Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek

6
Inleiding
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
DNA-onderzoek naar biologisch vaderschap, moederschap, ouderschap of andere
familierelaties kan worden uitgevoerd wanneer er verschil van mening of twijfel bestaat
omtrent de biologische verwantschap. Bijvoorbeeld bij erkenning van vaderschap, ontkenning van vaderschap, rondom alimentatie zaken, bij procedures rond asielaanvragen,
gezinshereniging, aanvragen van het Nederlanderschap of andere persoonlijke redenen.
De voor het verwantschapsonderzoek noodzakelijke DNA-profielen kunnen worden
bepaald uit onder andere bloed, wangslijm, weefsel, haren en nagels.
Achtergrond van het
Bij het onderzoek naar biologisch vaderschap (of andere familierelaties) wordt gebruik
DNA-onderzoek
gemaakt van erfelijke kenmerken die vastgelegd zijn in het DNA. Het DNA van mensen
is opgeslagen in 23 paar chromosomen, 22 paar autosomale chromosomen en één paar
geslachtschromosomen. Vrouwen hebben twee X-chromosomen en mannen hebben een
X- en een Y-chromosoom.
Alle erfelijke kenmerken zijn bij ieder individu in duplo aanwezig, waarbij één helft van
de genetische informatie afkomstig is van de moeder en de andere helft van de vader.
Een groot deel van het erfelijke materiaal, DNA, is bij ieder individu hetzelfde. Sommige
stukken van het DNA variëren echter van persoon tot persoon, de zogenaamde DNApolymorfismen. Deze DNA-polymorfismen zijn uitermate geschikt voor het vaststellen
van een voor ieder individu karakteristiek DNA-profiel.
Bij het vaderschapsonderzoek maken we gebruik van zogenaamde ‘Short Tandem
Repeat’ polymorfismen. ‘Short Tandem Repeats’ (STR) zijn opgebouwd uit korte stukjes
DNA van 4 of 5 nucleotiden die meerdere keren achter elkaar voorkomen. Het aantal
keren dat deze 4- of 5-nucleotiden-repeats achter elkaar voorkomen varieert en zorgt dus
voor de verschillende varianten of allelen (zie figuur 1). Bij het vaststellen van een DNAprofiel maken we gebruik van meerdere van deze STR-polymorfismen. Daar een kind
erfelijke kenmerken van beide biologische ouders erft, moet dit in het DNA-profiel tot
uiting komen. Deze DNA-profielen bestaan uit autosomale DNA-polymorfismen.
Voor verwantschapsvragen in de mannelijke lijn wordt gebruik gemaakt van Y-STRpolymorfismen.
Indien de mannelijke lijn wordt onderbroken, of als de autosomale DNA-polymorfismen onvoldoende informatie leveren, kunnen X-specifieke STR-polymorfismen een bijdrage leveren.
Figuur 1: Schematische voorstelling van een ‘Short Tandem Repeat’ waarbij de 4-nucleotiderepeat ACCT voorgesteld wordt door een blokje. Dit STR-systeem bevat de allelen 3 en 5.
ACCT
82
83
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
Resultaat autosomaal
De DNA-allelen die worden aangetoond bij het kind, zijn afkomstig van beide biologische
Indien de onderzochte man niet van het biologisch vaderschap kan worden uitgesloten
DNA-onderzoek
ouders. Het DNA-allel van het kind dat niet aanwezig is bij de biologische moeder moet
(zie figuur 3a), wordt met behulp van de statistische methode volgens Essen-Möller de
afkomstig zijn van de biologische vader. Indien de onderzochte man dit DNA-allel van
vaderschapsindex (I) en de waarschijnlijkheidswaarde (W) berekend.
het kind niet heeft is er sprake van een mismatch. Een uitsluiting van het biologisch vaderschap is gebaseerd op tenminste drie mismatches, aangetoond op drie onafhankelijke
DNA-polymorfismen op verschillende chromosomen. (zie figuur 2a).
Figuur 3a: Aanwijzing van vaderschap
DNA-systemen
D3S1358
vWA
D16S539
D2S1338
Figuur 2a: Uitsluiting van vaderschap
DNA-systemen
D3S1358
vWA
D16S539
D2S1338
moeder
20
24
20
18
17
9
18
16
17
11
9
18
17
moeder
18
17
12
11
18
17
17
kind
23
12
14
kind
19
18
11
19
18
17
15
vader
23
17
12
10
17
16
14
13
vader
DNA-profielen van vier DNA-systemen van moeder, kind en mogelijke vader.
24
16
13
12
17
14
18
17
Voor het STR-systeem D3S1358 heeft het kind de allelen 14 en 17. Het kind heeft van moeder
het allel 17 gekregen en van vader het allel 14. Zo ook voor de andere drie systemen (figuur 3b).
DNA-profielen van vier DNA-systemen van moeder, kind en mogelijke vader.
Voor het STR-systeem D3S1358 heeft het kind de allelen 15 en 17. De moeder heeft alleen
allel 17 dus het kind heeft allel 17 van de moeder gekregen. Allel 15 moet dus van de vader
Figuur 3b: Stamboom bij aanwijzing van vaderschap met de typeringen van vier STR-systemen
afkomstig zijn. Deze man heeft dit allel 15 niet en kan dus niet de biologische vader zijn van
dit kind. Zo ook voor de andere drie systemen. Zie ook de bijbehorende stamboom (figuur 2b).
Vrouw
Figuur 2b: Stamboom bij uitsluiting van vaderschap met de typeringen van vier STR-systemen
Vrouw
Vader?
Vader?
D3S1358 17,18
vWA16,18
D16S539
9,11
D2S1338 20,24
D3S135813,14
vWA16,17
D16S53910,12
D2S133817,23
Kind
D3S1358
17
vWA17,18
D16S539 11,12
D2S133817,18
D3S135817,18
vWA14,17
D16S53912,13
D2S133816,24
D3S1358
vWA
D16S539
D2S1338
Kind
D3S1358
vWA
D16S539
D2S1338
84
14,17
17,18
9,12
20,23
15,17
18,19
11
18,19
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
85
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
Voor de vaderschapsindex geldt de formule I = X/Y, waarbij X aangeeft hoe groot de kans
Het Y-STR DNA-profiel dat bij een mannelijke persoon wordt aangetoond, moet afkomstig
is voor de onderzochte man om het allel door te geven aan het kind gegeven de onder-
zijn van zijn biologische vader. Indien het Y-STR DNA-profiel bij twee mannen niet identiek
zochte moeder en Y de kans aangeeft dat een willekeurige man het getypeerde allel
is, dan is bij de onderzochte mannen het bloedverwantschap in de mannelijke lijn uit-
heeft. Vanuit I wordt W berekend via de formule W = (I/I+1) * 100%. W geeft aan hoe
gesloten. Tevens geldt dat de onderzochte mannen niet dezelfde biologische vader hebben.
groot de kans is dat de onderzochte man de biologische vader is. De W-waarde wordt
(zie figuur 5a).
uitgedrukt in de volgende categorieën:
W tussen 99 en 99,9%
vaderschap zeer waarschijnlijk
Figuur 5a: DNA profiel van vier Y-DNA polymorfismen, uitsluiting biologisch bloedverwant-
W tussen 99,9 en 99,99%
vaderschap hoogst waarschijnlijk
schap in de mannelijke lijn
W groter dan 99,99%
vaderschap met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid
DNA-systemen
Resultaat
Het Y-chromosoom wordt in principe onveranderd overgeërfd van vader op zoon
Y-chromosomaal
(zie figuur 4).
DYS456
DYS3891
DYS390
DYS38911
man 1
DNA-onderzoek
16
16
Figuur 4: Overerving Y-STR DNA-profiel van vader op zoon
13
13
24
24
29
29
man 2
Man
Vrouw
15
15
13
13
21
21
30
30
Indien het bloedverwantschap in de mannelijke lijn tussen twee mannen niet kan worden
Man
Vrouw
uitgesloten (zie figuur 5b), wordt statistisch de verwantschapsindex in de mannelijke lijn
Man
(I) berekend.
Figuur 5b: DNA profiel van vier Y-DNA polymorfismen, aanwijzing biologisch bloedverwantMan
schap in de mannelijke lijn
Man
DNA-systemen
Man
Man
Man
DYS3891
DYS390
DYS38911
man 1
Vrouw
Vrouw
DYS456
16
16
13
13
23
23
30
30
16
16
13
13
23
23
30
30
man 2
Man
Man
Statistische Methode
Voor de berekening van de biologische bloedverwantschapsindex in de mannelijke lijn,
met behulp van Y-chromosomaal DNA-onderzoek, geldt de formule I = 1/p, waarbij p
aangeeft de Y-haplotype frequentie in de onderzochte populatie. Hiervoor wordt eerst de
86
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
87
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
frequentie van het bepaalde Y-haplotype bepaald door toetsing aan de YHRD-database
Vervolgens wordt de p berekend aan de hand van de volgende formule:
(The institute of Legal Medicine, Charity – University Medicine, Berlin).
p = (k+1)/(n+1)
Vervolgens wordt de p berekend aan de hand van de volgende formule:
p = frequentie
p = (k+1)/(n+1)
k = aantal observaties in de database
n = aantal haplotypes in de database
p = frequentie
k = aantal observaties in de database
n = aantal haplotypes in de database
Vervolgens wordt de biologische bloedverwantschapsindex (I) berekend.
Vervolgens wordt de biologische bloedverwantschapsindex (I) berekend.
I = 1/p
I = 1/p
De I-waarde wordt uitgedrukt in de volgende categorieën:
100 <
I
< 1.000
De I-waarde wordt uitgedrukt in de volgende categorieën:
1.000 <
I
< 10.000 biologisch bloedverwantschap hoogst waarschijnlijk
I
> 10.000 biologisch bloedverwantschap met aan zekerheid grenzende 100 <
I
< 1.000
1.000 <
I
< 10.000 biologisch bloedverwantschap hoogst waarschijnlijk
I
> 10.000 biologisch bloedverwantschap met aan zekerheid grenzende biologisch bloedverwantschap zéér waarschijnlijk
biologisch bloedverwantschap zéér waarschijnlijk
waarschijnlijkheid
waarschijnlijkheid
Kwaliteit
De geleverde diensten van het laboratorium Vaderschapsonderzoek van Sanquin
Diagnostiek betreffende de afname, identificatie, analyse, interpretatie en rapportage
Resultaat
Indien de mannelijke lijn wordt onderbroken, of als de autosomale DNA-polymorfismen
X-chromosomaal
onvoldoende informatie leveren, kunnen X-specifieke STR-polymorfismen een bijdrage
DNA-onderzoek
leveren aan het verwantschapsonderzoek.
van rechtsgeldig vaderschaps- moederschaps-, ouderschaps- en ander familierelatie
onderzoek, wordt uitgevoerd volgens:
. het besluit DNA-onderzoek 2009 Staatsblad van het koninkrijk der Nederlanden 2009, 417
. de aanbevelingen van de ‘Paternity Testing Commission of the International Society of
Forensic Genetics’ (FSI, 2002 en 2007).
Met behulp van het DNA van twee vrouwen afkomstig van verschillende biologische
moeders kan met behulp van X-chromosomaal DNA-onderzoek worden onderzocht of
De gevolgde werkwijze van het laboratorium Vaderschapsonderzoek van Sanquin
zij afkomstig zijn van dezelfde mannelijke lijn. Dit onderzoek, bij afwezigheid van de
Diagnostiek is geaccrediteerd door:
. Raad voor Accreditatie (RvA) ISO 17025/15189
. Coördinatie Commissie ter bevordering van Kwaliteitsbeheersing op het gebied van
man, is niet mogelijk met behulp van autosomaal DNA-onderzoek, omdat hiermee het
biologisch vaderschap, niet kan worden uitgesloten.
Indien er geen sprake is van een overeenkomstig X-profiel bij de onderzochte vrouwen,
Laboratorium onderzoek in de gezondheidszorg (CCKL).
kan worden uitgesloten dat zij afkomstig zijn van dezelfde mannelijke lijn en kan worden
geconcludeerd dat de onderzochte vrouwen niet dezelfde biologische vader hebben.
Indien de twee vrouwen afkomstig zijn van dezelfde biologische moeder, kan het
X-chromosomaal DNA-onderzoek alleen worden uitgevoerd indien ook het DNA-
Praktische informatie
Een afspraak voor een rechtmatig verwantschapsonderzoek kunt u telefonisch maken
(tijdens kantooruren) via telefoonnummer 020 512 3178 of 020 512 3179.
materiaal van de moeder kan worden onderzocht.
Indien het bloedverwantschap afkomstig van dezelfde mannelijke lijn tussen twee vrouwen
niet kan worden uitgesloten, wordt statistisch de verwantschapsindex (I) berekend.
De afname
. De afname kan uitgevoerd worden door een hiervoor gekwalificeerd afnameteam op
vier locaties van Sanquin verspreid over Nederland (Amsterdam, Rotterdam, Groningen
Statistische Methode
Voor de berekening van de biologische bloedverwantschapsindex van de mannelijke
lijn, met behulp van X-chromosomaal DNA-onderzoek, geldt de formule I = 1/p, waarbij
en Nijmegen);
. Partijen kunnen afzonderlijk een afspraak maken;
. Bij de afname moet u zich legitimeren met een geldig legitimatiebewijs. Ter plekke wordt
van alle betrokkenen een foto gemaakt.
p aangeeft de X-haplotype frequentie van vier linkage groepen in de onderzochte
populatie. Hiervoor wordt eerst de frequentie van het bepaalde X-haplotype bepaald
door toetsing aan de X ChrX-STR.org database (Insitut für Rechtsmedizin Magdenburg,
Leipzig en Dresden).
Resultaat
. Zodra van alle betrokkenen materiaal aanwezig is, wordt met het DNA-onderzoek
begonnen; de uitslag zal binnen circa 15 werkdagen bekend zijn;
88
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
89
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
. Bij voorkeur wordt het rapport verstuurd naar een door partijen zelf aan te wijzen
contactpersoon (bijvoorbeeld huisarts, advocaat of maatschappelijk werker). In overleg is
het mogelijk het rapport zelf te ontvangen;
. Indien het verwantschap wordt uitgesloten, wordt dit met 100% zekerheid aangetoond.
Indien het verwantschap niet kan worden uitgesloten, dan wordt dit met aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid (> 99,99%) aangetoond;
. In de rapportage worden de systemen en de bijbehorende resultaten genoemd, evenals
de conclusie inclusief de uitleg. Aan het rapport wordt een identiteitsverklaring toegevoegd.
Op de website www.vaderschapsonderzoek.nl kunt u aanvullende informatie vinden over
het verwantschapsonderzoek. Hierop is ook de informatie te vinden betreffende het niet
rechtmatig DNA-onderzoek van Sanquin.
Extra informatie
Met het DNA-profiel is het niet mogelijk om genetisch bepaalde ziekten op te sporen.
90
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek
91
Vaderschapsonderzoek en ander familierelatieonderzoek