12) Primaire preventie van seksueel geweld

12) Primaire preventie van seksueel geweld
Inhoudstafel
Inleiding
12.1 Aard en omvang van seksueel geweld
12.1.1 seksueel geweld tegen minderjarigen




12.1.2
Seksueel geweld in de familiesfeer
Seksueel geweld tegen minderjarigen buiten de familiesfeer
Minderjarige slachtoffers van gedwongen prostitutie
Seksueel misbruik van mensen met een (verstandelijke) beperking
seksueel geweld tegen volwassenen



Seksueel geweld in de relatiesfeer
Seksuele intimidatie in de opleiding of op de werkplek
Volwassen slachtoffers van gedwongen prostitutie
12.2 Ontwikkelingen in beleid
12.3 Ontwikkeling van evidence based preventieprogramma’s
12.3.1 wetenschappelijke kennis over hoe gedrag totstandkomt
12.3.2 wetenschappelijke kennis over seksueel gedrag en geweld, risicogroepen en risicofactoren


Plegerschap
Model van seksuele interactiecompetentie
12.3.3 wetenschappelijke kennis over effectiviteit van preventieprogramma’s over seksueel geweld


Werkzame factoren in programma’s voor minderjarigen
Werkzame factoren in programma’s voor volwassenen
12.4 Programma’s gericht op kinderen en jongeren
12.4.1 typen preventieprogramma’s voor kinderen en jongeren



Weerbaarheidstrainingen
Weerbaarheid in relaties
Seksuele en relationele vorming
12.4.2 effectiviteit van programma’s voor kinderen en jongeren
12.5 Preventieprogramma’s voor volwassenen
12.5.1 typen programma’s voor volwassenen



Weerbaarheidstrainingen
Programma’s voor specifieke risicogroepen
Programma’s gericht op bewustwording en bespreekbaarheid van huiselijk en seksueel geweld
12.5.2 effectiviteit van programma’s voor volwassenen

12.6 Besluit
Effectiviteit van weerbaarheidsprogramma’s
Seksueel geweld:
Sociaaal-psychologische definitie
juridische definities
Sociologische definities
seksueel misbruik
seksuele intimidatie
Seksueel grensoverschrijdend
gedrag
Schennis van de eerbaarheid
Pornografie:
Verkrachting:
Aanranding:
Verleiding:
Jeugdprostitutie:
Ontucht met misbruik van gezag of
vertrouwen
Gaat uit van de beleving van het slachtoffer
strafbaar gedrag van plegers op basis van min of meer objectieve criteria
die buiten de beleving van het slachtoffer zelf liggen
plaatsen seksueel geweld vaak in de maatschappelijke context van
machtsverhoudingen
Als sprake is van afhankelijkheidsrelaties met een grootmachts- en/of
leeftijdsverschil. Bijvoorbeeld seksueel misbruik van kinderen door
volwassenen, van mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking door
een ‘normale’ volwassene, van een hulpbehoevende oudere, een leerling, een
pupil (sport) enzovoort.
ongewenste seksuele toespelingen en toenaderingen en ongewenste pogingen
om seksuele betrekkingen aan te gaan,al dan niet gepaard gaan met
machtsmisbruik of chantage.
term voor alle gedrag dat seksueel getint is en de normen en de grenzen van
het slachtoffer overschrijdt.
schending van seksuele fatsoensnormen wegens anderen in het openbaar, een plaats
toegankelijk voor jongeren onder de 16 of in aanwezigheid van iemand die daar zijns
ondanks tegenwoordig is
het openlijk tentoonstellen of ongevraagd aan iemand toezenden van afbeeldingen of
voorwerpen die in strijd komen met de seksuele fatsoensnormen
iemand door (dreiging met) geweld of een andere feitelijkheid dwingen tot seksueel
binnendringen van het lichaam
seksueel binnendringen van een bewusteloze, onmachtige of gestoorde
seksueel binnendringen bij iemand beneden de 12 jaar
buiten echt seksueel binnendringen bij iemand beneden de 16 jaar
iemand dwingen tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen
ontucht met bewusteloze, onmachtige, gestoorde of kind onder de 16
iemand onder de 16 verleiden tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen
met derden
iemand onder de 18 door giften en beloften of met misbruik van macht of overwicht
verleiden tot het plegen of dulden van ontuchtige
handelingen
ontucht plegen met iemand tussen 16 en 18 jaar, die zich beschikbaar stelt voor
seksuele handelingen tegen betaling
ontucht plegen met zijn minderjarig kind, stiefkind of pleegkind, zijn pupil, een aan
zijn zorg, opleiding of waakzaamheid toevertrouwde minderjarige; of minderjarige
bediende of ondergeschikte
ontucht plegen met volwassene die in een afhankelijke positie verkeert ten opzichte
van de professional die ontucht pleegt
12) Primaire preventie van seksueel geweld
Inleiding:
Seksueel geweld komt in alle culturen en samenlevingen voor en kent vele en
steeds nieuwe verschijningsvormen en begrippen om deze te beschrijven.
Voorbeelden - Breezerseks (seks in ruil voor drank of sigaretten)
- Kabulafeesten / lollypop party’s (feesten met sekswedstrijden )
- Seksueel geweld is nu ook doorgedrongen tot de virtuele wereld
van het internet.
12.1 Aard en omvang van seksueel geweld.
12.1.1 seksueel geweld tegen minderjarigen.
Minderjarigen worden relatief vaak slachtoffer van seksueel geweld.
Het ongewenste contact gaat van ongewenste aanraking tot verkrachting.
Nederland
België
Meisjes
18.1% van de meisjes
verkracht tussen de 15 en 18
jaar
Jongens
jongens van dezelfde leeftijd
ligt het percentage op 3.9%
Uit een Nederlandse
bevolkingsstudie
(gem. leeftijd 38,5 jaar)
uit 2006 blijkt dat 19% van de
vrouwen en
4% van de mannen voor hun
zestiende slachtoffer is
geworden van seksuele
dwang.

Meisjes
In 1998 rapporteerde 30%
van de vrouwen
Jongens
en 14,7% van de volwassen
mannen seksueel misbruik in
de jeugd.
Seksueel geweld in de familie
Het totale aantal kinderen dat in Nederland per jaar binnen het gezin seksueel
misbruikt wordt, werd in 2005 beraamd op 4700. De dader van seksueel misbruik
binnen het gezin is bij meisjes vaak een volwassen man, vooral vaders,
grootvaders, ooms... Bij jongens is de pleger meestal de vader. Seksueel misbruik
door moeders komt relatief zelden voor, maar het is aanwezig. Het ongewenste
seksuele gedrag bestaat uit gluren, seksueel getinte opmerkingen maken,
ongewenst en op een seksuele manier aanraken, naar seksueel geladen
beelden/handelingen moeten kijken, gedwongen masturbatie, aanranding en/of
verkrachting. Ernstige vormen van seksueel geweld (met penetratie) komen
minder vaak voor dan de andere genoemde vormen. Bij jongens gaat het vaker
dan bij meisjes om gedwongen masturbatie of orale seks.
Nederland
België
Meisjes
In 1988 bleek uit Nederlands
onderzoek dat het bij
ongeveer de helft van alle
vrouwelijke slachtoffers van
seksueel misbruik in de jeugd
(voor hun 16e) ging om
seksueel misbruik door
verwanten (15.6%)
Jongens
In 1997 is in Nederland
onderzoek gedaan naar
huiselijk geweld. Hier werd
gevonden dat in de leeftijd
van tien tot vijftien jaar
10% van de meisjes seksueel
misbruikt wordt door iemand
uit de huiselijke
kring.
En 5% van de jongens
Meisjes
In België bleek ongeveer een
derde van het door vrouwen
gerapporteerde seksueel
misbruik in de jeugd te
bestaan uit misbruik door
gezins- of familieleden
Jongens
In recenter onderzoek geldt
dit nog steeds voor ten
minste 42% van de
vrouwelijke slachtoffers van
seksueel misbruik in de
jeugd.
 seksueel geweld tegen minderjarigen buiten de familiesfeer
Seksueel geweld kan buiten de familiesfeer in allerlei verschillende situaties voorkomen. De context
waar plegers en slachtoffers met elkaar in aanraking komen zijn vooral
- middelbare scholen:
Jaarlijks 60%slachtoffer van seksuele intimidatie en 23%maakt fysieke vormen van seksuele dwang
mee,1,6% zelfs verkrachting. Een groot deel van deze incidenten vindt op school plaats.
- de sport:
In 2003 registreerde het telefonische meldpunt van NOC*NSF ruim tachtigmeldingen; in 2004 waren
het er bijna honderd. De meldingen varieerden van vervelende opmerkingen over iemands lichaam
tot gevallen van verkrachting en langdurig seksueel misbruik. In bijna de helft van de gevallen ging
het om slachtoffers jonger dan vijftien jaar. In 70% van de meldingen is het slachtoffer een vrouw, in
30% een man. Van deze slachtoffers is 95% jonger dan twintig jaar en 60% zelfs jonger dan zestien
jaar. In bijna alle gevallen van seksuele intimidatie bij vrouwen/meisjes en mannen/jongens wordt
een mannelijke begeleider beschuldigd.
- het uitgaansleven:
Het alcoholgebruik speelt vrij vaak een rol en soms worden ook zogenaamde rape drugs
(bijvoorbeeld GHB, Rohypnol1, temazepam) gebruikt om het slachtoffer willoos of bewusteloos te
maken, waardoor het zich niet kan verzetten. Bovendien hebben slachtoffers door deze stoffen later
vaak geen of slechts een vage herinnering aan hetgeen hen is overkomen.
-internet
Een relatief nieuwe omgeving waar seksueel geweld plaats vindt is internet, waarop jongeren vele
uren doorbrengen. Onderzoek wijst uit dat 26% van de meisjes en 10% van de jongens wel eens iets
seksueel getint vervelends heeft meegemaakt op internet. Meisjes vinden vooral het ongevraagd te
zien krijgen van geslachtsdelen, het ongevraagd opgenomen zijn met de webcam en het krijgen van
verzoeken om te strippen of te masturberen voor de webcam vervelend. Vooral jonge meisjes,
tussen 12-15 jaar, gaan hier makkelijker op in, vaak door druk of dreiging. Jongens lijken veel minder
kwetsbaar op het internet: ze worden of minder verleid of kunnen eventuele druk beter weerstaan.
Zij ervaren seksueel getinte vragen en verzoeken om voor de webcam te strippen of te masturberen
veel minder vaak als vervelend.
Nederland
Meisjes
Seksueel misbruik buiten de
familiesfeer komt vaker voor
dan seksueel misbruik door
verwanten (23,5% versus
15,6%)
¾ van de gevallen is door een
bekende. In 30% gaat het om
leeftijdsgenoten
België
Jongens
Ook jongens worden vaker
buiten de familiesfeer
slachtoffer van seksueel
misbruik, maar ook in die
gevallen gaat het dikwijls om
een bekende dader
(bv buurman, sportleraar,
dominee of andere
autoriteitspersoon. ) Jongens
zijn in veel mindere mate het
slachtoffer van
leeftijdgenoten.
Meisjes
Jongens
 Minderjarige slachtoffers van gedwongen prostitutie
Daarbij gaat het om jongens en mannen die onder valse beloften en door middel van vleierij, zielig
doen en/of dwang meisjes van zich weten te binden (de meisjes denken dat de jongens/mannen een
relatie willen met hen) en hen op den duur aanzetten om seks met anderen te hebben in ruil voor
geld, dat vervolgens aan de pooier moet worden afgedragen. Uit de hulpverleningspraktijk blijkt dat
het relatief vaak gaat om meisjes met een lichte verstandelijke beperking.
 Seksueel misbruik van mensen met een (verstandelijke) beperking
Recente cijfers over de omvang van seksueel misbruik van mensen met een beperking zijn op dit
moment niet beschikbaar.
Seksueel geweld is een verzamelterm voor allerlei vormen van seksueel getint gedrag dat grenzen van
anderen overschrijdt en als ongewenst wordt ervaren. De cijfers over hoe vaak seksueel geweld
voorkomt verschillen sterk, afhankelijk van hoe seksueel geweld gedefinieerd is. In Nederland heeft
40% van de volwassen vrouwen en 7% van de volwassen mannen gerapporteerd ooit in hun leven een
of meer vormen van seksueel geweld te hebben meegemaakt. Seksueel geweld komt het meest voor
tussen mensen die elkaar kennen. Seksueel misbruik van kinderen door volwassenen komt vaak voor,
maar minder vaak dan seksueel geweld tussen minderjarigen en volwassenen die elkaar kennen of een
relatie met elkaar hebben. De onbekende verkrachter in de bosjes is relatief zeldzaam
12.3 Ontwikkeling van evidence based preventieprogramma’s
12.3.1 wetenschappelijke kennis over hoe gedrag tot stand komt
12.3.2 wetenschappelijke kennis over seksueel gedrag en geweld, risicogroepen en
risicofactoren
 Plegerschap
 Model van seksuele interactiecompetentie
12.3.3 wetenschappelijke kennis over effectiviteit van preventieprogramma’s over seksueel
geweld
 Werkzame factoren in programma’s voor minderjarigen
 Werkzame factoren in programma’s voor volwassenen
12.4 Programma’s gericht op kinderen en jongeren
12.4.1 typen preventieprogramma’s voor kinderen en jongeren
 Weerbaarheidstrainingen
 Weerbaarheid in relaties
 Seksuele en relationele vorming
12.4.2 effectiviteit van programma’s voor kinderen en jongeren
12.5 Preventieprogramma’s voor volwassenen
12.5.1 typen programma’s voor volwassenen
 Weerbaarheidstrainingen
 Programma’s voor specifieke risicogroepen
 Programma’s gericht op bewustwording en bespreekbaarheid van huiselijk en
seksueel geweld
12.5.2 effectiviteit van programma’s voor volwassenen
 Effectiviteit van weerbaarheidsprogramma’s
12.6 Besluit
Seksueel geweld is een maatschappelijk probleem en vraagt continue bestrijding. Gelukkig mist
preventie zijn doel niet. Uit onderzoek blijkt dat kindermisbruik vanaf de jaren 1990 afneemt.
In Nederland zijn er preventieprogramma ontwikkeld voor jongeren met een lichte verstandelijke
beperking, waarin seksuele voorlichting, relationele weerbaarheid en voorlichting over loverboys
worden gecombineerd (Seks over de grens).
Een combinatie van weerbaarheidstrainingen, gericht op zowel fysieke als mentale weerbaarheid, en
seksuele en relationele vorming is effectief.
Verder is er een positieve ontwikkeling zichtbaar op een mindere seksestereotype benadering van
meisjes als slachtoffers en jongens als plegers. Beiden worden gezien als mogelijke slachtoffers of
plegers. Er is ook meer oog voor het feit dat seksueel misbruik en seksueel geweld veelal plaatsvinden
in de context van alledaagse situaties waar plegers en slachtoffers elkaar kennen of een relatie met
elkaar hebben. De programma’s sluiten meer aan bij de leefwereld van de jongeren.
Omdat Seksuele intimidatie via internet een vrij recent fenomeen is moet er nog meer gewerkt worden
aan preventie.