Hoofdstuk 5 Darmen

Hoofdstuk 5
Darmen
5.1 Je spijsvertering en darmen
Dit is een van de meest gênante en moeilijke onderwerpen om mee om te
gaan. Een verpleegkundige neemt meestal de eerste zorg voor de darmen op
zich. Sommige mensen vinden dit vernederend en demoraliserend. Maar met
voorlichting zul je weer wat meer onafhankelijk worden. Je krijgt deze meest
persoonlijke zorg voor je lichaam weer zelf onder controle.
Dit hoofdstuk leert je de
basisprincipes om tot een
effectief
programma
te
komen voor je darmen. Zie
het
maar
als
een
fitnesstraining voor je kont.
Net als bij fitness kost het
tijd
om
resultaat
te
bereiken. Het beste advies is
domweg
volhouden
om
erachter te komen wat er
voor jou werkt in jouw leven.
5.2 Het spijsverteringssysteem
Mond
Spijsvertering begint wanneer je voedsel in je mond stopt. Het afbreken van
voedsel begint als het eten zich mengt met speeksel tijdens het kauwen.
Slokdarm
Als je het eten doorslikt, gaat
het voedsel omlaag door een
lange pijp, de slokdarm. De
slokdarm gaat over in de
maag.
Maag
Speciale zuren breken het
voedsel
af
in
kleinere
stukjes. Het eten gaat vanuit
de maag naar de dunne
darm.
Dunne darm
In de dunne darm worden
voedingsstoffen
uit
het
voedsel gehaald. Het voedsel
wordt door beweging van de
darmwand door de darm
vervoerd.
Nadat
de
voedingsstoffen eruit gehaald
zijn, blijft er in de dunne
darm een vloeibare massa
over.
Dikke darm
Het restmateriaal gaat door
de dikke darm waar het
klaargemaakt wordt om het lichaam te verlaten. De dikke darm haalt vocht uit
de ontlasting.
Endeldarm
De ontlasting gaat door de dikke darm naar de endeldarm. De endeldarm
houdt de ontlasting vast tot die klaar is om het lichaam te verlaten.
Anus
De anus is de opening waar de ontlasting uit het lichaam komt.
Sluitspier
Bij de anus zit een sluitspier die dicht blijft om de ontlasting vast te houden in
de endeldarm en die opent om de ontlasting uit het lichaam te krijgen.
5.3 Spijsvertering en dwarslaesie
Meteen nadat je de dwarslaesie oploopt, wordt je darm slapper, dat wil zeggen
dat er veel minder spieractiviteit in de darmwand is. De darmen blijven wel
werken om voedsel te verwerken en voedingsstoffen op te nemen. Maar je zult
een andere manier moeten vinden om je ontlasting te beheersen. Afhankelijk
van de hoogte van de dwarslaesie heb je een slappe endeldarm, of de
darmenbewegingen herstellen en legen zich door een reflex. Ook dan hebben
ze soms nog een steuntje in de rug nodig.
Reflexdarm
Bij een dwarslaesie boven wervel (boven S2 in het ruggenmerg) zal de darm
zich waarschijnlijk gaan legen door een reflex. Door de dwarslaesie bereiken
de signalen dat de endeldarm vol is niet de hersenen, maar wel het
ruggenmerg.
De endeldarm raakt vol en rekt uit. Tijdens het uitrekken drukt deze op de
zenuwen in de darmen. Dit geeft een signaal vanuit de darmen naar het
ruggenmerg. Het signaal keert dan terug omlaag via de sacrale zenuwbaan
naar de darm- en sluitspieren (= sfincterspier). De endeldarmspieren spannen
aan en de anus ontspant. Op dat moment kan de ontlasting naar buiten
worden gewerkt.
Slappe darm
Als de dwarslaesie zich op het niveau van wervel L1 of
lager bevindt (door of onder S2 in het ruggenmerg of
door de cauda), zal de endeldarm waarschijnlijk geen
reflexfunctie hebben. Dit komt doordat de zenuwbaan
bij de reflexboog kapot is zodat de signalen vanuit de
endeldarm niet terug geleid worden naar het
ruggenmerg. Dit betekent dat de endeldarmspieren
niet
zullen
samentrekken
en
de
sfincterspier
ontspannen zal blijven.
Darmtraining
Het doel van darmtraining is ervoor te zorgen dat de
darm zich op vaste tijden leegt. Dit kan dagelijks of om
de dag, 's morgens of ’s avonds gebeuren. Het doel van
het legen van de darmen op gezette tijden is dat je niet
spontaan ontlasting verliest op momenten waarop het
jou niet goed uitkomt. Welke frequentie bij jou past is
afhankelijk van de uren die je werkt of studeert, sociale
activiteiten, de uren dat er verzorging is etc. De twee
belangrijkste elementen om je vertrouwen en controle
te vergroten is een goed voedingspatroon en regelmaat
in het laxeren.
Voedingspatroon
Kies zorgvuldig het eten en drinken dat goed voor je is en dat voor een zachte,
dikke ontlasting zorgt, die makkelijk door de darm gaat. Zorg dat je dieet
voldoende natuurlijke vezels bevat. De twee grootste vijanden van een
succesvolle darmverzorging zijn: diarree (te dunne ontlasting) en verstopping
(te harde ontlasting). Sommige voedingsstoffen kunnen diarree verergeren,
zoals kruidig eten, te veel rauw fruit en groenten en alcohol (vooral bier).
Sommige medicijnen zoals antibiotica kunnen dit effect ook hebben. Vraag aan
de arts naar de bijwerking van medicatie die je nu neemt of gaat nemen.
Voedsel zoals witbrood, witte rijst en bananen kunnen juist een verstoppende
werking hebben.
Regelmaat
Als je eenmaal een tijdstip gekozen hebt voor het laxeren zul je je hieraan
moeten houden. Het kan enkele weken duren om een regelmaat op te bouwen.
Raak niet in de verleiding om het patroon na een week te veranderen omdat
het nog niet goed gaat.
5.4 Zorgen voor je darm
Je moet minimaal een paar uur in een rolstoel kunnen zitten, voordat je een
toiletstoel kunt proberen. Oefenen is een belangrijk onderdeel van een
succesvolle darmtraining.
Een verpleegkundige zal je in
het begin helpen en zal je de
praktische zaken rond het
laxeren leren.
Reflexdarm legen
Als je een reflexdarm hebt, kan een zetpil helpen om de darm te prikkelen, zo
lang je liggend op bed laxeert. Glycerine of bisacodyl zetpillen worden hiervoor
aanbevolen.
Zetpillen inbrengen
Je zou het niet zeggen maar zetpillen moeten met de stompe kant eerst
worden ingebracht. Voordat je handschoenen aan doet, doe alle sieraden af en
zorg ervoor dat je nagels kort zijn.
Bevochtig twee glycerine zetpillen met vaseline of zoete olie. Breng de zetpil
rustig in de endeldarm in. Begeleid de zetpil langs de rand van de endeldarm,
want hij werkt alleen als hij contact maakt met de darmwand. Duw de zetpil
daarom niet in de ontlasting.
Als de zetpillen op hun plaats zitten, duurt het ongeveer 5-20 minuten voordat
ze werken. Als dat comfortabel voor je is kun je eventueel een warme drank
nemen omdat dat de darmwerking stimuleert. Massage van de buik in een
cirkelvormige beweging kan ook helpen.
Als de darm zich leegt is het verstandig te controleren of er geen ontlasting
achtergebleven is. Dit kun je doen door een vinger met een handschoen aan
zachtjes in de endeldarm te duwen en te draaien. Voorzichtig terugtrekken om
te zien of er ontlasting mee komt. Wacht altijd een paar minuten omdat deze
stimulatie extra darmwerking kan opwekken.
Als je een reflexdarm hebt en zittend laxeert op bijvoorbeeld een douchetoiletstoel of een douchezitje, hebben Microlax® microklysma’s de voorkeur.
Deze werken sneller dan zetpillen en zijn na 10-15 minuten uitgewerkt zodat je
minder risico hebt op nalaxeren als je al weer van het toilet af bent.
Slappe darm legen
Voor mensen met een slappe darm is een methode om de darm te legen
toucheren. Dit houdt in dat je de darm dagelijks of om de dag met de hand
leegmaakt. Zetpillen of microklysma’s werken niet als je een endeldarm zonder
reflexen hebt.
Methode toucheren
Gebruik vinyl handschoenen en voldoende glijmiddel, zoals vaseline of zoete
olie. Breng een vinger in de endeldarm, net tot het eerste kootje van de
vinger. Druk voorzichtig tegen de buitenwand van de darm en beweeg je
vinger langzaam rond. Dit stimuleert normaal de darm om in beweging te
komen.
Als je ontlasting voelt die erdoor wilt, druk je vinger naar een kant en blijf in
een ronddraaiende beweging doorgaan. Je zult de ontlasting naar buiten
voelen komen langs je vinger.
Op bed toucheren
Als je terug thuis bent moet je misschien van tijd tot tijd op bed rusten om
drukplekken te voorkomen. Of als je eenvoudigweg de griep hebt. Je moet dan
vast blijven houden aan de routine van de darmen.
Techniek toucheren op bed
Als je rechtshandig bent, ga op je linkerzij liggen met de knieën opgetrokken.
Ga op de rechterzij liggen als je linkshandig bent. Spreid de knieën met een
kussen. Stop incontinentiematjes onder je billen. Stop een vinger met
handschoen en glijmiddel in de endeldarm. Draai rustig rond en haal de
ontlasting die meekomt eruit. Wacht enkele minuten om de darm uit zichzelf te
laten samentrekken om nog meer ontlasting naar onderen te brengen. Herhaal
indien nodig tot het klaar is. Was en droog jezelf goed af.
Darmspoelen
Een andere methode om een slappe darm te legen is darmspoelen. Het
voordeel boven toucheren is dat je de wand van de darm minder irriteert en
minder risico loopt op het krijgen van aambeien. De techniek is niet moeilijk,
maar deze kun je het beste van een ervaren verpleegkundige leren. Er zijn
verschillende darmspoelpompjes in de handel met elk hun eigen voor- en
nadelen. Het komt er op neer dat je boven de WC met zo’n pompje een
hoeveelheid water via de anus in de darm pompt totdat dit water de ontlasting
bereikt. Hierna stop je het pompen en laat het water met de ontlasting uit de
darm in de WC lopen. Soms is één keer spoelen genoeg; soms moet je het een
paar keer herhalen.
5.5 Darmmedicatie
Een goed laxeerschema zonder verstopping of incontinentie-ongelukjes lukt bij
iemand met een dwarslaesie eigenlijk nooit met alleen laxeermiddelen die je
via de mond slikt. De regel is dus: laxeer altijd met behulp van de beschreven
middelen die je bij de anus inbrengt, zoals zetpillen, microklysma’s, toucheren
of darmspoelen en ondersteun dit met orale laxeermiddelen.
Dieet
Gezond eten is belangrijk voor iedereen. Een goed dieet geeft je energie, gaat
infecties tegen en helpt om een ideaal lichaamsgewicht te houden. Dit
verandert niet na het krijgen van een dwarslaesie. Maar door de veranderingen
die in je lichaam plaatsvinden na de dwarslaesie moet je de rol van voeding in
het gezond en actief houden van je lichaam goed begrijpen.
De meeste gezonde voedingspatronen zijn gebaseerd op de klassieke
voedselpiramide. Er zijn enkele specifieke factoren waar je extra aandacht aan
moet besteden. Je moet:
− letten op gewichtstoename en afname
− voeding met veel vezels eten om de darmwerking te ondersteunen
− veel drinken, vooral water
Een uitgebalanceerd dieet wordt bereikt door een variatie aan voeding te
nemen van alle voedingsgroepen. Eet en drink met mate en het beperken van
de hoeveelheden vet, suiker en zout is de sleutel naar een gezond dieet. Het
eten in de top van de piramide moet in kleine hoeveelheden gegeten worden
en zo min mogelijk. Het eten onderaan de piramide moet het grootste deel van
je voeding zijn en moet elke dag gegeten worden.
Meteen na het ontstaan van de dwarslaesie verliezen de meeste mensen 15-20
% van hun lichaamsgewicht. Mannen verliezen meestal nog meer gewicht dan
vrouwen. Net na het letsel heeft het lichaam energie en voedingsstoffen nodig
om zichzelf te repareren en tegen infecties te vechten. Een dwarslaesie geeft
extra stress op het lichaam en kan tijdelijk de verbranding verhogen. Het
gewichtsverlies vertraagt na 3-4 weken. Als het lichaam begint te herstellen en
zich aanpast aan de situatie moet je beginnen om gewicht terug te krijgen.
Een gewicht vinden dat acceptabel en gezond is voor jou is belangrijk. Je
ideale gewicht na een dwarslaesie zal lager zijn dan voor de dwarslaesie. Een
basisregel is om het ideale gewicht te verminderen met 4-7 kilo bij een lage
dwarslaesie en 7-10 kilo bij een hoge dwarslaesie.
De meeste mensen met een dwarslaesie zullen merken dat er makkelijk
gewicht bij komt en je boven je oude gewicht komt.
Actief blijven is belangrijk, lichamelijk en mentaal. Taken die meer concentratie
vragen, vragen meer energie dan rustige taken. Actief blijven helpt tegen
verveling en veel mensen gaan eten als zij zich vervelen.
Oefening is goed voor je gewicht, maar regelmatig trainen heeft nog meer
voordelen. Je ziet er beter uit, omdat je spieren beter zichtbaar zijn en je voelt
je beter als je hart-long conditie verbetert. De fysiotherapeut kan je helpen
een oefenprogramma op te stellen. Kijk eens bij verenigingen en maak kennis
met de mogelijkheden van gehandicaptensporten.
Ondergewicht
Vlak na de dwarslaesie is het normaal dat je gewicht afneemt. Soms is het
gewichtsverlies echter te groot en dan is het belangrijk dat je er gewicht bij
krijgt om problemen van ondergewicht te voorkomen. In de meeste gevallen
zal het gewicht met een normaal eetpatroon er ook weer geleidelijk toenemen.
Sommige mensen verliezen echter hun eetlust en dan wordt het verhogen van
het gewicht lastiger. Er zijn verschillende redenen waarom je minder trek hebt.
Zo kan sommige medicatie je misselijk maken, soms is het eten dat je
aangeboden krijgt niet het eten dat je gewend bent, en ook door emoties kun
je minder trek hebben. Mensen merken dat als ze een tijdje minder gegeten
hebben, het lastig is hun normale eetpatroon weer terug te vinden. Het is
belangrijk dat je probeert te blijven eten, probeer om kleine beetjes te eten en
kleine slokjes te drinken op meerdere momenten op de dag.
Overgewicht
Een geleidelijke vermindering van het gewicht bereik je het beste door een
vet- en suikerbeperkt dieet en door tegelijkertijd meer te bewegen.
Je moet leren wat je het beste kunt eten als je trek hebt en om te stoppen met
eten voordat je te vol raakt. Dit is een goede gewoonte die je helpt het gewicht
onder controle te houden.
Volg de richtlijnen voor gezond eten en neem voeding uit alle voedselgroepen,
zo krijg je alle voedingsstoffen die je lichaam nodig heeft binnen.
Laxeermiddelen
Laxeermiddelen
kunnen
werken
door
de
darm
te
prikkelen
(contactlaxeermiddelen), het volume van de ontlasting te vergroten
(bulkvormers) of door de ontlasting te verzachten.
Deze prikkelen de darmwand en veroorzaken daardoor het samentrekken van
de darm. Deze laxeermedicatie wordt de avond voor het laxeren genomen.
Bulkvormers
Bulkvormers zijn poeders die opgelost worden in water en worden meestal 1-3
keer per dag ingenomen als drankje. Bulkvormers bevatten veel vezels die
makkelijk verwerkt worden in de darmen. Hier nemen ze vocht op en zorgen
ervoor dat de ontlasting uitzet. Hierdoor wordt optimaal gebruik gemaakt van
nog aanwezige reflexen in de darm. Het is erg belangrijk bij bulkvormers veel
te drinken.
Ontlastingverzachters
Deze worden gebruikt om de ontlasting zachter te maken. Verzachters moeten
dagelijks gebruikt worden om effect te hebben.
Natuurproducten en kruiden
Kruiden alternatieven kunnen helpen om de samenstelling van de ontlasting te
beïnvloeden. Een specialist in natuurlijke medicijnen kan je adviseren om
aanvullende producten te gebruiken.
Ongelukjes
Van tijd tot tijd zul je incontinent zijn. De methode die je gebruikt is geen
exacte wetenschap. Ongelukjes zijn gênant en kunnen veel spanning
opleveren. Ongelukjes horen er in het begin zeker bij en zijn leerzaam om tot
een goed darmbeleid te komen.
Veel
−
−
−
−
−
−
voorkomende oorzaken van ongelukjes
Afwijken van je routine. Niet op de juiste tijden en juiste dag laxeren.;
de darm niet volledig leeg maken;
ziekte of griep;
reactie op bepaald eten;
het drinken van te veel alcohol.;
reactie op medicatie.
5.6 Veel voorkomende darmproblemen
Ondanks alle inspanningen zijn darmproblemen niet te voorkomen. Veel
problemen, zoals verstopping of diarree, komen ook bij mensen zonder een
dwarslaesie voor. Maar soms zijn er specifieke
gevolgen voor mensen met een dwarslaesie.
Een van die gevolgen is een acute ernstige
medische noodsituatie.
Autonome dysregulatie
Alle mensen met een hoge dwarslaesie (boven
thoracaal 6 of een cervicale dwarslaesie)
kunnen
een
plotselinge,
heftige
en
levensbedreigende verhoging krijgen van hun
bloeddruk.
Dit staat bekend als een autonome dysregulatie en is een medische
noodsituatie.
Het kan ontstaan als het zenuwstelsel pijn- of 'overstimulatie' prikkels
ontvangt vanuit het verlamde deel van het lichaam.
De meest voorkomende prikkels die een dysregulatie veroorzaken, zijn prikkels
vanuit een overvolle blaas of darmen. Het zenuwstelsel probeert hierop te
antwoorden door je te laten zweten boven de laesie en de bloedvaten onder de
laesie te laten samentrekken.
Dit zorgt voor een plotselinge en snelle stijging van de bloeddruk. Het
gevaarlijke aan deze situatie is dat de bloeddruk in de hersenen ook toeneemt
en tot een hersenbloeding kan leiden.
Wat merk je er zelf van?
Je krijgt een bleke huid onder je laesieniveau, boven het laesieniveau wordt de
huid meestal rood, je gaat erg zweten, je neus raakt verstopt, je kunt vlekken
voor je ogen zien en het belangrijkste is: Je krijgt last van een heftige
bonkende hoofdpijn die steeds erger wordt.
Wat moet je doen?
Probeer de prikkel die de autonome dysregulatie veroorzaakt weg te halen. De
meest voorkomende oorzaak is de blaas. Een katheter kan verstopt zijn, de
blaas raakt dan overvol en geeft prikkels af. Controleer dus eerst de katheter,
wissel de katheter als dit nodig is. Maak de blaas leeg, eventueel met een losse
katheter. Een andere oorzaak kan liggen in de darmen. Controleer of de darm
vol is en de buik opgezet is. Leeg de darmen, eventueel voorzichtig met de
hand. Andere oorzaken kunnen zijn drukplekken, wonden, brandwonden,
ingegroeide teennagels, na seksuele activiteit, menstruatie- of bevallingspijn of
een vruchtbaarheidsonderzoek bij mannen.
Wat kun je in eerste instantie doen?
Als de blaas leeg is laat je dan rechtop zetten om de bloeddruk te verlagen.
Verhelp de oorzaak van de prikkel. Misschien heb je zelf al medicatie in huis
die je kunt nemen. Als dit niet werkt ga naar het ziekenhuis en geef goed aan
dat het gaat om een noodsituatie. Neem ook een printje of en kaartje mee met
informatie over autonome dysregulatie.
Verstoppingen
Een verstopping ontstaat door het harder worden van de ontlasting. Het
gebeurt als de ontlasting 'uitdroogt' in de darm. Voorbeelden van oorzaken van
verstopping zijn:
• niet genoeg water drinken overdag;
• niet genoeg vezels in de voeding;
• maaltijden overslaan, vooral het ontbijt;
• de darm niet volledig leeg maken;
• de dagelijkse darmroutine veranderen;
• niet genoeg beweging;
• bijwerkingen van medicatie, zoals bijvoorbeeld codeïne en
morfine.
Verstoppingen verhelpen
• drink meer
• overweeg een korte periode medicatie te gebruiken om de
ontlasting zachter te maken
• zet de dagelijkse darmroutine door
Diarree
Diarree komt voor als er te veel vocht in de ontlasting zit. Voorbeelden van
oorzaken voor diarree zijn:
• griep of een andere ziekte
• te veel vers fruit in het voedsel
• te veel kruidig eten
• voedselvergiftiging
• een overmatig gebruik van bier of wijn
• een bijwerking van medicatie zoals antibiotica
• veel stress in je leven
Blokkade van ontlasting
Een bijzondere oorzaak van diarree is de verstopping in de darm waar de
dunne ontlasting langsloopt. Deze vorm gaat gepaard met een opgezette buik
en vaak veel darmkrampen.
Als je een dergelijke vorm van diarree hebt moet deze juist behandeld worden
met laxeermiddelen om de verstopping weg te halen. Dit wordt ook wel
overloop diarree genoemd.
Diarree verhelpen
Stop met laxeermiddelen
Ga door met het rectale darmprogramma
Drink genoeg heldere vloeistoffen, meer dan 6-8 glazen per dag
Als de diarree meer van 24 uur aanhoudt raadpleeg een arts.
Rectale bloedingen
Om rectale bloedingen te voorkomen is het belangrijk dat je zorgvuldig handelt
als je handmatig de darm leegt. Veel voorkomende oorzaken van bloedingen
zijn.
• Verstoppingen
• Aambeien
• Beschadigingen bij toucheren
• Niet genoeg glijmiddel gebruikt bij toucheren
• Schade door scherpe nagels of sieraden bij toucheren
Gefeliciteerd: je hebt het hoofdstuk over de darmen afgerond!