Docentenhandleiding basisonderwijs Inhoud docentenhandleiding basisonderwijs: Inleiding tot het lesmateriaal Jerusalem 3 Werken met het lesmateriaal Jerusalem 3 Startactiviteit 5 Kernactiviteit voorafgaand aan de film 6 Begrippenlijst 7 Kernactiviteit na afloop van de film 7 Verdiepingsactiviteit na afloop van de film 10 Lessuggesties 11 Achtergrondinformatie 12 1. De film Jerusalem 12 2. Historische context 13 3. Religieuze context 15 4. Politieke context 16 5. Feitjes over de stad Jeruzalem 16 Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -2- Inleiding tot het lesmateriaal Werken met het lesmateriaal Jerusalem Jerusalem Beste docent, Opzet en niveau van het lesmateriaal Dit is de docentenhandleiding behorende bij de film Jeru- Het lesmateriaal bestaat uit werkbladen met vragen salem. Een film over een van de oudste steden ter wereld: en opdrachten voor de leerlingen. Hieronder volgt een Jeruzalem. De stad werd de afgelopen 5000 jaar ontel- korte uitleg over de opzet van het lesmateriaal. De juiste bare keren verwoest en opnieuw opgebouwd, maar bleef antwoorden op de vragen en opdrachten vindt u in deze een mysterieuze aantrekkingskracht houden. Wat maakte handleiding. de stad zo belangrijk voor zoveel verschillende culturen? En hoe groeide de stad uit tot het centrum van de wereld Startactiviteit: ter voorbereiding op de film maakt u klassi- voor de drie grote godsdiensten: islam, christendom en kaal een woordspin en u bekijkt samen met uw leerlingen jodendom? Waarom is de stad nog steeds belangrijk voor fragmenten uit de film, die u kort nabespreekt. Daarnaast ons? De film probeert deze vragen te beantwoorden geeft u een uiteenzetting van de film. De startactiviteit is door het volgen van drie jonge inwoners van Jeruzalem een verplicht onderdeel. en hun joodse, christelijke en islamitische families. Kernactiviteit voorafgaand en na afloop van de film: de Jerusalem volgt ook een archeoloog, zij onderzoekt leerlingen maken voorafgaand aan en na afloop van de enkele bijzondere historische locaties in de regio om meer film de vragen op de werkbladen. De vragen worden inzicht te krijgen in een stad die altijd een kruispunt van in verschillende werkvormen aangeboden en klassikaal verschillende beschavingen is geweest. nabesproken. Na afloop van de film wordt tevens de woordspin besproken en aangevuld en is er ruimte voor Omniversum een groepsgesprek met betrekking tot de film. De kernac- Omniversum, het grootbeeldtheater in Den Haag is een tiviteit is een verplicht onderdeel. stichting zonder winstoogmerk. Zij beoogt op bijzondere Verdiepingsactiviteit voorafgaand en na afloop van de en indrukkende wijze kennis over het menselijk leven, de film: de verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel natuur en onze planeet aan het publiek door te geven, en is bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn met kennis die essentieel is voor een duurzame samenleving. de lesstof of leerlingen die een hoger niveau aankunnen dan het basisniveau. De vragen worden klassikaal nabe- Opzet van de docentenhandleiding sproken. De handleiding is als volgt opgebouwd: In deze handleiding is tevens een begrippenlijst opgeno- • inleiding tot het lesmateriaal Jerusalem, men met begrippen uit de film en uit het lesmateriaal. • uiteenzetting werkbladen, Voorafgaand aan de film kunt u deze lijst klassikaal met • verdiepende informatie bestaande uit: achtergronden uw leerlingen doornemen. Aangezien de begrippenlijst over de film, de religieuze, historische en politieke con- geen verplicht onderdeel is, dient u rekening te houden text van Jeruzalem en enkele interessante feitjes over met extra lestijd. de stad. Algemeen doel educatief lesmateriaal Educatief lesmateriaal Jerusalem Met het lesmateriaal Jerusalem tracht Omniversum leer- Omniversum biedt u het lesmateriaal Jerusalem aan, lingen tolerant en respectvol naar culturen en religies te bestaande uit: laten kijken. De film Jerusalem laat onder meer zien dat er • activiteiten uit de docentenhandleiding (vooraf en naast verschillen ook overeenkomsten zijn tussen culturen achteraf aan de film): ± 60 minuten, en religies. Het overbruggen van verschillen begint met • filmvoorstelling Jerusalem: 55 minuten, • randprogramma: meerdere randprogramma’s leerlingen respect en begrip op te laten brengen voor het zijn onbekende. Met het lesmateriaal krijgen de leerlingen de mogelijk: kans om het thema vanuit verschillende perspectieven te · Een bezoek aan de Noeroel Moskee, de Kloosterkerk onderzoeken en te bespreken. De docentenhandleiding en/of de Synagoge. met achtergrondinformatie en verdiepende vragen voor · Museumles ‘Wereldreligies’ bij het Museon in de klas, biedt u als docent hierin extra ondersteuning Voor meer informatie neem contact op met de reserve- om de leerlingen te begeleiden. ringsmedewerker van Omniversum: Marina Rijerkerk via 070 – 416 82 00 Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -3- Kerndoelen Meer informatie Het lesmateriaal Jerusalem is vakoverstijgend en heeft Meer informatie over de film Jerusalem, gastlezingen raakvlakken met diverse vakken uit het curriculum van de en praktische informatie zoals het vervoer naar Omni- leerlingen, waaronder wereldoriëntatie (geschiedenis en versum, is te vinden op www.omniversum.nl. Bij vragen, aardrijkskunde) en levensbeschouwing. Het programma opmerkingen of suggesties kunt u contact opnemen met draagt bij aan de realisatie van goed burgerschaps- Ingrid de Groot via 070 - 307 34 56 of onderwijs en sluit daarnaast specifiek aan bij de volgende [email protected]. kerndoelen: Hartelijke groet, Oriëntatie op jezelf en de wereld Educatieteam Omniversum Kerndoel 38: de leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. Kerndoel 47: de leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit diverse perspectieven. Doelgroep Het lesmateriaal is opgezet voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Werkvormen Het lesmateriaal Jerusalem leent zich voor meerdere werkvormen. De opdrachten zijn veelal een combinatie van zelfstandig werken en klassikale behandeling. U kunt er echter ook voor kiezen sommige opdrachten in groepjes te laten doen. De wisselende werkvormen staan vermeld bij de werkbladen in de docentenhandleiding. Duur Het behandelen van het lesmateriaal neemt in totaal ± 2 uur in beslag1: • 30 minuten voor het behandelen van het lesmateriaal ter voorbereiding op de film, • 1 uur voor het bekijken van de film Jerusalem, • 30 minuten voor het nabespreken van de film Jerusalem aan de hand van het lesmateriaal na afloop van de film. Benodigdheden Computer met internetverbinding, beamer / digibord en werkbladen. 1 N.B.: de duur is vastgesteld op basis van de start- en kernactiviteiten, die elke groep in ieder geval gedaan moet hebben. De verdiepende opdrachten zijn niet verplicht en daarom ook niet opgenomen in het totaal aantal lesuren. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -4- Startactiviteit Filmfragmenten De startactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter Werkvorm: klassikaal en individueel. voorbereiding op de film Jerusalem. Activiteit: bekijken van de filmfragmenten uit via de scholenpagina van Met deze activiteit activeert u de voorkennis van uw Jerusalem leerlingen. www.omniversum.nl en beantwoorden van vraag 2 De film Jerusalem. De startactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen: Duur: • woordspin (10 minuten). • bekijken van drie filmfragmenten 6 minuten (filmfragmenten: ± 4 minuten, beantwoorden vraag: 2 minuten). uit Jerusalem en beantwoorden van de vraag De film Jerusalem De film Jerusalem (6 minuten in totaal). 2. Bekijk klassikaal de 3 filmfragmenten. In de fragmen- • korte uiteenzetting van de film Jerusalem (5 minuten). ten vertellen een islamitische, een christelijke en een joodse tiener hoe zij het leven in de Oude Stad van Totale duur startactiviteit: ± 20 minuten. Jeruzalem ervaren. Laat de leerlingen vervolgens individueel antwoord geven op vraag 2: Je hebt net Woordspin maken de verhalen van de 3 meisjes gezien en gehoord. Wat Werkvorm: klassikaal. verwacht je straks over de stad Jeruzalem te gaan zien? Activiteit: maken van een woordspin. Duur: 10 minuten. Open antwoord. Met de Kernactiviteit na afloop van de film komt u nog Woordspin voor de film terug op deze vraag. Deze opdracht is geschikt om de voorkennis van de leerlingen over het onderwerp te activeren. Aangeraden Korte uiteenzetting van de film Jerusalem wordt de woordspin van tevoren vast op het (digi-)bord Werkvorm: klassikaal. te tekenen. Zet het woord Jeruzalem hierbij centraal. U Activiteit: vertel aan de hand van Over de film Jeru- helpt de leerlingen tijdens de opdracht door verschillende deelonderwerpen, zoals geschiedenis, ligging, klimaat en salem de leerlingen kort iets over de film. Duur: 5 minuten. bevolking, aan te dragen. Leg tot slot heel kort de verdere opbouw van de les uit. Over de film Jerusalem Meerdere antwoorden mogelijk. Jullie zagen zojuist stukjes uit de film Jerusalem, de film die we straks gaan bekijken in Omniversum. 1. Wat weet jij al van de stad Jeruzalem? Vul de woordspin samen in. Tijdens de film komen jullie meer te weten over de 5000 jaar oude stad Jeruzalem. Een stad die uitgroeide tot het centrum van de wereld voor 3 grote godsdiensten: islam, christendom en jodendom. Jullie maken kennis met 3 jonge inwoners van de stad en hun families, de christelijke Nadia, de joodse Revital en de islamitische Farah. Jullie zagen ze net al even in de filmpjes voorbijkomen. Zij vertellen meer over hun godsdienst en hoe zij het leven in de Jeruzalem Oude Stad van Jeruzalem beleven. Verder ontdek je door de film van alles over het verleden van Jeruzalem. Een archeoloog laat jullie zien wat zij diep onder de grond vindt en wat dit zegt over de geschiedenis van de stad. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -5- Kernactiviteit voorafgaand aan de film Joden zien Jeruzalem als een heilige stad, want: De kernactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter c. Bij de Klaagmuur sprak God tot Jezus Christus. a. In Jeruzalem vind je de Klaagmuur. Een overblijfsel van de Heilige Tempel. b. Achter de Klaagmuur vind je een heilige kerk. voorbereiding op de film Jerusalem. Met deze activiteit bereidt u de leerlingen verder voor op het zien van de Christenen zien Jeruzalem als een heilige stad, want: film. Nadat de leerlingen de vragen hebben ingevuld a. Jezus Christus verbleef in Jeruzalem op zijn doorreis bespreekt u de antwoorden klassikaal na. naar Bethlehem. b. Op de plaats van de Heilige Grafkerk zou Jezus Christus De kernactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen: • vragen over godsdiensten ter voorbereiding op de film. zijn gestorven. c. Op de plaats van de Rotskoepel zou Jezus Christus zijn • verdiepingsactiviteit voorafgaand aan de film (niet gestorven. verplicht). Totale duur kernactiviteit: ± 10 minuten. Vragen over godsdiensten in Jeruzalem Verdiepingsactiviteit voorafgaand aan de film Werkvorm: individueel/tweetallen en klassikaal De verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel en Activiteit: bekijk klassikaal het filmpje Jeruzalem- de bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn met de stad van de godsdiensten via de scholen- verplichte lesstof. Bespreek de opdracht klassikaal kort pagina van www.omniversum.nl. Laat de na. leerlingen vervolgens individueel of in tweetallen antwoord geven op de vragen Tekenopdracht Godsdiensten in Jeruzalem. Na afloop Werkvorm: individueel en klassikaal. worden de antwoorden klassikaal kort Activiteit: koppelen van de persoonlijke leefwereld van de leerling aan de film, aan de hand nabesproken. Duur: van een tekenopdracht. 10 minuten (filmpje: 3 minuten, invullen: 5 minuten, nabespreken: 2 minuten). Duur: n.v.t. Godsdiensten in Jeruzalem Belangrijke plek Je krijgt nu een filmpje te zien over de verschillende gods- Voor 3 godsdiensten is Jeruzalem een belangrijke plek. diensten in Jeruzalem. Let goed op wat er verteld wordt Wat is voor jou in jouw stad of dorp een belangrijke plek? over deze godsdiensten. Na het filmpje krijg je 3 vragen. 4. Teken deze plek in het vak: 3. In het filmpje werd verteld dat elke godsdienst Jeruza- Open antwoord. lem als een heilige stad ziet. Wie vindt ook alweer wat? Vul de quiz hieronder in en kijk hoeveel je onthouden Tot slot hebt: Attendeer de leerlingen op het tekstje Tot slot. Vertel ze dat ze vragen krijgen na afloop van de film en dat Moslims zien Jeruzalem als een heilige stad, want: ze goed op de volgende punten moeten letten: gods- a. De profeet Mohammed werd geboren op de Tempel- dienstige feesten, de ligging, de geschiedenis en de berg. gebouwen in de stad. b. De profeet Mohammed bezocht vanaf de Tempelberg de hemel. Hij kreeg er te horen dat moslims vijf keer per dag moeten bidden. c. De profeet Mohammed kreeg op de Tempelberg van Allah te horen dat hij een profeet zou worden. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -6- Begrippenlijst Verrijzenis - Uit de dood opstaan door Jezus Christus. Het doornemen van de begrippenlijst voorafgaand aan de film is niet verplicht, maar wordt wel sterk aangera- Overeenkomsten jodendom, christendom en islam (o.a.): den. Houd hier rekening mee in uw lestijd. Afhankelijk - geloof in aartsvaders, in het bijzonder Abraham. van het niveau en de voorkennis van uw klas kunt u meer - geloof in profeten. of minder tijd voor dit onderdeel uittrekken. Zet de - het hebben van 1 God. begrippenlijst op het (digi-) bord en neem klassikaal de - het hebben van 1 heilig boek. begrippen door en licht ze toe. - regio waar heilige gebeurtenissen plaats hebben gevonden. Abraham - Een man, bekend als aartsvader, die zowel in het jodendom, het christendom als in de islam een belangrijke rol speelt. De geschiedenis van de joodse religie begint bij Abraham. Hij leefde ongeveer 4000 jaar geleden in het gebied Kernactiviteit na afloop van de film dat nu het Midden-Oosten wordt genoemd. God sloot De kernactiviteit is een verplicht onderdeel en dient ter een verbond met Abraham, als hij en zijn nakomelingen nabespreking van de film Jerusalem. Met deze activiteit geloofden in God, dan zou God hem en zijn nakomelin- bespreekt u niet alleen de film na, u gaat ook dieper in gen het land Kanaän (daar ligt nu Israël) geven. op enkele thematieken uit de film. Nadat de leerlingen de vragen hebben ingevuld bespreekt u de antwoorden Archeoloog - Iemand die de geschiedenis bestudeert door klassikaal na. oude dingen op te graven. De kernactiviteit bestaat uit de volgende onderdelen: Beschaving - Een cultuur, dus al die dingen die mensen den- • aanvullen van de woordspin (5 minuten). ken, doen en hebben: gewoonten en gebruiken, godsdienst, • vragen ter nabespreking van de film (15 minuten). normen en waarden, bestaanswijze, muziek en voorwerpen, • klassikale nabespreking van de film (10 minuten). eetgewoonten en wijze van kleden, bouwwerken. • verdiepingsactiviteit (niet verplicht). Discipelen - Volgelingen die de boodschapvan Jezus Chris- Totale duur kernactiviteit: ± 30 minuten. tus verspreiden. Evangeliën - Leer en leven van Jezus zoals geschreven Werkvorm: klassikaal. Activiteit: aanvullen van de woordspin (terugkoppe- staat in het Nieuwe Testament. ling startactiviteit). Duur: 5 minuten. Heilige Land - Gebieden waar Bijbelse verhalen zich afspeelden. Woordspin na de film Bekijk samen met uw leerlingen de woordspin die u Herodes de Grote - Bijbelse koning die regeerde over het voorafgaand aan de film met ze heeft opgezet. Vraag joodse land Judea. Hij liet de haven Caesarea bouwen en welke begrippen van de woordspin ze kennen nu ze allerlei paleizen. Ook liet hij de verwoeste Tweede Tempel de film hebben gezien en welke nieuwe begrippen ze in Jeruzalem opknappen. hebben geleerd. Voeg de nieuwe begrippen toe aan de woordspin. Nederzetting - Plek in een gebied dat eerst onbewoond was en waar mensen zich gaan vestigen. 1. Welke woorden ken je nu je de film hebt gezien? En welke woorden zijn nieuw voor je? Vul samen de Processie - Een kerkelijke optocht van geestelijken en woordspin aan. andere gelovigen. Synagoge - Een joods gebedshuis. Synagoge betekent: huis van samenkomst. Het is de plaats waar joden al eeuwen samenkomen tijdens de rustdag om te bidden en om (heilige) feesten te vieren. Vasten - Niet of volgens bepaalde regels eten. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -7- Vragen ter nabespreking film Werkvorm: individueel/tweetallen en klassikaal. Activiteit: laat de leerlingen individueel of in tweetallen de vragen beantwoorden bij Feesten in Jeruzalem en Jeruzalem en jouw stad of dorp. Bespreek vervolgens de antwoorden klassikaal na. U kunt er ook voor kiezen de vragen in zijn geheel klassikaal te behandelen. Laat bij de opdracht Feesten in Jeruzalem eventueel nogmaals de 3 filmfragmenten zien. Vertel erbij dat sommige feesten in de film alleen kort genoemd werden. Duur: 15 minuten (invullen: 10 minuten, nabespreken: 5 minuten). Feesten in Jeruzalem In de film zag en hoorde je van elke godsdienst religieuze ceremonies en feesten voorbijkomen. Weet je nog wat ze betekenen? 2. Trek een lijntje van de ceremonie of viering naar de juiste betekenis: Ceremonies en vieringen Betekenis Bar mitswa / Bat Mitswa Viering van het moment dat jongens en meisjes volwassen worden Goede vrijdag Grote Verzoendag Pasen Viering van de verrijzenis van Jezus Christus met vuur Palmzondagprocessie Viering van de dag dat Jezus Christus Jeruzalem binnenkwam Hoogheilige dagen Islamitisch feest, waarmee het einde van de vastentijd (ramadan) wordt gevierd Ramadan Islamitische vastentijd Jom Kipoer Dag waarop christenen de kruisiging en dood van Jezus Christus herdenken Pesach Joods Paasfeest / Lentefeest Ceremonie van het Heilig Vuur Viering van de verrijzenis van Jezus Christus Suikerfeest Dagen waarop joden een priesterzegen krijgen. a. Van welke ceremonies of feesten had je nog niet eerder gehoord? Open vraag. Meerdere antwoorden mogelijk. b. Welke ceremonies of feesten ken je van school en thuis? Dat kunnen andere ceremonies of feesten zijn dan die uit het rijtje. Ik vier op school: open vraag. Meerdere antwoorden mogelijk. Ik vier thuis: open vraag. Meerdere antwoorden mogelijk. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -8- Jeruzalem en jouw stad of dorp Klassikale nabespreking van de film Denk eens aan jouw stad of dorp. Vergelijk die stad of dat Werkvorm: klassikaal. dorp eens met de Oude Stad van Jeruzalem. Lijken ze op Activiteit: bespreek de film kort aan de hand van elkaar? de vragen. Indien u tijd over heeft kunt u eveneens de extra vragen met de leerlin- 3. Vul de opdracht in. De woorden die tussen haakjes staan helpen je een handje op weg. gen bespreken. Duur: Jouw stad/dorp 10 minuten. Samen bespreken- de stad Jeruzalem Waar denk je aan bij de: Jeruzalem gebouwen (hoog/ laag/oud/nieuw)? Laag en oud Open antwoord ligging (op een heuvel/op een vlakte/aan zee/in het binnenland)? Op een rotsplateau en in het binnenland Open antwoord straten (breed/ smal/druk/rustig)? Smal en druk Open antwoord • Zou je in een stad als Jeruzalem kunnen wonen? inwoners (veel/ weinig/jong/oud)? Weinig en jong Open antwoord • In welke wijk zou je willen wonen? Of maakt je dat niet 4. Jullie gaan de film samen nabespreken. Lees eerst de vragen goed door. • Je hebt nu de film Jerusalem gezien. Klopte je verwachtingen? • Wat heeft de film je over Jeruzalem geleerd? • Wat vond je goed aan de film? • Wat vond je minder goed aan de film? a. Waarin verschillen Jeruzalem en jouw stad of dorp het Waarom wel of niet? Verwijs hier terug naar opdracht 3. uit? Verwijs hier terug opdracht 3. Open antwoorden. meeste? Open antwoord. Extra vragen • De verteller in de film zegt dat joden, moslims en chris- b. Waarin lijken Jeruzalem en jouw stad of dorp het tenen vaak met elkaar in conflict zijn. Wat betekent meeste op elkaar? ‘conflict’ ? En om welk conflict gaat het denk jij? Wat Open antwoord. weet je over dit conflict? Zie je er bijvoorbeeld wel eens iets over terug op televisie of op internet? N.B.: de Oude Stad van Jeruzalem kent 4 wijken: de islami- • Zie je iets van deze ruzie terug in de film? tische wijk, de joodse wijk, de christelijke en de Armeense • Is er wel eens zo’n soort ruzie in jouw stad of dorp wijk. Er leven 40.000 mensen in de Oude Stad. Er leven geweest? Begreep je die ruzie? Waarom wel of niet? meer dan 800.000 inwoners in heel Jeruzalem, waarvan • Wat denk je dat de filmmakers je met Jerusalem willen 61 procent joods, 37 procent moslim en 2 procent christen. De Oude Stad van Jeruzalem is iets meer dan een vertellen? • Ben je het met de filmmakers eens? Waarom wel of vierkante kilometer. Jeruzalem zelf is in totaal zo’n 125 niet? kilometer groot. Open antwoorden. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum -9- Verdiepingsactiviteit na afloop van de film 5. Wat weet jij nog van de geschiedenis van de stad? Omcirkel het juiste antwoord. a. Jeruzalem werd gebouwd op een rotsplateau. Goed/Fout De verdiepingsactiviteit is geen verplicht onderdeel en bedoeld voor leerlingen die al eerder klaar zijn met de b. Een bron trok mensen naar Jeruzalem. verplichte lesstof. Bespreek de antwoorden klassikaal na. Goed/Fout c. De Dode Zeerollen zijn de oudste kopieën van het Vragen over de stad Jeruzalem Nieuwe Testament. Goed/Fout Werkvorm: individueel en klassikaal. (Het zijn kopieën van de Hebreeuwse bijbel) Activiteit: reactiveren van kennis naar aanleiding van d. Jeruzalem werd het centrum van de wereld genoemd. Duur: de film aan de hand van vragen. Het lag op het kruispunt van Afrika, Azië en Amerika. n.v.t. Goed/Fout (Jeruzalem ligt op het kruispunt van Afrika, Azië en Jeruzalem en het verleden Europa) Jeruzalem werd in het verleden heel wat keren herbouwd e. Onder de Heilige Grafkerk vonden archeologen en veroverd. plantenresten. Goed/Fout (Archeologen vonden muurschilderingen) f. De Rotskoepel is over een rots heen gebouwd. Goed/Fout Gebouwen in Jeruzalem 6. Weet jij welk gebouw bij welke foto hoort? Trek een lijntje van het woord naar de juiste foto. Rotskoepel Heilige Grafkerk Al-Aqsamoskee Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum Westmuur - 10 - Lessuggesties Literatuur - Capitoolgids Jeruzalem, heeft heldere afbeeldingen en geeft gedetailleerde informatie. - De Kruistochten, Asbridge, uit 2010; over de strijd om het heilige land. - Jeruzalem, de biografie, Montefiore, uit 2011. Een boek over de rijke geschiedenis van de stad. Geschikt als achtergrondinformatie. - Artikel ‘Jeruzalem volgens het boekje’ , in National Geographic Traveler nr. 2, 2014. - Kinderboeken van archeologe Jennifer Peersmann, zoals De schat van Sion uit 2011. Een verhaal over archeologische vondsten, actuele opgravingen en reconstructies van het paleis van David en de geheime tunnels in Jeruzalem. Beeldmateriaal - Kingdom of Heaven. Een film uit 2005 die gaat over de herovering van de stad Jeruzalem door de moslims op de christenen. - Ben Hur, een film over de ontwikkeling van het christendom in Judea/ Romeinse Rijk. - Passion of the Christ, een film uit 2004 van Mel Gibson. Beeldende film over het lijden en de laatste dagen van Jezus Christus. - Schaduw van het kruis, Jan Leyers, 2002. Jan Leyers maakt per motor een reis naar Jeruzalem, dwars door het oude Europa tot in Palestina. Tijdens de reis blijkt onder andere dat in andere delen van de wereld over kruisvaarders heel anders wordt gedacht dan in het Westen. - Stadswandeling dwars door de Oude Stad van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat (2010): Via de scholenpagina van www.omniversum.nl Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum - 11 - Achtergrondinformatie verzet opwerpen tegen het Romeinse leger. - de ruïnes van de havenstad van Caesarea. - Jaffa, een historisch kustplaatsje. Het maakt nu deel uit 1. De film Jerusalem • Jerusalem is een film van National Geographic Entertainment, Cosmic Picure en Arcane Pictures en vertelt het verhaal over de stad Jeruzalem. van Tel Aviv. - Mar Saba, een klooster uit de 5e eeuw gebouwd op een klif in de woestijn van Judea. - Bethlehem, de geboortestad van Jezus Christus. - de Jordaanrivier, waar Jezus Christus zou zijn gedoopt. • Het duurde 5 jaar om de film te maken (2009-2013), - het Meer van Galilea ook wel Meer van Tiberias, waar waarvan 3 jaar werd besteed aan het filmen op verschil- Jezus Christus een van zijn meest beroemde preken zou lende locaties binnen en buiten Jeruzalem. hebben gegeven, de Bergrede. • De film laat enkele religieuze bouwwerken en plekken • De filmmakers willen met Jerusalem de kijker onder in Jeruzalem zien: zoals de Westelijke Muur, de Rotskoe- andere de historische, culturele en religieuze uniekheid pel, de Heilige Grafkerk, de Hurva synagoge, de Itali- van Jeruzalem beter laten begrijpen en waarderen. Ook aanse synagoge, de Tuin van Gethsemane, de Olijfberg , belicht de film de dwarsverbanden tussen het christen- de Via Dolorosa en de Al-Aqsamoskee. dom, jodendom en de islam. Het toont hoeveel deze religies gemeen hebben met elkaar en ons inspireren • Buiten Jeruzalem zijn de volgende religieuze bouwwer- om elkaar beter te leren begrijpen. De filmmakers trach- ken en plekken te zien: ten met deze film een antwoord te geven op de vraag: - de Middellandse Zee en de Dode Zee. waarom Jeruzalem? Wat maakt dit kleine stukje land al - de woestijn van Judea. duizenden jaren zo aantrekkelijk voor talloze culturen? - Masada: de bergvesting van koning Herodes de Grote, gebouwd op een hoog plateau boven de Dode Zee. Vanaf deze vestiging zouden joodse rebellen het laatste Mar Saba, een klooster uit de 5e eeuw gebouwd op een Masada: de bergvesting van koning Herodes de Grote, klif in de woestijn van Judea. gebouwd op een hoog plateau boven de Dode Zee. Vanaf deze vestiging zouden joodse rebellen het laatste verzet opwerpen tegen het Romeinse leger. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum - 12 - • De film Jerusalem kent meerdere verhalenlijnen: we krij- Jeruzalem lag in een regio waar wereldmachten zich lie- gen de Oude Stad van Jeruzalem te zien door de ogen van ten gelden. Van de Babylonische en Perzische rijken tot en drie vrouwelijke tieners (joods, christen en moslim). Zij met de Hellenistische, Romeinse en de Ottomaanse over- en hun families zijn al generatieslang nauw verbonden heersers. Tevens was de regio het strijdtoneel van de kruis- met de stad. Daarnaast is er het verhaal van de verteller, tochten en het knooppunt van belangrijke handelsroutes. die als een detective de stad onder de loep neemt. De Kameelkaravanen trokken dwars door de woestijnen van archeoloog dr. Jodi Maness komt aan het woord en laat Azië en Afrika en verbonden zo Egypte met Fenicië en zien hoe we aan de kennis over het verleden van Jeruza- Mesopotamië. Het werd, zeker in geografisch opzicht, lem komen. Tot slot is er het spirituele verhaal dat laat door velen het middelpunt van de wereld genoemd. De zien hoe Jeruzalem een heilige stad is geworden voor Middellandse Zee bood namelijk maritieme toegang tot ongeveer de helft van de wereldbevolking. Er worden Afrika en Europa en de wereldzeeën. Controle over deze beelden getoond van eeuwenoude rituelen en feesten handelsroutes betekende rijkdom en macht. die tot op de dag van vandaag worden uitgevoerd en gevierd in de Oude Stad van Jeruzalem. Jeruzalem zelf was niet noodzakelijk een strategische handelsplek. Het lag niet aan de kust, maar 58 kilometer 2. Historische context landinwaarts, was gebouwd op zo’n 800 meter hoogte en Hoewel niet precies bekend is wanneer Jeruzalem gesticht omringd door de grillige bergen van Judea. Ondanks deze is, wordt er ongeveer in 2000 voor Christus voor het eerst ligging werd Jeruzalem toch regelmatig aangevallen, ver- over de stad geschreven. Archeologische opgravingen nietigd en herbouwd. Dit alles had te maken met het feit laten echter zien dat de stad al zo’n 1000 jaar eerder is dat het werd beschouwd als heilige grond. Veel religieuze gesticht. Volgens overleveringen zou de nederzetting de gebeurtenissen zouden zich in Jeruzalem en omgeving naam ‘de plek van Shalem’ (Yeru-shalem) dragen. Hier hebben afgespeeld (zie ook 3. Religieuze context). aanbaden de Jebusieten, een bijbels volk, de god van de ondergaande zon Shalem. Het is slechts een van de vele theorieën hoe Jeruzalem aan zijn naam is gekomen. De zoetwaterbron van Gihon deed mensen in eerste instan- Bron: tie naar Jeruzalem trekken. http://www.archaeological-center.com/en/auctions/39-004 Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum - 13 - Hieronder volgt een overzicht van belangrijke gebeurtenissen in en rondom Jeruzalem: Tijdsvak Gebeurtenis Vanaf 3000 v.C. Jeruzalem wordt gesticht 1010-970 v.C. Regeerperiode van koning David 970-930 v.C. Regeerperiode van Koning Salamo (Rond 954 v.C. laat hij de Eerste Tempel bouwen) 722 v.C. Assyrische rijk 586 v.C. Babylonische rijk (Babyloniërs verwoesten Eerste Tempel) 515 v.C. Stichting van de Tweede Tempel 330 v.C. Omstreeks 330 v.C. Hellenistisch bewind 164 v.C. Makkabese Opstand zorgt voor joodse onafhankelijkheid 63 v.C. Romeinen veroveren Jeruzalem 37-4 v.C. Herodes de Grote regeert in Judea 66-70 n.C. Eerste joodse opstand en verwoesting Tweede Tempel 73 n.C. Val van Masada 132-135 n.C. Tweede joodse opstand 313 n.C. Keizer Constantijn geeft christenen vrijheid van godsdienst 527-565 n.C. Heerschappij Byzantijnse rijk in de regio van Jeruzalem 638 n.C. Arabische heerschappij van het Heilige Land 691 n.C. Rotskoepel in Jeruzalem voltooid 1071 n.C. Turken veroveren Jeruzalem 1099 n.C. Kruisvaarders nemen Jeruzalem in. Godfried van Bouillon wordt ‘beschermer van het Heilige Graf’ 1187 n.C. Saladin verslaat de kruisvaarders en neemt Jeruzalem in 1244 n.C. Jeruzalem komt in handen van islamitisch-Egyptisch huurleger 1516 n.C. Osmanen verslaan de Mammelukken en controleren Palestina en Egypte 1537 n.C. Suleiman de Grote laat de muren van Jeruzalem bouwen 1831 n.C. Muhammad Ali van Egypte bezet Palestina 1839 n.C. De Britse jood Montefiore komt met het idee van een joodse staat 1917 n.C. • Generaal Allenby verovert Jeruzalem op de Osmaanse Turken • Sykes-Picotverdrag: geheim verdrag tussen het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk over de verdeling van het Midden-Oosten • Balfour-verklaring: brief van Britse minister van Buitenlandse zaken waarin zelfstandige staat Israël wordt erkend 1922 n.C. Volkenbond erkent Brits mandaat in Palestina 1934 n.C. Joden vluchten uit Europa vanwege antisemitisme 1936 n.C. Arabische opstand in Palestina 1937 n.C. Commissie Peel stelt deling Palestina voor 1948 n.C. Uitroeping van de staat Israel en uitbreken van oorlog met de Arabieren 1967 n.C. Zesdaagse oorlog (tussen Israël en zijn buurlanden) resulteert in hereniging Jeruzalem 1973 n.C. Jom-Kippoeroorlog Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum - 14 - 1979 n.C. Camp David Akkoord tussen Egypte en Israël 1987 n.C. Begin van Palestijnse intifada tegen de Israëlische bezetting 1993 n.C. Vredesakkoorden Rabin en Arafat in Oslo 1994 n.C. Palestijnen krijgen beperkt zelfbestuur 1995 n.C. Moord op premier Rabin van Israël 2000 n.C. Tweede intifada 2002 n.C. Bouw van de Israëlische muur 3. Religieuze context In de christelijke wijk wonen onder andere Ethiopiërs, orthodoxe Grieken, katholieken, kopten en Syriërs. Naast Abrahamistische religies de christelijke wijk ligt de Armeense wijk, die in religieus Jeruzalem wordt door 3 religies als heilige grond opzicht hoort bij de christelijke wijk. Voor christenen is de beschouwd: het jodendom, het christendom en de islam. Heilige Grafkerk de heiligste plaats. Een complex rond de Deze 3 religies komen voort uit het geloof in de aartsva- plaats waar Christus is gekruisigd, begraven en herrezen. der Abraham en dat God met hem een verbond zou heb- Belangrijke feestdagen voor het christendom zijn onder ben gesloten. Abraham had twee zonen: Ismaël en Izaäk. andere: Pasen en Goede Vrijdag. Op Goede Vrijdag lopen Ismaël wordt gezien als vader van de moslims. Izaäk als duizenden pelgrims door de Via Dolorosa, de weg die vader van de joden (en dus ook van de christenen). Jezus zou hebben afgelegd naar de plek waar hij gekruisigd zou worden. Jodendom Joden beschouwen zichzelf als afstammelingen van Abra- Islam ham. Er zijn verschillende stromingen binnen het joden- Rond 570 werd de profeet Mohammed geboren. Hij kreeg dom, onder andere: orthodox, conservatief en liberaal. in zijn leven allerlei openbaringen van Allah. Zijn predi- De stromingen hebben hun eigen wetten. Gelovige joden ken werden opgeschreven in de Koran. Moslims geloven lezen de TeNaCh: Thora (Wet), Nevie’iem (Profeten) en dat Mohammed de laatste profeet was en dat hij op een Ketoeviem (Geschriften). Er leven ook seculiere joden in nacht werd meegenomen op een wonderlijke reis van Jeruzalem. Mekka naar Jeruzalem, waar hij op een ladder van licht de hemel betrad. Voor de joden is de Tempelberg in Jeruzalem de heiligste plek. Hier stond tot het jaar 70 na Christus de Tweede Tempel, waar de Ark des Verbonds (waar de Heilige Aanwezigheid van God verbleef) zou zijn ondergebracht. Wat nu nog resteert van deze tempel is een gedeelte van de Westelijke Muur, beter bekend als de Klaagmuur of de Westmuur. In de joodse wijk van Jeruzalem vind je verder verschillende synagogen zoals de Hurva synagoge. Belangrijke feestdagen en ceremonies binnen het jodendom zijn onder meer de bar mitswa en de bat mitswa (het moment van de joodse volwassenheid), de sabbat (rustdag), Rosj Hasjana (joods Nieuwjaar), Jom Kipoer (grote verzoendag), Chanoeka (het inwijdingsfeest) en Pesach (viering van de bevrijding van de slavernij onder de Egyptische Farao’s en de uittocht uit Egypte). Christendom Voor christenen is Jeruzalem de stad van Jezus Christus, de zoon van God. In Jeruzalem werd Jezus gekruisigd en herrees hij uit zijn graf. Het christendom splitste zich af van het jodendom en werd een eigen religie. Het Oude en Nieuwe Testament vormen samen de Bijbel. Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum - 15 - In de islamitische wijk vind je de Tempelberg waar de Rotskoepel en de Al-Aqsamoskee staan, twee belangrijke islamitische heiligdommen. Vanuit de Rotskoepel vertrok de profeet Mohammed voor de Nachtelijke Hemelreis. Hierdoor is Jeruzalem, naast Mekka en Medina, een heilige plaats voor moslims. Belangrijke feestdagen binnen de islam zijn onder meer Eid el-Adha, die de bedevaart of hadj inluidt en Eid el-Fitr, het einde van de ramadan. 4. Politieke context Jeruzalem In en om Jeruzalem zijn de afgelopen 4000 jaar 118 conflicten geweest. De stad is 44 keer veroverd, 23 keer belegerd, twee keer compleet verwoest en is elf keer van het ene geloof naar het andere over gegaan. Slechts twee keer is de stad vreedzaam in andere handen terechtgekomen. Een van de bekendste conflicten is wellicht het ArabischIsraëlisch conflict. Hoewel op de achtergrond van de film aanwezig, speelt het wel degelijk een grote rol in de stad en in het land zelf. 5. Feitjes over de stad Jeruzalem • Jeruzalem wordt door 15 miljoen joden, 2,1 miljard christenen en 1,5 miljard moslims gezien als heilige stad. Jeruzalem is dus heilige grond voor bijna de helft van de wereldbevolking. • Jeruzalem kent vele namen zoals Stad van David, Shalem/Salem, Zion en Al-Quds. • Jeruzalem wordt 667 keer in de Hebreeuwse Bijbel genoemd (Oude testament). • Er zijn meer dan 2000 archeologische monumenten te vinden in Jeruzalem. • Jeruzalem ligt op 800 meter boven het zeeniveau. • Er zijn 4 wijken te vinden in de Oude Stad van Jeruzalem: de islamitische wijk, de joodse wijk, de christelijke en de Armeense wijk. Er leven 40.000 mensen in de Oude Stad. • Er leven meer dan 800.000 inwoners in heel Jeruzalem. Educatieprogramma Jerusalem Samengesteld door: Waarvan 61 procent joods, 37 procent moslim en 2 pro- Annabelle Zegers cent christen. Ingrid de Groot • De huidige muren en poorten dateren uit de Byzantijnse periode. Redactie: • De muur die de Oude Stad omringt is 4 kilometer lang. Jennifer de Haas-Keijzer • De Oude Stad van Jeruzalem is iets meer dan een Marloes Harel vierkante kilometer. Jeruzalem zelf is in totaal zo’n 125 kilometer groot. • Bethlehem ligt slechts 8 kilometer verwijderd van Vormgeving: www.puurrood.nl Jeruzalem en staat onder het bestuur van de Palestijnse Autoriteit. • De gemiddelde leeftijd van de inwoners is 23 jaar. Met dank aan: National Geographic Entertainment voor het gebruik van de afbeeldingen. Voor meer informatie zie www.omniversum.nl Docentenhandleiding basisonderwijs Jerusalem l Omniversum - 16 -