“Een wereld in geuren: De neus van de hond” 24APR

“Een wereld in geuren: De neus van de hond”
24APR
Het is algemeen bekend dat honden heel goed kunnen ruiken; zij kunnen veel meer verschillende
geuren waarnemen dan wij. Ze worden niet voor niets ingezet als bijvoorbeeld reddingshond of
drugshond. De neus is een heel belangrijk onderdeel van de hersenen van de hond en speelt dus een
grote rol bij de manier waarop hij de wereld om zich heen waarneemt. Als we iets willen begrijpen
van zijn belevingswereld, zullen we de neus dan ook nader onder de loep moeten nemen.
De neus in het kort
Naar schatting gebruiken honden hun neus duizend tot tienduizend keer beter dan wij. Hun neus is
zo gebouwd dat er zoveel mogelijk geurmoleculen kunnen worden opgenomen. Zij kunnen hun neus
bijvoorbeeld van links naar rechts bewegen. Ook is het oppervlakte in de neus waar de moleculen
worden geabsorbeerd veel groter dan bij de mens; bij mensen bedraagt het totale gewicht van dit
reukcentrum 1,5 gram en bij honden maar liefst 6 gram. Daarnaast is een extra groot deel van de
hondenhersenen bestemd voor het analyseren van geuren, namelijk 10 procent van de gehele
herseninhoud.
Verschillende neuzen
Zoveel verschillende honden, zoveel verschillende neuzen. Ze zijn er in alle soorten en maten. Dit is
van belang omdat honden met een grote en brede snuit een groter reukoppervlakte en meer
geurcellen hebben dan honden met een kleine, platte snuit. Zo hebben herders meer dan 200
miljoen geurcellen en bloedhonden meer dan 300 miljoen! Ter vergelijking: mensen hebben er
slechts 6 miljoen.
Geuren onderscheiden
Hoewel honden ook hun ogen en andere zintuigen gebruiken, ´zien´ zij de wereld dus voornamelijk
door hun neus. Ze zijn werkelijk meesters in het herkennen en identificeren van vele verschillende
geuren. Dit is ook de reden dat we nooit precies zullen weten wat zij ervaren; zoveel van wat zij
waarnemen gaat aan ons voorbij. Niet alleen zijn zij in staat geuren in zeer kleine hoeveelheden op te
pikken, ook kunnen zij verschillende geuren heel goed onderscheiden van elkaar. Wij nemen een geur
meestal als één geheel waar, terwijl honden deze geur als het ware ontleden en er allerlei andere
dingen in ruiken. Dit verschijnsel wordt ook wel ‘gelaagd ruiken’ genoemd. Een voorbeeld: als wij
erwtensoep ruiken, ruiken we erwtensoep. Honden zullen echter alle verschillende ingrediënten in
waarnemen, zoals de worst en de spliterwten.
Wetenschappers denken dan ook dat honden met geur doen wat wij met onze ogen doen; ze splitsen
geuren op in afzonderlijke, herkenbare delen. Als wij 4 verschillende objecten op tafel zien staan,
maken wij direct visueel onderscheid tussen deze objecten. Honden zien in eerste instantie een
algemeen beeld maar door eraan te ruiken kunnen zij de objecten van elkaar onderscheiden.
Snuffelmanieren
Honden vangen geuren veel actiever op dan mensen. Door de speciale manier waarop hun neuzen
en hersenen gevormd zijn, pikken zij geuren veel sneller op uit de omgeving. Omdat ze hun
neusgaten onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen, kunnen ze bepalen uit welke richting een geur
komt. Ook is de manier waarop ze snuffelen heel anders dan de normale manier van ademhalen. Als
een hond een geur ruikt, wordt de normale ademhaling actief onderbroken. De lucht die vervolgens
binnenkomt, wordt kort opgeslagen in de bovenste neusholten. Dit stelt de hond in staat de geur te
analyseren. Bij normale ademhaling gaat de lucht via de neusgaten rechtstreeks naar de longen.
Een recent onderzoek, waarbij gebruik gemaakt werd van een speciale fotografische methode, heeft
aangetoond dat dit ‘snuiven’ met name bijzonder is omdat de kleine luchtstromingen die worden
opgewekt bij het uitademen in feite helpen juist meer van een nieuwe geur in te ademen; de
opgewekte luchttocht gaat over de ingeademde lucht heen. Als honden aan het snuffelen zijn,
ademen ze tegelijkertijd dus een beetje uit waardoor ze (nog) beter kunnen ruiken!
Vomeronasaal orgaan
Misschien heeft u al wel eens van het Orgaan van Jacobson gehoord, waarvan de wetenschappelijke
benaming vomeronasaal orgaan (organum vomeronasale) is. Niet alle diersoorten zijn in het bezit
van dit speciale reukorgaan; het komt bijvoorbeeld wel bij slangen voor, die de lucht lijken te
proeven met hun naar buiten schietende tong. Zij brengen hiermee extra omgevingsinformatie over
naar het Orgaan van Jacobson. Ook katten en honden zijn echter in het bezit van dit bijzondere
zintuig. Het bevindt zich boven het harde gehemelte van de mond, op de bodem van de neus en is
bezaaid met gespecialiseerde receptoren die gevoelig zijn voor bepaalde chemische stoffen, zoals de
feromonen die in urine voorkomen. De hond heeft zo een extra manier om geuren waar te nemen en
te identificeren.
Natte neuzen
De natte hondenneus kan meer geurmoleculen uit de lucht vangen en deze tevens gemakkelijker
over kan brengen naar het vomeronasaal orgaan. Eigenlijk net als een nat doekje meer stof opneemt
dan een droge doek. Met een natte neus kan de hond de geuren dus makkelijker ruiken; het vocht
werkt als een soort lijm.
Onderzoek heeft aangetoond dat honden met platte snuiten, zoals een Pekingees of een Engelse
Bulldog, vaak iets minder goed kunnen ruiken dan honden met een lange neus. Dit komt omdat de
neus zo plat is dat het vocht wat vrijkomt niet snel genoeg zijn weg naar buiten vindt. Er kan dan
vocht in de neus achterblijven en dit zorgt ervoor dat de opname van geuren minder spoedig
verloopt.
Geur, geheugen en emotie
Honden halen heel veel informatie uit geuren. Daardoor hebben ze een groot effect op hun emoties
en gedrag. Het is goed mogelijk hier gebruik van te maken in de dagelijkse omgang met onze honden.
In feite doen veel mensen dit al door voertjes als beloning te gebruiken tijdens het opvoeden en
trainen. Dit heeft niet zoveel te maken met smaak, omdat de smaakpapillen van de hond niet zover
ontwikkeld zijn als die van ons. Het is vooral de geur die de hond motiveert en hem een prettig
gevoel geeft. Het reukvermogen staat namelijk in direct contact met de hersengebieden die
geassocieerd worden met het ervaren van emoties. Deze hersengebieden koppelen niet alleen een
bepaalde emotie aan een gebeurtenis, zij zorgen er ook voor dat deze koppeling wordt opgeslagen in
het geheugen. Dit is de reden dat sommige geuren opeens een bepaalde emotie of herinnering
kunnen oproepen.
Door de hond met een lekker ruikend snoepje te belonen voor gewenst gedrag ontstaat er een
koppeling in zijn hersenen tussen goed luisteren en een fijn gevoel. Zo zijn er wellicht nog veel meer
mogelijkheden om emoties en gedrag te beïnvloeden door middel van geuren. Misschien zijn
bepaalde gedragsproblemen, zoals de angst om alleen thuis te blijven, wel goed te behandelen door
de hond bepaalde geuren te laten ruiken tijdens onze afwezigheid. Uit tests is bijvoorbeeld gebleken
dat zij rustig worden van de geur van lavendel terwijl zij juist meer opgewonden raken van
rozemarijn en pepermunt.
Ruiken honden angst?
Ja, honden ruiken angst (evenals andere emoties). Dit heeft voornamelijk te maken met de stoffen
die vrij komen bij angstgevoelens. Denk hierbij aan een bepaalde zweetlucht of adrenaline. Leggen zij
dan ook daadwerkelijk het verband tussen de geur en de gemoedstoestand? Vermoedelijk wel.
Wetenschappers hebben geobserveerd dat een hond zich geagiteerder en nerveuzer zal gaan
gedragen op het moment dat hij een kamer binnenkomt waarin even daarvoor een angstige hond
heeft gezeten; de geur van de angst is als het ware blijven hangen.
Om betekenis te geven aan de emotie ‘angst’ zouden honden ten eerste moeten weten wat angst
precies is en ten tweede zouden zij deze emotie bij ons moeten kunnen herkennen. Dit is in feite
terug te voeren naar de vraag of honden beschikken over een zogenaamde ‘theory of mind’; zijn
honden in staat zich een voorstelling te maken van de gedachtes en gevoelens van een ander wezen?
Het ligt buiten het bereik van dit artikel deze interessante, maar ingewikkelde materie hier te
bespreken maar wellicht kunnen we voor nu er mee volstaan te zeggen dat honden in ieder geval in
staat zijn de emotie van angst zelf te ervaren en daarmee iets van betekenis te geven aan de geur die
wij, of andere diersoorten, afgeven als we angstig zijn. De wetenschap is nog niet over uit maar
toekomstig onderzoek zal ongetwijfeld meer kennis opleveren over dit onderwerp.
(oorspronkelijk gepubliceerd in tijdschrift Hondenmanieren)
Share this: