Docentenhandleiding basisonderwijs

Docentenhandleiding basisonderwijs
Inhoud docentenhandleiding basisonderwijs:
Inleiding tot het lesmateriaal Jerusalem
3
Werken met het lesmateriaal Jerusalem
3
Startactiviteit
5
Kernactiviteit voorafgaand aan de film
6
Begrippenlijst
7
Kernactiviteit na afloop van de film
7
Verdiepingsactiviteit na afloop van de film
10
Lessuggesties
11
Achtergrondinformatie
12
1. De film Jerusalem
12
2. Historische context
13
3. Religieuze context
15
4. Politieke context
16
5. Feitjes over de stad Jeruzalem
16
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-2-
Inleiding tot het lesmateriaal Werken met het lesmateriaal
Jerusalem
Jerusalem
Beste docent,
Opzet en niveau van het lesmateriaal
Dit is de docentenhandleiding behorende bij de film Jeru-
Het lesmateriaal bestaat uit werkbladen met vragen
salem. Een film over een van de oudste steden ter wereld:
en opdrachten voor de leerlingen. Hieronder volgt een
Jeruzalem. De stad werd de afgelopen 5000 jaar ontel-
korte uitleg over de opzet van het lesmateriaal. De juiste
bare keren verwoest en opnieuw opgebouwd, maar bleef
antwoorden op de vragen en opdrachten vindt u in deze
een mysterieuze aantrekkingskracht houden. Wat maakte
handleiding.
de stad zo belangrijk voor zoveel verschillende culturen?
En hoe groeide de stad uit tot het centrum van de wereld
Startactiviteit: ter voorbereiding op de film maakt u klassi-
voor de drie grote godsdiensten: islam, christendom en
kaal een woordspin en u bekijkt samen met uw leerlingen
jodendom? Waarom is de stad nog steeds belangrijk voor
fragmenten uit de film, die u kort nabespreekt. Daarnaast
ons? De film probeert deze vragen te beantwoorden
geeft u een uiteenzetting van de film. De startactiviteit is
door het volgen van drie jonge inwoners van Jeruzalem
een verplicht onderdeel.
en hun joodse, christelijke en islamitische families.
Kernactiviteit voorafgaand en na afloop van de film: de
Jerusalem volgt ook een archeoloog, zij onderzoekt
leerlingen maken voorafgaand aan en na afloop van de
enkele bijzondere historische locaties in de regio om meer
film de vragen op de werkbladen. De vragen worden
inzicht te krijgen in een stad die altijd een kruispunt van
in verschillende werkvormen aangeboden en klassikaal
verschillende beschavingen is geweest.
nabesproken. Na afloop van de film wordt tevens de
woordspin besproken en aangevuld en is er ruimte voor
Omniversum
een groepsgesprek met betrekking tot de film. De kernac-
Omniversum, het grootbeeldtheater in Den Haag is een
tiviteit is een verplicht onderdeel.
stichting zonder winstoogmerk. Zij beoogt op bijzondere
Verdiepingsactiviteit voorafgaand en na afloop van de
en indrukkende wijze kennis over het menselijk leven, de
film: de verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel
natuur en onze planeet aan het publiek door te geven,
en is bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn met
kennis die essentieel is voor een duurzame samenleving.
de lesstof of leerlingen die een hoger niveau aankunnen
dan het basisniveau. De vragen worden klassikaal nabe-
Opzet van de docentenhandleiding
sproken.
De handleiding is als volgt opgebouwd:
In deze handleiding is tevens een begrippenlijst opgeno-
• inleiding tot het lesmateriaal Jerusalem,
men met begrippen uit de film en uit het lesmateriaal.
• uiteenzetting werkbladen,
Voorafgaand aan de film kunt u deze lijst klassikaal met
• verdiepende informatie bestaande uit: achtergronden
uw leerlingen doornemen. Aangezien de begrippenlijst
over de film, de religieuze, historische en politieke con-
geen verplicht onderdeel is, dient u rekening te houden
text van Jeruzalem en enkele interessante feitjes over
met extra lestijd.
de stad.
Algemeen doel educatief lesmateriaal
Educatief lesmateriaal Jerusalem
Met het lesmateriaal Jerusalem tracht Omniversum leer-
Omniversum biedt u het lesmateriaal Jerusalem aan,
lingen tolerant en respectvol naar culturen en religies te
bestaande uit:
laten kijken. De film Jerusalem laat onder meer zien dat er
• activiteiten uit de docentenhandleiding (vooraf en
naast verschillen ook overeenkomsten zijn tussen culturen
achteraf aan de film): ± 60 minuten,
en religies. Het overbruggen van verschillen begint met
• filmvoorstelling Jerusalem: 55 minuten,
• randprogramma:
meerdere
randprogramma’s
leerlingen respect en begrip op te laten brengen voor het
zijn
onbekende. Met het lesmateriaal krijgen de leerlingen de
mogelijk:
kans om het thema vanuit verschillende perspectieven te
· Een bezoek aan de Noeroel Moskee, de Kloosterkerk
onderzoeken en te bespreken. De docentenhandleiding
en/of de Synagoge.
met achtergrondinformatie en verdiepende vragen voor
· Museumles ‘Wereldreligies’ bij het Museon
in de klas, biedt u als docent hierin extra ondersteuning
Voor meer informatie neem contact op met de reserve-
om de leerlingen te begeleiden.
ringsmedewerker van Omniversum: Marina Rijerkerk via
070 – 416 82 00
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-3-
Kerndoelen
Meer informatie
Het lesmateriaal Jerusalem is vakoverstijgend en heeft
Meer informatie over de film Jerusalem, gastlezingen
raakvlakken met diverse vakken uit het curriculum van de
en praktische informatie zoals het vervoer naar Omni-
leerlingen, waaronder wereldoriëntatie (geschiedenis en
versum, is te vinden op www.omniversum.nl. Bij vragen,
aardrijkskunde) en levensbeschouwing. Het programma
opmerkingen of suggesties kunt u contact opnemen met
draagt bij aan de realisatie van goed burgerschaps-
Ingrid de Groot via 070 - 307 34 56 of
onderwijs en sluit daarnaast specifiek aan bij de volgende
[email protected].
kerndoelen:
Hartelijke groet,
Oriëntatie op jezelf en de wereld
Educatieteam Omniversum
Kerndoel 38: de leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele
samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren
respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van
mensen.
Kerndoel 47: de leerlingen leren de ruimtelijke inrichting
van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit diverse
perspectieven.
Doelgroep
Het lesmateriaal is opgezet voor groep 7 en 8 van het
basisonderwijs.
Werkvormen
Het lesmateriaal Jerusalem leent zich voor meerdere
werkvormen. De opdrachten zijn veelal een combinatie
van zelfstandig werken en klassikale behandeling.
U kunt er echter ook voor kiezen sommige opdrachten in
groepjes te laten doen. De wisselende werkvormen staan
vermeld bij de werkbladen in de docentenhandleiding.
Duur
Het behandelen van het lesmateriaal neemt in totaal
± 2 uur in beslag1:
• 30 minuten voor het behandelen van het lesmateriaal
ter voorbereiding op de film,
• 1 uur voor het bekijken van de film Jerusalem,
• 30 minuten voor het nabespreken van de film Jerusalem
aan de hand van het lesmateriaal na afloop van de film.
Benodigdheden
Computer met internetverbinding, beamer / digibord en
werkbladen.
1 N.B.: de duur is vastgesteld op basis van de start- en kernactiviteiten, die elke groep in ieder geval gedaan moet hebben.
De verdiepende opdrachten zijn niet verplicht en daarom ook
niet opgenomen in het totaal aantal lesuren.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-4-
Startactiviteit
Filmfragmenten
De startactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter
Werkvorm:
klassikaal en individueel.
voorbereiding op de film Jerusalem.
Activiteit:
bekijken
van
de
filmfragmenten
uit
via
de
scholenpagina
van
Met deze activiteit activeert u de voorkennis van uw
Jerusalem
leerlingen.
www.omniversum.nl en beantwoorden van
vraag 2 De film Jerusalem.
De startactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen:
Duur:
• woordspin (10 minuten).
• bekijken
van
drie
filmfragmenten
6 minuten (filmfragmenten: ± 4 minuten,
beantwoorden vraag: 2 minuten).
uit
Jerusalem
en beantwoorden van de vraag De film Jerusalem
De film Jerusalem
(6 minuten in totaal).
2. Bekijk klassikaal de 3 filmfragmenten. In de fragmen-
• korte uiteenzetting van de film Jerusalem (5 minuten).
ten vertellen een islamitische, een christelijke en een
joodse tiener hoe zij het leven in de Oude Stad van
Totale duur startactiviteit: ± 20 minuten.
Jeruzalem ervaren. Laat de leerlingen vervolgens
individueel antwoord geven op vraag 2: Je hebt net
Woordspin maken
de verhalen van de 3 meisjes gezien en gehoord. Wat
Werkvorm:
klassikaal.
verwacht je straks over de stad Jeruzalem te gaan zien?
Activiteit:
maken van een woordspin.
Duur:
10 minuten.
Open antwoord.
Met de Kernactiviteit na afloop van de film komt u nog
Woordspin voor de film
terug op deze vraag.
Deze opdracht is geschikt om de voorkennis van de
leerlingen over het onderwerp te activeren. Aangeraden
Korte uiteenzetting van de film Jerusalem
wordt de woordspin van tevoren vast op het (digi-)bord
Werkvorm:
klassikaal.
te tekenen. Zet het woord Jeruzalem hierbij centraal. U
Activiteit:
vertel aan de hand van Over de film Jeru-
helpt de leerlingen tijdens de opdracht door verschillende
deelonderwerpen, zoals geschiedenis, ligging, klimaat en
salem de leerlingen kort iets over de film.
Duur:
5 minuten.
bevolking, aan te dragen. Leg tot slot heel kort de verdere
opbouw van de les uit.
Over de film Jerusalem
Meerdere antwoorden mogelijk.
Jullie zagen zojuist stukjes uit de film Jerusalem, de film
die we straks gaan bekijken in Omniversum.
1. Wat weet jij al van de stad Jeruzalem? Vul de woordspin samen in.
Tijdens de film komen jullie meer te weten over de 5000
jaar oude stad Jeruzalem. Een stad die uitgroeide tot het
centrum van de wereld voor 3 grote godsdiensten: islam,
christendom en jodendom. Jullie maken kennis met 3
jonge inwoners van de stad en hun families, de christelijke
Nadia, de joodse Revital en de islamitische Farah. Jullie
zagen ze net al even in de filmpjes voorbijkomen. Zij vertellen meer over hun godsdienst en hoe zij het leven in de
Jeruzalem
Oude Stad van Jeruzalem beleven. Verder ontdek je door
de film van alles over het verleden van Jeruzalem. Een
archeoloog laat jullie zien wat zij diep onder de grond
vindt en wat dit zegt over de geschiedenis van de stad.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-5-
Kernactiviteit voorafgaand
aan de film
Joden zien Jeruzalem als een heilige stad, want:
De kernactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter
c. Bij de Klaagmuur sprak God tot Jezus Christus.
a. In Jeruzalem vind je de Klaagmuur. Een overblijfsel van
de Heilige Tempel.
b. Achter de Klaagmuur vind je een heilige kerk.
voorbereiding op de film Jerusalem. Met deze activiteit
bereidt u de leerlingen verder voor op het zien van de
Christenen zien Jeruzalem als een heilige stad, want:
film. Nadat de leerlingen de vragen hebben ingevuld
a. Jezus Christus verbleef in Jeruzalem op zijn doorreis
bespreekt u de antwoorden klassikaal na.
naar Bethlehem.
b. Op de plaats van de Heilige Grafkerk zou Jezus Christus
De kernactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen:
• vragen over godsdiensten ter voorbereiding op de film.
zijn gestorven.
c. Op de plaats van de Rotskoepel zou Jezus Christus zijn
• verdiepingsactiviteit voorafgaand aan de film (niet
gestorven.
verplicht).
Totale duur kernactiviteit: ± 10 minuten.
Vragen over godsdiensten in Jeruzalem
Verdiepingsactiviteit voorafgaand aan de film
Werkvorm:
individueel/tweetallen en klassikaal
De verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel en
Activiteit:
bekijk klassikaal het filmpje Jeruzalem- de
bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn met de
stad van de godsdiensten via de scholen-
verplichte lesstof. Bespreek de opdracht klassikaal kort
pagina van www.omniversum.nl. Laat de
na.
leerlingen vervolgens individueel of in
tweetallen antwoord geven op de vragen
Tekenopdracht
Godsdiensten in Jeruzalem. Na afloop
Werkvorm:
individueel en klassikaal.
worden de antwoorden klassikaal kort
Activiteit:
koppelen van de persoonlijke leefwereld
van de leerling aan de film, aan de hand
nabesproken.
Duur:
van een tekenopdracht.
10 minuten (filmpje: 3 minuten, invullen:
5 minuten, nabespreken: 2 minuten).
Duur:
n.v.t.
Godsdiensten in Jeruzalem
Belangrijke plek
Je krijgt nu een filmpje te zien over de verschillende gods-
Voor 3 godsdiensten is Jeruzalem een belangrijke plek.
diensten in Jeruzalem. Let goed op wat er verteld wordt
Wat is voor jou in jouw stad of dorp een belangrijke plek?
over deze godsdiensten. Na het filmpje krijg je 3 vragen.
4. Teken deze plek in het vak:
3. In het filmpje werd verteld dat elke godsdienst Jeruza-
Open antwoord.
lem als een heilige stad ziet. Wie vindt ook alweer wat?
Vul de quiz hieronder in en kijk hoeveel je onthouden
Tot slot
hebt:
Attendeer de leerlingen op het tekstje Tot slot. Vertel
ze dat ze vragen krijgen na afloop van de film en dat
Moslims zien Jeruzalem als een heilige stad, want:
ze goed op de volgende punten moeten letten: gods-
a. De profeet Mohammed werd geboren op de Tempel-
dienstige feesten, de ligging, de geschiedenis en de
berg.
gebouwen in de stad.
b. De profeet Mohammed bezocht vanaf de Tempelberg
de hemel. Hij kreeg er te horen dat moslims vijf keer
per dag moeten bidden.
c. De profeet Mohammed kreeg op de Tempelberg van
Allah te horen dat hij een profeet zou worden.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-6-
Begrippenlijst
Verrijzenis - Uit de dood opstaan door Jezus Christus.
Het doornemen van de begrippenlijst voorafgaand aan
de film is niet verplicht, maar wordt wel sterk aangera-
Overeenkomsten jodendom, christendom en islam (o.a.):
den. Houd hier rekening mee in uw lestijd. Afhankelijk
- geloof in aartsvaders, in het bijzonder Abraham.
van het niveau en de voorkennis van uw klas kunt u meer
- geloof in profeten.
of minder tijd voor dit onderdeel uittrekken. Zet de
- het hebben van 1 God.
begrippenlijst op het (digi-) bord en neem klassikaal de
- het hebben van 1 heilig boek.
begrippen door en licht ze toe.
- regio waar heilige gebeurtenissen plaats hebben
gevonden.
Abraham - Een man, bekend als aartsvader, die zowel
in het jodendom, het christendom als in de islam een
belangrijke rol speelt.
De geschiedenis van de joodse religie begint bij Abraham.
Hij leefde ongeveer 4000 jaar geleden in het gebied
Kernactiviteit na afloop van
de film
dat nu het Midden-Oosten wordt genoemd. God sloot
De kernactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter
een verbond met Abraham, als hij en zijn nakomelingen
nabespreking van de film Jerusalem. Met deze activiteit
geloofden in God, dan zou God hem en zijn nakomelin-
bespreekt u niet alleen de film na, u gaat ook dieper in
gen het land Kanaän (daar ligt nu Israël) geven.
op enkele thematieken uit de film. Nadat de leerlingen
de vragen hebben ingevuld bespreekt u de antwoorden
Archeoloog - Iemand die de geschiedenis bestudeert door
klassikaal na.
oude dingen op te graven.
De kernactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen:
Beschaving - Een cultuur, dus al die dingen die mensen den-
• aanvullen van de woordspin (5 minuten).
ken, doen en hebben: gewoonten en gebruiken, godsdienst,
• vragen ter nabespreking van de film (15 minuten).
normen en waarden, bestaanswijze, muziek en voorwerpen,
• klassikale nabespreking van de film (10 minuten).
eetgewoonten en wijze van kleden, bouwwerken.
• verdiepingsactiviteit (niet verplicht).
Discipelen - Volgelingen die de boodschapvan Jezus Chris-
Totale duur kernactiviteit: ± 30 minuten.
tus verspreiden.
Evangeliën - Leer en leven van Jezus zoals geschreven
Werkvorm:
klassikaal.
Activiteit:
aanvullen van de woordspin (terugkoppe-
staat in het Nieuwe Testament.
ling startactiviteit).
Duur:
5 minuten.
Heilige Land - Gebieden waar Bijbelse verhalen zich
afspeelden.
Woordspin na de film
Bekijk samen met uw leerlingen de woordspin die u
Herodes de Grote - Bijbelse koning die regeerde over het
voorafgaand aan de film met ze heeft opgezet. Vraag
joodse land Judea. Hij liet de haven Caesarea bouwen en
welke begrippen van de woordspin ze kennen nu ze
allerlei paleizen. Ook liet hij de verwoeste Tweede Tempel
de film hebben gezien en welke nieuwe begrippen ze
in Jeruzalem opknappen.
hebben geleerd. Voeg de nieuwe begrippen toe aan de
woordspin.
Nederzetting - Plek in een gebied dat eerst onbewoond
was en waar mensen zich gaan vestigen.
1. Welke woorden ken je nu je de film hebt gezien? En
welke woorden zijn nieuw voor je? Vul samen de
Processie - Een kerkelijke optocht van geestelijken en
woordspin aan.
andere gelovigen.
Synagoge - Een joods gebedshuis. Synagoge betekent:
huis van samenkomst. Het is de plaats waar joden al eeuwen samenkomen tijdens de rustdag om te bidden en om
(heilige) feesten te vieren.
Vasten - Niet of volgens bepaalde regels eten.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-7-
Vragen ter nabespreking film
Werkvorm:
individueel/tweetallen en klassikaal.
Activiteit:
laat
de
leerlingen
individueel
of
in
tweetallen de vragen beantwoorden bij
Feesten in Jeruzalem en Jeruzalem en
jouw stad of dorp. Bespreek vervolgens de
antwoorden klassikaal na. U kunt er ook
voor kiezen de vragen in zijn geheel klassikaal te behandelen. Laat bij de opdracht
Feesten in Jeruzalem eventueel nogmaals
de 3 filmfragmenten zien. Vertel erbij dat
sommige feesten in de film alleen kort
genoemd werden.
Duur:
15 minuten (invullen: 10 minuten, nabespreken: 5 minuten).
Feesten in Jeruzalem
In de film zag en hoorde je van elke godsdienst religieuze
ceremonies en feesten voorbijkomen. Weet je nog wat ze
betekenen?
2. Trek een lijntje van de ceremonie of viering naar de
juiste betekenis:
Ceremonies en vieringen
Betekenis
Bar mitswa / Bat Mitswa
Viering van het moment dat jongens en meisjes volwassen
worden
Goede vrijdag
Grote Verzoendag
Pasen
Viering van de verrijzenis van Jezus Christus met vuur
Palmzondagprocessie
Viering van de dag dat Jezus Christus Jeruzalem
binnenkwam
Hoogheilige dagen
Islamitisch feest, waarmee het einde van de vastentijd
(ramadan) wordt gevierd
Ramadan
Islamitische vastentijd
Jom Kipoer
Dag waarop christenen de kruisiging en dood van Jezus
Christus herdenken
Pesach
Joods Paasfeest / Lentefeest
Ceremonie van het
Heilig Vuur
Viering van de verrijzenis van Jezus Christus
Suikerfeest
Dagen waarop joden een priesterzegen krijgen.
a. Van welke ceremonies of feesten had je nog niet eerder gehoord?
Open vraag. Meerdere antwoorden mogelijk.
b. Welke ceremonies of feesten ken je van school en thuis? Dat kunnen andere ceremonies of feesten zijn dan die uit
het rijtje.
Ik vier op school: open vraag. Meerdere antwoorden mogelijk.
Ik vier thuis: open vraag. Meerdere antwoorden mogelijk.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-8-
Jeruzalem en jouw stad of dorp
Klassikale nabespreking van de film
Denk eens aan jouw stad of dorp. Vergelijk die stad of dat
Werkvorm:
klassikaal.
dorp eens met de Oude Stad van Jeruzalem. Lijken ze op
Activiteit:
bespreek de film kort aan de hand van
elkaar?
de vragen. Indien u tijd over heeft kunt u
eveneens de extra vragen met de leerlin-
3. Vul de opdracht in. De woorden die tussen haakjes
staan helpen je een handje op weg.
gen bespreken.
Duur:
Jouw
stad/dorp
10 minuten.
Samen bespreken- de stad Jeruzalem
Waar denk je aan
bij de:
Jeruzalem
gebouwen (hoog/
laag/oud/nieuw)?
Laag en oud
Open
antwoord
ligging (op een
heuvel/op een
vlakte/aan zee/in
het binnenland)?
Op een rotsplateau
en in het binnenland
Open
antwoord
straten (breed/
smal/druk/rustig)?
Smal en druk
Open
antwoord
• Zou je in een stad als Jeruzalem kunnen wonen?
inwoners (veel/
weinig/jong/oud)?
Weinig en jong
Open
antwoord
• In welke wijk zou je willen wonen? Of maakt je dat niet
4. Jullie gaan de film samen nabespreken. Lees eerst de
vragen goed door.
• Je hebt nu de film Jerusalem gezien. Klopte je verwachtingen?
• Wat heeft de film je over Jeruzalem geleerd?
• Wat vond je goed aan de film?
• Wat vond je minder goed aan de film?
a. Waarin verschillen Jeruzalem en jouw stad of dorp het
Waarom wel of niet? Verwijs hier terug naar opdracht 3.
uit? Verwijs hier terug opdracht 3.
Open antwoorden.
meeste?
Open antwoord.
Extra vragen
• De verteller in de film zegt dat joden, moslims en chris-
b. Waarin lijken Jeruzalem en jouw stad of dorp het
tenen vaak met elkaar in conflict zijn. Wat betekent
meeste op elkaar?
‘conflict’ ? En om welk conflict gaat het denk jij? Wat
Open antwoord.
weet je over dit conflict? Zie je er bijvoorbeeld wel eens
iets over terug op televisie of op internet?
N.B.: de Oude Stad van Jeruzalem kent 4 wijken: de islami-
• Zie je iets van deze ruzie terug in de film?
tische wijk, de joodse wijk, de christelijke en de Armeense
• Is er wel eens zo’n soort ruzie in jouw stad of dorp
wijk. Er leven 40.000 mensen in de Oude Stad. Er leven
geweest? Begreep je die ruzie? Waarom wel of niet?
meer dan 800.000 inwoners in heel Jeruzalem, waarvan
• Wat denk je dat de filmmakers je met Jerusalem willen
61 procent joods, 37 procent moslim en 2 procent christen. De Oude Stad van Jeruzalem is iets meer dan een
vertellen?
• Ben je het met de filmmakers eens? Waarom wel of
vierkante kilometer. Jeruzalem zelf is in totaal zo’n 125
niet?
kilometer groot.
Open antwoorden.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
-9-
Verdiepingsactiviteit na
afloop van de film
5. Wat weet jij nog van de geschiedenis van de stad?
Omcirkel het juiste antwoord.
a. Jeruzalem werd gebouwd op een rotsplateau.
Goed/Fout
De verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel en
bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn met de
b. Een bron trok mensen naar Jeruzalem.
verplichte lesstof. Bespreek de antwoorden klassikaal na.
Goed/Fout
c. De Dode Zeerollen zijn de oudste kopieën van het
Vragen over de stad Jeruzalem
Nieuwe Testament.
Goed/Fout
Werkvorm:
individueel en klassikaal.
(Het zijn kopieën van de Hebreeuwse bijbel)
Activiteit:
reactiveren van kennis naar aanleiding van
d. Jeruzalem werd het centrum van de wereld genoemd.
Duur:
de film aan de hand van vragen.
Het lag op het kruispunt van Afrika, Azië en Amerika.
n.v.t.
Goed/Fout
(Jeruzalem ligt op het kruispunt van Afrika, Azië en
Jeruzalem en het verleden
Europa)
Jeruzalem werd in het verleden heel wat keren herbouwd
e. Onder de Heilige Grafkerk vonden archeologen
en veroverd.
plantenresten.
Goed/Fout
(Archeologen vonden muurschilderingen)
f. De Rotskoepel is over een rots heen gebouwd.
Goed/Fout
Gebouwen in Jeruzalem
6. Weet jij welk gebouw bij welke foto hoort? Trek een
lijntje van het woord naar de juiste foto.
Rotskoepel
Heilige Grafkerk
Al-Aqsamoskee
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
Westmuur
- 10 -
Lessuggesties
Literatuur
- Capitoolgids Jeruzalem, heeft heldere afbeeldingen en
geeft gedetailleerde informatie.
- De Kruistochten, Asbridge, uit 2010; over de strijd om
het heilige land.
- Jeruzalem, de biografie, Montefiore, uit 2011. Een boek
over de rijke geschiedenis van de stad. Geschikt als achtergrondinformatie.
- Artikel ‘Jeruzalem volgens het boekje’ , in National Geographic Traveler nr. 2, 2014.
- Kinderboeken van archeologe Jennifer Peersmann, zoals
De schat van Sion uit 2011. Een verhaal over archeologische vondsten, actuele opgravingen en reconstructies
van het paleis van David en de geheime tunnels in Jeruzalem.
Beeldmateriaal
- Kingdom of Heaven. Een film uit 2005 die gaat over de
herovering van de stad Jeruzalem door de moslims op
de christenen.
- Ben Hur, een film over de ontwikkeling van het christendom in Judea/ Romeinse Rijk.
- Passion of the Christ, een film uit 2004 van Mel Gibson.
Beeldende film over het lijden en de laatste dagen van
Jezus Christus.
- Schaduw van het kruis, Jan Leyers, 2002. Jan Leyers
maakt per motor een reis naar Jeruzalem, dwars door
het oude Europa tot in Palestina. Tijdens de reis blijkt
onder andere dat in andere delen van de wereld over
kruisvaarders heel anders wordt gedacht dan in het
Westen.
- Stadswandeling dwars door de Oude Stad van ’s ochtends
vroeg tot ’s avonds laat (2010): Via de scholenpagina van
www.omniversum.nl
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
- 11 -
Achtergrondinformatie
verzet opwerpen tegen het Romeinse leger.
- de ruïnes van de havenstad van Caesarea.
- Jaffa, een historisch kustplaatsje. Het maakt nu deel uit
1. De film Jerusalem
• Jerusalem is een film van National Geographic Entertainment, Cosmic Picure en Arcane Pictures en vertelt
het verhaal over de stad Jeruzalem.
van Tel Aviv.
- Mar Saba, een klooster uit de 5e eeuw gebouwd op een
klif in de woestijn van Judea.
- Bethlehem, de geboortestad van Jezus Christus.
- de Jordaanrivier, waar Jezus Christus zou zijn gedoopt.
• Het duurde 5 jaar om de film te maken (2009-2013),
- het Meer van Galilea ook wel Meer van Tiberias, waar
waarvan 3 jaar werd besteed aan het filmen op verschil-
Jezus Christus een van zijn meest beroemde preken zou
lende locaties binnen en buiten Jeruzalem.
hebben gegeven, de Bergrede.
• De film laat enkele religieuze bouwwerken en plekken
• De filmmakers willen met Jerusalem de kijker onder
in Jeruzalem zien: zoals de Westelijke Muur, de Rotskoe-
andere de historische, culturele en religieuze uniekheid
pel, de Heilige Grafkerk, de Hurva synagoge, de Itali-
van Jeruzalem beter laten begrijpen en waarderen. Ook
aanse synagoge, de Tuin van Gethsemane, de Olijfberg ,
belicht de film de dwarsverbanden tussen het christen-
de Via Dolorosa en de Al-Aqsamoskee.
dom, jodendom en de islam. Het toont hoeveel deze
religies gemeen hebben met elkaar en ons inspireren
• Buiten Jeruzalem zijn de volgende religieuze bouwwer-
om elkaar beter te leren begrijpen. De filmmakers trach-
ken en plekken te zien:
ten met deze film een antwoord te geven op de vraag:
- de Middellandse Zee en de Dode Zee.
waarom Jeruzalem? Wat maakt dit kleine stukje land al
- de woestijn van Judea.
duizenden jaren zo aantrekkelijk voor talloze culturen?
- Masada: de bergvesting van koning Herodes de Grote,
gebouwd op een hoog plateau boven de Dode Zee.
Vanaf deze vestiging zouden joodse rebellen het laatste
Mar Saba, een klooster uit de 5e eeuw gebouwd op een
Masada: de bergvesting van koning Herodes de Grote,
klif in de woestijn van Judea.
gebouwd op een hoog plateau boven de Dode Zee. Vanaf
deze vestiging zouden joodse rebellen het laatste verzet
opwerpen tegen het Romeinse leger.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
- 12 -
• De film Jerusalem kent meerdere verhalenlijnen: we krij-
Jeruzalem lag in een regio waar wereldmachten zich lie-
gen de Oude Stad van Jeruzalem te zien door de ogen van
ten gelden. Van de Babylonische en Perzische rijken tot en
drie vrouwelijke tieners (joods, christen en moslim). Zij
met de Hellenistische, Romeinse en de Ottomaanse over-
en hun families zijn al generatieslang nauw verbonden
heersers. Tevens was de regio het strijdtoneel van de kruis-
met de stad. Daarnaast is er het verhaal van de verteller,
tochten en het knooppunt van belangrijke handelsroutes.
die als een detective de stad onder de loep neemt. De
Kameelkaravanen trokken dwars door de woestijnen van
archeoloog dr. Jodi Maness komt aan het woord en laat
Azië en Afrika en verbonden zo Egypte met Fenicië en
zien hoe we aan de kennis over het verleden van Jeruza-
Mesopotamië. Het werd, zeker in geografisch opzicht,
lem komen. Tot slot is er het spirituele verhaal dat laat
door velen het middelpunt van de wereld genoemd. De
zien hoe Jeruzalem een heilige stad is geworden voor
Middellandse Zee bood namelijk maritieme toegang tot
ongeveer de helft van de wereldbevolking. Er worden
Afrika en Europa en de wereldzeeën. Controle over deze
beelden getoond van eeuwenoude rituelen en feesten
handelsroutes betekende rijkdom en macht.
die tot op de dag van vandaag worden uitgevoerd en
gevierd in de Oude Stad van Jeruzalem.
Jeruzalem zelf was niet noodzakelijk een strategische
handelsplek. Het lag niet aan de kust, maar 58 kilometer
2. Historische context
landinwaarts, was gebouwd op zo’n 800 meter hoogte en
Hoewel niet precies bekend is wanneer Jeruzalem gesticht
omringd door de grillige bergen van Judea. Ondanks deze
is, wordt er ongeveer in 2000 voor Christus voor het eerst
ligging werd Jeruzalem toch regelmatig aangevallen, ver-
over de stad geschreven. Archeologische opgravingen
nietigd en herbouwd. Dit alles had te maken met het feit
laten echter zien dat de stad al zo’n 1000 jaar eerder is
dat het werd beschouwd als heilige grond. Veel religieuze
gesticht. Volgens overleveringen zou de nederzetting de
gebeurtenissen zouden zich in Jeruzalem en omgeving
naam ‘de plek van Shalem’ (Yeru-shalem) dragen. Hier
hebben afgespeeld (zie ook 3. Religieuze context).
aanbaden de Jebusieten, een bijbels volk, de god van de
ondergaande zon Shalem. Het is slechts een van de vele
theorieën hoe Jeruzalem aan zijn naam is gekomen. De
zoetwaterbron van Gihon deed mensen in eerste instan-
Bron:
tie naar Jeruzalem trekken.
http://www.archaeological-center.com/en/auctions/39-004
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
- 13 -
Hieronder volgt een overzicht van belangrijke gebeurtenissen in en rondom Jeruzalem:
Tijdsvak
Gebeurtenis
Vanaf 3000
v.C.
Jeruzalem wordt gesticht
1010-970 v.C.
Regeerperiode van koning David
970-930 v.C.
Regeerperiode van Koning Salamo
(Rond 954 v.C. laat hij de Eerste Tempel bouwen)
722 v.C.
Assyrische rijk
586 v.C.
Babylonische rijk (Babyloniërs verwoesten Eerste Tempel)
515 v.C.
Stichting van de Tweede Tempel
330 v.C.
Omstreeks 330 v.C. Hellenistisch bewind
164 v.C.
Makkabese Opstand zorgt voor joodse onafhankelijkheid
63 v.C.
Romeinen veroveren Jeruzalem
37-4 v.C.
Herodes de Grote regeert in Judea
66-70 n.C.
Eerste joodse opstand en verwoesting Tweede Tempel
73 n.C.
Val van Masada
132-135 n.C.
Tweede joodse opstand
313 n.C.
Keizer Constantijn geeft christenen vrijheid van godsdienst
527-565 n.C.
Heerschappij Byzantijnse rijk in de regio van Jeruzalem
638 n.C.
Arabische heerschappij van het Heilige Land
691 n.C.
Rotskoepel in Jeruzalem voltooid
1071 n.C.
Turken veroveren Jeruzalem
1099 n.C.
Kruisvaarders nemen Jeruzalem in. Godfried van Bouillon wordt ‘beschermer van
het Heilige Graf’
1187 n.C.
Saladin verslaat de kruisvaarders en neemt Jeruzalem in
1244 n.C.
Jeruzalem komt in handen van islamitisch-Egyptisch huurleger
1516 n.C.
Osmanen verslaan de Mammelukken en controleren Palestina en Egypte
1537 n.C.
Suleiman de Grote laat de muren van Jeruzalem bouwen
1831 n.C.
Muhammad Ali van Egypte bezet Palestina
1839 n.C.
De Britse jood Montefiore komt met het idee van een joodse staat
1917 n.C.
• Generaal Allenby verovert Jeruzalem op de Osmaanse Turken
• Sykes-Picotverdrag: geheim verdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk
over de verdeling van het Midden-Oosten
• Balfour-verklaring: brief van Britse minister van Buitenlandse zaken waarin zelfstandige staat Israël wordt erkend
1922 n.C.
Volkenbond erkent Brits mandaat in Palestina
1934 n.C.
Joden vluchten uit Europa vanwege antisemitisme
1936 n.C.
Arabische opstand in Palestina
1937 n.C.
Commissie Peel stelt deling Palestina voor
1948 n.C.
Uitroeping van de staat Israel en uitbreken van oorlog met de Arabieren
1967 n.C.
Zesdaagse oorlog (tussen Israël en zijn buurlanden) resulteert in hereniging
Jeruzalem
1973 n.C.
Jom-Kippoeroorlog
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
- 14 -
1979 n.C.
Camp David Akkoord tussen Egypte en Israël
1987 n.C.
Begin van Palestijnse intifada tegen de Israëlische bezetting
1993 n.C.
Vredesakkoorden Rabin en Arafat in Oslo
1994 n.C.
Palestijnen krijgen beperkt zelfbestuur
1995 n.C.
Moord op premier Rabin van Israël
2000 n.C.
Tweede intifada
2002 n.C.
Bouw van de Israëlische muur
3. Religieuze context
In de christelijke wijk wonen onder andere Ethiopiërs,
orthodoxe Grieken, katholieken, kopten en Syriërs. Naast
Abrahamistische religies
de christelijke wijk ligt de Armeense wijk, die in religieus
Jeruzalem wordt door 3 religies als heilige grond
opzicht hoort bij de christelijke wijk. Voor christenen is de
beschouwd: het jodendom, het christendom en de islam.
Heilige Grafkerk de heiligste plaats. Een complex rond de
Deze 3 religies komen voort uit het geloof in de aartsva-
plaats waar Christus is gekruisigd, begraven en herrezen.
der Abraham en dat God met hem een verbond zou heb-
Belangrijke feestdagen voor het christendom zijn onder
ben gesloten. Abraham had twee zonen: Ismaël en Izaäk.
andere: Pasen en Goede Vrijdag. Op Goede Vrijdag lopen
Ismaël wordt gezien als vader van de moslims. Izaäk als
duizenden pelgrims door de Via Dolorosa, de weg die
vader van de joden (en dus ook van de christenen).
Jezus zou hebben afgelegd naar de plek waar hij gekruisigd zou worden.
Jodendom
Joden beschouwen zichzelf als afstammelingen van Abra-
Islam
ham. Er zijn verschillende stromingen binnen het joden-
Rond 570 werd de profeet Mohammed geboren. Hij kreeg
dom, onder andere: orthodox, conservatief en liberaal.
in zijn leven allerlei openbaringen van Allah. Zijn predi-
De stromingen hebben hun eigen wetten. Gelovige joden
ken werden opgeschreven in de Koran. Moslims geloven
lezen de TeNaCh: Thora (Wet), Nevie’iem (Profeten) en
dat Mohammed de laatste profeet was en dat hij op een
Ketoeviem (Geschriften). Er leven ook seculiere joden in
nacht werd meegenomen op een wonderlijke reis van
Jeruzalem.
Mekka naar Jeruzalem, waar hij op een ladder van licht
de hemel betrad.
Voor de joden is de Tempelberg in Jeruzalem de heiligste
plek. Hier stond tot het jaar 70 na Christus de Tweede
Tempel, waar de Ark des Verbonds (waar de Heilige Aanwezigheid van God verbleef) zou zijn ondergebracht. Wat
nu nog resteert van deze tempel is een gedeelte van de
Westelijke Muur, beter bekend als de Klaagmuur of de
Westmuur. In de joodse wijk van Jeruzalem vind je verder
verschillende synagogen zoals de Hurva synagoge.
Belangrijke feestdagen en ceremonies binnen het jodendom zijn onder meer de bar mitswa en de bat mitswa
(het moment van de joodse volwassenheid), de sabbat
(rustdag), Rosj Hasjana (joods Nieuwjaar), Jom Kipoer
(grote verzoendag), Chanoeka (het inwijdingsfeest) en
Pesach (viering van de bevrijding van de slavernij onder
de Egyptische Farao’s en de uittocht uit Egypte).
Christendom
Voor christenen is Jeruzalem de stad van Jezus Christus,
de zoon van God. In Jeruzalem werd Jezus gekruisigd en
herrees hij uit zijn graf. Het christendom splitste zich af
van het jodendom en werd een eigen religie. Het Oude en
Nieuwe Testament vormen samen de Bijbel.
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
- 15 -
In de islamitische wijk vind je de Tempelberg waar de
Rotskoepel en de Al-Aqsamoskee staan, twee belangrijke
islamitische heiligdommen. Vanuit de Rotskoepel vertrok
de profeet Mohammed voor de Nachtelijke Hemelreis.
Hierdoor is Jeruzalem, naast Mekka en Medina, een heilige plaats voor moslims. Belangrijke feestdagen binnen
de islam zijn onder meer Eid el-Adha, die de bedevaart of
hadj inluidt en Eid el-Fitr, het einde van de ramadan.
4. Politieke context Jeruzalem
In en om Jeruzalem zijn de afgelopen 4000 jaar 118
conflicten geweest. De stad is 44 keer veroverd, 23 keer
belegerd, twee keer compleet verwoest en is elf keer van
het ene geloof naar het andere over gegaan. Slechts twee
keer is de stad vreedzaam in andere handen terechtgekomen.
Een van de bekendste conflicten is wellicht het ArabischIsraëlisch conflict. Hoewel op de achtergrond van de film
aanwezig, speelt het wel degelijk een grote rol in de stad
en in het land zelf.
5. Feitjes over de stad Jeruzalem
• Jeruzalem wordt door 15 miljoen joden, 2,1 miljard
christenen en 1,5 miljard moslims gezien als heilige stad.
Jeruzalem is dus heilige grond voor bijna de helft van de
wereldbevolking.
• Jeruzalem kent vele namen zoals Stad van David,
Shalem/Salem, Zion en Al-Quds.
• Jeruzalem wordt 667 keer in de Hebreeuwse Bijbel
genoemd (Oude testament).
• Er zijn meer dan 2000 archeologische monumenten te
vinden in Jeruzalem.
• Jeruzalem ligt op 800 meter boven het zeeniveau.
• Er zijn 4 wijken te vinden in de Oude Stad van Jeruzalem:
de islamitische wijk, de joodse wijk, de christelijke en
de Armeense wijk. Er leven 40.000 mensen in de Oude
Stad.
• Er leven meer dan 800.000 inwoners in heel Jeruzalem.
Educatieprogramma
Jerusalem
Samengesteld door:
Waarvan 61 procent joods, 37 procent moslim en 2 pro-
Annabelle Zegers
cent christen.
Ingrid de Groot
• De huidige muren en poorten dateren uit de Byzantijnse
periode.
Redactie:
• De muur die de Oude Stad omringt is 4 kilometer lang.
Jennifer de Haas-Keijzer
• De Oude Stad van Jeruzalem is iets meer dan een
Marloes Harel
vierkante kilometer. Jeruzalem zelf is in totaal zo’n 125
kilometer groot.
• Bethlehem ligt slechts 8 kilometer verwijderd van
Vormgeving:
www.puurrood.nl
Jeruzalem en staat onder het bestuur van de Palestijnse
Autoriteit.
• De gemiddelde leeftijd van de inwoners is 23 jaar.
Met dank aan:
National Geographic Entertainment voor het gebruik van
de afbeeldingen.
Voor meer informatie zie www.omniversum.nl
Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum
- 16 -