:
Instelling centraal
Autoritair:
Leraar centraal
Gecentraliseerd:
Eigenaar centraal
2.0 Ego-Systeem
Bewustzijn:
Markten en
concurrentie
Resultaatgericht:
Bestuurde zorg
centraal
Resultaatgericht:
Testen centraal
Gedecentraliseerd:
Productiecijfers
centraal
3.0 Belanghebbenden bewustzijn:
Netwerken en
onderhandeling
Patiëntgericht:
Aandoeningen
centraal
Studentgericht:
Leren centraal
Matrix of netwerk:
Belanghebbenden
centraal
4.0 Eco-Systeem
Bewustzijn
Awareness-Based
Collectieve Actie
(ABC)
Burgergericht:
Welzijn van de
hele mens in zijn
omgeving centraal
Ondernemingsgericht:
Co-creatie
centraal
Co-creatief ecosysteem:
Intentie centraal
Duurzaam organiseren =
co-creatie van een gewenste toekomst
Het proces om te komen
van
2.0 ego-systeem
bewustzijn
via
3.0 belanghebbenden
bewustzijn
naar
4.0 eco-systeem
bewustzijn
Ontwikkeling bewustzijn en
rollen begeleiders van studenten
Duurzaam organiseren vraagt:
• Toename van bewustzijn
• Loslaten van oude organiseer-patronen
• Samenwerken over grenzen heen
• Andere vormen van leiderschap
• Het vermogen om vol te houden
Misverstand van top-down aanpak
“I have shared my vision, so now we have a shared vision”
Cartoon van Mark de Koning
Hoe dan wel? Participatieve aanpak
Interactief werken aan een gedeeld beeld en gezamenlijke basis voor actie
Cartoon van Mark de Koning
Handen en voeten geven aan co-creatie
Een manier die zich heeft bewezen:
Large Scale Interventions (LSI), een participatieve
manier van ontwikkelen en onderzoeken met het
hele systeem van belanghebbenden van een
vraagstuk.
Levert principes voor duurzaam organiseren
Hoofdlijn van een LSI traject
LSI proces wordt op maat gemaakt door
een begeleidings-/onderzoeksgroep
“De beste koks koken met principes en doen
hun voordeel met recepten”
(Topkok Escoffier)
Basisprincipes voor LSI
• Systeemdenken:
Gebeurtenissen zijn met elkaar verbonden in tijd en
ruimte
• Participatie van belanghebbenden:
Actieve participatie en zelfmanagement van
stakeholders bevordert eigenaarschap voor actie en
leren
• Action learning/research: Denken en doen niet
scheiden bevordert reflectievermogen en effectiviteit
van handelen
• Sensemaking: Het delen van perspectieven en
ervaringen met hoofd, hart en handen, draagt bij aan
het vinden van een gezamenlijke basis voor acties om
een gewenste en haalbare toekomst te realiseren.
Samenhang van de principes
principes voor
duurzaam organiseren
systeemdenken
betrokkenheid
verkenning van verleden, leiders is nodig
heden en toekomst van het
systeem
interactieve verkenning van de
werking van het systeem en de
dynamiek van het vraagstuk
uitnodigen van
verschillende
perspectieven
sensemaking
action
learning/research
actieve
participatie
stakeholders
betrokken in elke fase
gezamenlijk zoeken
denken en doen
ontwerp en
worden niet gescheiden naar betekenissen
implementatie worden
niet gescheiden
uitdagende
kwestie
veel aandacht voor
wijze van uitnodigen
aanwezigheid van
diversiteit in de ruimte
iedere deelnemer in staat
stellen om zijn bijdrage te
leveren
een setting scheppen waarin
deelnemers zich vrij voelen om
hun bijdrage te leveren
face to face
communicatie
methoden die een stem
geven aan alle
deelnemers
werken met
emergente processen
methoden die
hiërarchie reduceren
zelf management en
leiderschap als rol
1 of meer bijeenkomsten met het
hele systeem in de ruimte (kleine
en/of grote
onderzoeks-werkplaatsen)
een diversiteit aan
capaciteiten van
deelnemers aanspreken
hands-off
faciliteren
diversiteit aan
werkvormen
facilitators/onderzoekers zijn
vaardig in deze manier van
onderzoek doen
Werkbijeenkomst over ontwikkeling
vakmanschap in het hbo
Deelnemers: docenten, studenten, onderwijsondersteuners, bestuurders, directeuren
Niet praten over samenwerken maar
real time samen werken
Holistische kijk op organiseren nodig,
mensen ≠ human resources
Werkplaats als bijdrage aan het ontwikkelen
van een kwaliteitscultuur, voorbeeld HAN
Deelnemers: docenten, studenten, onderwijsondersteuners, managers, beroepenveld, bestuur
Rol van formele leiders
Doel bepalen
Kaders stellen: wat staat al vast, wat moet
gezamenlijk ingevuld worden
Laten zien dat je achter deze aanpak staat
en inbreng van stakeholders serieus neemt
Tijd en geld vrijmaken
Bijdragen met eigen kennis en ervaring,
besluiten nemen en ondersteunen
uitvoering
Hands-off benadering in leiderschap
Controleer wat je kunt, laat de rest los
Stuur maximaal in de
voorbereiding, minimaal tijdens
de bijeenkomst
Voorbereiding samen met
stakeholders
Opstelling en ontwerp nodigen uit
tot het leveren van een bijdrage
Programma met afwisselend
individueel analyseren, werken in
subgroepen en plenair gedeeld
beeld maken
Manage op taak, niet op gedrag
Rol facilitator: regisseur
Aandragen benadering, methoden en
werkvormen
Begeleiden bijeenkomsten
Faciliteren ontwikkelen van krachtige vragen
(Vooraf maken van overzichten op basis van
geleverde informatie)
Uitnodigen van deelnemers om hun bijdrage
te leveren
Stimuleren van focus op traject maken
Bewezen effecten van LSI op korte termijn
Meer en beter werk gedaan krijgen
(Ontwikkelen Natuurlijk Systeem en Sociaal Regelsysteem)
1. Betere besluiten en actieplannen
2. Commitment en energie voor implementatie
3. Nieuwe relaties, meer potentieel voor innovatie en leren
4. Meer vertrouwen
Bewezen effecten van LSI op langere termijn
Duurzame ontwikkeling:
(Ontwikkelen Communicatief
Zelfsturingssysteem)
1. Doorgaand collectief leren en
toenemend verandervermogen
(meer reflectie- en stuurvermogen)
2. Schotten tussen onderdelen en
functies in het systeem worden
meer doorlaatbaar
(meer eenheid in verscheidenheid)
Voorwaarden voor LSI
• Leiders zijn bereid om leiderschap te delen
• Vraagstuk is van wezenlijk belang en heeft cocreatie nodig
• Voldoende tijd, middelen en invloed
• Koken met de principes: Zonder de set van
principes zijn de werkvormen een lege huls
• Volhouden: Follow-up organiseren
Samenvattend:
• Duurzaam organiseren is co-creatie van een
gewenste en haalbare toekomst
• Dit omvat een transitie van 2.0 ego- naar
4.0 eco-systeem bewustzijn
• Dat kan je handen en voeten geven met een
participatieve aanpak zoals LSI
• Het lectoraat SWO wil actieonderzoek doen
naar wat bijdraagt aan succesvolle cocreatie
• Dat willen we doen lopend op twee benen
van theoretische kennis en praktijkervaring
Welkom in
het World Café
Ronde 1 en 2:
Welke toepassingsmogelijkheden
zie je voor LSI principes in je
praktijk en wat heb je daarvoor
nodig?