BZK 2016, PJ keynote--internet versie.pptx

Vertrouwen in de overheid en het recht
Prof. dr. Kees van den Bos
Universiteit Utrecht
Het fundamentele sociale dilemma
•  Mensen willen kunnen vertrouwen op
personen en instituties die macht over
hen hebben
•  Mens is informatieverwerker
•  Ziet zich vaak met de vraag
geconfronteerd: kan ik de overheid
(waaronder de rechter, de ambtenaar,
de politicus, de agent etc.) vertrouwen?
Lind (1995, oratie)
Persoonlijk contract
•  Hoe sluit je persoonlijk contract met de
wereld af?
•  Directe vertrouwensinformatie vaak
afwezig
•  Rechtvaardigheidsinformatie als proxy,
heuristisch vervangingsmiddel
Van den Bos, Wilke & Lind (1998, JPSP)
Procedurele rechtvaardigheid
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Ik ben op een beleefde manier behandeld
Ik ben met respect behandeld
Ik kon mijn mening geven
Er werd oprecht naar mijn mening geluisterd
Ik ben eerlijk behandeld
Ik ben rechtvaardig bejegend
Ik ben competent behandeld
Ik ben door professionele mensen behandeld
Van den Bos, Van der Velden & Lind (2014, Utrecht Law Review)
Procedurele rechtvaardigheid
•  Ik ben op een beleefde manier behandeld
•  Ik ben met respect behandeld
•  Ik kon mijn mening geven
1 = helemaal oneens
2 = mee oneens
3 = onzeker
4 = eens
%
5 = helemaal eens
Cronbach's alfa = .88
M = 4.39
Procedurele rechtvaardigheid
60
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
5
5
Goede procedure
Heel goede procedure
Oordeel
4
3
2
1
Uitkomst
Vertrouwen Vertrouwen
tevredenheid naleven
in overheid
uitkomst
4,5
Procedurele rechtvaardigheid
Zaak niet opgelost
4
Zaak opgelost
11.6 %
9
Goede procedure
Heel goede procedure
Rapportcijfer
8
7
6
5
4
Zaak niet opgelost
Zaak opgelost
Rechtbank Midden-Nederland
Politierechter, Mulder- en bestuursrechtzittingen
Grootelaar & Van den Bos (2016)
Mensbeeld
•  Mens is informatiegeoriënteerd individu
•  (i.t.t. rational-economic man view,
burger als kennisnemer en volger
van juridische regels en wetten)
•  Weet niet altijd / vaak niet of hij de
overheid kan vertrouwen
•  Op zoek naar informatie of heuristische
cues
Omgaan met onzekerheid:
rechtvaardigheid
Het ervaren
van
persoonlijke
onzekerheid
is vervelend
Mensen
proberen
met
persoonlijke
onzekerheid
om te gaan
Een manier
om dat te
doen is
sociale
integratie
Belangrijk hoe
men wordt
gewaardeerd
door
samenleving
Rechtvaardig
behandeld
worden is
goede
indicatie
hiervoor
Rechtvaardigheid helpt bij
omgaan met onzekerheid
Van den Bos & Lind (2002, Advances)
Radicalisering onder jongeren
Rechts-autochtone reacties:
"Zij [Moslims] pakken onze banen af, onze huizen en
onze vrouwen" (horizontale groepsdeprivatie)
Moslim reacties:
"Balkenende, de regering komt niet echt voor ons
op, de manager van de Albert Heijn op de hoek ook
niet" (verticale groepsdeprivatie)
Radicalisme m.b.t. asiel- of dierenrechten:
"Dit kan niet door de beugel en daarom sta ik in mijn
recht om hier wat aan te doen, desnoods op
onwettige wijze" (moreel gelijk)
Van den Bos, Loseman & Doosje (2009, WODC/NCTv)
Self-centered percepties
•  Ham & Van den Bos (2008, JESP)
Maar...
•  If people define situations as real, they
are real in their consequences
•  Thomas & Thomas (1928)
Ook: mythe van eigenbelang
•  Miller (1999, American Psychologist)
Mark
€ 10
€ 10
€ 10
Lodewijk
€ 10
€ 15
€5
Overbetaling
Eerste reactie:
"lekker!"
Realisering:
niet eerlijk
Tijd
Correctie
(als cognitieve capaciteit
en motivatie)
Ontevreden
over overbetaling
Van den Bos, Peters, Bobocel & Ybema (2006, JESP)
Andere cultuur
Eerste reactie:
schrikken
(startle reflex)
Realisering:
bevooroordeelde
reactie
Tijd
Correctie
(als cognitieve capaciteit
en motivatie)
Geen
discriminatoir
gedrag
Petrescu, Van den Bos, Klumpers & Kenemans (2016)
Van bedreiging naar uitdaging
Ind. differences in
uncertainty
orientation
Experience of
personal
uncertainty
(e.g., as result of
societal changes,
threat on group,
negative feedback in
interpersonal
interaction)
Startle
response
Uncomfortable or
aversive
feeling
Experience
of threat,
defensive
responses
Experience of
challenge,
approach
responses
(e.g., extreme
responses as result
of identification with
entitative group with
extreme opinions)
(e.g., try to turn
societal changes into
one's advantage, or
open-minded
responses to
interpersonal
interactions)
Fair treatment
by group, identification
with group, with norm of
fair behavior
Van den Bos (2009, Psychological Inquiry)
Vertrouwen in de overheid en het recht
Rechtvaardigheid en onzekerheid (onzekerheidsmanagement)
Praktijk (Prettig Contact met de overheid, rechtzittingen)
Procedurele rechtvaardigheid i.g.v. ongunstige uitkomsten
Mensbeeld (informatie-georiënteerd wezen)
Rechtvaardigheid én eigenbelang (gelaagdheid van het brein)
[email protected]
http://vandenbos.socialpsychology.org
http://www.uu.nl/leg/staff/kvandenbos