Het UZ Gent biedt sinds kort een niet

Het UZ Gent biedt sinds kort een nietinvasieve test aan om prenataal te
screenen op chromosoomafwijkingen.
In de prenatale diagnostiek
kunnen bovendien veel meer
chromosoomdefecten dan vroeger
worden opgespoord, dankzij de
nieuwe microarray-techniek.
D
e prenatale
screening op
downsydroom
(trisomie 21) en
andere chromosoomafwijkingen (trisomie 13 en
18) verloopt getrapt. De eerste
stap is een combinatietest – een
risicoschattende test die bestaat uit
het meten van bepaalde stoffen in
een bloedstaal van de moeder en
een echografische nekplooimeting.
Door die gegevens te combineren
met onder meer de leeftijd van de
moeder kan men het risico op een
kind met trisomie 21 berekenen.
MINDER VRUCHTWATER­
PUNCTIES
De combinatietest is slechts een
screeningsonderzoek, met een gevoeligheid van ongeveer 85 procent.
‘Als hij op een hoger risico wijst’,
zegt dr. Ellen Roets (Vrouwenkliniek), ‘dan wordt een vrucht-
ZORG 9
NIET-INVASIEVE PRENATALE TEST (NIPT)
EN MICROARRAY-TECHNIEK
Veiliger en preciezer
prenataal screenen
waterpunctie of een vlokkentest
aangeboden, om vast te stellen of de
foetus inderdaad een chromosoomafwijking heeft. Dat zijn invasieve
tests die een – weliswaar miniem –
risico op een miskraam of andere
complicaties inhouden. Je voert ze
dus maar beter niet onnodig uit.’
De jongste jaren is een nieuwe
techniek ontwikkeld om bij een
foetus trisomieën op te sporen. Die
is niet-invasief: hij maakt gebruik
van DNA van de foetus dat aanwezig is in het bloed van de moeder.
Prof. dr. Björn Menten (Centrum
Medische Genetica): ‘In het DNA
Het UZ Gent biedt de NIPT
aan sinds augustus 2013.
Dr. Ellen Roets
Prof. dr. Björn Menten
Dr. Sandra Janssens
van de moeder zweven ook kleine
fracties DNA van de foetus rond.
Als dat DNA bijvoorbeeld drie
kopijen van het chromosoom
21 bevat, zijn die met klassieke
technieken moeilijk op te sporen,
doordat ze tussen het maternele
DNA nauwelijks opvallen. Dankzij
de nieuwe sequenceringtechnieken
kunnen we dat wel.’
De Niet-invasieve Prenatale Test
(NIPT), die ontwikkeld is in de VS,
heeft een gevoeligheid van meer
dan 99 procent. Daarmee is hij
veel gevoeliger dan de huidige combinatietest, maar hij volstaat nog
niet om een definitieve diagnose te
stellen. Als de test negatief is, hoeft
de vrouw geen vruchtwaterpunctie
of vlokkentest meer te ondergaan.
Dat is wel nog nodig bij een positief
resultaat. ‘Hoe dan ook zal de NIPT
het aantal invasieve procedures
zeker doen dalen’, zegt dr. Roets.
‘En dat is een goede zaak.’
Door de hoge kostprijs is
een terug­betaling voor
alle zwangere vrouwen
voorlopig onhaalbaar.
NOG NIET
TERUGBETAALD
De NIPT heeft eigenlijk maar één
nadeel: er hangt een gepeperd
prijskaartje aan en hij wordt
nog niet terugbetaald. Door de
hoge kostprijs is het momenteel
onhaalbaar om hem voor alle
zwangere vrouwen terug te
betalen. Voorlopig is onduidelijk
of en voor welke doelgroep hij zal
worden terugbetaald.
Alle genetische centra in België
bieden de NIPT aan. Het UZ Gent
doet dat sinds augustus 2013.
Dr. Janssens: ‘Voorlopig werken
we daarvoor nog samen met
een gespecialiseerd buitenlands
laboratorium. Tegen de zomer 2014
hopen we de tests volledig zelf te
kunnen uitvoeren.’
COUNSELING IS HEEL BELANGRIJK
‘Toekomstige ouders staan positief tegenover prenatale
screeningstests’, zegt dr. Ellen Roets. ‘Vaak dringen ze
er zelf op aan, omdat ze erop vertrouwen dat de tests
hen zullen geruststellen. Ze beseffen niet altijd dat de
uitslag ongunstig kan zijn, dat misschien een invasieve
test nodig zal blijken of dat ze voor zware beslissingen
zullen staan. Daarom moeten prenatale tests goed worden ingebed in counseling-gesprekken. De toekomstige
ouders moeten grondige informatie krijgen, ook over de
eventuele risico’s en gevolgen, zodat ze geïnformeerde
beslissingen kunnen nemen.’
Wie naar het UZ Gent komt voor een prenatale genetische
test, krijgt een afspraak met een gynaecoloog en een
klinisch geneticus. Zij lichten de tests toe, bespreken de
voordelen maar ook de beperkingen, vertellen hoe en wanneer de resultaten worden meegedeeld, peilen ook naar de
familiale anamnese om te bekijken of eventuele bijkomende
tests raadzaam zijn enz. Aan het Centrum Medische Genetica zijn bovendien twee psychologen verbonden, die bij
slecht nieuws voor bijstand kunnen zorgen.
GYNAECOLOOG: TIJDIG SIGNALEREN
‘Een goede counseling begint al bij de verwijzende gynaecoloog’, zegt dr. Sandra Janssens. ‘Als bijvoorbeeld in de
familiale voorgeschiedenis een aangeboren afwijking of een
verstandelijke beperking voorkomt, verwijst hij of zij het best
zo snel mogelijk door. We moeten de tijd hebben om zo nodig
nog genetisch onderzoek te doen voordat de zwangerschap te ver gevorderd is, en bij voorkeur zelfs voordat de
zwangerschap begint. Voor de huidige routinescreening met
microarrays hebben we het resultaat binnen de week, maar
als we een specifiek gen moeten onderzoeken, kan dat veel
langer duren.’
ZORG 11
Test DNA
Referentie DNA
log 2
test/refrentie
Winst
Hoe werkt het?
Differentiële kleuring
Cy5
Cy3
Mix
Verlies
Analyse
Hybridisatie
Scan
MICROARRAYS
Op het genetisch materiaal dat
door vruchtwaterpunctie of vlokkentest was verkregen, werden tot
het voorjaar 2014 twee diagnostische standaardtests gedaan. Met
een snelle test werden trisomie
21, 13 en 18 opgespoord. Andere
chromosoomafwijkingen werden
gedetecteerd met de zogenoemde
karyotypering – een microscopisch onderzoek van alle chromosomen. ‘Die karyotypering had
een lage resolutie’, zegt prof. dr.
Menten. ‘Kleine chromosomale
defecten waren nauwelijks op te
merken, hoewel ze verantwoordelijk kunnen zijn voor ernstige
aangeboren afwijkingen.’
Daar brengt de microarraytechnologie verandering in. Met
microarrays kunnen kopijvariaties
in het DNA worden opgespoord:
zowel het verlies van chromosomale fragmenten (deleties) als de
toename ervan (duplicaties en
amplificaties). Ook submicroscopische deleties – die bijvoorbeeld
verantwoordelijk kunnen zijn voor
een verstandelijke of fysieke beperking – kunnen zo aan het licht
worden gebracht.
ZORGVULDIG KADEREN
‘Microarrays waren al langer in
gebruik in een postnatale setting’,
zegt dr. Sandra Janssens. ‘Bij
kinderen geboren met aangeboren
afwijkingen of een verstandelijke
beperking spoorden we in het DNA
eventuele deleties of duplicaties op.
We doen dat om een echte diagnose
te kunnen stellen en het eventuele
herhalingsrisico voor een volgend
kind te bepalen. In het UZ Gent passen we de microarray-techniek nu
ook standaard prenataal toe.’
De techniek brengt alle chromosomale defecten aan het licht. Vallen
die allemaal gemakkeljk te interpre-
Chromosale
positie
Met de microarray-techniek
kunnen we microdeleties
(verlies) of microduplicaties
(winst) opsporen. DNA van de
patiënt (test-DNA) en referentie-DNA van een controlepersoon worden verschillend
gemerkt en gemengd. Na
hybridisatie worden de
groene aen rode fluorescentiesignalen gemeten met een
laserscanner. Vervolgens
kunnen we regio’s detecteren met een afwijkende
­fluorescentieratio.
teren? Prof. dr. Björn M
­ enten: ‘Ieder
van ons heeft deleties en duplicaties
in het DNA. De meeste ervan zijn
klinisch niet relevant. Andere
hebben milde implicaties, van nog
andere weten we dat ze ontwikkelingsstoornissen veroorzaken. Wij
rapporteren alleen de bevindingen
die klinische gevolgen kunnen hebben. Hoe dan ook: een microarray
kan altijd afwijkingen aan het licht
brengen die de zwangere vrouw
en haar partner voor moeilijk te
hanteren keuzes plaatst. Daarom
moeten ook deze tests zorgvuldig
worden toegelicht, met uitgebreide
informatie voor en na.’
­Vrouwenkliniek UZ Gent afdeling
Verloskunde, tel. 09 332 37 83
Prenatale Diagnostiek
tel. 09 332 57 15
www.vrouwenkliniek.be
Centrum Medische Genetica
UZ Gent, tel. 09 332 36 03
www.cmgg.be