Dodelijk licht Zondig is dat, zorgeloos zonnen. Zie de

Dodelijk licht
Zondig is dat, zorgeloos zonnen. Zie de onheilspellende brochures van het KWF: 50,000
gevallen van huidkanker in Nederland! Zelfs doktoren klagen over al die tumoren die door
een onnozele lifestyle worden veroorzaakt. Ze krijgen genoeg van hun ongedisciplineerde
patiënten, te dik, te lui, roken, en dan ook nog te bruin.
Dat ultraviolette (UV) straling mutaties in ons DNA veroorzaakt was al lang bekend. Hoe
erg onze huid door de zon wordt gemaltraiteerd, is nu door Engelse onderzoekers uitgezocht
(1). Voor zo’n onderzoek heb je huid nodig en die komt beschikbaar bij ooglidoperaties. Bij
het ouder worden zakken oogleden wat uit en als ze te ver zakken moeten ze worden
ingekort. Dankzij die operatie bij vier Engelsen kregen de onderzoekers gezonde huid die een
leven lang was blootgesteld aan de zon. Ze knipten daar 234 stukjes uit en analyseerden
daarvan het DNA.
Eigenlijk hadden de onderzoekers alle mutaties moeten bepalen in alle huidcellen in al
hun biopten, maar dat is technisch nog niet uitvoerbaar. Zij beperkten daarom hun analyses
tot een paar genen. In het lab noemen we dat “zoeken naar de sleutel onder de lamp”. Je
sleutel is gevallen, het is donker, de sleutel kan overal liggen, maar je zoekt eerst maar eens
onder de lamp, zolang er geen zaklantaarn is.
De Engelsen keken dus maar naar 74 genen, waarvan al bekend is dat ze betrokken zijn
bij huidkanker, d.w.z. genen die de celvermenigvuldiging aanzwengelen. Als die genen
ontregeld raken door mutatie, drijven ze een cel richting kanker. Zo vonden de onderzoekers
dat minimaal een kwart van alle huidcellen een kankerverwekkende mutatie bevat in een
drijvergen (oncogen). Strikt genomen geldt dat alleen voor de vier onderzochte Engelsen met
zakkende oogleden in de leeftijd van 55 tot 73 jaar, maar het zal ook wel opgaan voor de
gemiddelde oudere Nederlander.
Een huid vol kankerverwekkende mutaties, dat klinkt niet best. Één mutatie is echter lang
niet voldoende om een normale (huid)cel in een kankercel om te zetten. Wel geeft zo’n
mutatie in een drijvergen de cel vaak een klein voordeel bij de celvermenigvuldiging. Zo
ontstaan klontjes van cellen met dezelfde mutatie, waardoor de kans op een tweede mutatie
in een al gemuteerde cel toeneemt. Dit is ook wat de onderzoekers vinden: de huid zit vol met
klontjes van gemuteerde cellen, honderden klontjes per vierkante centimeter, elk klontje
ijverig op weg om een tumor te worden (2). Echte tumoren vonden ze niet. Daar zijn zo’n 5-7
mutaties in dezelfde cel voor nodig.
Hoe zonlicht DNA beschadigt is al lang bekend. Juist in ons land is daar baanbrekend
onderzoek aan gedaan. Beukers en Berends vonden in 1961 in de Technische Universiteit
Delft dat de DNA-basen C en T onder invloed van UV straling aan elkaar kunnen plakken,
zodat T-T of T-C dimeren ontstaan (5). Gebeurt dat in DNA dan wordt de wenteltrapstructuur
vervormd. De enzymen die het DNA moeten kopiëren houden daar niet van, zodat er
kopieerfouten gemaakt worden en er dus mutaties ontstaan.
Ik heb de Delftenaren in de 60er jaren over hun ontdekking horen vertellen tijdens de
jaarlijkse bijeenkomst van de DNA club. Delftse promovendi waren in die tijd nogal rabauwen
en ‘s avonds, eenmaal aan het bier, wisten ze niet van ophouden. Hun luidruchtigheid werd
ook niet getemperd door professor Berends die zelf ook wel van enige ontspanning hield. De
leiding van het, -toen nog christelijke-, conferentieoord, toepasselijk “De Blije Werelt “
geheten, was verbolgen en had bijna de hele DNA handel buiten de deur gezet, ontdekking of
niet.
Pas later zou blijken hoe storend die T-T-dimeren zijn tijdens de DNA replicatie. In
Rotterdam vonden Bootsma en Hoeijmakers dat ons lichaam over efficiënte DNA reparatie
enzymen beschikt die de dimeren uit ons DNA verwijderen (6). Ontbreekt zo’n enzym, dan
ontstaat een gruwelijke aangeboren ziekte, waarbij zonlicht echt dodelijk is: die kinderen
krijgen huidkanker, overal waar de zon hun raakt. Oud word je er niet mee.
Maar ook een normaal reparatiesysteem is niet perfect en wie zongebronst door het leven
wil gaan komt zichzelf tegen. Op gevorderde leeftijd, dat wel, want het duurt even voor een
huidcel de 5-7 mutaties vergaart, die nodig zijn om echt kwaadaardig te worden. Een zwarte
huid beschermt, want dat pigment vangt de dodelijke zonnestralen op voor ze diep in de huid
de stamcellen kunnen bereiken, waaruit tumoren ontstaan (7). Zo komt het dat vooral de
hoofden van oude, bleke, kalende mannen, bijdragen aan de 50,000 gevallen van huidkanker
in Nederland.
Gelukkig is beginnende huidkanker doorgaans uitstekend te behandelen. De overdaad
aan mutaties die de Engelse onderzoekers hebben gevonden laat echter zien dat onze huid
niet eeuwig mee gaat. Wie 100 wil worden doet er goed aan om tijdig een burka aan te
schaffen of om een leven lang obsessief factor 50 te smeren tegen het dodelijke zonlicht.
Piet Borst
Noten:
1. Martincorena I, Roshan A, Gerstung M, Ellis P, Van Loo P, McLaren S, et al. Tumor
evolution. High burden and pervasive positive selection of somatic mutations in
normal human skin. Science. 2015;348(6237):880-6.
2. Die klontjes zijn al eerder gezien, zij het in een veel beperktere analyse, waarbij
alleen gekeken is naar een gemuteerde vorm van het p53 gen, dat een belangrijke
rol speelt bij het voorkómen van kanker als “de bewaker van het genoom”. Ook
Nederlandse onderzoekers hebben aan dat onderzoek bijgedragen (3) (4).
3. Berg RJ, van Kranen HJ, Rebel HG, de Vries A, van Vloten WA, Van Kreijl CF, et al.
Early p53 alterations in mouse skin carcinogenesis by UVB radiation:
immunohistochemical detection of mutant p53 protein in clusters of preneoplastic
epidermal cells. Proc Natl Acad Sci U S A. 1996;93(1):274-8.
4. Rebel H, Mosnier LO, Berg RJ, Westerman-de Vries A, van Steeg H, van Kranen HJ,
et al. Early p53-positive foci as indicators of tumor risk in ultraviolet-exposed hairless
mice: kinetics of induction, effects of DNA repair deficiency, and p53 heterozygosity.
Cancer Res. 2001;61(3):977-83.
5. Beukers R, Berends W. The effects of u.v.-irradiation on nucleic acids and their
components. Biochim Biophys Acta. 1961;49(1):181-9.
6. Beukers R, Berends W. The effect of paramagnetic substances on the conversion of
some pyrimidines by ultraviolet radiation. Biochim Biophys Acta. 1960;38:573-5.
7. Weeda G, de Boer J, Donker I, de Wit J, Winkler SB, van der Horst GT, et al.
Molecular basis of DNA repair mechanisms and syndromes. Recent Results Cancer
Res. 1998;154:147-55.
8. Ook hier mist een gegeven in ref.1, dat je graag zou willen weten, nl. het aantal
mutaties in die stamcellen. Het is mogelijk om met een laser capture microdissectietechniek een enkele cel uit de huid te halen en in zo’n cel zijn ook al eerder mutaties
in het p53 gen bepaald (8). Technisch staat de DNA analyse van één enkele cel nog
in de kinderschoenen en ook het vinden en uitsnijden van stamcellen is nog
toekomstmuziek.
9. Ling G, Persson A, Berne B, Uhlen M, Lundeberg J, Ponten F. Persistent p53
mutations in single cells from normal human skin. Am J Pathol. 2001;159(4):1247-53.