2 a Rusland-Polen Cartografisch geopolitiek tijdens ancien
advertisement
FACULTEIT LETTEREN SPECIFIEKE LERARENOPLEIDING Historisch-didactisch onderzoek Rusland en Polen. Een cartografische en geopolitieke benadering Florian Dehertog Jelle Persoons Academiejaar 2016-2017 Inhoud A. Lesontwerp 1. Beginsituatie…………………………………………………………………………………. 3 2. Probleemstelling…………………………………………………………………………… 3 3. Opzet……………………………………………………………………………………………. 3 4. Doelstellingen……………………………………………………………………………….. 3 5. Structuur en lesopbouw………………………………………………………………… 4 6. Didactisch werkvormen…………………………………………………………………. 5 7. Lesmateriaal…………………………………………………………………………………… 6 8. Literatuur…………….…………………………………………………………………………. 6 9. Beoordeling……………………………………………………………………………………. 6 B. Lesmateriaal voor de leerlingen 1. Inleiding……………………………………………………………………………………..……….. 7 2. Toelichting……………………………………………………………………..……………………. 8 3. Informatiebronnen………………………………………………………………………………. 8 4. Opdrachten 4.1. Rusland….……………………………………………………………………………………… 9 4.2. Polen…………………………………………………………………………………………….. 13 4.3. Synthesevragen…………………………………………………………………………….. 18 5. Beoordeling…………………………………………………………………………………………. 18 C. Lesmateriaal voor de leerkrachten 1. Situering leereenheid…………………………………………………………………….. 19 2. Paspoortjes voor leerlingen……………………………………………………………. 20 3. Correctiesleutel 3.1. Schema …………………………………………………………………………………… 22 3.2. Vragen …………………………………………………………………………………….. 23 3.3. Kaart………………………………………………………………………………………… 29 2 A. Lesontwerp 2de graad ASO Vak: geschiedenis Lesonderwerp: Rusland en Polen. Een cartografische en geopolitieke benadering. 1. Beginsituatie: de leerlingen zijn niet vertrouwd met de geschiedenis van Oost- en centraal Europa 2. Probleemstelling: Grenzen zijn relatief. Ze verschuiven als resultaat van geopolitiek. De Pools-Russische grens is hiervan een voorbeeld. Deze casus wordt in deze leereenheid behandeld. 3. Opzet De relativiteit van grenzen is een breed gegeven. Daarom ligt de focus in deze lessenreeks op: - de geopolitieke insteek ( motieven en methoden) de verplaatsing van hoofdsteden focus op personen 4. Doelstellingen Kennis en inzicht: - de leerlingen onderscheiden verschillende doestellingen om gebiedsuitbreiding na te streven - de leerlingen kunnen deze concreet toewijzen aan de verschillende expansies - de leerlingen onderscheiden verschillende methodes om gebiedsuitbreiding te realiseren - de leerlingen kunnen deze concreet koppelen aan de verschillende expansies - de leerlingen kunnen verklaren dat grenzen worden vastgelegd zowel door gewapende conflicten als door onderhandelingen/afspraken - de leerlingen kunnen de relativiteit van grenzen verklaren - de leerlingen argumenteren het verschil in perceptie van Rusland en Polen ten aanzien van gebiedsuitbreiding en grensverschuivingen 3 Vaardigheden: - de leerlingen kunnen uit aangeboden bronnen relevante informatie halen en formuleren als antwoord op de vragen - de leerlingen kunnen deze informatie interpreteren - de leerlingen kunnen historische kaarten lezen - de leerlingen kunnen gegevens inkleuren/aanbrengen op kaarten - de leerlingen kunnen samenwerken in groep en gezamenlijk de taken tot een goed einde brengen - de leerlingen kunnen antwoorden vergelijken en corrigeren Attitudes: - de leerlingen ontwikkelen hun kritisch denken - de leerlingen zijn in staat zichzelf en hun groepsleden te beoordelen 5. Structuur en lesopbouw Les 1: Onderzoek historisch-geografisch referentiekader vanuit het perspectief van Rusland en van Polen. De groepen onderzoeken ofwel Rusland ofwel Polen. 1. Inleiding (5 min.): Toelichting probleemstelling en werkwijze 2. Lessequens 1 (35 min.): Raadplegen bronnen en oplossen vragen 3. Lessequens 2 (10 min.): Invullen schema en kaart voor het bestudeerde land Les 2: Check d.m.v. experten methode, gevolgd door synthese en reflectie 1. Lessequens 1 (10 min.): Correctie d.m.v. experten methode 2. Lessequens 2(20 min.): Invullen schema en intekenen schemakaart 3. Lessequens 3 (20 min.) Synthese a.d.h.v. van synthesevragen Zelfevaluatie 4 6. Didactische werkvormen: Les 1: ICT-les met parallel groepswerk De leerlingen selecteren uit de voorgestelde bronnenlijst en analyseren de informatiebronnen. Op basis hiervan vinden ze het antwoord op de gestelde vragen en kunnen ze het schema invullen voor het bestudeerde land. Werkwijze: -De groepen worden ingedeeld door de leerkracht d.m.v. Russische en Poolse paspoorten (met verschillende maatschappelijke posities). - De leerlingen werken zelfstandig en organiseren hierbij de taakverdeling binnen hun groep. Ze beschikken over meerdere tablets of pc’s per groep. Les 2: Correctieopdracht en synthese op klasniveau De ‘Russische’, respectievelijk ‘Poolse’ groepen worden gemengd volgens hun maatschappelijke positie (zie hun paspoort: clerici, boeren, edelen, geleerden, soldaten) Doel: de antwoorden vergelijken en corrigeren. De groepen worden daarna gemengd zodat in elke groep ‘Russen’ en ‘Polen’ zitten. Doel: de schema’s in elkaar passen. Synthese op klasniveau a.d.h.v. synthesevragen De synthese op basis van vragen wordt het best uitgevoerd met behulp van pc’s of tablets, waardoor het gebruik van tools als Padlet, Mentimeter of Socrative mogelijk is. Door het gebruik van deze tools kunnen meer leerlingen bij het lesgebeuren betrokken worden. Het is zeker mogelijk om deze synthesevragen gewoon klassikaal te behandelen, maar dan zullen waarschijnlijk enkel de meest mondige leerlingen aan bod komen. Het is de bedoeling dat de leerlingen een initieel antwoord geven via de ICT-Tools, waarna er over de antwoorden door de klas kan gediscussieerd worden. Met deze synthesevragen wordt getest hoeveel de leerlingen begrepen hebben van de leerstof. 5 7. Lesmateriaal leerlingen: Webquest met overzicht informatiebronnen (tekstueel en cartografisch) en met de opdracht ( reeksen vragen en synthesetabel). 8. Literatuur: COUDENYS, W., Het geheugen van Rusland. Een geschiedenis, Leuven, 2014, 9-105. GILBERT, M., The Routledge Atlas of Russian History, Londen en New York, 2007. KAPLAN, R. D., De wraak van de geografie, Houten, 2013, 159-194. MONGRENIER J.S, THOM, F., Géopolitique de la Russie, Parijs, 2016. VAN DE WIJDEVEN, I., De rafelranden van Europa, Utrecht, 2016, 25-70. VAN NIEUWENHUYSE, K., ‘Geopolitiek: een actuele en didactische benadering’, Hermes, 43 (2008), 59-67. VOS, L. en GODDEERIS, I., Een geschiedenis van Polen. De strijd om de witte adelaar, Leuven, 2011. 9. Beoordeling Zowel inhoudelijk (hebben de leerlingen de bronnengegevens goed verwerkt en inzicht verworven) als methodisch (hebben de leerlingen het onderzoek goed gevoerd). Inhoudelijke beoordeling volgens experten methode en synthese. In de webquest zijn de beoordelingscriteria opgenomen. Voor de methodische beoordeling wordt zelfevaluatie gehanteerd a.d.h.v. volgende tabel: Naam: - +/- + Ik heb met iedereen samengewerkt Ik heb zelf antwoorden gevonden en mijn eigen mening gegeven Ik heb mijn taak goed afgewerkt Ik heb goed geluisterd naar de andere leerlingen Ik heb samen met de andere leerlingen oplossingen gezocht 6 B. Lesmateriaal voor leerlingen 1. Inleiding Grenzen verschuiven voortdurend. Zij zijn vaak het resultaat van conflicten. Gebiedsuitbreiding wordt dan verantwoord als noodzaak om het eigen land te beschermen tegen vreemde aanvallers. Maar ook economische, culturele of religieuze drijfveren kunnen aan de basis liggen van de strijd. De geografische ligging van Rusland bepaalde de Russische geopolitiek. De kern van Rusland was een grote grasvlakte zonder natuurlijke grenzen. De steppe werd eeuwenlang gekoloniseerd door nomadenvolkeren. De bezetting door Tartaren en Mongolen schermde Rusland tot in de late middeleeuwen af van Europa. Wanneer deze overheersing wegviel, richtten de Russische tsaren zich op gebiedsuitbreiding in oostelijke en westelijke richting. Sinds de zeventiende eeuw schoof de Russische grens steeds verder naar het Westen op. Peter de Grote liet zelfs een nieuwe, meer westelijk gelegen hoofdstad bouwen in Sint Petersburg. Polen ontwikkelde zich van 1386 tot een machtig land. Tussen 1605 en 1612 kwam het zelfs tussen in de interne aangelegenheden van Rusland. Een Pools leger bezette in 1610 Moskou. Maar het land verloor zijn oppermachtige positie en werd in 1795 verdeeld onder drie Europese grootmachten. Verdeling van Polen Deze opdracht laat jullie onderzoeken hoe de Pools-Russische grens is gewijzigd in de periode 800-1800. Waarom, door wie en hoe zijn hierbij de belangrijkste onderzoeksvragen. 7 2. Toelichting opdrachten Les 1: ICT-les met parallel groepswerk Jullie selecteren uit de voorgestelde lijst van informatiebronnen en analyseren deze. Op basis hiervan vinden jullie het antwoord op de gestelde vragen en kunnen jullie het schema en de synthesekaart invullen voor het bestudeerde land. Werkwijze: - De groepen worden ingedeeld door de leerkracht d.m.v. Russische en Poolse paspoorten, met verschillende maatschappelijke posities: clerici, boeren geleerden, edelen, soldaten. - Jullie werken zelfstandig en organiseren hierbij de taakverdeling binnen jullie groep. Les 2: Correctie opdracht en synthese op klasniveau De ‘Russische’ respectievelijk ‘Poolse’ groepen maatschappelijke positie. Doel: de antwoorden vergelijken en corrigeren. worden gemengd volgens hun De groepen worden daarna gemengd zodat in elke groep ‘Russen’ en ‘Polen’ zitten. Doel: de schema’s in elkaar passen. 3. Informatiebronnen Rusland: https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Rusland https://www.landenweb.nl/rusland/geschiedenis/ https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_I_van_Rusland https://nl.wikipedia.org/wiki/Catharina_II_van_Rusland https://nl.wikipedia.org/wiki/Pools-Russische_Oorlog_(1605%E2%80%931618) https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Maps_of_the_history_of_Russia?uselang= nl#mw-subcategories Polen: https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Polen http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/hoe-polen-landkaart-verdween-en-weerterugkwam/ https://www.landenweb.nl/polen/geschiedenis/ https://nl.wikipedia.org/wiki/Pools-Russische_Oorlog_(1605%E2%80%931618) https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Maps_of_the_history_of_Poland?uselang =nl 8 4. Opdrachten 4.1. Opdrachten Rusland A. Vragen 1. - Van waar kwamen de bewoners van Kiev-Rus oorspronkelijk? - Duid met groene pijlen aan op de onderstaande kaart 1. 2. Welke waren de motieven voor de stichting van de steden Kiev en Novgorod? 3. - Duid het Kiev-Rus gebied aan met groen op de bijgevoegde kaart. - In welk hedendaags land ligt het gebied Kiev-Rus? Kaart 1 9 4. - Welk volk viel Kiev-Rus aan? -Duid met rode pijlen aan op bovenstaande kaart 1 van waar de aanvallers kwamen. 5. -Welk staat groeide uit tot de nieuwe sterke staat in Rusland? -Duid dit gebied aan met rood - op de bijgevoegde kaart 1. 6. Waarom wilde Peter de Grote zijn rijk uitbreiden? Omcirkel de doelen die van toepassing zijn en argumenteer je antwoord: Controle over een landstreek/stad met een belangrijke militair-strategische ligging Controle over een landstreek/stad met handels strategische ligging Toegang verkrijgen tot de zee Toegang verkrijgen tot een rivierennet Vrede herstellen of bewaren Grensconflict regelen Bondgenoot verwerven in een toekomstig conflict Onafhankelijkheid herwinnen of verkrijgen Regionale overmacht van een concurrent beperken/indijken Controle over landbouw- en voedselvoorraden Controle over aanwezige grondstoffen (water, ertsen, ...) Controle over aanwezige infrastructuur (zeehavens, landwegen, …) Uitbreiding van het bevolkingsaantal Geloofsijver en geloofsverspreiding 7. Kleur de gebieden die Peter de Grote in het westen veroverde op de bijgevoegde kaart 1 in het blauw. 8. Welke methodes paste Catharina de Grote toe om gebiedsuitbreiding te bereiken? Omcirkel de methodes die zij gebruikte en verklaar je keuze: Oorlog voeren Diplomatieke onderhandelingen Huwelijkspolitiek Claimen van historische rechten Opleggen van één welbepaalde godsdienst en de andere godsdiensten verbieden De buitenlandse vorst aan zich binden, hem in een afhankelijkheidsrelatie brengen Het voeren van een bepaald economisch beleid ( vrijhandel, protectionisme, handelsverdragen afsluiten…) Tweedracht zaaien in het rivaliserende kamp (steunen van opstandelingen, …) 10 9. - Welke gebieden worden tijdens de regeringsperiode van Catharina de Grote in het westen toegevoegd aan het Russische Rijk? - Ten koste van welke landen? - Duid deze landstreken in het purper aan op de onderstaande kaart 2. 10. Vergelijk nu je eigen kaart met de onderstaande kaart met de huidige landsgrenzen. Teken op deze kaart de Poolse grens op het einde van de regering van Catharina de Grote. Kaart 2 11. - Benoem de verschillende steden die achtereenvolgens hoofdstad werden van Kiev-Rus, Moskovië en Rusland - Duid ze aan op de kaart. - Waarom werd de hoofdstad doorheen de eeuwen verplaatst? 12. Miroslaw Kowalski wordt in 1770 geboren in Równe. Hij huwt in 1795 in zijn geboortestad en wordt geregistreerd in het huwelijksregister van Рobho. - Geef een verklaring. - Duid deze stad aan op de kaart. - Wat is de hedendaagse naam? 11 B. Schema 1. Vul in onderstaand schema de kolom ‘Verandering Rusland ‘, ‘Belangrijke personen Rusland’ en ‘Relatie Rusland –Polen ‘ in. 2. Teken op onderstaande kaart de maximale grenzen van Rusland. Noteer hierbij het jaartal 12 Kaart schema 13 4.2. Opdrachten Polen A. Vragen 1. Welke koning van Polen bekeerde zich tot het christendom? Wat waren hiervoor zijn redenen? 2. Wat waren de grenzen van het koninkrijk Polen in het jaar 1000? Duid dit gebied aan in het groen op de onderstaande kaart 3. Kaart 3 14 3. Wanneer en door wie werden Polen en Litouwen samengevoegd? Wat waren de redenen voor deze vereniging? 4. Duid het gebied van het Pools-Litouwse gemenebest in 1386 aan in het rood op de bovenstaande kaart 3. 5. Beschrijf de relatie tussen Rusland en Polen tot 1500. Welke interactie bestond er tussen de twee landen? 6. Op welke manier mengde Sigismund III zich in de Russische politiek? Waarom zou hij dit doen? Wat waren de gevolgen op territoriaal gebied? Welke gebieden verwisselden van rijk? Duid aan in het groen op de kaart 3. 7. In 1763 werd Stanislaus Poniatowski tot koning gekozen. Op welk manier gebeurde dit? Waarom waren de inwoners van Polen hiermee wel/niet tevreden? 8. Welke stad was de eerste hoofdstad van Polen? Door welke steden werd ze als hoofdstad vervangen en waarom? Duid de hoofdsteden aan op de kaart 3. 15 9. Welke gebieden verloor het Poolse rijk tussen 1655 en 1665? Aan wie gingen deze gebieden verloren? Duid ze aan in het blauw op de kaart 3. 10. Welke koning voerde vanaf 1700 oorlog met Zweden? Wie was zijn bondgenoot? Hoe noemen we dit conflict? Was deze oorlog positief voor Polen, waarom wel/niet? 11. Wanneer vonden de Poolse delingen plaats? Welke landen profiteerden hiervan? Wat waren de gevolgen voor Polen? Duid het Poolse grondgebied na de derde Poolse deling aan op de kaart 3. 12. Miroslaw Kowalski wordt in 1770 geboren in Równe. Hij huwt in 1795 in zijn geboortestad en wordt geregistreerd in het huwelijksregister van Рobho. Geef een verklaring. Duid deze stad aan op de kaart. Wat is de hedendaagse naam? 16 B. Schema 1. Vul in onderstaand schema de kolom ‘Verandering Polen ‘, ‘Belangrijke personen Polen’ en ‘Relatie Rusland –Polen ‘ in. 2. Teken op onderstaande kaart de maximale grenzen van Polen. Noteer hierbij het jaartal. 17 Kaart schema 18 4.3. Synthesevragen Synthese a.d.h.v. volgende synthesevragen: 1: Waarom zouden heersers er voor kiezen om hun hoofdstad te verplaatsen? 2: Zijn grenzen louter politieke afbakeningen? Bestaan er ook andere relevante grenzen? 3: Waarom zouden andere landen, zoals Frankrijk en Engeland, hun hoofdstad niet verplaatsen gedurende de geschiedenis? 4: Zou Miroslaw Kowalski zich een Pool of een Rus gevoeld hebben? Waarom? 5: Zowel Polen als Rusland veranderen sterk van grondgebied doorheen hun geschiedenis. Dit is niet of veel minder zo bij West-Europese landen zoals Frankrijk en Engeland? Wat zou deze veranderingen kunnen verklaren? 6: Welke motieven hadden leiders om de grenzen van hun land uit te breiden? Komt dit overeen met de motieven bij hedendaagse conflicten? 7: Denk je dat de geschiedenis tussen Rusland en Polen nog invloed heeft op de situatie tussen beide landen vandaag? Waarom wel/niet? 5. Beoordeling Criteria voor de beoordeling van de opdrachten: Opdracht 1: opzoeken en selectie informatie Opdracht 2: beantwoorden vragen Opdracht 3: invullen kaarten Opdracht 4: invullen schema onvoldoende informatie niet goed geselecteerd en onvoldoende onderzocht voldoende informatie geselecteerd en onderzocht, maar niet grondig genoeg goed juiste informatie geraadpleegd en juiste informatie geselecteerd onvolledig en/of foutief ingevuld antwoorden bevatten foutjes correct met goede omschrijving niet volledig en/of foutief ingevuld niet nauwkeurig genoeg correct ingevuld heel onvolledig en veel fouten niet volledig en/of nog foutjes correct ingevuld 19 Tabel zelfreflectie en evaluatie van de leerling: Naam: - +/- + Ik heb met iedereen samengewerkt Ik heb zelf antwoorden gevonden en mijn eigen mening gegeven Ik heb mijn taak goed afgewerkt Ik heb goed geluisterd naar de andere leerlingen Ik heb samen met de andere leerlingen oplossingen gezocht C. Lesmateriaal voor leerkrachten 1. Situering leereenheid Titel: Rusland en Polen. Een cartografische en geopolitieke benadering Onderwerp: Relativiteit van grenzen Schooltype(s): ASO Voor de groepen: 2de graad Vakgebied(en): Geschiedenis Tijdsinvestering: 2 lesuren Leerpunten • • • Wat zijn motieven voor gebiedsuitbreiding? Wat zijn methoden voor gebiedsuitbreiding? Wat betekenen grensverschuivingen voor de mensen die er wonen? Multiperspectiviteit! 20 2. Paspoorten 2.1. Pasjes Polen 21 2.2. Pasjes Rusland 22 3. Correctiesleutels 3.1.Correctiesleutel schema 23 3.2. Correctiesleutel vragen Opdrachten Rusland 1. Van waar kwamen de bewoners van Kiev-Rus oorspronkelijk? Duid met groene pijlen aan op de onderstaande kaart 1. Vikingen waren afkomstig uit het huidige Zweden. 2. Welke waren de motieven voor de stichting van de steden Kiev en Novgorod? Dit waren handelsnederzettingen; er werd ook handel gedreven met Constantinopel. 3. Duid het Kiev-Rus gebied aan met groen op de bijgevoegde kaart. In welk hedendaags land ligt het gebied Kiev-Rus? In Oekraïne. Kaart 1 4. Welk volk viel Kiev-Rus aan? Duid met rode pijlen aan op bovenstaande kaart 1, van waar de aanvallers kwamen. De Mongolen vielen binnen vanuit het oosten. 24 5. Welk staat groeide uit tot de nieuwe sterke staat in Rusland? Duid dit gebied aan met rood op de bijgevoegde kaart 1. Moskovië, ook Grootvorstendom Moskou genoemd. 6. Waarom wilde Peter de Grote zijn rijk uitbreiden? Omcirkel de doelen die van toepassing zijn en argumenteer je antwoord: Controle over een landstreek/stad met een belangrijke militair-strategische ligging Controle over een landstreek/stad met handels strategische ligging Toegang verkrijgen tot de zee Toegang verkrijgen tot een rivierennet Vrede herstellen of bewaren Grensconflict regelen Bondgenoot verwerven in een toekomstig conflict Onafhankelijkheid herwinnen of verkrijgen Regionale overmacht van een concurrent beperken/indijken Controle over landbouw- en voedselvoorraden Controle over aanwezige grondstoffen (water, ertsen, ...) Controle over aanwezige infrastructuur ( zeehavens, landwegen…) Uitbreiding van het bevolkingsaantal Geloofsijver en geloofsverspreiding Peter de grote wil een toegang tot de Oostzee ( strategisch en economisch belang). Hij wil Rusland meer oriënteren op het Westen en zijn macht uitbreiden. Hij voert succesvol oorlog tegen Zweden en tegen het Ottomaanse Rijk en kan ten koste van deze landen gebieden inlijven bij Rusland. 7. Kleur de gebieden die Peter de Grote in het westen veroverde op de bijgevoegde kaart 1 in het blauw. 8. Welke methodes paste Catharina de Grote toe om gebiedsuitbreiding te bereiken? Omcirkel de methodes die zij gebruikte en verklaar je keuze: Oorlog voeren Diplomatieke onderhandelingen Huwelijkspolitiek Claimen van historische rechten Opleggen van één welbepaalde godsdienst en de andere godsdiensten verbieden De buitenlandse vorst aan zich binden, hem in een afhankelijkheidsrelatie brengen Het voeren van een bepaald economisch beleid ( vrijhandel, protectionisme, handelsverdragen afsluiten…) Tweedracht zaaien in het rivaliserende kamp (steunen van opstandelingen,…) Haar voormalige minnaar, Stanislaus Poniatowski, werd tot de laatste koning van Polen en grootvorst van Litouwen gekozen → Polen-Litouwen wordt vazalstaat. Van 1768 tot 1774 en van 1787 tot 1792 voert Rusland oorlog met het Ottomaanse Rijk. Door overwinningen verwierf Rusland nieuw grondgebied. In 1790 werd een 25 vredesakkoord gesloten met Zweden waarbij de grenzen werden vastgesteld zonder dat enige partij gebiedsuitbreiding had gekregen. Rusland sluit een akkoord met Pruisen en Oostenrijk waardoor Polen wordt verdeeld tussen deze 3 landen. 9. Welke gebieden worden tijdens de regeringsperiode van Catharina de Grote in het westen toegevoegd aan het Russische Rijk? Ten koste van welke landen? Duid deze landstreken in het purper aan op de onderstaande kaart 2. Gebieden Van 1768 tot 1774 was Rusland in oorlog met het Ottomaanse Rijk. Door overwinningen groeide de Russische invloedssfeer tot in Oekraïne, de Krim en de noordelijke Kaukasus. Bij de tweede Russisch-Turkse oorlog, van 1787 tot 1792, behaalde Rusland grote militaire overwinningen en moesten de Turken definitief de Krim afstaan, evenals het land in Oekraïne tussen de rivieren Dnjepr en Dnjestr bij. Rusland groeide tijdens Catharina's bewind met 518.000 km2 ( of 17 maal de oppervlakte van België). Rusland verwerft ook grote delen van Polen bij de 3 Poolse delingen. 10. Vergelijk nu je eigen kaart met de onderstaande kaart met de huidige landsgrenzen. Teken op deze kaart de Poolse grens op het einde van de regering van Catharina de Grote. Kaart 2 11. Benoem de verschillende steden die achtereenvolgens hoofdstad werden van Kiev-Rus, Moskovië en Rusland en duid aan op de kaart? Waarom werd de hoofdstad doorheen de eeuwen verplaatst? Kiev – Moskou – Sint-Petersburg De hoofdstad verschuift omdat het zwaartepunt/centrum van het rijk zich verplaatst door gebiedsuitbreiding. Peter de Grote wil zijn land europeaniseren en laat een nieuwe hoofdstad bouwen, strategisch gelegen aan de Oostzee in pas veroverd gebied. 26 12. Miroslaw Kowalski wordt in 1770 geboren in Równe. Hij huwt in 1795 in zijn geboortestad en wordt geregistreerd in het huwelijksregister van Рobho. Geef een verklaring. Duid deze stad aan op de kaart. Wat is de hedendaagse naam? In 1770 is Równe een Poolse stad, maar in 1793 wordt dit deel van Polen ingelijfd bij Rusland en krijgt de stad de naam Pobho. Vandaag is de stad gelegen in Oekraïne en gekend als Rivne. Opdrachten Polen 1. Welke koning van Polen bekeerde zich tot het christendom? Wat waren hiervoor zijn redenen? Mieszko I bekeerde zich tot het christendom. Hierdoor plaatste hij zich onder de bescherming van de paus. Zijn bekering tot het christendom leek voornamelijk politiek te zijn. Otto de Grote, keizer van het Heilig Roomse Rijk had zijn rijk al uitgebreid tot aan de Oder en zou zonder de bekering van Mieszko I diens heidens rijk hebben willen kerstenen en inlijven. 2. Wat waren de grenzen van het koninkrijk Polen in het jaar 1000? Duid dit gebied aan in het groen op de onderstaande kaart 3. Kaart 3 3. Wanneer en door wie werden Polen en Litouwen samengevoegd? Wat waren de redenen voor deze vereniging? In 1386 werden Polen en Litouwen samengevoegd in een gemenebest onder heerschappij van Władysław Jagiello, grootvorst van Litouwen, die huwt met kroonprinses Hedwig van Polen. Hierdoor wordt hij ook koning van Polen. Het huwelijk 27 had een duidelijk geopolitiek doel: Polen en Litouwen te verenigen tot een sterk blok, als verdediging tegen de dreiging van de Duitse Orde. 4. Duid het gebied van het Pools-Litouwse gemenebest in 1386 aan in het rood op de bovenstaande kaart 3. 5. Beschrijf de relatie tussen Rusland en Polen tot 1500. Welke interactie bestond er tussen de twee landen? Op het gebied van het Kievse rijk ontwikkelden zich geleidelijk twee grootmachten. In het westen breidde het grootvorstendom Litouwen zich uit, dat met Polen het Pools-Litouwse gemenebest zou vormen. In het noorden en noordoosten ontstond het Russische rijk. Deze 2 staten richtten hun uitbreiding respectievelijk naar het westen en naar het oosten en kwamen daardoor niet in conflict met mekaar. 6. Op welke manier mengde Sigismund III zich in de Russische politiek? Waarom zou hij dit doen? Wat waren de gevolgen op territoriaal gebied? Welke gebieden verwisselden van rijk? Duid aan in het groen op de kaart. Tussen 1605 en 1612 bemoeit het oppermachtige Polen zich in de binnenlandse kwesties van Rusland, dat dan zijn Tijd der Troebelen doormaakt. Eerst ondersteunt Sigismund III de Eerste Valse Dimitri en vervolgens de Tweede Valse Dimitri, om de Russische troon op te eisen voor zijn kroonprins Władysław Vasa. Een Pools leger bezet in 1610 zelfs Moskou. Het idee van een rooms-katholieke koning stuit evenwel onder de orthodoxe bevolking van Rusland op grote weerstand en wekt een sterke patriottistische reactie op. In 1612 werd het Poolse garnizoen in Moskou tot capitulatie gedwongen. Aan het eind van de oorlog mag PolenLitouwen wel het gebied van Smolensk behouden, dat vroeger al tot het grootvorstendom Litouwen had behoord, maar ongeveer een eeuw tevoren aan de Moskovieten verloren was gegaan. 7. In 1763 werd Stanislaus Poniatowski tot koning gekozen. Op welk manier gebeurde dit? Waarom waren de inwoners van Polen hiermee wel/niet tevreden? In 1763 wordt het Poolse parlement door Rusland onder druk gezet om de Poolse edelman Stanislaus Poniatowski, een gewezen minnaar van Catharina de Grote tot koning te benoemen. In Polen ontwikkelt zich een hervormingspartij, die zijn aanhang heeft onder de burgerij en de lagere adel. Deze willen in Polen diepgaande hervormingen doorvoeren, omdat ze inzien dat hun land in de huidige situatie geen onafhankelijke staat is. Koning Stanislaw ziet de noodzaak van hervormingen wel in, maar was bang om bij keizerin Catharina, die hem op de troon heeft gezet, in ongenade te vallen. Hij schippert voortdurend tussen de hervormingsgezinden en de reactionaire meerderheid van de adel, die gesteund worden door de tsarina, die zich voordoet als waarborg voor de "Gouden Vrijheid" van de Poolse adel. Haar bedoeling was echter dat Polen een Russische vazalstaat zou blijven. 28 8. Welke stad was de eerste hoofdstad van Polen? Door welke steden werd ze als hoofdstad vervangen en waarom? Duid de hoofdsteden aan op de kaart. De hoofdstad was aanvankelijk de stad Gniezno, maar omstreeks 1100 werd die verplaatst naar Krakau. Sigismund III verplaatste in 1569 de hoofdstad van Krakau naar Warschau. Eerst verhuisde het parlement naar Warschau, dat dichter bij Litouwen was gelegen. Vervolgens bouwde de koning het slot van Warschau om tot een waardige koninklijke residentie en verhuisde ook het Hof naar Warschau. Een reden hiervoor was dat Warschau dichter bij Zweden gelegen was, het land dat het eigenlijke centrum van belangstelling van de koning vormde. 9. Welke gebieden verloor het Poolse rijk tussen 1655 en 1665? Aan wie gingen deze gebieden verloren? Duid ze aan in het blauw op de kaart. Het Pools-Litouwse Gemenebest werd verzwakt door de opstand van Oekraïense kozakken, die in 1655 gevolgd werd door een Russische en een Zweedse invasie. In 1656 profiteerde de keurvorst van Brandenburg, die ook heerser over Pruisen was, van de zwakte van Polen om de leenhorigheid aan de Poolse koning op te zeggen. In vredesverdragen met Rusland moet het Pools-Litouwse Gemenebest in 1665 bovendien afstand doen van het land rondom Smolensk, het oostelijk deel van Oekraïne en de stad Kiev. 10. Welke koning voerde vanaf 1700 oorlog met Zweden? Wie was zijn bondgenoot? Hoe noemen we dit conflict? Was deze oorlog positief voor Polen, waarom wel/niet? August de Sterke, koning van Polen en keurvorst van Saksen, voert samen met zijn bondgenoot de Russische tsaar Peter de Grote, oorlog tegen Zweden (grote Noorse oorlog) om de Baltische provincies op het Zweeds rijk te veroveren. Polen wordt onder de voet gelopen door Zweden en de Poolse koning kan enkel door de Zweedse nederlaag tegen Rusland bij Poltawa, zijn troon behouden. Polen is sindsdien een vazal van Rusland. 11. Wanneer vonden de Poolse delingen plaats? Welke landen profiteerden hiervan? Wat waren de gevolgen voor Polen? Duid het Poolse grondgebied na de derde Poolse deling aan op de kaart 3. Eerste deling in 1772, tweede in 1793 en derde in 1794. Polen-Litouwen verloor door het delingsverdrag de helft van zijn bevolking en een derde van zijn totale oppervlakte. Bij de eerste deling verwierven Rusland, Oostenrijk en Pruisen grondgebied. Bij de tweede deling annexeerden Rusland en Pruisen grote delen van Polen. Bij de derde deling werd de rest van Polen opgedeeld tussen Rusland, Oostenrijk en Pruisen. Daarmee was er een einde gekomen aan het zelfstandige Polen. 12. Miroslaw Kowalski wordt in 1770 geboren in Równe. Hij huwt in 1795 in zijn geboortestad en wordt geregistreerd in het huwelijksregister van Рobho. Geef een verklaring. Duid deze stad aan op de kaart. Wat is de hedendaagse naam? In 1770 is Równe een Poolse stad, maar in 1793 wordt dit deel van Polen ingelijfd bij Rusland en krijgt de stad de naam Pobho. Vandaag is de stad gelegen in Oekraïne en gekend als Rivne. 29 3.3. Kaart schema 30
