GYN 09-Endometriose.indd - St. Antonius Ziekenhuis

GYNAECOLOGIE
Endometriose
Inhoudsopgave
Inleiding2
Wat is endometriose?
2
Oorzaken2
Op welke plaatsen komt het voor?
3
Hoe vaak komt het voor?
3
Het verloop
3
Klachten3
Diagnose5
Is altijd behandeling nodig?
6
Welke behandeling bij welke klachten?
6
Behandeling met medicijnen
7
Operaties8
Endometriose en vruchtbaarheid
9
Zelfhulporganisaties10
Tot slot
10
Woordenlijst11
1
Endometriose
Endometriose is een aandoening van het endometrium: dat
is het slijmvlies dat de binnenkant van de baarmoederholte
bekleedt. Bij endometriose zit dit slijmvlies ook op plaatsen
waar het niet hoort: buiten de baarmoeder of in de wand
van de baarmoeder. Het is een goedaardige aandoening die
alleen voorkomt bij vrouwen in de vruchtbare levensfase. De
klachten zijn wisselend: sommige vrouwen merken er niets
van, anderen hebben veel klachten, zoals pijn bij menstruatie,
vrijen of plassen. Soms wordt endometriose toevallig
ontdekt, bijvoorbeeld bij een (kijk)operatie in de buik. In deze
folder leest u meer over oorzaken, klachten en mogelijke
behandelingen.
bloed via de vagina naar buiten, maar het
komt in de buikholte terecht. De bloedinkjes
in de buikholte kunnen verklevingen veroorzaken. Endometriose is geen kwaadaardige
ziekte. Wel kan het vervelende klachten
geven of een rol spelen bij verminderde
vruchtbaarheid. Vaak zijn er helemaal geen
klachten.
Wat is endometriose?
Bij endometriose groeit er baarmoederslijmvlies (endometrium) op plaatsen
waar het niet hoort: buiten de baarmoeder
(in de buikholte) of in de wand van de baarmoeder. Elke maand bouwt het lichaam
nieuw baarmoederslijmvlies op. Hormonen
uit de eierstokken (oestrogenen) regelen
dit. Aan het einde van de menstruatiecyclus
maken de eierstokken minder van deze hormonen. Het opgebouwde slijmvlies wordt
dan afgestoten: de menstruatie. Ook het
baarmoederslijmvlies dat buiten de baarmoeder zit (de endometriose) reageert op
deze hormoonveranderingen. Ook op die
plekken ontstaan zo kleine bloedingen. Dit
bloed stroomt niet zoals het menstruatie-
Oorzaken
Bij een normale menstruatie stroomt het
meeste bloed via de vagina naar buiten. Een
klein beetje bloed gaat de andere kant op
en komt via de eileiders in de buikholte terecht. Zo belandt ook wat baarmoederslijmvlies in de buikholte. Het kan zich daar
innestelen, waardoor endometriose ont2
de endometriose in of op de darm of in de
blaas. Ook kan de afwijking ontstaan in een
litteken na een buikoperatie of in een knip
of scheur van de schede na een bevalling.
Zeer zeldzaam is endometriose buiten de
buikholte, zoals in de navel of in de longen.
staat. Bij bijna elke vrouw komt tijdens de
menstruatie wel wat bloed in de buikholte,
maar niet elke vrouw krijgt endometriose.
Kennelijk spelen andere factoren een rol,
zoals het afweersysteem. Ook erfelijkheid is
van invloed: endometriose komt vaker voor
bij vrouwen waarvan een zus of de moeder
het ook heeft. In derdewereldlanden komt
het juist minder vaak voor. Daar krijgen
vrouwen op jongere leeftijd kinderen en
zijn ze vaker zwanger. Vrouwen in westerse
landen hebben daardoor tijdens hun leven
meer menstruaties, waardoor de kans op
endometriose toeneemt. Uit dierproeven
blijkt dat milieuvervuiling met bijvoorbeeld
dioxinen en pcb’s de kans op endometriose
verhoogt. Of dit ook bij de mens een rol
speelt, is nog onduidelijk.
Hoe vaak komt het voor?
Ongeveer de helft van de vrouwen in de
vruchtbare levensfase heeft een heel lichte
vorm van endometriose die geen klachten
veroorzaakt. Ernstiger vormen veroorzaken
vaker pijn en vruchtbaarheidsproblemen.
Het verloop
Het verloop van endometriose valt moeilijk
te voorspellen. Bij sommigen geneest het
spontaan, bij anderen niet. Soms breidt het
zich in de loop der jaren uit. Endometriose
komt alleen voor in de levensfase waarin
vrouwen menstrueren. Na de overgang, als
de eierstokken geen oestrogenen meer
maken, wordt geen baarmoederslijmvlies
meer opgebouwd en afgestoten. De menstruaties houden dan op en ook de endometriose komt tot rust. Het slijmvlies blijft wel
aanwezig, maar veroorzaakt geen klachten.
Op welke plaatsen komt
het voor?
Endometriose zit vaak in het onderste deel
van de buikholte, net onder het buikvlies.
Het buikvlies bekleedt alle organen in de
buikholte: de baarmoeder en de eileiders,
maar ook de blaas en de darmen. Het afwijkende slijmvlies zit vaak aan de voorzijde
van de baarmoeder, tegen de blaas, of aan
de achterzijde van de baarmoeder, bij de
dikke darm. Endometriose kan ook in de eierstokken voorkomen. Het bloed dat tijdens
de menstruatie uit de endometrioseplekjes
vrijkomt, hoopt zich dan in de eierstokken op. Zo ontstaan holten (cysten) die
gevuld zijn met bloed. Omdat oud bloed op
chocolade lijkt, spreekt men ook wel van
chocoladecysten. De medische term daarvoor is endometriomen. Een enkele keer zit
Klachten
Endometriose kan klachten veroorzaken,
maar dat hoeft niet. Of en welke klachten
optreden, is moeilijk te voorspellen. Sommige vrouwen hebben uitgebreide endometriose, maar nauwelijks of geen klachten, terwijl anderen met een milde vorm wel veel
klachten hebben. De meest voorkomende
klachten worden hieronder beschreven.
3
Pijnlijke menstruatie (dysmenorroe)
Plasklachten
Pijnlijke menstruaties die al vanaf de puberteit bestaan, hebben vaak een andere oorzaak dan endometriose. Bij endometriose
ontstaat de menstruatiepijn later en neemt
bij het ouder worden toe. Aanvankelijk is
er alleen pijn tijdens de menstruatie, maar
op latere leeftijd kan de pijn steeds eerder
optreden. Soms is er zelfs chronische pijn,
die bij de menstruatie verergert. Menstruatiepijn duidt echter niet altijd op endometriose: het kan ook een andere oorzaak
hebben.
Plasklachten, zoals pijn bij het plassen of
vaker aandrang, kunnen met endometriose
te maken hebben, maar hebben vaak een
andere oorzaak. Een enkele keer is er ingroei van endometriose in de blaas. De urine
kan dan tijdens de menstruatie bloederig
zijn.
Sociale gevolgen
Pijnklachten hebben soms nare gevolgen.
Soms is de pijn bij de menstruatie zo hevig
dat u thuis moet blijven. Pijn bij het vrijen
kan bijdragen aan relatieproblemen. Aarzel
niet dergelijke problemen met de gynaecoloog of huisarts te bespreken.
Pijn bij geslachtsgemeenschap
(dyspareunie)
De pijn bij endometriose zit diep in de buik.
De oorzaak zijn endometrioseplekjes bovenin de schede. Pijn aan de ingang van de
schede heeft meestal een andere oorzaak.
Pijn bij het vrijen heeft vaak ook te maken
met andere factoren, zoals vervelende seksuele ervaringen in het verleden of minder
zin hebben in vrijen.
Verminderde vruchtbaarheid
Ernstige vormen van endometriose met
chocoladecysten en/of verklevingen, bemoeilijken nogal eens het zwanger worden.
Kleine plekjes endometriose op het buikvlies hebben waarschijnlijk nauwelijks betekenis voor de vruchtbaarheid. Ze komen
regelmatig voor, zowel bij vrouwen die vlot
zwanger worden als bij vrouwen die daar
problemen mee hebben.
Klachten bij de ontlasting
Als endometriose in de darm zit, kan dat
problemen met de stoelgang geven zoals
moeizame en/of pijnlijke ontlasting. Soms
groeit endometriose onder het darmslijmvlies, wat bloedverlies uit de anus kan
geven. Dit gebeurt vaak tijdens de menstruatie, maar soms ook daarbuiten. Meestal
heeft bloedverlies uit de anus echter een
andere oorzaak, zoals aambeien.
4
Diagnose
Echo
Echoscopie is een onderzoek met hoogfrequente geluidsgolven. Een echo gebeurt
uitwendig (via de buikwand) of inwendig
(via de schede). Bij een uitwendige echo
moet u een volle blaas hebben, bij een inwendige echo juist een lege blaas. Lichte
vormen van endometriose zijn niet te zien
via een echo. Als de eierstokken vergroot
zijn en er zitten chocoladecysten in, dan is
dit wel zichtbaar op de echo.
Om na te gaan of uw klachten veroorzaakt
worden door endometriose, zal de gynaecoloog u inwendig onderzoeken. Daarnaast
geven een echo en bloedonderzoek soms
aanvullende informatie. Een kijkoperatie
(laparoscopie) met weefselonderzoek kan
duidelijk maken of er inderdaad sprake is
van endometriose.
Inwendig onderzoek
Bij het inwendig onderzoek brengt de gynaecoloog een speculum (eendenbek) in de
vagina en bekijkt daardoor de baarmoedermond. Soms zijn paars doorschemerende
kleine plekjes bovenin de schede zichtbaar,
achter de baarmoedermond. Dit zijn endometrioseplekjes die ingroeien in het weefsel tussen de achterwand van de schede en
de endeldarm.
De arts doet ook inwendig onderzoek met
twee vingers en de andere hand op uw buik.
Zo kan hij/zij voelen of de eierstokken vergroot zijn.
Ook een rectaal inwendig onderzoek (met
een vinger via de anus) kan nodig zijn. Zo
kan de arts soms endometrioseknobbeltjes
voelen aan de ophangbanden aan de achterkant van de baarmoeder. Druk op deze
plekjes kan pijn doen.
Het inwendig onderzoek geeft de meeste
informatie als het vlak voor of tijdens de
menstruatie gebeurt. Endometrioseplekjes
achter de baarmoeder bovenin de schede
zijn dan het best te voelen.
Kijkoperatie
Om zeker van de diagnose te zijn, kan de
gynaecoloog een kijkoperatie (laparoscopie) adviseren. Zo worden de plaats en de
ernst van de endometriose zichtbaar. Tijdens de ingreep wordt een stukje weefsel
weggehaald (een biopt). Pathologisch onderzoek van dit weefselstukje wijst uit of er
werkelijk sprake is van endometriose.
Andere onderzoeken
Bloedonderzoek
Soms adviseert de arts bloedonderzoek om
de waarde van de stof CA125 te bepalen.
Deze waarde is soms verhoogd bij uitgebreidere vormen van endometriose. Echter:
bij andere ziekten is deze waarde soms ook
verhoogd, dus het zegt niet altijd zoveel.
Lichtere vormen van endometriose zijn er
bovendien niet mee aan te tonen.
CT-scan / MRI
Een enkele keer adviseert de arts een CTscan of MRI. Ook voor deze onderzoeken
geldt dat lichtere vormen van endometriose
er niet mee te zien zijn.
5
Is altijd behandeling
nodig?
dometrioseplekjes wegbrandt. Als blijkt dat
de pijn wordt veroorzaakt door chocoladecysten, kan een grotere operatie nodig zijn.
Er zijn verschillende soorten medicijnen
(zie ook volgende hoofdstuk). U begint
meestal met medicijnen die de minste bijwerkingen geven, zoals pijnstillers. Als deze
onvoldoende helpen, kunt u denken aan
behandeling met hormonen (bijvoorbeeld
de pil of progesteronpreparaten). Medicijnen waardoor u tijdelijk in de overgang
komt worden pas geadviseerd als andere
medicijnen onvoldoende helpen. Als ook die
niet (voldoende) helpen, kan een operatieve
behandeling zinvol zijn.
Soms wordt endometriose bij toeval ontdekt, bijvoorbeeld bij een sterilisatieoperatie. Behandeling is dan niet nodig. Als u een
lichte vorm van endometriose hebt, hoeft u
ook niet terug te komen voor controle. De
kans is klein dat u er ooit last van zult hebben. Als u toch klachten krijgt is het vroeg
genoeg om alsnog te behandelen. Soms is
de kans groot dat u wel klachten zult krijgen, bijvoorbeeld bij een extreem grote
chocoladecyste in de eierstok. Dan adviseert de gynaecoloog vaak wel behandeling.
Ook bij ernstiger vormen van endometriose
is behandeling mogelijk, zeker als u in de
toekomst graag kinderen wilt. Hierover leest
u verderop meer in het hoofdstuk ‘Endometriose en vruchtbaarheid’.
Problemen met zwanger worden
Hebt u endometriose en problemen met
zwanger worden, dan geldt de volgende
richtlijn:
• bij lichte vormen van endometriose:
geen behandeling nodig.
• Bij kleine plekjes: wegbranden tijdens
een kijkoperatie.
• bij verklevingen of chocoladecysten:
hiervoor is een grotere operatie nodig.
Welke behandeling bij
welke klachten?
Bij endometriose zijn verschillende behandelingen mogelijk: met medicijnen, een
operatie of een combinatie van beide. We
beschrijven hier de meest voorkomende
behandelingen. De keuze hangt onder meer
af van de klachten.
Sommige artsen adviseren een aantal
maanden na de operatie aanvullende hormoonbehandeling.
Geen klachten
Als u geen klachten hebt, is een behandeling meestal niet nodig.
Voornamelijk pijnklachten
Is pijn de belangrijkste klacht, dan zijn er
twee behandelopties. U krijgt medicijnen
of een kijkoperatie, waarbij de arts de en-
6
Behandeling met
medicijnen
daarmee helaas ook weer de klachten.
Orale anticonceptie (de pil)
Veel vrouwen weten uit ervaring dat de
menstruatie minder hevig en minder pijnlijk
is tijdens gebruik van de pil. Ook endometriose geeft minder klachten bij pilgebruik.
Vaak adviseert de arts dan om de pil continu door te slikken, dus zonder stopweek.
Dit kan geen kwaad: het is niet zo dat de
baarmoeder dan gevuld raakt met bloed.
Bij het doorslikken blijft het slijmvlies van
de baarmoeder over het algemeen dun. Het
bouwt zich dus niet verder op en wordt ook
niet maandelijks afgestoten. U hebt dan dus
geen menstruatie. De endometrioseplekjes
blijven hierdoor rustig.
Pijnstillers
Als pijnlijke menstruaties op de voorgrond
staan, helpen bepaalde pijnstillers over het
algemeen goed om de menstruatiepijn
te verminderen. U krijgt dan zogeheten
prostaglandine-synthetaseremmers. Voorbeelden hiervan zijn o.a. diclofenac, ibuprofen, indometacine en naproxen. U neemt de
pijnstillers alleen in tijdens uw menstruatie,
op de dagen dat u veel buikpijn hebt. Begin
meteen met innemen zodra de pijn opkomt:
de pijnstillers werken veel minder als de pijn
al in volle hevigheid aanwezig is. In de bijsluiters staan veel mogelijke bijwerkingen
beschreven, maar in de praktijk komen deze
zelden voor.
Meestal adviseert de arts een pil met wat
meer progestagenen dan oestrogenen. Dit
zijn allebei hormonen die het lichaam ook in
de natuurlijke menstruatiecyclus maakt. Het
kan zijn dat u wat last krijgt van tussentijds
bloedverlies. Dan kunt u tijdelijk twee pillen
per dag nemen. Helpt dat niet, stop dan een
week met de pil, laat de bloeding komen
en begin daarna opnieuw met het continu
slikken. Twee- of driefasepillen zijn niet geschikt voor het achter elkaar doorgebruiken:
de pil moet elke dag dezelfde hoeveelheid
hormonen bevatten.
Hormonen
U kunt een behandeling krijgen met hormonen die ervoor zorgen dat u (tijdelijk) stopt
met menstrueren. Het baarmoederslijmvlies
wordt dan niet meer elke maand opgebouwd en afgestoten. Daardoor wordt de
endometriose ook rustiger. Zo’n behandeling bootst eigenlijk de situatie na tijdens
een zwangerschap of de overgang. In deze
perioden komt endometriose vanzelf in
een rustige fase. Hormonen helpen over
het algemeen goed bij lichte vormen van
endometriose. Kleine plekjes, bijvoorbeeld
op het buikslijmvlies verdwijnen soms zelfs
door de behandeling. Chocoladecysten (endometriomen) of verklevingen verdwijnen
niet door een behandeling met hormonen.
Na het stoppen van een hormoonbehandeling kan de endometriose terugkeren en
Medisch is er weinig bezwaar tegen langdurig pilgebruik of het continu doorslikken.
Ook niet als u boven de 35 jaar bent. U kunt
de pil blijven innemen tot in de overgang.
Soms wordt de pil afgeraden: bijvoorbeeld
bij hoge bloeddruk of roken. Stoppen met
roken is in dat laatste geval natuurlijk verstandiger.
7
Progesteronpreparaten
Toedieningsvormen
Progesteronpreparaten zijn tabletten met
daarin het hormoon progesteron. Als u deze
dagelijks slikt krijgt u geen eisprong en ook
geen menstruatie. Voorbeelden van deze
preparaten zijn Orgametril®, Provera®
of Duphaston®. Het lukt niet altijd om de
menstruaties weg te laten blijven; soms
ontstaat tussentijds bloedverlies.
Er zijn verschillende toedieningsvormen:
een injectie in een spier, een neusspray of
een kleine capsule net onder de buikhuid.
Bijwerkingen
Deze medicijnen hebben een ongunstige
invloed op de botopbouw. Het is daarom
beter ze niet langer dan een half jaar te
nemen; bij langer gebruik bestaat er kans
op botontkalking. Bijwerkingen zijn overgangsklachten zoals opvliegers, nachtelijk
transpireren en een droge schede. De bijwerkingen verdwijnen als met deze medicijnen gestopt wordt. Om deze klachten te
bestrijden worden soms andere hormonen
erbij gegeven.
Bijwerkingen
Bijwerkingen die regelmatig voorkomen
zijn vocht vasthouden en gewichtstoename.
Andere mogelijke bijwerkingen zijn: een
vettige huid, depressiviteit of minder zin
hebben in vrijen. Niet elke vrouw heeft last
van deze bijwerkingen; sommige vrouwen
voelen zich juist heel goed als zij deze medicijnen gebruiken.
Operaties
Laparoscopie (kijkoperatie)
LH-RH-agonisten
Een laparoscopie is een kijkoperatie. Soms
is tijdens de ingreep meteen een behandeling mogelijk. Bijvoorbeeld het wegbranden
of laseren van kleine endometrioseplekjes.
Bij uitgebreidere vormen van endometriose
is behandeling via een kijkoperatie vaak
onmogelijk, vooral als er ernstige verklevingen zijn. Dan is een grotere operatie nodig
(laparotomie).
Deze medicijnen bootsen de situatie na de
overgang na. Ze zorgen ervoor dat er weinig vrouwelijke geslachtshormonen worden aangemaakt. Daardoor wordt er geen
baarmoederslijmvlies meer opgebouwd en
afgestoten. De menstruaties verdwijnen en
endometrioseplekjes verschrompelen. Lichte vormen van endometriose verdwijnen
na deze behandeling soms helemaal. Voor
ernstige vormen van endometriose bieden
deze medicijnen meestal geen definitieve
oplossing. Chocoladecysten in de eierstokken worden wel kleiner, maar verdwijnen
over het algemeen niet. Ook verklevingen
blijven aanwezig. Vaak wordt dan een operatieve of aanvullende hormonale behandeling voorgesteld, zoals het continu slikken
van de pil.
Laparotomie
Een laparotomie is een operatie via een
snee in de buikwand. Meestal maakt de arts
een ‘bikinisnee’: een horizontale snee vlak
boven het schaamhaar. Tijdens de operatie
verwijdert de gynaecoloog zoveel mogelijk
van de endometriose en eventuele verklevingen. Soms wordt ook een eierstok of een
deel daarvan weggehaald, als daarin een of
meerdere chocoladecysten zitten. Vaak is
8
terwand ligt dicht tegen de voorkant van de
endeldarm (het laatste stukje van de dikke
darm). Operaties in dit gebied zijn ingewikkeld. Soms is het nodig daarbij een deel van
de endeldarm te verwijderen.
het onmogelijk tijdens een operatie alle endometriosehaardjes te verwijderen. Daarom
adviseert de arts vaak een nabehandeling
met hormonen.
Verwijderen van eierstokken en/of
baarmoeder
Endometriose en
vruchtbaarheid
Soms helpen alle genoemde behandelingen
onvoldoende. Als u ernstige pijn blijft houden, is het soms een oplossing om beide
eierstokken te verwijderen. Daarna mist u
ook de vrouwelijke geslachtshormonen uit
de eierstokken, waardoor de endometriosehaarden verschrompelen. U kunt bespreken
of het zinvol is om tegelijk ook de baarmoeder te laten verwijderen. Deze ingreep heet
uterusextirpatie of hysterectomie. De kans
dat de klachten dan definitief verholpen
zijn, is misschien groter. Een enkele keer zit
de endometriose zo vast aan de baarmoeder dat de arts pas tijdens de operatie beslist om ook de baarmoeder weg te halen.
Tijdens een kijkoperatie in verband met
kinderwens vindt de arts nogal eens kleine
endometrioseplekjes op het buikvlies. Deze
hebben waarschijnlijk nauwelijks invloed
op de vruchtbaarheid. Het lijkt dan ook niet
zinvol om ze te behandelen met hormonen
of een operatie. Het is niet bewezen dat
zo’n behandeling de zwangerschapskans
vergroot. De arts stelt wel een behandeling
voor als u last hebt van chocoladecysten of
verklevingen.
De kans op zwangerschap en het behandeladvies worden niet alleen bepaald door de
ernst van de endometriose. Andere factoren
spelen ook een rol:
• De vraag of er een andere reden is waardoor het zwanger worden moeilijk gaat,
zoals een verminderde zaadkwaliteit of
afgesloten eileiders.
• De vraag hoe lang u al kinderen wilt.
• Uw leeftijd.
• Uw houding ten opzichte van andere
vruchtbaarheidsbevorderende behandelingen, zoals reageerbuisbevruchting
(IVF).
Uw gynaecoloog zal u verder informeren.
Het nadeel van het verwijderen van beide
eierstokken is dat u voortijdig in de overgang komt. Na deze operatie komen dan
ook vaak overgangsklachten voor zoals opvliegers, nachtzweten en een droge schede.
Ook hebt u meer kans op botontkalking.
Hormonen (oestrogenen) kunnen deze
verschijnselen bestrijden. In theorie kunnen
endometrioseresten in de buikholte weer
actief worden bij behandeling met oestrogenen. In de praktijk komt dit zelden voor,
omdat u maar lage doses hormonen krijgt.
Verwijderen van endometriose uit de
wand tussen de schede en de darm
Bij sommige vrouwen zit de endometriose
in de achterwand van de schede. Deze ach9
Zelfhulporganisaties
Tot slot
Freya
Hebt u na het lezen van deze folder nog
vragen? Bespreek deze dan gerust met uw
gynaecoloog.
Freya is een landelijke patiëntenvereniging
voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen. Ervaringsdeskundigen bieden een luisterend oor en informatie over onderzoeken,
behandelingsmogelijkheden enzovoort.
Woordenlijst
baarmoedermond
Internet: www.freya.nl
onderste deel van de baarmoeder dat in de
schede (vagina) zichtbaar is
Endometriose Stichting
De Endometriose Stichting verzorgt telefoondiensten, waar u terecht kunt voor
een luisterend oor en waar u al uw vragen
omtrent endometriose kunt stellen. De
medewerkers zijn zelf (meestal) endometriosepatiënt, maar geen medisch specialist.
Voor medische adviezen raden zij daarom
altijd aan te overleggen met uw behandelend arts. Komt u er met hem/haar niet uit,
dan kunt u vragen om een verwijzing naar
een andere arts.
chocoladecyste
Internet: www.endometriose.nl
cyclus
Info & Cliëntondersteuning
Gynaecologie
de periode van het begin van de
menstruatie tot het begin van de volgende
menstruatie
een holte in de eierstok die gevuld is met
oud bloed (ook wel endometrioom
genoemd)
CT-scan
afkorting van computertomografiescan,
een onderzoek met röntgenstralen. Door
het maken van een serie foto’s wordt (een
gedeelte van) het lichaam als het ware in
plakjes weergegeven
Ervaringsdeskundigen geven informatie en
steun bij het omgaan met gynaecologische
klachten, behandelingen en ingrepen.
E-mail: [email protected]
Internet: www.icgynaecologie.nl
dyspareunie
pijn tijdens gemeenschap
dysmenorroe
pijn tijdens de menstruatie
10
echoscopie
MRI
onderzoek met behulp van geluidsgolven
dat een afbeelding geeft van de baarmoeder en eierstokken; dit onderzoek kan zowel
via de buik (bij volle blaas) als via de schede
(bij lege blaas) gebeuren
afkorting van magnetic resonance
imaging, een onderzoek dat gebruik maakt
van magnetische velden om een afbeelding
te maken
ovarium
endometrioom
eierstok
een holte in de eierstok die gevuld is met
oud bloed (ook wel chocoladecyste genoemd)
oestrogeen
hormoon dat in de eierstok gemaakt wordt
tijdens de vruchtbare levensfase
endometriose
baarmoederslijmvlies dat voorkomt op een
andere plaats dan aan de binnenkant van de
baarmoeder
overgang
de periode rond de laatste menstruatie
(gewoonlijk rond het 52e levensjaar)
endometrium
postmenopauze
baarmoederslijmvlies dat de binnenzijde
van de baarmoeder bekleedt
periode na de laatste menstruatie
(gewoonlijk na het 52e jaar)
hysterectomie
progesteron
verwijdering van de baarmoeder
(uterusextirpatie)
vrouwelijk hormoon uit de eierstokken dat
na de eisprong gemaakt wordt
laparoscopie
uterus
operatie via een kijkbuis (kijkoperatie)
baarmoeder
laparotomie
operatie via een snede in de buikwand
uterusextirpatie
menopauze
verwijdering van de baarmoeder
(hysterectomie)
de periode na de laatste menstruatie
(gewoonlijk rond het 52e levensjaar)
menstruatie
maandelijkse bloeding uit de vagina
(schede)
bron: Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en
Gynaecologie (NVOG)
11
St. Antonius Ziekenhuis
T 088 - 320 30 00
E [email protected]
www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp
088 - 320 33 00
Gynaecologie
088 - 320 62 00
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1, Utrecht
(Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek
Utrecht Overvecht
Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein
Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten
Hofspoor 2, Houten
St. Antonius Spatadercentrum
Utrecht-De Meern
Van Lawick van Pabstlaan 12,
De Meern
12
Meer weten?
Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
GYN 09/01-’10
Dit is een uitgave
van St. Antonius Ziekenhuis