Welke juridische stappen kan ik ondernemen?

Welke juridische stappen kan ik ondernemen?
Mijn moeder lijdt aan dementie en is hoe langer hoe minder in staat om voor zichzelf te zorgen. Ze woont nu bij mij
in en ik zorg voor haar, iets wat ik met veel plezier doe. Ook
haar financiën worden door mij geregeld. Ze heeft me een
volmacht gegeven op haar rekeningen toen de dementie
nog minder ver gevorderd was. Zo ben ik toch juridisch in
orde?
Veerle, 58 jaar
1
Preventieve maatregelen
Volmacht op of beheer van
gezamenlijke rekening
Echtgenoten of partners die een gezamenlijke rekening
hebben of minimaal een volmacht hebben op elkaars rekening kunnen de rekening van de partner, die handelingsonbekwaam wordt, beheren. Als die volmacht er niet is, kan
de situatie pas opgelost worden door het aanstellen van
een bewindvoerder, of door het vooraf opmaken van een
lastgeving (zie blz. 56).
Vertrouwenspersoon
medische aangelegenheden
Sinds de wet op de patiëntenrechten kan je een vertrouwenspersoon op medisch vlak aanstellen. Beide partijen
ondertekenen een schriftelijke verklaring die beschrijft op
welke vlakken de vertrouwenspersoon in de plaats van
de patiënt kan optreden. Het kan bijvoorbeeld gaan over
het krijgen van medische informatie of het al dan niet laten uitvoeren van bepaalde medische behandelingen. De
vertrouwenspersoon kan echter geen rol spelen bij een
euthanasiebeslissing.
2Zaakwaarneming
Zaakwaarneming is een feitelijke toestand: een buur doet
boodschappen voor zijn zorgbehoevende buurvrouw, een
dochter haalt voor haar minder mobiele vader geld af van
zijn zichtrekening ...
Voor aankopen of financiële verrichtingen die je als mantelzorger doet, houd je best een boekhouding bij met in- en
uitgaven. Kastickets, aankoopbewijzen en rekeninguittreksels bewaar je als bewijs. Als je geld afhaalt in opdracht
van een zorgbehoevende persoon kan je hem - als dat nog
mogelijk is - laten aftekenen voor ontvangst. Zo heb je een
bewijs dat het geld afgegeven werd. Andere familieleden
of erfgenamen kunnen je namelijk met terugwerkende
kracht om verantwoording vragen.
3
Handelings- en
wilsonbekwame personen
Sommige zorgbehoevenden zijn omwille van hun lichamelijke of geestelijke gezondheidstoestand, geheel of gedeeltelijk, tijdelijk of definitief, niet in staat om zelf behoorlijk
hun goederen of hun persoonlijke rechten te beheren.
Sinds 1 september 2014 is er een nieuw statuut voor beschermde personen van kracht. Deze wet vertrekt vanuit
de bekwaamheid van de te beschermen persoon. Hierdoor
kan de vrederechter een bescherming op maat uit werken.
Er zijn twee systemen voor de bescherming van een persoon en/of zijn goederen: de buitengerechterlijke bescherming en rechterlijke bescherming.
Buitengerechtelijke
bescherming: een lastgeving
Bij een buitengerechterlijke bescherming kan een persoon,
enkel voor het beheer van zijn goederen, een volmacht geven aan iemand die hij vertrouwt om bepaalde handelingen
in zijn naam te stellen (een lastgeving). De buitengerechtelijke bescherming wil de huidige volmacht officialiseren,
om zo de lasthebber beter te beschermen. Op deze manier
heb je de mogelijkheid om de tussenkomst van een vrederechter zo lang mogelijk uit te stellen of te vermijden. Je
kunt via een volmacht (lastgever) zelf iemand aanduiden
(lasthebber) die de opdracht krijgt je vermogen te beheren.
De lastgeving kan dus enkel gegeven worden voor zakelijke handelingen (bv. beheer van rekening, betalingen ...)
Het is belangrijk dat je de overeenkomst zo gedetailleerd
mogelijk opmaakt. De wet bepaalt niet of het over daden van
beheer (beheer van rekening ...) of over daden van beschikking (verkoop, schenking ...) gaat. Je kunt dit dus vrij bepalen. Ook een bevoegdheidsafbakening bij meerdere lasthebbers (bv. tussen kinderen), wie doet de controle, welke
vergoedingen voor de lasthebber kunnen voorzien worden.
Je kunt vrij bepalen op welke datum het mandaat zal aanvangen, maar je kunt in de overeenkomst ook bepalen dat
het mandaat pas ingaat vanaf het ogenblik dat je als persoon niet meer bekwaam bent om zelf je zakelijke handelingen uit te voeren.
In een buitengerechtelijke bescherming behoud je de mogelijkheid om zelf nog handelingen te stellen, je blijft dus
juridisch gezien ‘handelingsbekwaam’. Het mandaat biedt
dus geen bescherming tegen jezelf of oneerlijke derden
die misbruik kunnen maken van je kwetsbaarheid. Er is ook
geen enkele controle in de wet voorzien op de lasthebber.
Dit systeem kan een goede oplossing bieden tussen echtgenoten, partners, alleenstaanden of waar er een goed
onderling vertrouwen is tussen naastbestaanden.
Welke juridische stappen kan ik ondernemen?
55
Voor wie is een lastgeving mogelijk?
Iedereen kan een lastgeving geven, op voorwaarde dat je
meerderjarig bent, wilsbekwaam bent en nog niet onderworpen bent aan een gerechtelijke beschermingsmaatregel.
Hoe lastgeving opmaken?
De overeenkomst (lastgeving) moet ondertekend worden
door jezelf en je lasthebber. De overeenkomst moet ook
officieel geregistreerd worden in een centraal register. De
registratie kan gebeuren:
• ofwel via het neerleggen van een eensluidend verklaard
afschrift bij de griffie van het Vredegerecht (verblijfplaats van lastgever);
• ofwel via opstelling door notaris.
De griffie van het vredegerecht of notaris registreren op
hun beurt deze lastgeving in een centraal register van de
Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat. De registratie kost 10 euro (bedrag geldig op 1 september 2014).
CM-Thuiszorgtip
Je kunt op voorhand een verklaring van voorkeur
neerleggen met de naam van je vertrouwenspersoon en/of bewindvoerder. Belangrijk ingeval een
gerechtelijke maatregel in de toekomst nodig zou
zijn. Aanvraag dient te gebeuren bij de griffie van
het vredegercht van je woon – of verblijfplaats. De
verklaring wordt ingeschreven in het Centraal Register van verklaringen betreffende de aanwijzing
van een bewindvoerder of vertrouwenspersoon.
Rechterlijke bescherming:
een bewindvoerder
Wanneer er geen buitengerechtelijke bescherming
is, of deze niet meer voldoet, zal de vrederechter een
rechterlijke bescherming bevelen. De vrederechter zal
een oplossing op maat aanbieden aan de te beschermen
persoon.
Hij kan bescherming bieden op vlak van goederen, persoon of beiden. De bescherming kan bestaan uit maatregelen op het vlak van bijstand of vertegenwoordiging.
Bijstand of vertegenwoordiging
De vrederechter beslist of de aangestelde bewindvoerder
de persoon ‘bijstaat’ ofwel ‘vertegenwoordigt’.
56
Welke juridische stappen kan ik ondernemen?
Bijstand: als beschermde persoon mag je wel zelf bepaalde handelingen stellen, maar je moet hiervoor bijgestaan worden door een bewindvoerder. Je neemt dus wel
zelf de beslissingen, maar laat de bewindvoerder de beslissingen ondersteunen.
Vertegenwoordiging: hier neemt de bewindvoerder steeds
het initiatief. De bewindvoerder treedt op in naam van de
te beschermen persoon.
Handelingen op vlak van persoon en/of goederen
De vrederechter moet in zijn beschikking een precieze
opsomming geven van alle handelingen waarvoor een beschermingsmaatregel nodig is. Je behoudt als beschermde persoon je bekwaamheid over de handelingen die niet
werden opgesomd in de beschikking van de vrederechter.
Wat betreft persoonsgebonden handelingen gaat het
onder meer over: woonplaats kiezen, uitoefening patiëntenrechten en medische beslissingen, procederen. Wat
betreft het beheer over de goederen gaat het onder meer
over: kopen, verkopen, lenen, hypothekeren, schenken,
handel drijven ... De bewindvoerder wordt aangesteld om
alle handelingen te verrichten in het kader van een normaal dagelijks beheer. Voor meer ingrijpende handelingen
(bv. verkopen) moet de bewindvoerder telkens een bijzondere machting vragen aan de bevoegde vrederechter. Bij
de gerechtelijke beschermingsmaatregel met betrekking
tot je persoon bepaalt de vrederechter voor welke handelingen je onbekwaam bent, met inachtneming van je persoonlijke omstandigheden en je gezondheidstoestand.
Hoogst persoonlijke rechten beter beschermd
Een aantal persoonsgebonden rechten (huwen, scheiden,
erkennen kinderen, stemrecht, schenkingen ...) zijn per
definitie niet overdraagbaar aan de bewindvoerder en
kunnen slechts door de beschermde persoon zelf worden
uitgeoefend na een bijzondere machtiging van de vrederechter.
De rol van de vertrouwenspersoon
De wet geeft de mogelijkheid aan de vrederechter om
naast een bewindvoerder ook een vertrouwenspersoon
aan te stellen. Deze vertrouwenspersoon is niet bevoegd
om in de plaats van zijn beschermeling handelingen te
stellen of beslissingen te nemen. Hij treedt op als tussenpersoon. Hij helpt de mening van de beschermde persoon
te vertolken en hij oefent toezicht uit op de goede werking
van de bewindvoering. Er moet dus expliciet opgesomd
worden wat de beschermde persoon zelf nog kan beslissen en welke handelingen door de bewindvoerder overgenomen worden.
Voor wie ?
Iedereen die meerderjarig is en omwille van zijn gezondheidstoestand niet in staat is, om zonder bijstand of andere beschermingsmaatregel de eigen belangen (over je
goederen of je persoon) behoorlijk waar te nemen, kan
beschermingsmaatregelen aanvragen bij de vrederechter. De onbekwaamheid kan geheel (alle handelingen) of
gedeeltelijk (bepaalde handelingen) zijn en kan zowel tijdelijk als definitief zijn. Deze beschermingsmaatregel kan
aangevraagd worden vanaf de volle leeftijd van 17 jaar en
indien vaststaat dat je bij meerderjarigheid in dezelfde gezondheidstoestand zal verkeren.
Hoe verloopt de aanvraag?
Iedereen kan op voorhand een verklaring van voorkeur
neerleggen met naam van een vertrouwenspersoon en/
of bewindvoerder van zijn voorkeur, ingeval een gerechtelijke maatregel in de toekomst nodig zou zijn.
Elke persoon, maar ook elke belanghebbende (ouder,
vriend, familie ...) kan een verzoekschrift neerleggen. Het
verzoekschrift dient samen met een attest van verblijfplaats
en een medisch attest bezorgd te worden aan de griffie van
het vredegerecht. De bevoegde vrederechter is de vrederechter van de verblijfplaats van de te beschermen persoon.
De vrederechter zal alle partijen oproepen om hen te horen. Hij neemt op basis hiervan de beschikking om een
bewindvoerder aan te stellen. De vrederechter zal steeds
de voorkeur geven aan de ouders, samenwonende personen ... Hij kan ook een advocaat of notaris aanstellen. Hij
omschrijft duidelijk de opdracht van de bewindvoerder. De
vrederechter kan ook een vertrouwenspersoon aanstellen.
De bewindvoerder dient jaarlijks een verslag (over goederen en/of persoon) in bij de vrederechter en bezorgt dit ook
aan de beschermde persoon en aan de vertrouwenspersoon. De vrederechter controleert het verslag en keurt dit
goed. De functie van bewindvoerder en vertrouwenspersoon is onbezoldigd behalve wanneer je bent aangesteld
als professionele bewindvoerder. De bezoldiging is beperkt
tot maximaal 3 % van de inkomsten van de beschermde
persoon en wordt vastgelegd door de vrederechter.
Een zorgcontract gaat enerzijds over de zorgplanning (zorgenplan), maar ook over de financiële afspraken en vergoedingen binnen de thuiszorg. Een zorgcontract is een
overlegmoment met je ‘mantelzorgers’ waarin je vastlegt
wie welke hulp levert, wie hiervoor vergoed wordt, wat de
thuiszorg zal kosten ... al dan niet in bijzijn van een onafhankelijke derde (maatschappelijk werker of notaris).
CM-Thuiszorgtip
Goede afspraken maken goede vrienden, ook op
financieel vlak. Thuiszorg heeft altijd een invloed
op de relaties met de naaste familieleden. Het
gebeurt vaak dat er binnen families vragen,
onzekerheden en spanningen opduiken, ook over
de financiële kant van thuiszorg. Bij intensieve
thuiszorg kan een vergoeding voor de hulp van
de mantelzorgers of een onkostenvergoeding
overwogen worden. Zeker als de zorgbehoevende
bij één van de kinderen / mantelzorgers gaat
inwonen. Een eventuele financiële regeling kan
best met de zorgbehoevende, de mantelzorger(s)
en alle naaste familieleden besproken worden.
Bij het opstellen van een dergelijke overeenkomst
kun je advies vragen aan de maatschappelijk
werker van CM of aan je notaris.
Wanneer de ouders bewindvoerder zijn, kan de vrederechter voorzien in een meer soepele vorm van rekenschap.
4Zorgcontract
Om financiële spanningen te vermijden in de thuiszorg kan
het opmaken van een zorgcontract, bij de start of aanvang
van de thuiszorg wenselijk zijn. Samen met de toekomstige
mantelzorger(s) leg je daarin de omvang van de hulp en de financiële bijdrage die je maandelijks aan de mantelzorger(s)
moet betalen vast. Het gaat dus over de vergoeding en de
onkosten die de thuiszorg met zich meebrengt.
Welke juridische stappen kan ik ondernemen?
57