Workshop bloed- en beenmergonderzoek
advertisement
Alice Gerrits (& Betty van der Veen) Laboratoriumspecialist Klinische Chemie, Isala, Zwolle (& AMC, Amsterdam) Bloedafname Een goed begin = het halve werk! Laboratoria in Nederland • • • • Klinische chemie: lichaamseigen stoffen en cellen Apotheek: lichaamsvreemde stoffen (bijv. medicijnen) Microbiologie: “beestjes”(virussen & bacteriën) Pathologie: weefselonderzoek Klinisch chemisch laboratorium • Bloed, maar ook andere lichaamsvloeistoffen (bijv. urine en beenmerg) • Doel: – Vaststellen of uitsluiten van een ziekte – Volgen van het verloop van een ziekte – Vaststellen van het succes van een behandeling – Voorkómen van een ziekte Meten = Weten! Verschillende werkplekken • “Routine-lab” (24/7 open) – – – – – Chemie (eiwitten, zouten, vetten, hormonen, ..) Hematologie (bloedcellen en hemoglobine) Stolling Bloedtransfusie (bloedgroepen) Urine • “Bijzonder lab” (kantooruren) – Beenmergonderzoek – DNA onderzoek • Extern lab (monster wordt verzonden) Verschillende buizen Stolling Chemie Chemie Hematologie Glucose Snelcursus bloed Waaruit bestaat bloed? Rode bloedcellen Bloedvat Witte bloedcellen Plasma Bloedplaatjes Snelcursus bloed Wat zijn de functies van de verschillende soorten bloedcellen? • Rode bloedcellen Zuurstoftransport • Witte bloedcellen Afweer tegen infecties • Bloedplaatjes Bloedstolling Samenstelling van bloed • 4 - 6 liter bloed • Plasma (~55%) – 93% water – 7% opgeloste stoffen (eiwitten, zouten, vetten, suikers, hormonen, vitaminen) • Cellen (~45%) – Rode bloedcellen – Witte bloedcellen – Bloedplaatjes Voorbewerking van bloed Het laboratorium van TOEN… … versus het laboratorium van NU Klinisch Chemisch Laboratorium, Isala, Zwolle Laboratoriumonderzoek bij MPN • Bloedonderzoek – Celtellingen – Microscopische beoordeling • Beenmergonderzoek – Punctaat en biopt • DNA onderzoek – JAK2, CALR en MPL mutaties Celtellingen Automatische celteller • • • • • Aantal rode bloedcellen Aantal witte bloedcellen Aantal verschillende soorten witte bloedcellen Aantal bloedplaatjes Hemoglobine (Hb) maat voor het aantal rode bloedcellen Verschillende soorten witte bloedcellen Neutrofiel T-lymfocyt Eosinofiel Basofiel B-lymfocyt Monocyt Het aantal bloedcellen MF (begin) MF (later) () M: 8,5 - 11,0 mmol/L Hemoglobine (Hb) V: 7,5 - 10,0 mmol/L () Witte bloedcellen 4,0 - 10,0 x10^9/L Bloedplaatjes 150 - 400 x10^9/L Bloedcellen Referentiewaarden* PV Rode bloedcellen M: 4,4 – 5,8 x10^12/L V: 4,0 – 5,3 x10^12/L ET * Kunnen verschillen per laboratorium; = verlaagd, = verhoogd Bloeduitstrijkje maken Gezond persoon Witte bloedcellen Bloedplaatjes Rode bloedcellen Met dank aan: J.W. Koopmans, Unitcoördinator beenmergcytologie. Stg. KCL Leeuwarden PV patiënt Witte bloedcellen Te veel rode bloedcellen (licht roze) Met dank aan: J.W. Koopmans, Unitcoördinator beenmergcytologie. Stg. KCL Leeuwarden GEZOND PERSOON PV PATIENT ET patiënt Te veel en klontering van bloedplaatjes Met dank aan: J.W. Koopmans, Unitcoördinator beenmergcytologie. Stg. KCL Leeuwarden MF patiënt Traandruppelcellen Onrijpe rode bloedcel Onrijpe witte bloedcel Leuko-erytroblastair bloedbeeld Met dank aan: J.W. Koopmans, Unitcoördinator beenmergcytologie. Stg. KCL Leeuwarden Laboratoriumonderzoek bij MPN • Bloedonderzoek – Celtellingen – Microscopische beoordeling • Beenmergonderzoek – Punctaat en biopt • DNA onderzoek – JAK2, CALR en MPL mutaties Snelcursus beenmerg Hoeveel rode bloedcellen worden er per seconde aangemaakt? 2.000.000! Bloedvorming vanuit stamcellen STAMCEL RODE BLOEDCEL WITTE BLOEDCEL BLOED PLAATJE P Bloed RIJ Beenmerg VO OR LO PER STA M Bloedvorming in het beenmerg P Bloed RIJ Beenmerg VO OR LO PER STA M Sig EnPa Ole n Regulatie bloedaanmaak Beenmergpunctie bovenarmen borstbeen en ribben STERNUMPUNCTIE wervels bekken CRISTAPUNCTIE Beenmergaspiraat & -biopt Beenmergaspiraat Beenmergbiopt Snelle beoordeling Kost meer tijd Losse cellen (details) Cellen in weefselverband DNA onderzoek Geen DNA-onderzoek Soms "dry tap" Altijd mogelijk Vervezeling (fibrose) Een gouden combinatie Beenmergaspiraat Met dank aan: dr. G. Ponjee, Klinisch chemicus MC Haaglanden, Den Haag Met dank aan: dr. G. Ponjee, Klinisch chemicus MC Haaglanden, Den Haag Kleuringen Beenmergbiopt Met z’n vijven tegelijk! Normaal beenmerg Voorlopercellen rode cellen Mogelijke stamcel Voorlopercellen witte cellen Voorloper trombocyten (bloedplaatjes) Gezond persoon Voorlopercellen van rode bloedcellen Met dank aan: J.W. Koopmans, Unitcoördinator beenmergcytologie. Stg. KCL Leeuwarden PV patiënt Gezond persoon ET patiënt Megakaryocyten (te veel en te groot) Megakaryocyten Met dank aan: J.W. Koopmans, Unitcoördinator beenmergcytologie. Stg. KCL Leeuwarden MF patiënt Gezond persoon Afwijkende megakaryocyten Botbalkje Botbalkje Vervezeling Met dank aan: dr. R.E. Kibbelaar , patholoog bij Pathologie Friesland Botbalkje met botaantasting MF patiënt Laboratoriumonderzoek bij MPN • Bloedonderzoek – Celtellingen – Microscopische beoordeling • Beenmergonderzoek – Punctaat en biopt • DNA onderzoek – JAK2, CALR en MPL mutaties Snelcursus DNA Bijv. JAK2 Mutatie (fout) Snelcursus DNA • Hoe lang is het DNA uit 1 cel, helemaal uitgerekt? – 2 meter! • Hoe lang is het DNA uit ons hele lichaam, helemaal uitgerekt? – 10.000x de afstand tussen de aarde en de maan & terug! DNA mutaties bij MPNs Pas sinds eind 2013 bekend! P Bloed RIJ Beenmerg VO OR LO PER STA M Sig EnPa Ole n Regulatie bloedaanmaak P Bloed RIJ Beenmerg VO OR LO PER Sig n STA M ale n Ongecontroleerde bloedaanmaak M UT AT IE DNA onderzoek • In bloed of in beenmergaspiraat 1. DNA wordt uit de cellen gehaald 2. Specifiek stukje DNA wordt vermeerderd m.b.v. PCR 3. In de verschillende genen wordt gekeken of een mutatie (fout) aanwezig is Voor meer informatie: www.nvkc.nl Voor meer informatie: www.nvkc.nl VIRTUELE RONDLEIDING OP HET LABORATORIUM
