Lesbrief 4 - De blauwe planeet

Lesbrief 4 (2012): Vulkanen
Hoe ontstaan vulkanen?
Achtergrondinformatie voor de leerkracht
Begin deze les met vragen naar de beginsituatie:
Groep 5-8:
Wat is een vulkaan?
Hoe ontstaan vulkanen?
Zijn er in Nederland vulkanen?
Groep 7-8:
Op welke plaatsen op de aarde zul je vooral vulkanen vinden?
Kun je bekende vulkanen noemen?
De opbouw van de aarde
Filmpje 1: De opbouw van de aarde:
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060208_opbouw01
Vragen:
Groep 5-8:
Wat heb je gezien?
Hoe is de aarde opgebouwd?
Wat heeft dit filmpje te maken met vulkanen?
In het filmpje zie je hoe de aarde is opgebouwd. In het midden ligt de gloeiend hete vaste en vloeibare
kern van ijzer en nikkel. Daaromheen zie je de aardmantel. Daar is het zo warm dat het gesteente
gesmolten is, het lijkt wel stroop. Die stroperige massa noem je magma. De temperatuur van het magma
is wel bijna 2000 graden. De aardkost is een laag van ongeveer 40 kilometer dik waar wij op kunnen
staan. Op de zeebodem is die laag trouwens dunner: 6 tot 10 kilometer dik. Het lijkt alsof je op vaste
grond staat, maar in werkelijkheid is de aardkost altijd in beweging. De aardkost bestaat namelijk uit
platen: 7 grote platen en 12 kleinere. Die platen drijven op het magma in de mantel eronder. Die platen
botsen wel eens op elkaar of ze drijven juist uit elkaar. Aan de randen van de platen wordt de aardkost
steeds zwakker. En op die plekken kunnen vulkanen ontstaan.
-1-
Hoofdstuk: Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.
Regelmatig zijn vulkanen in het nieuws. Onlangs was bijvoorbeeld de Etna op het Italiaanse eiland Sicilië
in het nieuws omdat deze vulkaan het afgelopen jaar erg actief is. Twee jaar geleden bepaalde de
IJslandse Eyjafjallajökull-vulkaan het nieuws. De uitbarsting van deze vulkaan leidde in april 2010 tot een
dagenlange sluiting van het luchtruim boven een groot deel van Europa vanwege de asregen die het zicht
van piloten beperkte.
1
Het ontstaan van vulkanen
Filmpje 2: Hoe ontstaan vulkanen en gebergten:
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060208_vulkaan01
Vragen:
Groep 5-8:
Wat heb je gezien?
Hoe ontstaan vulkanen?
Groep 7-8:
Zoek eens in een atlas of op internet op waar de grenzen van de aard- en zeeplaten zijn.
Zie je dat op die plekken veel vulkanen zijn ontstaan?
Wat valt je nog meer op als je naar de grenzen van platen kijkt?
Op de grenzen van platen kunnen ook gebergten ontstaan of aardbevingen plaatsvinden. Kun je dat
ook terugvinden in de atlas?
Als een zeeplaat en een landplaat botsen, schuift de zwaardere zeeplaat onder de landplaat. De zeeplaat
smelt en verandert in magma. Dat magma komt dan door scheuren in de aardkost naar boven en barst
uit als een vulkaan.
Het derde type vulkanen wordt ‘hotspots’ genoemd. Dat zijn plekken op een plaat waar een stroom
magma eerst uit de mantel en daarna uit de aardkorst opwelt. Langzaam ontstaat er zo een hele rij van
vulkanen.
Op de aarde zijn er tenminste 1500 vulkanen. Er bestaan ongeveer 600 actieve vulkanen, die nog
regelmatig tot uitbarsting komen, zoals de IJslandse Eyjafjallajökull-vulkaan en de Etna (filmpje 3:
http://jeugdjournaal.nl/item/361901-hyperactieve-vulkaan-spuwt-vuur.html). De meeste actieve
vulkanen bevinden zich gelukkig in onbewoond gebied of op de bodem van de oceaan.
Er bestaan ook slapende vulkanen; dat zijn vulkanen die al lang niet meer uitgebarst zijn, maar dat op
den duur wel kunnen doen. Tot slot zijn er uitgedoofde vulkanen; die komen waarschijnlijk nooit meer
tot uitbarsting.
In Nederland is er ook een heel oude, uitgedoofde vulkaan: de Zuidwalvulkaan. Deze bevindt zich op
ruim 2 km onder het aardoppervlak, onder de Waddenzee tussen Harlingen en Vlieland. De vulkaan werd
in 1970 ontdekt tijdens gasboringen.
Extra opdrachten:
1. Maak een tekening van de doorsnee van een vulkaan. Kleur het in met felle kleuren.
2. Maak een maquette van een vulkaan van klei of met karton of kippengaas met papier-maché. Stop in
de berg een beker met natuurazijn en rode kleurstof. Strooi bakpoeder bij de vloeistof. De vloeistof gaat
bruisen, komt naar boven en stroomt over de vulkaan. Een vulkaanuitbarsting!
3. Doe een webkwestie over vulkanen: http://www.webkwestie.nl/vulkanen/
-2-
Hoofdstuk: Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.
Soorten vulkanen
Het kan voorkomen dat twee platen steeds verder uit elkaar worden getrokken en dat er een scheur in de
aardkost ontstaat, waar magma uit borrelt. Dan ontstaat een onderwatervulkaan. Daar merken wij
meestal niet zoveel van. Soms ontstaan er hierdoor nieuwe eilanden in de oceaan.
2