De Grote Uittocht revisited

De Grote Uittocht revisited
College voor Arbeidszaken
31 oktober 2013
Klaar om te wenden?
© De Ruijter Strategie
Paul de Ruijter
www.deruijter.net
Wat was de aanleiding (1): tekort aan mensen
1.
2.
In de publieke sector werkten in 2010 zo’n 830.000 fte.
Daarvan gaat er richting 2020, bij ongewijzigd beleid,
ongeveer 3 op 10 met pensioen. Vertrek babyboomers start
in 2010
Door de vergrijzing zal het arbeidsaanbod uiteindelijk
krimpen. Dus forse concurrentie tussen ‘markt’, ‘overheid’
en ‘zorg’
3
Wat was de aanleiding (2): Tekort aan
geld
4
Doelstelling van het project
VSO, SCO en BZK hebben zichzelf tot doel gesteld om,
aan de hand van een scenarioanalyse, een
gezamenlijke strategische visie en agenda te
ontwikkelen, om in te spelen op de kansen en
bedreigingen die de ontwikkelingen op de
arbeidsmarkt bieden voor de publieke
dienstverlening
© De Ruijter Strategie
Proces
Sept. ‘09
Mei ‘09
Desk
Research,
Interviews &
Expert
raadpleging
Ronde Tafel 1:
Kick Off en
Trendworkshop
Ronde Tafel 2:
Modelleren en
kernonzekerhede
n
Okt. ‘09
Ronde Tafel 3:
Scenarioworksho
p
Dec. ‘09
Ronde Tafel 4:
Optieworkshop
Ronde Tafel 5:
Slot Workshop
Rondetafelgesprekken
Regiegroep
Bijeenkomst
Trendboekj
e
Scenario’s
Resultaat
Eindrapport
en
-presentatie
Beleidsoptie
s
Gezamenlijk
e
strategische
agenda
Eindrapport
en presentatie
© De Ruijter Strategie
Trends
1.
2.
3.
4.
5.
6.
De bevolking verandert van leeftijd en samenstelling
Krappe overheidsfinanciën
Het werkende individu wil combineren
Flexibiliteit, zekerheid en krapte op de arbeidsmarkt
Continu veranderende vormen van organisatie
De burger wordt minder tevreden
© De Ruijter Strategie
Scenario's tot 2020
Bingo
Volleybal
Bergbeklimmen
Vissen
© De Ruijter Strategie
8
Omvang Publieke sector
€ 264 mrd.
BBP = €625 mrd.
Collectieve lasten
42,3%
De wereld heeft een langdurige recessie
achter de rug. De Nederlandse economie
is traag hersteld. De bevolking zet
gezamenlijk de schouders eronder. Een
belangrijk deel van de collectieve lasten
wordt besteed aan overdrachtsinkomens.
Hiermee wordt de grote werkloosheid
gezamenlijk opgevangen. Ambtenaren zijn
trots op hun werk terwijl “de markt” wordt
gewantrouwd. Sociale structuren vieren
hoogtij.
© De Ruijter Strategie
9
Nederland staat er goed voor. Het
afgelopen decennium werd gekenmerkt
door snel economisch herstel. Na
drastische bezuinigingen is het roer
omgegooid en is men bereid te betalen
voor voorzieningen waar men zelf geen
gebruik van maakt. Solidariteit is dé
kernwaarde. De groeiende economie zorgt
voor een lage werkloosheid, waardoor
slechts een klein deel van de collectieve
lasten aan overdrachtsinkomens wordt
uitgegeven. Dat betekent dat er veel geld
beschikbaar is om publieke diensten goed
uit te voeren.
Omvang Publieke sector
€ 285 mrd.
BBP = €707 mrd.
Collectieve lasten
40,3%
© De Ruijter Strategie
10
Omvang Publieke sector
€ 218 mrd.
BBP = €625 mrd.
Collectieve lasten
34,9%
© De Ruijter Strategie
De Nederlandse economie kwakkelt.
Sinds 2015 is er eindelijk weer sprake
van een lichte groei, maar erg
indrukwekkend is het niet. De
samenleving verhardt en versplintert en
mensen hebben voornamelijk oog voor
zichzelf. De grote werkloosheid zorgt
voor problemen, aangezien er een
mager sociaal vangnet is. Veiligheid is
de voornaamste taak van de overheid
en daar heeft ze haar handen vol aan.
11
Omvang Publieke sector
€ 257 mrd.
BBP = €707 mrd.
Collectieve lasten 36,4%
De economische situatie is in Nederland
snel verbeterd, gedragen door de
consumptieve uitgaven. De overheid richt
zich op het terugdringen van de enorm
opgelopen staatsschuld. Hierdoor is er
minder geld beschikbaar voor de
collectieve goederen. De burger kan hier
mee leven, zolang de “echte” publieke
diensten, zoals onderwijs en zorg, maar
goed geregeld zijn. De arbeidsmarkt wordt
gekenmerkt door een war on talent waarbij
er niet alleen binnen de grenzen van
Nederland wordt gezocht.
© De Ruijter Strategie
12
Waar staan we nu?
• BNP is nu € 607 mrd, dus nog in de lage bandbreedte van
stagnatie
• Collectieve lastendruk van 38,4 % in 2011 steeg tot 40,0 % in
2013;
• Richting is samen!
• De Uittocht komt langzaam op gang
© De Ruijter Strategie
Uittocht is in 2010 gestart
Bron: Feiten & Cijfers 2013, Werken in de
publieke sector, Min BZK
Toekomst?
Van 2014 – 2020?
Van 2014 – 2020?
© De Ruijter Strategie
Risico: Negatieve spiraal omlaag
Budgettaire druk &
korte termijn
taakstellingen
Lager draagvlak
om in de publieke
zaak te investeren
Lagere kwaliteit
van publieke
dienstverlening
Oplopende
werkdruk &
spanningen
Verlies aan goede
mensen
16
Visie: Een spiraal omhoog
Noodzaak om gezamenlijk te werken aan een lange
termijn arbeidsmarkt agenda in de publieke sector
1. Die aantrekkelijk is om in te werken
2. Die kwalitatief (en continu) goede diensten
levert
3. Waarvoor draagvlak is om in te investeren bij
publiek en politiek
17
Visie: Positieve spiraal omhoog
Inspirerende lange
termijn doelstellingen
met passende
budgetten
Gezond draagvlak om
in de publieke zaak te
investeren
Hoge kwaliteit
dienstverlening en
aansprekende
resultaten
Toewijding en
creativiteit
Binden en boeien van
talenten
18
Agenda voor de toekomst
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Wat je doet, doe je goed
Sociale innovatie / slimmer werken
Statusherstel / vergroten ruimte van professionals
Beter benutten van talenten
Hogere arbeidsdeelname (ouderen, vrouwen, minderheden)
Investeren in loopbaan en gezondheid
Combineren van werk en privé
Marktconforme loonontwikkeling
Mobiliteit op de arbeidsmarkt
Deze agenda is de basis voor communicatie met
politiek/maatschappij en voor de afzonderlijke partijen in de
sectoren
19
1. Wat je doet, doe je goed
Er moeten heldere keuzes gemaakt worden over kerntaken
van de overheid zijn (en hoe deze worden ingevuld). Geen
‘kaasschaaf’.
Keuzes moeten professioneel uitvoerbaar zijn
Goed nadenken over maatschappelijke (gewenste)
ontwikkelingen en mogelijk nieuwe taken.
Professionele bedrijfsvoering herwaarderen. Professionele
autonomie op organisatorisch niveau
Deze keuzes komen nu pas
20
2. Sociale innovatie
In de situatie van te weinig geld en mensen,
streven partijen naar productiviteitsverbetering. De
verbetering van de productiviteit wordt 50/50
benut
- Vermindering de werkdruk (prioriteit werkenden)
- Minder mensen (en geld) nodig
Zie ik niet, wel suggestie om dit te doen in de zorg
21
3. Statusherstel en beroepstrots van
professionals
Professionals moeten meer ruimte en invloed krijgen om
hun vak uit te oefenen. Ontregelen en minder
administratieve lasten.
Grote organisaties kunnen zichzelf zo inrichten, dat
werkenden het gevoel hebben dat zij in een kleine
organisatie werken. Minder management.
Individueel maatwerk in de afspraken over resultaat en de
(arbeids-) voorwaarden waaronder het resultaat wordt
geleverd
Gericht investeren in competenties en professieontwikkeling, ondersteund door beroepsverenigingen.
Kabinet heeft voorbeeldrol
(geen
‘ambtenarenbashing’).
Dit zie
ik wel
22
4. Talenten beter benutten
Toekomstige tekorten doen zich vooral voor bij hoger
opgeleiden. Partijen willen dat in 2020 in de publieke sector
minder hoogopgeleiden werken en méér laagopgeleiden.
Het gaat erom dat mensen doen waar ze goed in zijn door
de juiste taakdifferentiatie en organisatie van het werk.
Dat kan door werkprocessen opnieuw in te richten, met
focus op taakafsplitsing en -differentiatie. Daardoor kunnen
mensen effectiever, efficiënter en vooral met meer plezier
werken. Kan ook bijdragen aan arbeidsdeelname bijzondere
groepen.
Geen zicht op
23
5. Verhogen arbeidsdeelname
Gelet op de hoge uitstroom door pensionering, gaan
partijen werken aan een hogere arbeidsdeelname van
oudere werknemers in 2010-2020. Daarnaast
arbeidsdeelname vrouwen en minderheden vergroten
Staat door het laagconjunctuur scenario onder druk
24
6. Investeren in loopbaan en gezondheid
Voor mensen is hun gezondheid het
allerbelangrijkste. Daarom worden in de publieke
sector de investeringen in de loopbaan en de
gezondheid van werkenden verhoogd.
Geen zicht op
25
7. Combinatie werk en prive
Om mensen in staat te stellen meer uren per week te
werken, investeren in toegankelijkheid en betaalbaarheid
van kinderopvang, voor- en naschoolse opvang en
ouderenzorg.
Organisaties zelf kunnen creatiever omgaan met de
behoefte van professionals om werk en privé beter te
combineren
Staat onder druk
26
8. Marktconforme loonontwikkeling
Wil de publieke sector een
aantrekkelijke werkgever blijven
in een straks sterk verkrappende
arbeidsmarkt, dan is een steviger
garantie van marktconforme
loonontwikkeling gewenst en
concurrerende
arbeidsvoorwaarden.
Nullijn gaat leiden tot extra uitstroom
bij aantrekken arbeidsmarkt
27
9. Bevorderen externe mobiliteit
Gelet op de toekomstige arbeidsmarkt,
wordt mobiliteit steeds belangrijker. Naast
genoemde maatregelen (o.m. investeren in
loopbaan) dient mobiliteit praktisch te
worden ondersteund.
Mobiliteit neemt juist af
Er is wel een Platform Ambtelijke mobiliteit
28
Meeste stoplichten staan op oranje
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Wat je doet, doe je goed
Sociale innovatie / slimmer werken
Statusherstel / vergroten ruimte van professionals
Beter benutten van talenten
Hogere arbeidsdeelname
Investeren in loopbaan en gezondheid
Combineren van werk en privé
Marktconforme loonontwikkeling
Mobiliteit op de arbeidsmarkt
29
De Grote Uittocht revisited
College voor Arbeidszaken
31 oktober 2013
Goed Werkgeverschap:
naar een actief perspectief
Dr. Eelco J.Th. van Hout
Zelfstandig Academisch Entrepreneur
&
TiasNimbas Business School
Tilburg University
Idee
• Grote Uittocht is een misleidend beeld
• U hebt keuzes te maken
• Strategisch HRM: herstel van de koppeling
beleid, organisatie en HRM
• Wenkende Alternatieven
Grote Uittocht?
• Nostalgie
• Statistieken gaan uit van
– orthodoxe organisatie-inrichting gemeenten en
– een openbaar bestuur zoals we 30 jaar geleden kenden
• Gemeenten goed bij kas en dik in de grond, in control,
aan de teugels
• Bounded enitity, alles in huis, life long employment,
Strategisch HRM
Beleid en Organisatie
Verbinding
Mens
&
Public Value
Aantrekken en Belonen
Boeien en Binden
Uit: Van Hout & Lourens, 2010, voortbouwend op Fonbrum et al, 1984 en Beer et al, 1984)
Keuzes maken: u bent aan zet!
Organisatie
Gefragmenteerd
discontinu
Beleid
Meervoudig
Arena
Geen centrale sturing
Public
Value
Beleid
Enkelvoudig
Schema
Centrale sturing
Organisatie
Bounded enitiy
Continu
35
In: Van Hout & Lourens, 2010,
Gemeentelijke scenario’s naar keuze
Organisatie
Gefragmenteerd
discontinu
Beleid
Meervoudig
Arena
Geen centrale sturing
Dynamiek
in sturing
(flashmob)
Markt
Sturing
(vraag)
Public
Value
Maatschappelijk
bestuur
(regio)
Gemeentelijk
Bestuur
(retro)
Beleid
Enkelvoudig
Schema
Centrale sturing
Organisatie
Bounded enitiy
Continu
36
Naar: Van Hout & Lourens, 2010,
Elementen Goed Werkgeverschap
de breedte opzoeken….
HRM en Organisatie
Organisatie-inrichting
Functieontwerp
Interorganisatorische samenwerking
Leiderschap
Organisatiecultuur
HRM & Individu
Competenties (sociaal en
vakmatig)
Loopbaanontwikkeling
Talentontwikkeling
HRM & Instrumenten
Contractering
Beoordeling en beloning
Werving en selectie
Training en opleiding
37
Opnieuw kijken en consequent
doorvertalen
Scenario’s geven fundamenteel andere invulling
aan :
• Personeel
• Arbeidsmarkt
• Functie
• Gemeentelijke ‘organisatie’
• Arbeidsvoorwaarden
• HRM
One-liners voor morgen bij de koffie…
• De Grote Uittocht is een misleidend beeld!
• Personeelstekorten bestaan niet!
• HRM in gemeenten hinkt achter de feiten aan!
• Persoon volgt Publieke Taak en niet andersom!
• HRM gaat over het creëren van publieke waarden!
Goed Werkgeverschap:
naar een actief perspectief
Dr. Eelco J.Th. van Hout
[email protected]
Zelfstandig Academisch Entrepreneur
&
TiasNimbas Business School
Tilburg University
De Grote Uittocht revisited
College voor Arbeidszaken
31 oktober 2013
Kwaliteit in tijden van
bezuinigingen
De Grote Uittocht revisited
31 oktober 2013
Paul de Beer
Wetenschappelijk Bureau voor de
Vakbeweging
Twee drijvende krachten
Wat bepaalt de personeelsvoorziening van
gemeenten?
1. Arbeidsmarktontwikkelingen
2. Overheidsfinanciën
43
1. Arbeidsmarktontwikkelingen
• Uitgangspunt van overheidsbeleid:
bevolkingskrimp leidt tot structurele krapte
• Daarom richt beleid zich alleen op stimuleren
arbeidsaanbod
• Gebaseerd op onjuiste analyse: arbeidsmarkt is
markt  vraag reageert op aanbod
– Tijdelijke krapte
– Structurele werkloosheid en vacatures niet
afhankelijk van groei/krimp beroepsbevolking
44
Geen lagere werkloosheid in
krimpregio’s
45
Meer vacatures in groeiregio’s
46
In EU hebben krimplanden
meer werkloosheid
47
Geldt deze analyse ook
voor de overheid?
• Vraag naar arbeid reageert niet automatisch op
aanbod
• Mogelijkheden voor verplaatsing, offshoring en
automatisering beperkt
• Vraag wordt primair bepaald door
overheidsbeleid  impact van bezuinigingen
48
2. Overheidsfinanciën
Hoe kunnen (structurele) bezuinigingen worden
gerealiseerd?
1. Prijs: verlaging loonkosten
2. Volume: vermindering werkgelegenheid
49
Prijsverlaging
• Op korte termijn meest effectief:
– eenvoudig te realiseren
– weinig negatieve effecten
• Op lange termijn funest voor positie overheid
op arbeidsmarkt
– moeilijk vervulbare vacatures
– verlaging kwaliteit personeel en (dus) dienstverlening
50
Volumevermindering (1)
• Op korte termijn weinig aantrekkelijk:
– Ontslaan kost tijd en geld
– Vermindering van dienstverlening
• Op langere termijn compenseren met
productiviteitsstijging
– Voorkom dat werkdruk stijgt en kwaliteit
dienstverlening afneemt
– Vereist innovatie en hoog gekwalificeerd en
gemotiveerd personeel
51
Volumevermindering (2)
• Consequentie voor arbeidsvoorwaarden
– Vrije onderhandelingen in de publieke sector zijn een
illusie
– Herstel trendvolgerschap: arbeidsvoorwaarden
volgen die in de marktsector
– Voorkomt gemakzuchtige bezuinigingen
– Verzekert kwaliteit personeel
– Ontslagen evt. voorkomen via arbeidsduurverkorting
52
Een derde optie
• Genereer extra middelen via meer en hogere
eigen bijdragen (profijtbeginsel)
– Vereist hoge kwaliteit van dienstverlening
– … en dus hoge kwaliteit van personeel
– Differentiatie van aanbod van diensten
– … leidt tot ongelijkheid in dienstverlening
53
Conclusie
• De ‘grote uitstroom’ is niet het probleem
• … maar wel handhaving van de kwaliteit van het
personeel en de dienstverlening
• Daarom focus op:
– Verbetering kwaliteit
– Handhaving arbeidsvoorwaarden
– Verhoging productiviteit en innovatie
– Evt. verkorting arbeidsduur
54
De Grote Uittocht revisited
College voor Arbeidszaken
31 oktober 2013