Aandoeningen van de speekselklieren

Aandoeningen van
de speekselklieren
–
De speekselklieren zorgen voor de productie van speeksel. Speeksel zorgt voor vocht en
smering van de slijmvliezen, waardoor goed spreken, eten en slikken mogelijk is.
Voor verdere uitleg over de normale functie van speekselklieren lees de folder
‘Speekselklierfunctie’.
Problemen van de speekselklieren
Het meest voorkomende probleem van de speekselklieren is de gestoorde productie van het
speeksel. Het kan gaan om te weinig speeksel of om te veel speeksel.
Voor uitgebreide uitleg hierover, lees de folder ‘Teveel aan speeksel of te droge mond en het
syndroom van Sjögren’.
Andere afwijkingen van de speekselklieren kunnen zijn:
 Ontstekingen
 Ontstaan van speekselstenen
 Ontstaan van cysten
 Zwelling van een speekselklier
 Goedaardige of kwaadaardige tumoren in een speekselklier
Mogelijke onderzoeken bij een aandoening van de speekselklieren
Een zwelling van een speekselklier is meestal een reden voor een verwijzing naar een mond-,
kaak- en aangezichtschirurg (MKA-chirurg).
Een zwelling van de oorspeekselklier zit voor en onder het oor.
Een zwelling van de onderkaakspeekselklier ziet en voelt u als een zwelling onder de
kaakhoek.
Naast de algemene gezondheidsvragen over uw ziektegeschiedenis, huidige gezondheid en
medicijnen, stelt de MKA-chirurg u ook vragen zoals:
 Hoe lang bestaat de klacht van uw speekselklieren?
 Welke klachten heeft u van de speekselkieren?
 Wanneer zijn de klachten ontstaan?
 Hoe gaat het eten?
 Wanneer heeft u de meeste klachten (nacht, ochtend, middag, avond, tijdens maaltijden)?
 Gebruikt u iets tegen de klachten zoals snoepjes bij droogheid?
Bij zwelling van de speekselklieren stelt de MKA-chirurg ook vragen zoals:
 Is de zwelling doorlopend aanwezig of juist af en toe?
 Heeft u ook klachten zoals droge ogen, droge vagina, gewrichtsklachten of vermoeidheid?
Naast de vragen en het onderzoek worden vaak ook röntgenfoto’s gemaakt. Ook kan er
weefsel (biopsie) of speeksel worden afgenomen voor onderzoek.
 Speekselsteen
Wat is een speekselsteen?
Een speekselsteen heet ook wel sialolithiasis. Een speekselsteen bestaat uit kalkzouten en zit
vaak in de uitvoergang van de speekselklier of in de speekselklier zelf. Soms zijn er meerdere
stenen (bij 10%). Speekselstenen zitten meestal in de uitvoergang van de
onderkaakspeekselklier die in de mondbodem ligt (bij 90%). De overige 10% zit in de
uitvoergang van de oorspeekselklier. De grootte van een speekselsteen kan variëren van
enkele millimeters tot enkele centimeters.
Een speekselsteen geeft klachten zoals pijn en zwelling in het gebied van de speekselklier
meestal kort voor of tijdens de maaltijden. Door de afsluiting ontstaat stuwing van speeksel in
de speekselklier. Het speeksel kan niet weg.
Wanneer de steen in de speekselklier zelf zit, heeft u deze klachten meestal niet. Dat komt
omdat er geen afsluiting is. Bij een steen in de speekselklier zelf ontstaat er meestal een
ontsteking van de speekselklier. Dit heet ook wel sialoadenitis.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1107 | 01-03-2017
Aandoeningen van de speekselklieren | pagina 2
Hoe ontstaat een speekselsteen?
In het speeksel zijn allerlei elektrolyten aanwezig zoals: calcium, carbonaat, fosfaat, citraat.
Rond weefselcellen van de afvoergang of een slijmprop in de afvoergang, kunnen de
elektrolyten zich vastzetten (neerslaan). Er ontstaat dan een zogenaamde kristallisatiekern.
Als deze kristallisatiekern er eenmaal is, blijven steeds meer elektrolyten hieraan vastzitten en
ontstaat er een speekselsteen. U kunt dit vergelijken met het ontstaan van ketelsteen in een
waterkoker. Speekselstenen bestaan uit calciumcarbonaat, calciumfosfaat en/of
calciumcitraat. Er is geen relatie met het ontstaan van bijvoorbeeld gal- en/of nierstenen.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Een speekselsteen hoeft geen klachten te geven en wordt soms bij toeval ontdekt.
Bijvoorbeeld op een röntgenfoto van de kaak. Wanneer een speekselsteen klachten geeft,
wordt een röntgenfoto gemaakt om de juiste plaats van de speekselsteen te bepalen.
Wat is de behandeling?
De behandeling bestaat uit verwijdering van de speekselsteen. Hierna herstelt de normale
functie van de speekselklier. Verwijdering kan onder plaatselijke verdoving. Soms is
verwijdering onder algehele narcose nodig. En soms wordt tijdens de verwijdering gebruik
gemaakt van een micro-camera (sialoendoscopie). Wanneer de speekselsteen in de
speekselklier zelf zit, wordt de hele speekselklier verwijderd.

Cyste van een speekselkliertje (mucocèle)
Wat is een mucocèle?
Een mucocèle ontstaat door afsluiting van het uitvoergangetje van een speekselkliertje. Het
speeksel op die plek kan niet meer weg en hoopt zich op onder het slijmvlies. Er ontstaat dan
een cyste (holte gevuld met speeksel). Deze mucocèle ontstaat door een beschadiging van
het slijmvlies (wondje, lipbijten) of afsluiting (slijmpropje, speekselsteentje) van het
afvoergangetje. Meestal is de zwelling (cyste) blauw verkleurd en niet pijnlijk. Behalve dat een
mucocèle niet mooi is, kan het soms de normale werking van de onder- en/of bovenlip
verstoren. Een mucocèle kan van enkele millimeters tot soms een centimeter groot worden.
Wat is de behandeling?
De mucocèle kan zich spontaan legen, bijvoorbeeld als men erop bijt. Hierbij komt een dikke,
slijmachtige vloeistof vrij. De zwelling verdwijnt hierna spontaan, maar komt meestal na enige
tijd weer terug. Aanprikken van de zwelling heeft dan ook geen zin. De behandeling bestaat
uit het chirurgisch verwijderen van de mucocèle en het speekselkliertje dat dit heeft
veroorzaakt.

Cyste van de ondertongspeekselklier (ranula)
Wat is een speekselcyste?
Een speekselcyste is een met speeksel gevulde, afgekapselde holte. Een speekselcyste
veroorzaakt meestal een zwelling, die meestal niet pijnlijk is. Speekselcysten van de
oorspeeksel- en onderkaakspeekselklier komen zelden voor. Vaker komt een slijmcyste van
de ondertongspeekselklier (ranula) voor. Een ranula uit zich als een pijnloze, blauw
doorschemerende zwelling die onder de tong in de mondbodem is gelegen. De afmeting
bedraagt 1tot 3centimeter.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1107 | 01-03-2017
Aandoeningen van de speekselklieren | pagina 3
Hoe ontstaat een slijmcyste van de ondertongspeekselklier (ranula)?
Een slijmcyste van de ondertongspeekselklier ontstaat bij beschadiging van het slijmvlies van
de bodem van de mond. Hierdoor kan het speeksel niet weg uit de speekselklier en komt het
speeksel onder het slijmvlies van de mondbodem terecht. Ook kunnen de afvoergangetjes
verstopt zijn door een slijmprop of een speekselsteentje.
Wat is de behandeling?
Soms barst de ranula open en kan enige tijd verdwenen zijn. Meestal komt de zwelling weer
terug. Er zijn twee behandelingsmogelijkheden van een ranula:
 De eerste is marsupialisatie. Dit is het openen van de cyste waarbij het dak van de cyste
wordt verwijderd. De randen van de cyste worden gehecht in de mondbodem. Soms wordt
er tijdelijk een gaasje in de mondbodem gehecht. Hierdoor hoopt het speeksel zich niet
meer op, maar komt direct in de mondholte. De kans bestaat echter dat deze behandeling
niet voldoende resultaat geeft en er weer een nieuwe ranula ontstaat.
 Een definitieve oplossing is verwijdering van de ondertongspeekselklier. Deze behandeling
is groter maar verwijderd wel de oorzaak. Deze behandeling gebeurt onder narcose.
 Ontsteking van de speekselklier (sialoadenitis)
Wat is een ontsteking van de speekselklier?
Speekselklieren kunnen ontstoken raken. Oorzaken kunnen zijn:
 Afsluiting van de afvoergang (meestal een speekselsteen)
 Infectie door bacteriën, virussen en schimmels
 Auto-immuunziekten zoals het syndroom van Sjögren
 Bestraling in het hoofd-halsgebied
Bij een ontsteking zijn de klachten: warmte, pijn, roodheid en zwelling.
Hoe ontstaat een ontsteking van een speekselklier?
Een ontsteking van een speekselklier kan ontstaan door bijvoorbeeld een bacterie, virus of
schimmel die vanuit de mondholte of het bloed naar de speekselklier gaat.
Het ontstaan van een infectie gaat sneller als iemand een:
 Verminderde weerstand heeft, dus vatbaar is voor infecties.
 Door weinig uitscheiding van speeksel bij een afsluiting van een speekselklier, bijvoorbeeld
door een speekselsteen.
Zowel acute (= plotseling beginnend) als chronische (= langzaam, slepend verloop)
speekselklierontstekingen komen voor. Een acute ontsteking kan overgaan in een chronische
ontsteking. Een chronische ontsteking kan acuut opvlammen.
Een acute ontsteking van de speekselklieren ontstaat vooral bij de oorspeekselklier en komt
op elke leeftijd voor.
 Bij een acute ontsteking van de oorspeekselklier bij kinderen, kan de oorzaak ook bof
(parotitis epidemica) zijn. Bof heeft als kenmerk een zwelling van de oorspeekselklieren en
ook de onderkaakspeekselklieren. De bof komt bijna altijd aan beide kanten voor.
 Bij een acute ontsteking door een virus, produceert de speekselklier bijna geen speeksel.
 Bij een acute ontsteking door bacteriën, produceert de speekselkier ook bijna geen
speeksel, maar kan er ook pus uit de afvoergang van de speekselklier komen.
Een chronische ontsteking van de oorspeekselklier kan op elke leeftijd voorkomen. Maar
meestal wordt een chronische ontsteking gezien bij kinderen tussen de 3 en 6 jaar en bij
oudere volwassenen.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1107 | 01-03-2017
Aandoeningen van de speekselklieren | pagina 4
Een chronische speekselklierontsteking komt regelmatig terug als een acute ontsteking
(opvlamming). De zwelling zit meestal aan 1 kant.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Een acute ontsteking van de oorspeekselklier heeft als kenmerk een pijnlijke, gladde,
gespannen en elastische zwelling voor-, en onder het oor. Bij een ernstige ontsteking is de
huid glanzend gespannen en rood en heeft de patiënt veel pijn. Soms, vooral bij ontstekingen
door bacteriën, komt er pus uit de uitvoergang.
Bij een chronische ontsteking van de oorspeekselklier worden rustige fasen afgewisseld
met acute fasen. In de rustige fase zijn er geen klachten. Bij massage van de ontstoken
speekselklier kan soms een slijmpropje uit de uitvoergang worden gemasseerd. Soms
gevolgd door een golf van speeksel. Dit speeksel bevat vaak witte vlokken en bestaat uit
afgestorven cellen van de uitvoergang van de speekselklier, witte bloedcellen en bacteriën,
virussen of schimmels.
Bij een acute ontsteking van de onderkaakspeekselklier zijn er klachten van pijn en een
gespannen gevoel in de mondbodem en hals onder de kaakhoek. De klachten ontstaan in 1
tot 2 dagen. De speekselklier voelt als een pijnlijke, stevige zwelling zo groot als een kippenei.
De zwelling is beweegbaar. Uit de uitvoergang is soms pus te masseren, maar meestal lijkt de
speekselklier echter volkomen 'droog'.
Bij een chronische ontsteking van de onderkaakspeekselklier zijn er klachten van een
stevige grote zwelling (duivenei) aan de binnenzijde van de kaakhoek. Bij voelen doet de
ontstoken speekselklier meestal geen pijn en is goed beweegbaar. De grootte van de
speekselklier is wisselend en hangt af van hoe acuut de ontsteking ontstaat en de
hoeveelheid speeksel. Het speeksel is vaak helder, maar kan witte vlokken en pus bevatten.
Een speekselsteen is vaak de oorzaak.
Welke behandeling?
Bij een acute ontsteking eerst afwachten. De afvloed van speeksel kan gestimuleerd worden
door zuur eten en massage van de speekselklier in de richting van de uitgang.
Soms wordt antibiotica gegeven.
Ook bij een chronische ontsteking wordt eerst afgewacht. Ook hier is het eten van zuur eten
en massage van de speekselklier belangrijk om de afvloed van speeksel en pus op te
wekken. Antibiotica is meestal niet nodig.
Blijven er klachten bestaan, dan kan met een kijkoperatie (sialoendoscopie) de speekselklier
van binnen worden bekeken. Hierbij kunnen speekselsteentjes worden verwijderd of een
vernauwing worden behandeld. Een kijkoperatie gebeurt onder narcose in dagbehandeling.
Heeft de behandeling resultaat, dan verdwijnt de ontsteking. Helpt de behandeling niet
voldoende, dan kan de speekselklier eventueel verwijderd worden.
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1107 | 01-03-2017
Aandoeningen van de speekselklieren | pagina 5
Vragen en telefoonnummers
Het is belangrijk dat u juiste en duidelijke informatie krijgt. Heeft u na het gesprek met uw
specialist of na het lezen van deze informatie nog vragen, stel deze dan gerust. Schrijf uw
vragen van tevoren op, zodat u niets vergeet. Heeft u thuis nog vragen, bel dan de polikliniek
mond-, kaak-, en aangezichtschirurgie (MKA-chirurgie) van het ziekenhuis waar u onder
behandeling bent.
Polikliniek
mond-, kaak-, en aangezichtschirurgie
(023) 224 0080 (alle locaties)
kunt ook een e-mail sturen:
 E-mailadres polikliniek Haarlem Zuid: [email protected]
 E-mailadres polikliniek Hoofddorp: [email protected]
Op de locaties van het Spaarne Gasthuis Heemstede en Haarlem Noord zijn geen
poliklinieken van de afdeling mond-, kaak- en aangezichtschirurgie.
U
In
de avond, nacht of weekend belt u met de afdeling spoedeisende hulp:
 Spaarne Gasthuis Haarlem Zuid
(023) 224 4880
 Spaarne Gasthuis Hoofddorp
(023) 224 6880
Disclaimer MKA Kennemerland spant zich in om de inhoud van deze patiënteninformatie zo vaak
mogelijk te actualiseren en/of aan te vullen. Ondanks deze zorg en aandacht is het mogelijk dat inhoud
onvolledig en/of onjuist is.
Copyright Alle rechten van intellectuele eigendom betreffende deze materialen liggen bij MKA
Kennemerland. Kopiëren, verspreiden en elk ander gebruik van deze materialen is niet toegestaan
zonder schriftelijke toestemming van MKA Kennemerland.
Met dank aan de NVMKA (Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie)
voor het gebruik van de tekst.
Waar zijn we te vinden?
Spaarne Gasthuis
Haarlem Zuid
Boerhaavelaan 22
2035 RC Haarlem
Spaarne Gasthuis
Hoofddorp
Spaarnepoort 1
2134 TM Hoofddorp
Spaarne Gasthuis
Haarlem Noord
Vondelweg 999
2026 BW Haarlem
(023) 224 0000
www.spaarnegasthuis.nl
[email protected]
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer dsg-1107 | 01-03-2017
Aandoeningen van de speekselklieren | pagina 6
Spaarne Gasthuis
Heemstede
Händellaan 2A
2102 CW Heemstede